Αλέξης Παπαδημητρίου, Μαργαρίτα Ζορμπαλά: Κάτι γίνεται... (1987)

Το 1987, τρία χρόνια μετά τα «Κόκκινα πατίνια», η Μαργαρίτα Ζορμπαλά επανήλθε με καινούργια προσωπική δουλειά, την όγδοη κατά σειρά από το 1978 που εντάχθηκε στο δυναμικό της Lyra. Τίτλος του δίσκου: «Κάτι γένεται..». Συνθέτης ο Αλέξης Παπαδημητρίου, ένας δημιουργός που κινούνταν στο χώρο του ποπ και ελαφρολαϊκού ρεπερτορίου με πολλές εμπορικές επιτυχίες στο ενεργητικό του από τις συνεργασίες του με μεγάλα ονόματα του πενταγράμμου, όπως η Λίτσα Διαμάντη, η Δήμητρα Γαλάνη, η Μαρινέλλα, ο Γιάννης Πουλόπουλος, ο Αντώνης Καλογιάννης, ο Γιάννης Πάριος, ο Φίλιππος Νικολάου και άλλοι.

Πρόκειται για ένα κύκλο δώδεκα τραγουδιών σε ποπ ύφος, το οποίο είχε αρχίσει από την προηγούμενη δουλειά της να υιοθετεί η καλή ερμηνεύτρια και θα το συνεχίσει ως το τέλος της ίδιας δεκαετίας, πριν αποφασίσει να αποχωρήσει για λίγο από το προσκήνιο και να επαναπροσδιορίσει την πορεία της καριέρας της. Τους στίχους των τραγουδιών έγραψαν η Μαρί Μωραΐτη και η Ιφιγένεια Γιαννοπούλου, αμφότερες με ευδόκιμη θητεία στο συγκεκριμένο είδος. Τα τραγούδια χαρακτηρίζονται από τις εύπεπτες και ρυθμικές μελωδίες με στίχους που περιγράφουν απλές ερωτικές ιστορίες της καθημερινότητας, χωρίς να λείπουν πάντως και οι ευαίσθητες μελωδικές στιγμές («Φοβάμαι», «Σ' αγαπώ», «Τι κρίμα») που αναδεικνύουν την εκφραστική ικανότητα της ερμηνεύτριας.

Ο δίσκος έχει την απόλυτη σφραγίδα του δημιουργού του, καθώς ο ίδιος έκανε και την ενορχήστρωση κι έπαιξε όλα τα όργανα της ορχήστρας, ενώ μικρή συμμετοχή με την κιθάρα του είχε και ο Γιώργος Τζαβάρας. Η δεύτερη φωνή σε κάποια τραγούδια ανήκει στη Λία Βίσση.

Άγγελος Κατσίρης, Μαργαρίτα Ζορμπαλά: Τα κόκκινα πατίνια (1984)

Μετά τις δυο πρώτες της δουλειές («Μπαλάντες», 1975, «12 Ρούσικα λαϊκά τραγούδια», 1977) στη Minos η Μαργαρίτα Ζορμπαλά άλλαξε δισκογραφική στέγη και βρέθηκε στο περιβάλλον της Lyra, όπου θα παραμείνει για μια ολόκληρη δεκαετία, η οποία θα αποδειχθεί και η πιο παραγωγική της καριέρας της, αφού απέφερε οκτώ προσωπικούς δίσκους. Οι περισσότεροι από αυτούς στο πρώτο διάστημα (1979-1984) περιείχαν επανεκτελέσεις παλιότερου ρεπερτορίου είτε με τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη και του Μάνου Χατζιδάκι («Τρεις κύκλοι», «Μεθυσμένο κορίτσι», «Επιβάτης»), είτε με υλικό από την εποχή του «ελαφρού» τραγουδιού («Πάμε σαν άλλοτε», «Ο εξαίρετρος κύριος Γιαννίδης»). 

Αναζητώντας λοιπόν ένα πιο προσωπικό ερμηνευτικό στίγμα από τα μέσα της δεκαετίας του '80 η Μαργαρίτα Ζορμπαλά στράφηκε σταδιακά προς ένα πιο ανάλαφρο τύπο τραγουδιού με μια σειρά προσωπικών της δίσκων, πρώτα με το άλμπουμ «Τα κόκκινα πατίνια» (1984) του Άγγελου Κατσίρη και στη συνέχεια με το «Κάτι γίνεται...» (1987) του Αλέξη Παπαδημητρίου, το «Περιμένω σινιάλο» (1988) του Σπύρου Παπαναστασίου (συμμετοχή μαζί με τον Λαυρέντη Μαχαιρίτσα) και το «Χαίρω πολύ» (1990) του Λάκη Παπαδόπουλου.

Ο δίσκος «Τα κόκκινα πατίνια» κυκλοφόρησε από τη Lyra το 1984. Είναι η πρώτη δουλειά της Μαργαρίτας Ζορμπαλά με πρωτότυπα τραγούδια από την εποχή του κύκλου «Ταξίδι μέσα στη νύχτα» (1978) του Μίκη Θεοδωράκη, με τον οποίο εγκανίασε τη συνεργασία της με τη Lyra. Περιλαμβάνει δώδεκα τραγούδια σε μουσική του πρωτοεμφανιζόμενου Άγγελου Κατσίρη, ενός αξιόλογου κιθαρίστα με μουσικές σπουδές στην Αθήνα και το Παρίσι, ο οποίος μας έδωσε άλλες δυο ολοκληρωμένες δουλειές («Θα τους ξεφύγουμε», 1990, «Μάης ολοκαίνουργιος», 1993) και στη συνέχεια χάθηκε από το δισκογραφικό προσκήνιο. 

Οι στίχοι των τραγουδιών ανήκουν στον Σωτήρη Κακίση, έναν πολυσχιδή άνθρωπο της τέχνης και των γραμμάτων, δημοσιογράφο, ποιητή, στιχουργό και μεταφραστή. Τα «Κόκκινα πατίνια» είναι η πρώτη από τις δύο όλες κι όλες ολοκληρωμένες στιχουργικές του καταθέσεις. Η άλλη είναι η «Σαπφώ», έκδοση του 1987 με μουσική του Σπύρου Βλασσόπουλου και ερμηνεία της Αλέκας Κανελλίδου πάνω σε μεταφρασμένα αποσπάσματα της αρχαίας ποιήτριας Σαπφώς.

Τα τραγούδια του δίσκου έχουν μια ποπ διάθεση με τζαζ και ροκ πινελιές που δίνουν την ευκαιρία στη Μαργαρίτα Ζορμπαλά να δείξει κι άλλες πτυχές του ερμηνευτικού της ταλέντου. Πραγματικά πανέμορφες ερμηνείες με τη δροσιά της σχεδόν εφηβικής ακόμα φωνής της που κάνουν πολύ εύηχο το συνολικό ακρόαμα. Ανάλογης αισθητικής, απόλυτα ταιριαστής με το ύφος των τραγουδιών, είναι και η ενορχήστρωση του έμπειρου μαέστρου Τζικ Νακασιάν. Στα φωνητικά συμμετέχει και ο Γιάννης Κούτρας.

Νίκος Ζούδιαρης, Μαργαρίτα Ζορμπαλά: Νερό κι αλάτι (2003)

Με την ευκαιρία των σημερινών γενεθλίων του Νίκου Ζούδιαρη που γεννήθηκε στις 19 Νοεμβρίου 1959 στην Αθήνα, θα σταθούμε σήμερα στη μοναδική, αλλά ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα συνεργασία του εκλεκτού τραγουδοποιού με τη Μαργαρίτα Ζορμπαλά, η οποία ήρθε στην όψιμη φάση της καριέρας της, όταν πια είχε εγκατασταθεί στην Κύπρο και είχε αρχίσει να αποστασιοποιείται από το άμεσο δισκογραφικό προσκήνιο. Ο δίσκος ονομάζεται «Νερό κι αλάτι» κι εκδόθηκε το 2003 από τη Minos-EMI, δυο χρόνια μετά την κυκλοφορία μιας ζωντανής ηχογράφησης της ερμηνεύτριας από το αρχαίο θέατρο Κουρίου της Κύπρου με τίτλο «Νύχτα μαγικιά». 

