Χρυσόστομος Σταμούλης: Λιταία Πύλη (1998)

Γενέθλια ημέρα η σημερινή για έναν εκλεκτό δημιουργό από την άτυπα λεγόμενη Σχολή της Θεσσαλονίκης, τον Χρυσόστομο Σταμούλη που γεννήθηκε στην Άφυτο της Χαλκιδικής στις 2 Αυγούστου του 1964 και μας πρωτοσυστήθηκε ως συνθέτης μόλις το 1998 με το άλμπουμ Λιταία Πύλη, ένα κρυφό διαμαντάκι της ελληνικής δισκογραφίας που αξίζει να ανασύρουμε από την αφάνεια και να χαρούμε την παραγνωρισμένη ομορφιά του. 

Βέβαια ο συγκεκριμένος δημιουργός δεν είναι κάποιος τυχαίος μουσικός που απλώς δεν ευτύχησε να κάνει μεγάλο όνομα. Γιατί ο Χρυσόστομος Σταμούλης αποτελεί σημαντική πνευματική μορφή της Θεσσαλονίκης, εν ενεργεία καθηγητής στη Θεολογική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, με σοβαρές σπουδές στο φλάουτο και τη μουσική θεωρία στο Μακεδονικό Ωδείο, ενώ έχει ήδη στο ενεργητικό του και σοβαρό συγγραφικό έργο, αλλά και μουσική δραστηριότητα ως διευθυντής του νεανικού χορωδιακού και ορχηστρικού σχήματος "Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος" της Θεσσαλονίκης. Μετά την παρθενική του δισκογραφική εμφάνιση το 1998, συνέχισε να μας δίνει σε αραιά χρονικά διαστήματα κι άλλες αξιόλογες δουλειές, όπως οι μουσικές του επενδύσεις για τα ντοκιμαντέρ Καππαδοκία (2005) και Το τραγούδι του ερωδιού (2007), το οργανικό Metamorphosis (2007), αλλά και οι κύκλοι τραγουδιών Αγάπη σ' αγαπάω (2013) και Γελάς (2020).

Η Λιταία Πύλη είναι ένα άλμπουμ με μελωδικό πλούτο ανάμικτο με λαϊκούς και νεορεμπέτικους απόηχους και κυρίως με ένα καίριο ποιητικό υπόβαθρο, πάνω στο οποία χτίστηκαν οι μελωδίες των τραγουδιών. Παρόλο που είναι εμφανής ένας θρησκευτικός προσανατολισμός, αυτό γίνεται μ' ένα ανοιχτό πνεύμα και με μια διάθεση βαθύτερης ανθρώπινης επικοινωνίας. Η επιλογή των στίχων φανερώνει την απουσία κάθε θρησκοληπτικής εμμονής. Μια ψυχική ανάταση αναδίνεται στο άκουσμα αυτών των τρυφερών τραγουδιών. Ο ίδιος ο συνθέτης έγραψε στίχους, αλλά αξιοποίησε και ποιήματα του Βαγγέλη Βαρβαρέσου, του Παναγιώτη Λάιου, του Βενιζέλου Χριστοφορίδη και της Μαριλένας Φακέττι. Σημαντική στιγμή του δίσκου αποτελεί η μελοποίηση του "Πέμπτου Ευαγγελίου" του Άγγελου Σικελιανού (1884-1951), ενώ η κορύφωση έρχεται στο τέλος μ' έναν ωραιότατο μικρό κύκλο μελοποιημένων ποιημάτων του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη (1908-1993), εμβληματικής πνευματικής μορφής της μεταπολεμικής Θεσσαλονίκης, από την ποιητική συλλογή "Ο πεθαμένος και η ανάσταση" (1944). 

Τα τραγούδια αποδίδουν πολύ εκφραστικά οι τρεις νέοι τότε ερμηνευτές Πέτρος Γαϊτάνος, Μανώλης Χατζημανώλης και Μιχάλης Παπαζήσης. Συμμετέχει η Χορωδία Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος υπό τη διδασκαλία του συνθέτη και της Ελένης Μουμτζή, καθώς και το παιδικό της τμήμα που διευθύνει η Ιωσηφίνα Κατωφλίδου-Σταμούλη. Το τραγούδι "Χρώματα" ερμηνεύει η Μαριάννα Γκιουλέκα, ενώ το τραγούδι "Οδοιπόρος" είναι αφιερωμένο στον Σταύρο Κουγιουμτζή. Το εξώφυλλο φιλοτέχνησε η Ανδρομάχη Βουτσινά. Ένας συνολικά θαυμάσιος δίσκος, άδικα παραγκωνισμένος από την πλημμύρα των καταναλωτικών σουξέ.

100 Χρόνια Μίκης Θεοδωράκης: ΙV. Ο Πολιτικός Μίκης

Άφησα τελευταία την κατηγορία των επικών και πολιτικών τραγουδιών του Μίκη Θεοδωράκη, όχι γιατί ανάμεσά τους δεν περιλαμβάνονται και μερικές σπουδαίες μουσικές στιγμές, αλλά κυρίως γιατί ήθελα να δώσω το προβάδισμα στις άλλες πτυχές του πολύπλευρου αυτού δημιουργού, οι οποίες - πλην της καθαρώς λαϊκής - παραμένουν στην άκρη υποτιμημένες, χωρίς να έχουν φωτιστεί όσο θα τους άξιζε και χωρίς να έχει εκτιμήσει επαρκώς την αξία τους το ευρύ κοινό, παρόλο που εκεί κυρίως κρύβονται τα αληθινά διαμάντια της μουσικής του.