Ο Νίκος Ζούδιαρης είχε κάνει έντονα αισθητή την παρουσία του μέσα στη δεκαετία του '90 με μια σειρά αξιόλογων προσωπικών δίσκων («Στην αγορά του κόσμου», «Όπως μυστικά και ήσυχα», «Αφήλιο», «Ένας κύκνος κλαίει») που κυκλοφόρησαν στο διάστημα 1993-2000. Χαρακτηριστικό των δίσκων αυτών ήταν ότι σχεδόν στο σύνολό τους τα τραγούδια τα είχαν ερμηνεύσει ανδρικές φωνές (Αλκίνοος Ιωαννίδης, Τάκης Μπουρμάς, Νίκος Κουρουπάκης, Απόστολος Ρίζος και ο ίδιος ο συνθέτης), αν εξαιρέσουμε μερικά σκόρπια τραγούδια που ερμήνευσαν η Δήμητρα Γαλάνη και η Τάνια Τσανακλίδου. Δέχθηκε λοιπόν με χαρά τη μεσολάβηση της γνωστής ραδιοφωνικής παραγωγού Γιώτας Τσουκαλά που τον έφερε κοντά στη Μαργαρίτα Ζορμπαλά, για να συναντηθούν έτσι δύο εντελώς διαφορετικές καλλιτεχνικές προσωπικότητες με παράλληλη πορεία στο ελληνικό τραγούδι και να προκύψει ένας όμορφος κύκλος ένδεκα τραγουδιών που κινούνται σε μουσικά μονοπάτια που γεφυρώνουν τους ήχους της Δύσης με τα χρώματα της Ανατολής. 

Ο δίσκος δεν είναι εύκολος σε μια πρώτη ακρόαση. Αν επιμείνει κανείς, σίγουρα θα ανακαλύψει μερικές πολύ τρυφερές και μελωδικές στιγμές που αναδεικνύονται με τον καλύτερο τρόπο από τη θαυμαστή ισορροπία μεταξύ μουσικής, στίχων και ερμηνείας. Η πιο χαρακτηριστική τέτοια στιγμή είναι το αισθαντικό «Μια καλημέρα» που ερμηνεύουν διαλεκτικά η Μαργαρίτα Ζορμπαλά και ο συνθέτης. Άλλες ενδιαφέρουσες στιγμές είναι τα τραγούδια «Όλο γυρνώ» και «Νερό κι αλάτι» που κλείνει όμορφα το δίσκο μ' αυτή τη συμβολική χειρονομία φιλίας και συνδιαλλαγής. Την προσεγμένη ενορχήστρωση επιμελήθηκε ο Δημήτρης Μπαρμπαγάλας.

Μαργαρίτα Ζορμπαλά, Γιάννης Ρίτσος: 12 Ρούσικα λαϊκά τραγούδια (1977)

Η Μαργαρίτα Ζορμπαλά γεννήθηκε το 1957 στην Τασκένδη της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, νυν πρωτεύουσα του Ουζμπεκιστάν, κι έζησε τα πρώτα παιδικά της χρόνια στη Μόσχα. Ο πατέρας της Σταύρος ήταν κοινωνιολόγος, ενώ η μητέρα της Κατίνα είχε στενή σχέση με τον καλλιτεχνικό χώρο, αφού ήταν φιλόλογος, αλλά και ηθοποιός και τραγουδίστρια. 

Το 1975 μετακινήθηκαν οικογενειακώς στην Ελλάδα κι εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα, όπου η Μαργαρίτα είχε την τύχη αμέσως να βρεθεί στο χώρο της δισκογραφίας συμμετέχοντας μαζί με τον Πέτρο Πανδή στο εμβληματικό έργο «Μπαλάντες» (1975) του Μίκη Θεοδωράκη σε ποίηση Μανώλη Αναγνωστάκη. Ακολούθησε μια εντυπωσιακή πορεία στο ελληνικό πεντάγραμμο με σπουδαίες στιγμές δίπλα στον Μίκη Θεοδωράκη, αλλά και τον Μάνο Χατζιδάκι, τον Λουκιανό Κηλαηδόνη, τον Αλέξη Παπαδημητρίου, τον Λαυρέντη Μαχαιρίτσα, τον Λάκη Παπαδόπουλο και άλλους που την κράτησαν στην πρώτη γραμμή ως το τέλος της δεκαετίας του '80, ενώ στη συνέχεια εγκαταστάθηκε με την οικογένειά της μόνιμα στην Κύπρο αραιώνοντας σταδιακά την εμπλοκή της στα εγχώρια μουσικά πράγματα.

Μετά την επιτυχημένη πρώτη της δισκογραφική εμφάνιση η Μαργαρίτα Ζορμπαλά είχε την τύχη να βρεθεί δίπλα στον μεγάλο ποιητή Γιάννη Ρίτσο, ο οποίος της ετοίμασε στα ελληνικά μια θαυμάσια σειρά ρωσικών λαϊκών τραγουδιών που κυκλοφόρησε το 1977 με τον τίτλο «12 Ρούσικα λαϊκά τραγούδια». Ο ποιητής μετέφερε με απλό και οικείο λόγο ελληνικό λόγο τα τραγούδια αυτά, τα περισσότερα με ερωτική θεματολογία από την καθημερινότητα λαϊκών ανθρώπων. Αρκετές από τις μελωδίες πάντως ήταν ήδη γνωστές στο ελληνικό κοινό, αφού κάποιες είχαν ήδη χρησιμοποιηθεί παλιότερα, για να επενδύσουν στίχους αντάρτικων τραγουδιών, όπως η υπέροχη παραδοσιακή μελωδία για τον ηγέτη των Κοζάκων και επαναστάτη Στένκα Ράζιν (17ος αιώνας). Κορυφαία στιγμή ωστόσο είναι το συγκινητικό τραγούδι των περίφημων «Γερανών» («Zhuravli»), μια εξαίσια μελωδία γραμμένη το 1969 από τον Σοβιετικό συνθέτη Γιαν Φρένκελ πάνω σε στίχους του ποιητή Ρασούλ Γκαμζάτοφ εμπνευσμένους από το μνημείο μιας δωδεκάχρονης Γιαπωνέζας που πέθανε από λευχαιμία που της προκάλεσε η ρίψη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα το 1945.

Η Μαργαρίτα Ζορμπαλά ερμηνεύει τα οκτώ τραγούδια του δίσκου, ενώ τα υπόλοιπα τέσσερα τα αποδίδει με εξαιρετική εκφραστικότητα η μητέρα της Κατίνα Ζορμπαλά. Την ενορχήστρωση επιμελήθηκε ο Τάσος Καρακατσάνης, ενώ την εικαστική επιμέλεια της έκδοσης υπογράφει ο ίδιος ο Γιάννης Ρίτσος.

Τάσος Γκρους: Οι ρίζες του κόσμου (2024)

Με αφορμή τη σημερινή 52η επέτειο της ιστορικής εξέγερσης του Πολυτεχνείου στις 17 Νοέμβρη του 1973 νομίζω πως αξίζει να σταθούμε στην πιο πρόσφατη δουλειά του συνθέτη Τάσου Γκρους με τίτλο «Οι ρίζες του κόσμου» που κυκλοφόρησε μόλις το 2024 από τις εκδόσεις «Μετρονόμος». Άλλωστε ο υπότιτλος της έκδοσης μας προσανατολίζει πολύ άμεσα στο συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο: «1970-1974 Τραγούδα ενάντια στη δικτατορία». 

Με την έκδοση αυτή ο συνθέτης ολοκληρώνει ένα άτυπο ποιητικό τρίπτυχο, μια δισκογραφική σειρά δηλαδή με περιεχόμενο αποκλειστικά μελοποιημένη ποίηση Ελλήνων και ξένων δημιουργών. Η αρχή είχε γίνει το 2011 με το άλμπουμ «Γενιές σημαδεμένες» βασισμένο σε ποίηση του Μπέρτολτ Μπρεχτ, για να ακολουθήσει το 2019 το άλμπουμ «Ό,τι αγαπάς, υπάρχει» που περιλαμβάνει μια ευρεία γκάμα μελοποιημένης ποίησης με κείμενα, μεταξύ άλλων, του Πολ Ελιάρ, του Πάμπλο Νερούδα, του Γκίντερ Γκρας, αλλά και του Ιωάννη Βηλαρά.