Θα ήταν περιττολογία βέβαια να τονίσω κι εγώ το αγωνιστικό πνεύμα που διατρέχει το βίο και το έργο του συνθέτη από τα νεανικά του ήδη χρόνια, πράγμα άλλωστε που του κόστισε ακριβά σε εποχές ιδεολογικής μισαλλοδοξίας που επικράτησαν στον τόπο μας κατά την εμφυλιακή και μετεμφυλιακή περίοδο με αποκορύφωμα βέβαια τα σκοτεινά χρόνια της δικτατορίας των συνταγματαρχών. Τίποτε και ποτέ πάντως δε στάθηκε πραγματικό εμπόδιο για την πορεία αυτού του ελεύθερου πνεύματος, για να μην πω μάλιστα ότι οι ανελέητες διώξεις που υπέστη μάλλον πυροδότησαν πιο δυναμικά τον δημιουργικό του οίστρο και οδήγησαν στη σύνθεση σημαντικών έργων. 

Η αλήθεια είναι ότι το "πολιτικό" στοιχείο ήταν παρόν σε πολλά έργα του συνθέτη που δεν το έδειχναν αυτό και τόσο καθαρά, ακόμη κι αυτά που είχαν κυρίαρχη τη σφραγίδα του λαϊκού, όπως τα τραγούδια του Επιτάφιου (1960) και ασφαλώς το Τραγούδι του νεκρού αδελφού (1962) με τις συμβολικές αναφορές στον οδυνηρό εμφύλιο που είχε προηγηθεί. Το 1964 πάντως μας έδωσε ένα πιο ξεκάθαρου πολιτικού προσανατολισμού έργο, τη μουσική για το θεατρικό Ένας Όμηρος που αναφέρεται στον απελευθερωτικό αγώνα των Ιρλανδών κατά των Άγγλων, ενώ το πρώτο ακραιφνώς "πολιτικό" του δημιούργημα κατά την προδικτατορική εποχή ήταν η εμβληματική Ρωμιοσύνη (1966) σε ποίηση του Γιάννη Ρίτσου. Κατά τη διάρκεια του χουντικού καθεστώτος συνέθεσε σχεδόν αποκλειστικά έργα με πολιτικό και αγωνιστικό περιεχόμενο, όπως η μεγάλη σειρά των Αρκαδιών, η Κατάσταση Πολιορκίας, ο Ήλιος και ο Χρόνος, το Μυθιστόρημα, τα Τραγούδια του Ανδρέα, Τα λαϊκά, η Νύχτα θανάτου, το Πνευματικό Εμβατήριο, Τα τραγούδια του Αγώνα, Τα 18 Λιανοτράγουσα της πικρής πατρίδας και το Canto General. Τα έργα αυτά κατά κανόνα δισκογραφήθηκαν στο εξωτερικό (όσο διαρκούσε το ανελεύθερο καθεστώς) ή και στην Ελλάδα μετά την πτώση της δικτατορίας. Και φυσικά η Μεταπολίτευση έφερε ως κατακλυσμιαίο ξέσπασμα την απόλυτη αποθέωση των πολιτικών τραγουδιών του Μίκη επισκιάζοντας για ένα διάστημα κάθε άλλη μορφή τραγουδιού.

Η συλλογή που σας παρουσιάζω περιλαμβάνει 20 εμβληματικά πολιτικά και αγωνιστικά τραγούδια του μεγάλου συνθέτη ηχογραφημένα κατά το διάστημα 1966-1980, ξεκινώντας με τη Ρωμιοσύνη και το θεατρικό κύκλο Ένας όμηρος (στη δεύτερη εκτέλεση του 1966) και καταλήγοντας στην κινηματογραφική μουσική για την ταινία Ο άνθρωπος με το γαρίφαλο (1980). Σημαντικοί ποιητές και στιχουργοί προσθέτουν βάρος με το κύρος του ποιητικού τους λόγου στα συγκεκριμένα τραγούδια, όπως οι: Ανδρέας Κάλβος, Άγγελος Σικελιανός, Γιώργος Σεφέρης, Γιάννης Ρίτσος, Μανόλης Αναγνωστάκης, Γιάννης Θεοδωράκης, Μάνος Ελευθερίου και Ιάκωβος Καμπανέλλης. Το όνομα της Μαρίας Φαραντούρη κυριαρχεί στο επίπεδο των ερμηνευτών, μαζί με άλλα σημαντικά ονόματα, όπως: Γρηγόρης Μπιθικώτσης, Στέλιος Καζαντζίδης, Αντώνης Καλογιάννης, Μαρία Δημητριάδη, Βασίλης Παπακωνσταντίνου και Μαργαρίτα Ζορμπαλά.