Με τον καινούργιο αυτό ποιητικό κύκλο ο συνθέτης επαναφέρει στο προσκήνιο παλιότερες συνθέσεις του γραμμένες στα χρόνια της δικτατορίας, τότε που ήταν αδύνατον να δουν το φως της δημοσιότητας, πράγμα που είχε ως συνέπεια να μείνουν στο αρχείο και να επανέλθουν στο προσκήνιο με καθυστέρηση μισού αιώνα με τον συνθέτη να νιώθει την ανάγκη να ξεκαθαρίσει τις προθέσεις του με τα πρώτα πρώτα λόγια που διαβάζουμε μόλις ανοίξουμε το βιβλιαράκι της πολύ επιμελημένης έκδοσης: 

«Η έκδοση μετά από πενήντα χρόνια τμήματος ενός έργου που θέμα του έχει τον αγώνα ενάντια στη δικτατορία των συνταγματαρχών είναι εύκολο να προκαλέσει πολλά και αντιφατικά συναισθήματα όπως επίσης και αντικρουόμενες τοποθετήσεις. Προσωπικά νιώθω ανακούφιση γιατί έστω και τώρα όλα όσα δημιούργησα θα φτάσουν στο κοινό που ενδιαφέρεται και έχει άποψη για τα γεγονότα της εποχής. Παράλληλα θεωρώ ότι δίνεται η δυνατότητα να φανεί ότι η πορεία που ακολούθησα δεν είχε και δεν έκρυβε καμία υστεροβουλία για εκμετάλλευση σε προσωπικό επίπεδο των γεγονότων. Δεν έγινε το άλογο που θα με έφερνε στην κορυφή και την εμπορική επιτυχία. Ήταν και εξακολουθεί και σήμερα να είναι η έκφραση της γενικότερης θεώρησής μου σε ιδεολογικό και πολιτικό επίπεδο...».

Το έργο περιλαμβάνει δεκαπέντε ποιήματα  τριών Ελλήνων ποιητών, του Κώστα Βάρναλη (1884-1974), του Κώστα Καρυωτάκη (1896-1928) και του Γιάννη Ρίτσου (1909-1990), καθώς και δύο ξένων, του Χιλιανού Πάμπλο Νερούδα (1904-1973) και του Τούρκου Ναζίμ Χικμέτ (1902-1963), όλα μελοποιημένα στην Ιταλία κατά το διάστημα 1970-1974, όταν ο νεαρός συνθέτης ξεκινούσε τα πρώτα μουσικά του βήματα υπό τη φυσιολογική επήρεια της μουσικής των σημαντικών συνθετών της εποχής του, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης ή ο Μάνος Λοΐζος και ο Χρήστος Λεοντής που έχουν εμφανή τα σημάδια τους στις μελωδίες αυτών των νεανικών τραγουδιών. Ο Αλέξανδρος Καψοκαβάδης, παλιότερος συνεργάτης του συνθέτη, ο οποίος μάλιστα συμμετέχει και ως ερμηνευτής, επιμελήθηκε την ενορχήστρωση χρησιμοποιώντας συμβατικά ακουστικά όργανα, όπως κιθάρες, λαούτο, τζουρά, μπαγλαμά, βιολί, φαγκότο, φυσαρμόνικα, κλαρινέτο, φλάουτο και βιολοντσέλο. Τραγουδούν επίσης η Αργυρώ Καπαρού και ο συνθέτης, ενώ συμμετέχει και χορωδία. Την εικαστική επιμέλεια της έκδοσης φρόντισε ο κόρη του συνθέτη Αλέξια Γκρους.

Δήμητρα Γαλάνη 3: Λεπτομέρειες (1975)

Ο τρίτος προσωπικός δίσκος της Δήμητρας Γαλάνη με τίτλο «Λεπτομέρειες» κυκλοφόρησε το 1975, δύο χρόνια μετά τον προηγούμενο. Στο ενδιάμεσο διάστημα είχε άλλη μια προσωπική δουλειά που δε λογίζεται στην ίδια σειρά, αφού ο δίσκος «Ο κάμπος» (1974) δεν είχε το χαρακτήρα πολυσυλλεκτικής έκδοσης, αλλά τραγούδια ενός αποκλειστικά συνθέτη, του Γιώργου Κατσαρού. 

Στο ίδιο διάστημα (1974-1975) η ερμηνεύτρια είχε πολυάριθμες συμμετοχές σε αξιόλογες δουλειές διαφόρων συνθετών, όπως: «Σταθμός 0» του Μίμη Πλέσσα, «Ακολουθία», «Τα παιδικά» και «Δροσουλίτες» του Χριστόδουλου Χάλαρη, «Εσύ κι εγώ» του Γιώργου Χατζηνάσιου, «Αποχαιρετισμός» του Λίνου Κόκοτου, «Σκοπευτήριο» του Βασίλη Τσιτσάνη και «Χρυσός δίσκος 1974» με συνθέσεις νέων δημιουργών.

Δώδεκα τραγούδια αποτελούν και πάλι το περιεχόμενο κι αυτής της προσωπικής δουλειάς της ερμηνεύτριας. Από αυτά μόνο τα μισά είναι σε πρώτη εκτέλεση, ενώ άλλα τόσα αποτελούν νέα εκτέλεση παλιότερων τραγουδιών που είχαν ακουστεί νωρίτερα από άλλους ερμηνευτές. Συγκεκριμένα, σε πρώτη εκτέλεση έχουμε δύο συνθέσεις του Λουκιανού Κηλαηδόνη («Δώδεκα τρελά παιδιά», «Τι να την κάνω τη ζωή»), μία του Χρήστου Λεοντή («Ώρα τρεις το μεσονύχτι») και άλλες δύο του Γιάννη Σπανού («Ένα παλικάρι», «Οκτώ μικρά παιδιά»), οι μελωδίες των οποίων (ελαφρά παραλλαγμένες και με διαφορετικούς στίχους) είχαν πρωτοακουστεί στο δίσκο «Μέρες αγάπης» (1973). Σε πρώτη εκτέλεση είναι επίσης το τραγούδι «Η γη όπου ανθεί φαιδρά πορτοκαλέα» που είχε ωστόσο κυκλοφορήσει νωρίτερα με το άλμπουμ «Ακολουθία» (1974). 

Σε δεύτερη εκτέλεση έχουμε δυο τραγούδια του Σταύρου Ξαρχάκου («Ο ξένος», «Ήταν τα λόγια σου φωτιά»), ένα του Χρήστου Λεοντή («Ρημαγμένοι κήποι» ή «Το σπίτι γέμισε με λύπη»), δύο του Δήμου Μούτση («Αν είσαι συ», «Το κομοδίνο») κι ένα του Διονύση Σαββόπουλου («Είδα την Άννα κάποτε»). 

Στίχους έγραψαν ο Νίκος Γκάτσος, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος, ο Μάνος Ελευθερίου, ο Κώστας Κινδύνης και ο Γιάννης Κακουλίδης. Όλα τα τραγούδια του δίσκου, σε πρώτη ή δεύτερη εκτέλεση, είναι πανέμορφα και τα αποδίδει με μοναδική εκφραστικότητα η μελωδική φωνή της Δήμητρας Γαλάνη στην ωραιότερη φάση της καριέρας της. 

Δήμητρα Γαλάνη, αρ.2 (1973)

Χθες, 14 Νοεμβρίου, είχε τα γενέθλιά της η κορυφαία ερμηνεύτρια του «έντεχνου» και λαϊκού ρεπερτορίου Δήμητρα Γαλάνη (γενν. 1952), η οποία ήδη το 1969 - έφηβη ακόμη - έκανε την εμφάνισή της στην ελληνική δισκογραφία με τέσσερα τραγούδια του Δήμου Μούτση και του Νίκου Γκάτσου, τα δύο («Κάποιο τρένο», «Βράδιασε») στο άλμπουμ «Ένα χαμόγελο» (1969) και τα άλλα δύο («Μια Παρασκευή», «Ρήνα, Κατερίνα») σε δίσκο 45 στροφών. Την ίδια χρονιά ηχογράφησε για τις 45 στροφές ακόμη τέσσερα τραγούδια, δύο του Γιάννη Σπανού («Με πνίγει ετούτη η σιωπή», «Τι αγάπη») και άλλα δύο της πρωτοεμφανιζόμενης συνθέτριας Ελένης Καραΐνδρου («Ποια πόρτα να χτυπήσω», «Μια νύχτα σ' έχασα»).

Η εντυπωσιακή αυτή αρχή στάθηκε το ισχυρό εφαλτήριο για μια λαμπρή συνέχεια, πρώτα με συνθέσεις του Μάνου Χατζιδάκι και του Νίκου Γκάτσου για τα άλμπουμ «Επιστροφή» (1970) και «Της γης το χρυσάφι» (1971) και παράλληλα με αρκετούς άλλους συνθέτες, όπως ο Βαγγέλης Πιτσιλαδής, ο Βασίλης Δημητρίου, ο Γεράσιμος Λαβράνος, ο Λάκης Καρνέζης, ο Μιχάλης Αρχοντίδης, ο Νάσος Νάκος και ο Σωκράτης Βενάρδος. Με τον σπουδαίο αυτό υλικό ήδη στη φαρέτρα της η ερμηνεύτρια αξιώθηκε τον πρώτο προσωπικό της δίσκο με τίτλο το όνομά της που εκδόθηκε το 1971 και σχηματίστηκε από σταχυολογημένη υλικό αυτής της πρώτης περιόδου. 

Ακολούθησαν πολύ σημαντικές συμμετοχές της σε δίσκους διαφόρων συνθετών, όπως του Γιώργου Χατζηνάσιου («4.5.3», «Έχει ο Θεός», «Διαδρομή»), του Λουκιανού Κηλαηδόνη («Κόκκινη κλωστή»), του Βασίλη Τσιτσάνη («Τα ωραία του Τσιτσάνη») και του Γιάννη Σπανού («Μέρες αγάπης», «Παύλος Μελάς») κι έτσι φτάσαμε το 1973 στον δεύτερο προσωπικό της δίσκο με τίτλο Δήμητρα Γαλάνη 2.

Το συγκεκριμένο άλμπουμ περιλαμβάνει δώδεκα επιλεγμένες στιγμές από τις 45 και 33 στροφές της διετίας 1972-1973. Τη μουσική υπογράφουν οι συνθέτες Γιάννης Σπανός, Γιώργος Κατσαρός, Λουκιανός Κηλαηδόνης, Γιώργος Χατζηνάσιος και Βασίλης Δημητρίου, ενώ τους στίχους οι Νίκος Γκάτσος, Λευτέρης Παπαδόπουλος, Πυθαγόρας, Γιάννης Λογοθέτης και Χρήστος Στίππας. Τα δυο τραγούδια του Βασίλη Δημητρίου («Το μοιρολόι», «Κανάρι μου») αποτελούν όμορφες διασκευές παραδοσιακών τραγουδιών.

Γιάννης Κακουλίδης: Τραγούδια 1964-1977

Συμπληρώνονται σήμερα δέκα χρόνια από το θάνατο του Γιάννη Κακουλίδη (1946-2015), ενός πολυσύνθετου πνευματικού ανθρώπου, στιχουργού, ποιητή, θεατρικού συγγραφέα και πολιτικού, ο οποίος άφησε το δικό του χνάρι στο ελληνικό τραγούδι, κυρίως στα νεανικά του χρόνια, αφού μόλις στα 18 του μπήκε στη δισκογραφία και με τον συνομήλικό του συνθέτη Νότη Μαυρουδή μας χάρισε μερικές πανέμορφες στιγμές εκεί στα μέσα της δεκαετίας του '60, κυρίως με τη φωνή του Γιώργου Ζωγράφου («Άκρη δεν έχει ο ουρανός», «Τα γιορτινά σου φόρεσε», «Αυγή θλιμμένη», «Αλλού χορεύει η χαρά», «Σε ψάχνω» κ.ά.), αλλά και με άλλες νεοκυματικές φωνές.

Αργότερα ο στιχουργός διεύρυνε τον κύκλο των συνεργασιών του και με άλλους συνθέτες, όπως ο Χρήστος Λεοντής, ο Μίμης Πλέσσας, ο Γιώργος Κοντογιώργος, ο Γιώργος Κριμιζάκης και ο Γιώργος Κοτσώνης, ενώ στα μέσα της δεκαετίας του '70 ξεκίνησε μια μακροχρόνια και πολύ γόνιμη συνεργασία με τον Χριστόδουλο Χάλαρη που απέφερε τρεις ολοκληρωμένους κύκλους τραγουδιών («Τροπικός της Παρθένου», «Ακολουθία», «Πάθη απόκρυφα»). Το ευρηματικό του πνεύμα μάλιστα τον οδήγησε και σε μια εντελώς διαφορετική συνεργασία, καρπός της οποίας ήταν μια μακρά σειρά χιουμοριστικών και σατιρικών δίσκων με τον Χάρρυ Κλυνν («Δοξάστε με», «Πατάτες», «Μαλακά πιο μαλακά», «Έθνος ανάδελφον», «Natin Fatin») που άφησαν εποχή και γνώρισαν τεράστια εμπορική επιτυχία.

Από την σημαντική λοιπόν προσφορά του Γιάννη Κακουλίδη στο ελληνικό τραγούδι σταχυολόγησα μερικές χαρακτηριστικές στιγμές από την πιο γόνιμη δημιουργική του περίοδο, το διάστημα 1964-1977. Είναι μια ανθολογία 24 τραγουδιών που μοιράζονται σε δυο ισοδύναμες μικρές ενότητες. Η πρώτη περιλαμβάνει αποκλειστικά τραγούδια σε μουσική του Νότη Μαυρουδή από το διάστημα 1964-1967, τα οποία ερμηνεύουν ο Γιώργος Ζωγράφος, η Αρλέτα, η Σούλα Μπιρμπίλη και ο Αλέξης Γεωργίου. Η δεύτερη ενότητα είναι αφιερωμένη στις συνεργασίες του στιχουργού κατά το διάστημα 1966-1977 με άλλους συνθέτες, δηλαδή: Χρήστος Λεοντής, Γιώργος Κοντογιώργος, Γιώργος Κοτσώνης, Γιώργος Κριμιζάκης, Χριστόδουλος Χάλαρης και Μίμης Πλέσσας. Τραγουδούν: Βαγγέλης Περπινιάδης, Γιώργος Ζωγράφος, Μιχάλης Βιολάρης, Χριστόδουλος Χάλαρης, Νίκος Ξυλούρης, Δήμητρα Γαλάνη, Χρύσανθος, Ρένα Κουμιώτη, Γιώργος Μαρίνος και Βούλα Σαββίδη.

Θανάσης Μωραΐτης: Εικόνες για τη θλίψη των ξανθών κοριτσιών (2010)

Ολοκληρώνουμε αυτό το μικρό αφιέρωμα στον ποιητή Κώστα Καρυωτάκη με μια πολύ ιδιαίτερη έκδοση που ανήκει στο χώρο της λόγιας μουσικής, αλλά υπογράφεται μουσικά από έναν δημιουργό που τον γνωρίσαμε μέσα από ένα πολύ διαφορετικό μουσικό πρόσωπο. 

Πρόκειται για τον Θανάση Μωραΐτη που μας πρωτοσυστήθηκε ως ερμηνευτής στο έργο «Διόνυσος» (1985), αλλά και σε άλλα έργα του Μίκη Θεοδωράκη («Τα πρόσωπα του ήλιου», «Μνήμη της πέτρας»), αργότερα πάλι ως ερμηνευτής σε ένα πολύ ενδιαφέροντα κύκλο «Αρβανίτικων τραγουδιών» κι ένα κύκλο με παλιά λαϊκά τραγούδια του Δημήτρη Ατραΐδη (1995), αλλά και σε μια σειρά εξαιρετικών επανεκτελέσεων τραγουδιών του Μάνου Χατζιδάκι («Μέσα απ' των άστρων τα κλαδιά», 2001, «Φεγγάρια μου παλιά, καινούργια μου πουλιά», 2002).

Το 2010 όμως ο Μωραΐτης μας επιφύλασσε μια εντυπωσιακή έκπληξη παρουσιάζοντας ένα διπλό ψηφιακό άλμπουμ με δικές του συνθέσεις και μάλιστα στο πεδίο της συμφωνικής μουσικής. Το άλμπουμ με τον μακροσκελή τίτλο «Εικόνες για τη θλίψη των ξανθών κοριτσιών και της Ελένης» κυκλοφόρησε από την ΕΜΙ και περιλαμβάνει έξι συμφωνικές συνθέσεις γραμμένες κατά το διάστημα 2000-2009 και παιγμένες από εκλεκτούς σολίστ κλασικών και παραδοσιακών οργάνων. Τα έργα παρουσιάζουν πολύ διαφορετική δομή και ανάπτυξη μεταξύ τους και μοιάζουν σαν γέφυρες που προσπαθούν να ενοποιήσουν την παράδοση (βυζαντινή μουσική, ρεμπέτικο και λαϊκό τραγούδι) με τη συμφωνική γραφή και τη μουσική δωματίου σε μια εντυπωσιακή οργανική πολυφωνία με πρωταγωνιστές άλλοτε τη φωνή, άλλοτε την κλασική κιθάρα, το βιολοντσέλο, αλλά και το σαντούρι και το κανονάκι. Ειδικότερα, έχουμε τα έργα:

Ι. Κύκλος τραγουδιών σε ποίηση Κώστα Καρυωτάκη: Έργο για φωνή και ορχήστρα εγχόρδων και πνευστών, γραμμένο στο Άμστερνταμ το 2001. Το έργο αναπτύσσεται σε πέντε μέρη ξεκινώντας με μια ελεγειακή συμφωνική εικόνα βασισμένη στο ποίημα «Άνοιξη», ενώ ακολουθούν τέσσερα μελοποιημένα ποιήματα του Κώστα Καρυωτάκη («Όλα τα πράγματά μου», «Ευγένεια», «Νοσταλγία», «Gala») που ερμηνεύει η σοπράνο Σόνια Θεοδωρίδου συνοδευόμενη από την Καμεράτα-Ορχήστρα των Φίλων της Μουσικής υπό τη διεύθυνση του Αλέξανδρου Μυράτ. 

II. Ελεγεία για σόλο βιολοντσέλο σε ένα μέρος («Appassionato»), σύνθεση του 2009 με σολίστ τον Ρενάτο Ρίπο.

ΙΙΙ. Κουαρτέτο Εγχόρδων αρ. 1 σε χρωματικούς τρόπους, σύνθεση του 2009 σε δύο μέρη (i. Adagio cantabile agitato, ii. Vivo, energico con fuoco) ερμηνευμένη από το Νέο Ελληνικό Κουαρτέτο (Γιώργος Δεμερτζής και Δημήτρης Χανδράκης βιολί, Αγγέλα Γιαννάκη βιόλα και Άγγελος Λιακάκης βιολοντσέλο).

IV. Κοντσέρτο του Άμστερνταμ, για Κιθάρα και Ορχήστρα Εγχόρδων, έργο που ξεκίνησε να γράφεται στο Άμστερνταμ (εξού και ο τίτλος) το 2000 και ολοκληρώθηκε στην Αθήνα το 2001 σε συνεργασία με τον κιθαριστή Αριστείδη Χατζησταύρου. Αναπτύσσεται σε τρία μέρη (i. Agitato e cantabile, ii. Andante, iii. Allegro maestoso) και ερμηνεύεται από την Καμεράτα-Ορχήστρα των Φίλων της Μουσικής υπό τη διεύθυνση του Αλέξανδρου Μυράτ με σολίστ στην κλασική κιθάρα τον Δημήτρη Κοτρωνάκη.

V. Ιστορίες της γιαγιάς θάλασσας, σύνθεση του 2006 σε ένα μέρος («Allegro delicatamente e maestoso») με σολίστ στο σαντούρι την Ουρανία Λαμπροπούλου συνοδευόμενη από τους Τάκη Φαραζή στο τσέμπαλο, Ρενάτο Ρίπο στο βιολοντσέλο και Βασίλη Λαμπρόπουλο στο κοντραμπάσο.

VI. Φαγιούμ, σύνθεση του 2009 σε ένα μέρος («Affettuoso e appassionato») με σολίστ στο κανονάκι τη Σοφία Λαμπροπούλου συνοδευόμενη από τους Σωκράτη Σινόπουλο στην πολίτικη λύρα, Χάρη Λαμπράκη στο νέι, Ρενάτο Ρίπο στο βιολοντσέλο και Βαγγέλη Ζωγράφο στο κοντραμπάσο.

Τα έργα ηχογραφήθηκαν στο διάστημα από τον Ιούλιο μέχρι τον Νοέμβριο του 2009 κι εκδόθηκαν το 2010 ενταγμένα στην εκλεκτή σειρά «classics» της ΕΜΙ σε μια πολύ επιμελημένη έκδοση με πλούσιο ένθετο φυλλάδιο κι εξώφυλλο που κοσμείται από ζωγραφικό πίνακα του Σπύρου Βασιλείου.

Photis Ionatos: Ithaque (1988)

Άλλη μια δισκογραφική δουλειά που περιέχει μελοποιημένα ποιήματα του Κώστα Καρυωτάκη έχει σειρά σήμερα. Αυτή τη φορά μας έρχεται από έναν σημαντικό Έλληνα μουσικό της διασποράς που ζει και εργάζεται εδώ και δεκαετίες στο Βέλγιο.

Ο Photis Ionatos (πλήρες ελληνικό όνομα: Φώτης Ιωαννάτος) είναι αδελφός της σπουδαίας Ελληνίδας μουσικού Angelique Ionatos (1954-2021), μαζί με την οποία ξεκίνησαν τη διεθνή τους καριέρα στις αρχές της δεκαετίας του '70 και συμπορεύτηκαν στα πρώτα χρόνια τους με δυο κοινές δισκογραφικές δουλειές («Resurrection», 1972, «Angelique & Photis Ionatos», 1975), πριν αποφασίσουν να ακολουθήσουν ανεξάρτητες πορείες και να γράψουν τη δική τους εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ιστορία στο χώρο της μουσικής με κέντρο δράσης τους το γαλλόφωνο κοινό του Βελγίου και της Γαλλίας, χωρίς πάντως να αποκοπούν τελείως οι δρόμοι τους, αφού περιστασιακά τους ξαναβρίσκουμε μαζί.

Δεινός δεξιοτέχνης της κιθάρας ο Φώτης καταπιάστηκε ιδιαίτερα με το ρεμπέτικο τραγούδι ερμηνεύοντας στο ξένο κοινό σημαντικά ελληνικά τραγούδια, χωρίς ωστόσο να παραμελήσει και το δημιουργικό του έργο, το οποίο έχει καταθέσει σε μια σειρά προσωπικών του δίσκων, όπως: «Photis Ionatos chante Kavafis, Elytis, Ritsos» (1979), «Ithaque» (1988), «Periples» (2015), «Elegio» (2018).

Όπως και η αδελφή του, το ίδιο και ο Φώτης έδειξε ξεχωριστό ενδιαφέρον για τη μελοποιημένη μεταφορά της ελληνικής ποίησης στο γαλλικό μουσικόφιλο κοινό. Ήδη με την πρώτη προσωπική του δουλειά («Photis Ionatos chante Cavafis, Elytis, Ritsos») έκανε φανερή την πρόθεσή του αυτή, η οποία βρήκε την καλύτερη και ωριμότερη στιγμή της με το άλμπουμ «Ithaque» που εκδόθηκε το 1988 από τη γαλλική δισκογραφική εταιρεία Auvidis, όπου την ίδια χρονιά η αδελφή του είχε ηχογραφήσει το άλμπουμ της «Le Monogramme». Πρόκειται για έναν ευρύ κύκλο (διάρκειας 64 λεπτών) μελοποιημένης ελληνικής ποίησης που περιλαμβάνει 13 ποιήματα μεγάλων Ελλήνων ποιητών, καθώς και δύο τραγούδια σε δικούς του στίχους. Ο ίδιος ερμηνεύει κιόλας όλα τα τραγούδια. Η μουσική κινείται στο ύφος της φολκ μπαλάντας με μια παρεΐστικη διάθεση και χρώματα λαϊκά, όπου η κιθάρα μεταμφιέζεται ενίοτε σε κατά συνθήκην μπουζούκι. Συμπαθητικές διφωνίες, σκοποί ζεϊμπέκικοι και λυρικές νησίδες ντύνουν μουσικά μερικά πολύ σημαντικά ποιήματα του Κωνσταντίνου Καβάφη, του Κώστα Καρυωτάκη, του Γιάννη Ρίτσου και του Οδυσσέα Ελύτη. Tο ποίημα «Συνήθειες» του Γιάννη Ρίτσου το είχε μελοποιήσει παλιότερα και η Αγγελική στο δίσκο της «O hélios o héliatoras» (1983). Ως ερμηνευτής ο Φώτης αποδίδει πολύ καλά τα τραγούδια του διατηρώντας την καθαρή ελληνική άρθρωση του λόγου. 

Βασίλης Δημητρίου: Κ.Γ. Καρυωτάκης (2009)

Διπλή επέτειος η σημερινή. Σαν σήμερα πριν από 25 χρόνια έφυγε από τη ζωή ο κορυφαίος ποιητής Γιάννης Ρίτσος. Σαν σήμερα επίσης, στις 11 Νοεμβρίου 1896, γεννήθηκε στην Τρίπολη ο ποιητής Κώστας Καρυωτάκης, του οποίου ο ανεκπλήρωτος έρωτας για την ποιήτρια Μαρία Πολυδούρη και η αυτοχειρία του στην Πρέβεζα στις 21 Ιουλίου 1928 τροφοδότησαν μια μονοδιάστατη υστεροφημία επικαλύπτοντας σε μεγάλο βαθμό την αξία του ποιητικού του έργου. Ο ποιητής εντάσσεται στην άτυπα λεγόμενη «Γενιά του '20», τη γενιά του Μεσοπολέμου και του πεσιμισμού που κυριάρχησε στο χώρο της τέχνης μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ θεωρείται και ο εισηγητής του μοντερνισμού που χαρακτήριζε την ακμαία Γενιά του Τριάντα (Σεφέρης, Ρίτσος, Ελύτης).

Ο σκηνοθέτης Τάσος Ψαρράς εμπνεύστηκε από τη ζωή και τη δράση του Κώστα Καρυωτάκη κι έγραψε το σενάριο της τηλεοπτικής σειράς «Κ. Γ. Καρυωτάκης» που προβλήθηκε σε είκοσι επεισόδια από την Ελληνική Τηλεόραση το 2009 σε δική του σκηνοθεσία. Του κεντρικούς ρόλους ερμήνευσαν ο Δημοσθένης Παπαδόπουλος ως Καρυωτάκης και η Μαρία Κίτσου ως Πολυδούρη.

Τη μουσική της σειράς έγραψε ο αρχιμάστορας του είδους Βασίλης Δημητρίου, ο οποίος είχε ειδικευτεί στις μουσικές επενδύσεις τηλεοπτικών παραγωγών εποχής και μάλιστα αυτών που βασίζονταν σε λογοτεχνικά κείμενα ή πρόσωπα. Ο συνθέτης πιστώνεται με μερικές από τις ωραιότερες τηλεοπτικές μουσικές πλημμυρισμένες από μελωδικά θέματα και μπόλικα τραγούδια, πολλά από τα οποία συχνά γίνονταν και εμπορικές επιτυχίες. Και η μουσική του για τον Καρυωτάκη έχει όλα αυτά τα χαρακτηριστικά με μια ιδιαίτερα προσεγμένη ενορχήστρωση, επιμελημένη πάντα από τον ίδιο, που στηρίζεται σε ακουστικά όργανα (πιάνο, κιθάρα, ακορντεόν, φυσαρμόνικα, μαντολίνο, βιολοντσέλο, φλάουτο, σαξόφωνο), τα οποία χρωματίζουν πολύ μελωδικά την εικόνα και δημιουργούν αποτελεσματικά μια έντονα νοσταλγική διάθεση, κατάλληλη για την ατμόσφαιρα εποχής που περιγράφουν.

Στο συγκεκριμένο δίσκο ο συνθέτης μελοποίησε τρία ποιήματα: Δύο του Κώστα Καρυωτάκη («Είμαστε κάτι ξεχαρβαλωμένες κιθάρες…», «Η ψυχή μου») κι ένα της Μαρίας Πολυδούρη («Δεν τραγουδώ παρά γιατί μ’ αγάπησες»). Χρησιμοποίησε επίσης άλλα δύο ποιήματα («Τι νέοι που φτάσαμεν εδώ…» του Καρυωτάκη και «Κι ήταν μια νύχτα ωραία» της Πολυδούρη) σε απαγγελία με μουσική υπόκρουση. Τα υπόλοιπα επτά μέρη είναι οργανικά. Τα τραγούδια ερμηνεύουν, από ένα ο καθένας, ο Μανώλης Μητσιάς, ο Χρήστος Θηβαίος και η Μάγδα Πένσου. Στις απαγγελίες είναι οι ηθοποιοί και πρωταγωνιστές της σειράς Δημοσθένης Παπαδόπουλος και Μαρία Κίτσου.

Η Μαίρη Λίντα τραγουδά Θεοδωράκη, Χατζιδάκι και Μαρκόπουλο

Μπορεί το ρεπερτόριο της Μαίρης Λίντα στη χρυσή της εποχή (τέλη της δεκαετίας του '50 και πρώτο μισό της δεκαετίας του '60) να χτίστηκε με το ακαταμάχητης γοητείας υλικό που της χάρισε ο Μανώλης Χιώτης, αλλά έχει μεγάλο ενδιαφέρον ότι παράλληλα την ίδια περίπου εποχή η μεγάλη ερμηνεύτρια κίνησε το ενδιαφέρον και άλλων συνθετών και μάλιστα των κορυφαίων της εποχής, δηλαδή του Μίκη Θεοδωράκη, του Μάνου Χατζιδάκι και του Γιάννη Μαρκόπουλου. 

Ειδικά με τον Μίκη Θεοδωράκη η συνεργασία της ίδιας και του Μανώλη Χιώτη στις αρχές του '60 ήταν συνεχής και απέφερε αρκετές ηχογραφήσεις κλασικών τραγουδιών σε πρώτη ή και δεύτερη εκτέλεση, τις οποίες σφράγισε ανεξίτηλα με τις αξεπέραστες ερμηνείες της. Πρόκειται για 22 συνολικά ηχογραφήσεις που πραγματοποιήθηκαν κατά το διάστημα 1960-1963. Σ' αυτές περιλαμβάνονται δώδεκα τραγούδια από τον κύκλο Αρχιπέλαγος σε στίχους του Νίκου Γκάτσου, του Γιάννη Θεοδωράκη, του Πάνου Κοκκινόπουλου, του Οδυσσέα Ελύτη και του Μίκη Θεοδωράκη, τα οποία ηχογραφήθηκαν κατά τη διετία 1960-1961 παράλληλα με τις αντίστοιχες ηχογραφήσεις με τη φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση. Ανάμεσά τους και η «Απαγωγή», το τραγούδι που κατέκτησε το πρώτο βραβείο στο τρίτο Φεστιβάλ τραγουδιού του 1961. Έχουμε επίσης δύο τραγούδια από τον κύκλο Πολιτεία («Μάνα μου και Παναγιά», «Δραπετσώνα») σε στίχους του Τάσου Λειβαδίτη ηχογραφημένα το 1960/61, καθώς και τα οκτώ τραγούδια από τον Επιτάφιο του Γιάννη Ρίτσου στην τρίτη ολοκληρωμένη εγγραφή του έργου - και κατά τη γνώμη την καλύτερη - που πραγματοποιήθηκε το 1963, τρία χρόνια μετά τις δύο πρώτες με τη Νάνα Μούσχουρη και τον Γρηγόρη Μπιθικώτση.

Κατά το διάστημα 1961-1964 η Μαίρη Λίντα είχε την τύχη να συνεργαστεί και με τον Μάνο Χατζιδάκι και το αποτέλεσμα ήταν τέσσερα πανέμορφα τραγούδια που γράφτηκαν για τον κινηματογράφο κι εκδόθηκαν σε δίσκους 45 στροφών. Παλιότερο όλων το χασάπικο «Ξημερώνει» (1961) σε στίχους Βαγγέλη Γκούφα από την ταινία «Η Λίζα και η άλλη», για να ακολουθήσουν τα τραγούδια «Θαλασσοπούλια» και «Τραγούδι της Σειρήνας» (και τα δυο από την ταινία «Aliki my Love», 1963) και «Κάνε το δάκρυ σου χαρά» (1964) γραμμένο για την ταινία «In the Cool of the Day», όλα σε στίχους του Νίκου Γκάτσου.

Δυο τραγούδια όλα κι όλα είναι η σοδειά από τη συνεργασία της Μαίρης Λίντα με τον Γιάννη Μαρκόπουλο την εποχή που ο συνθέτης έκανε ακόμα τα πρώτα του βήματα και πειραματιζόταν στο λαϊκό ήχο. Πρόκειται για τα τραγούδια «Άι γοργόνα καλομοίρα» σε στίχους του Κώστα Γεωργουσόπουλου και «Σπίτι μου» σε στίχους του συνθέτη, αμφότερα ηχογραφημένα στα τέλη του 1962 και στις αρχές του 1963 και προορισμένα για δίσκο 45 στροφών που για κάποιο λόγο δεν κυκλοφόρησε ποτέ. Το πρώτο εκδόθηκε για πρώτη φορά πολύ αργότερα στο άλμπουμ Άκου τ' αηδόνια (1987), ενώ το δεύτερο - στη συγκεκριμένη εκτέλεση, γιατί το 1964 κυκλοφόρησε με τη φωνή της Νίκης Καμπά - παραμένει ανέκδοτο.

Η Μαίρη Λίντα τραγουδά Γιάννη Σπανό: Μάνα μου (1995)

Μία μόλις ημέρα χωρίζει τα γενέθλια του Στράτου Διονυσίου και της Μαίρης Λίντα, η οποία ήρθε στον κόσμο στις 9 Νοεμβρίου 1935 και συμπληρώνει σήμερα αισίως 90 χρόνια ζωής. 

Η Μαρία Δημητροπούλου, όπως είναι το πραγματικό της όνομα, γεννήθηκε στον Πύργο Ηλείας, αλλά πολύ μικρή βρέθηκε στην Αθήνα και ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του '50 μπήκε στο χώρο της δισκογραφίας με το τραγούδι «Πικρό ποτήρι» του Κώστα Καπλάνη, ενώ λίγο αργότερα βρέθηκε στο δρόμο της ο σπουδαίος συνθέτης και σολίστ του μπουζουκιού Μανώλης Χιώτης, με τον οποίο έγιναν αχώριστο ζευγάρι στο πάλκο και στη ζωή μέχρι το 1966 που χώρισαν οι δρόμοι τους. Η συμπόρευσή της με τον Μανώλη Χιώτη στάθηκε και η πιο ακμαία φάση της καριέρας της με δεκάδες υπέροχα τραγούδια που ακούστηκαν πολύ, συχνά μάλιστα και μέσα από τις κινηματογραφικές ταινίες της εποχής, όπου ήταν συνεχής η παρουσία τους στα πρώτα χρόνια του '60. 

Το υπέροχο φωνητικό της ηχόχρωμα με την αέρινη και κρυστάλλινη εκφορά του λόγου κατέστησαν τη Μαίρη Λίντα περιζήτητη από όλους τους μεγάλους δημιουργούς της εποχής, ανάμεσα στους οποίους και ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μάνος Χατζιδάκις και ο Γιάννης Μαρκόπουλος. Μετά το χωρισμό της πάντως η καριέρα της πήρε φθίνουσα πορεία, αν και παρέμεινε στο προσκήνιο ως τις αρχές της δεκαετίας του '80 και στη συνέχεια αραίωσε πολύ την παρουσία της. Επανήλθε δυναμικά την επόμενη δεκαετία με τον προσωπικό δίσκο Σήμερα (1992), ενώ το 1995 ο Γιάννης Σπανός της έγραψε έναν ολόκληρο κύκλο τραγουδιών, για να κλείσει οριστικά η εμπλοκή της στη δισκογραφία το 1996 με το άλμπουμ Των ανέμων τα μετάξια.

Το 1995 λοιπόν η συνάντηση της Μαίρης Λίντα με τον συνθέτη Γιάννη Σπανό απέφερε τον κύκλο τραγουδιών Μάνα μου που περιλαμβάνει ένδεκα λαϊκές στιγμές πάνω σε στίχους της Τασούλας Θωμαΐδου. Ο καλός συνθέτης φρόντισε να χαρίσει στην μεγάλη ερμηνεύτρια έναν κύκλο τραγουδιών που διακρίνονται κυρίως για τους εξωστρεφείς τους ρυθμούς, χωρίς να κρύβουν τη μελωδική φύση της μουσικής του ιδιοσυγκρασίας, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις οι μελωδίες τείνουν προς ένα λανθάνοντα απόηχο της εποχής του Μανώλη Χιώτη, όπως στο ομώνυμο τραγούδι. Ξεχωρίζει πάντως το νοσταλγικό «Χαμένη εφηβεία» στο ξεκίνημα του δίσκου. Η ερμηνεία της Μαίρης Λίντα είναι αψεγάδιαστη, έστω κι αν χρόνος φρόντισε να αφήσει τα σημάδια του, ανώδυνα ευτυχώς. Την ενορχήστρωση επιμελήθηκε ο Νίκος Κούρος, ενώ την παραγωγή υπογράφει ο παλιός στιχουργός και δραστήριος μουσικός και ραδιοφωνικός παραγωγός Κώστας Κωτούλας.

Στράτος Διονυσίου: Αξέχαστες επιτυχίες, αρ.2 (1983)

Συμπληρώνονται σήμερα 90 χρόνια από τη γέννηση ενός εμβληματικού λαϊκού ερμηνευτή της γενιάς του '60, του Στράτου Διονυσίου (1935-1990), ο οποίος γεννήθηκε στη Νιγρίτα Σερρών στις 8 Νοεμβρίου 1935, έζησε τα παιδικά του χρόνια στη Θεσσαλονίκη, ενώ στα τέλη της δεκαετίας του '50, όταν άρχισε δειλά δειλά να ηχογραφεί τα πρώτα του τραγούδια, αποφάσισε να εγκατασταθεί στην Αθήνα, όπου και έζησε ως το πρόωρο τέλος του βίου του. 

Ο Στράτος Διονυσίου ανήκει στην πρώτη επιγονική γενιά που διαδέχθηκε τη γενιά του Μπιθικώτση, του Καζαντζίδη και του Γαβαλά, συνοδοιπόρος του Μανώλη Αγγελόπουλου, του Μιχάλη Μενιδιάτη, του Μπάμπη Τσετίνη, του Γιώργου Χατζηαντωνίου και άλλων σημαντικών λαϊκών φωνών που ανδρώθηκαν στα χρόνια του '60. Πρόλαβε όλους τους μεγάλους δημιουργούς του αυθεντικού λαϊκού στην ακμή τους και μπόρεσε έτσι να χτίσει ένα στιβαρό ρεπερτόριο χωρίς να διστάζει να συμμετέχει και σε πάμπολλες ηχογραφήσεις με επανεκτελέσεις ρεμπέτικων τραγουδιών. Η πρώτη μεγάλη στιγμή πάντως της καριέρας του ήρθε στο κλείσιμο της δεκαετίας του '60 με το κλασικό ζεϊμπέκικο του Μίμη Πλέσσα «Βρέχει φωτιά στη στράτα μου» που - μαζί με μια σειρά ωραίων τραγουδιών του Άκη Πάνου στο διάστημα 1967-1972 - εκτόξευσε το όνομά του στην κορυφή του ελληνικού πενταγράμμου και του άνοιξε το πεδίο της δισκογραφίας για μια σειρά πολύ πετυχημένων προσωπικών δίσκων που τον οδήγησαν στις πρώτες θέσεις των εμπορικότερων ερμηνευτών. 

Η ΕΜΙ Columbia, τιμώντας τον μεγάλο ερμηνευτή που ανήκε από την αρχή της καριέρας του στις τάξεις της, φρόντισε κατά τη διετία 1982-1983 να εκδώσει δύο διπλά άλμπουμ - ενταγμένα στη μεγάλη σειρά της εταιρείας με γενικό τίτλο Αξέχαστες επιτυχίες - με μια ευρεία ανθολόγηση τραγουδιών του από την εικοσάχρονη ήδη λαμπρή του διαδρομή ως το 1979, λίγο πριν ο τραγουδιστής μεταπηδήσει στην αντίπαλη εταιρεία της Minos. Το πρώτο άλμπουμ της σειράς το έχουμε δει παλιότερα στο Δισκοβόλο, οπότε σήμερα θα σταθούμε στο δεύτερο που κυκλοφόρησε το 1983, αρχικά σε διπλό αναλογικό δίσκο με 30 συνολικά τραγούδια, τα οποία όμως - κατά τη συνήθη τακτική της εταιρείας - στην ψηφιακή έκδοση περιορίστηκαν στα 20, προκειμένου να χωρέσουν σε μονό ψηφιακό δίσκο.

Αν το πρώτο άλμπουμ περιλάμβανε τα μεγάλα σουξέ και τα γνωστότερα τραγούδια του Στράτου Διονυσίου, το δεύτερο είναι αφιερωμένο στα «δεύτερα» τραγούδια του, αυτά που έμειναν στη σκιά των μεγάλων του επιτυχιών. Τα περισσότερα προέρχονται από δίσκους 45 στροφών ηχογραφημένους στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '60, σε πρώτη, αλλά και σε δεύτερη εκτέλεση. Φέρουν τις υπογραφές μεγάλων λαϊκών δημιουργών είτε της παλιότερης γενιάς από την εποχή του ρεμπέτικου, όπως ο Βασίλης Τσιτσάνης, ο Γιάννης Παπαϊωάννου, ο Γιώργος Μητσάκης και ο Μανώλης Χιώτης, είτε της γενιάς του μετέπειτα κλασικού λαϊκού τραγουδιού, όπως ο Θόδωρος Δερβενιώτης, ο Μπάμπης Μπακάλης, ο Γιάννης Καραμπεσίνης, ο Βασίλης Καραπατάκης και ο Αντώνης Ρεπάνης. 

Στέφανος Κόκκαλης, Αλέκα Κανελλίδου: Μάθε ν' αγαπάς και τα ξαναλέμε (2008)

Μιας και προχθές ασχοληθήκαμε με το άλμπουμ Γούρι που αποτελεί την πρώτη δισκογραφική δουλειά του συνθέτη και λογοτέχνη Στέφανου Κόκκαλη, θα ήθελα σήμερα να επανέλθω στον ίδιο δημιουργό, για να δούμε και τη δεύτερη δισκογραφική του κατάθεση που έμελλε να είναι και η τελευταία μέχρι σήμερα. Πρόκειται για τον κύκλο τραγουδιών Μάθε ν' αγαπάς και τα ξαναλέμε που κυκλοφόρησε το 2008 από τη Lyra.

Το ξεχωριστό ενδιαφέρον του δίσκου είναι η παρουσία της Αλέκας Κανελλίδου, μιας σπουδαίας ερμηνεύτριας της γενιάς του '60 που ξεκίνησε με τζαζ ρεπερτόριο και συνέχισε στο χώρο της ερωτικής μπαλάντας και του ελαφρολαϊκού τραγουδιού αφήνοντας στο διάβα της πολλά όμορφα τραγούδια μέσα από εκλεκτές συνεργασίες με συνθέτες, όπως ο Γιάννης Σπανός, ο Γιώργος Κατσαρός, η Νινή Ζαχά, ο Αλέξης Παπαδημητρίου, ο Γιώργος Χατζηνάσιος, ο Σπύρος Βλασσόπουλος, ο Μάριος Τόκας, ο Λαυρέντης Μαχαιρίτσας και άλλοι. Το 2002 είχε κυκλοφορήσει η αμέσως προηγούμενη προσωπική της δουλειά («Άργησες») και κάπου εκεί φάνηκε να αποσύρεται από το προσκήνιο, αλλά η συνάντησή της με τον Στέφανο Κόκκαλη της έδωσε μια τελευταία αναλαμπή κι έκτοτε δεν είχε δώσει σημεία ζωής, μέχρι την πολύ πρόσφατη συμμετοχή της με ένα τραγούδι στον καινούργιο δίσκο της Λένας Πλάτωνος «9 στο φως» (2025).

Αθόρυβη και διακριτική σε όλη τη μουσική της διαδρομή διαθέτοντας μια υπέροχη φωνή με έντονα αισθαντικό έως και αισθησιακό ηχόχρωμα η Αλέκα Κανελλίδου βρήκε στα τραγούδια του Στέφανου Κόκκαλη μια καλή ευκαιρία να ολοκληρώσει με τον πιο αξιοπρεπή τρόπο τη μεγάλη της καριέρα. Τα τραγούδια αυτού του δίσκου απέχουν πολύ σε σχέση με το ύφος της προηγούμενης δουλειάς του συνθέτη, καθώς κινούνται σε χαμηλόφωνους τόνους με εμφανείς τζαζ αποχρώσεις, έστω κι αν δε λείπουν και κάποιες λαϊκές στιγμές σε ρυθμούς ζεϊμπέκικου («Ο νόμος της αγάπης») ή χασάπικου («Κάνει κρύο») που μάλλον ηχούν εκτός κλίματος. 

Τα περισσότερα τραγούδια του άλμπουμ έχουν στίχους του Γιώργου Κρητικού, ενώ δύο τραγούδια υπογράφει στιχουργικά ο Κώστας Βαξεβάνης (ο γνωστός δημοσιογράφος) κι ένα ο Βασίλης Μυριανθόπουλος. Την ατμοσφαιρική ενορχήστρωση επιμελήθηκε ο Δημήτρης Μπαμπαγάλας. Ο Σωτήρης Λεμονίδης παίζει πιάνο, ο Μανώλης Λούτας μπάσο, ο Σπύρος Γκούμας μπουζούκι, ο Δημήτρης Τσάκας σαξόφωνο και ο Δημήτρης Μπαρμπαγάλας κιθάρες.

Πέτρος Γαϊτάνος: Γυάλινος δρομέας (1992)

Στη χθεσινή παρουσίαση του άλμπουμ Πες μου παραμύθια (1993) σταθήκαμε στη φαινομενικά αταίριαστη σύμπραξη του Γιάννη Σπανού με τον νεότερο τραγουδοποιό Παντελή Θαλασσινό. Ωστόσο η συνάντηση αυτή είχε και προηγούμενο, αφού ένα χρόνο νωρίτερα τους βρίσκουμε και πάλι μαζί ανάμεσα σε μια πλειάδα άλλων δημιουργών που συμμετέχουν στο δίσκο Γυάλινος δρομέας (Polydor, 1992), δεύτερο προσωπικό του Πέτρου Γαϊτάνου.

Ο καλός ερμηνευτής Πέτρος Γαϊτάνος, ταυτισμένος σχεδόν ολοκληρωτικά με την εκκλησιαστική δισκογραφία, είχε κάνει την πρώτη εμφάνισή του το 1990 με το άλμπουμ Το δίλημμα του Σταμάτη Σπανουδάκη, ενώ ο Γυάλινος δρομέας υπήρξε η αμέσως επόμενη προσωπική του δουλειά, για να ακολουθήσει μερικά χρόνια αργότερα η μεγάλη του στιγμή, όταν η συνεργασία του με τον Μίκη Θεοδωράκη θα αποφέρει την Πολιτεία Δ' (1996). 

Tο άλμπουμ Γυάλινος δρομέας περιλαμβάνει ένδεκα καλογραμμένα τραγούδια, από τα οποία τα δύο έχουν μουσική του Γιάννη Σπανού, τρία του Παντελή Θαλασσινού, δύο του Αντώνη Μιτζέλου, δύο του Γιώργου Θεοφάνους κι από ένα της Αρλέτας και του ίδιου του Πέτρου Γαϊτάνου. Οι στίχοι ανήκουν στους Μάνο ελευθερίου, Ηλία Κατσούλη, Κυριάκο Ντούμο, Λίνα Νικολακοπούλου, Αργύρη Χατζηνάκη, Ηρώ Τριγώνη και Κώστα Ασμανίδη. Την ενορχήστρωση έκανε ο Γιάννης Ιωάννου, ο οποίος διηύθυνε και την ορχήστρα, με εξαίρεση τα δυο τραγούδια του Θεοφάνους που τα ενορχήστρωσε ο ίδιος. Μπουζούκι παίζει ο Δημήτρης Μαργιολάς, κιθάρα ο Κώστας Νικολόπουλος, πιάνο ο Γιάννης Ιωαάννου και ο Γιώργος Θεοφάνους και μπάσο ο Γιώργος Γριτζόπουλος. Στα φωνητικά συμμετέχουν οι Κατερίνα Αδαμαντίδου, Ράνια Διζικιρίκη, Γιάννης και Βαγγέλης Βαφήνης.

Αν πρέπει να ξεχωρίσουμε κάποια από τα τραγούδια του άλμπουμ, προσωπικά θα διάλεγα κυρίως τρία: «Και με παίρνουν τα κλάματα» (του Γιάννη Σπανού), «Με σημάδεψες» (της Αρλέτας) και «Το κάστρο το παλιό» (του Παντελή Θαλασσινού). Το τραγούδι μάλιστα της Αρλέτας σε δεύτερη (και ωραιότερη) εκτέλεση το ερμήνευσε και η ίδια στο κύκνειο δισκογραφικό της άλμπουμ Και πάλι χαίρετε (2009).

Νικόλας Μητσοβολέας: Πες μου παραμύθια (1993)

Και μιας και σταθήκαμε χθες στην τελευταία εν ζωή προσωπική δουλειά του ερμηνευτή Νικόλα Μητσοβολέα (Γούρι, 1996), αξίζει τον κόπο να πάμε λίγο πιο πίσω και να δούμε την αμέσως προηγούμενη δουλειά του με τίτλο Πες μου παραμύθια που κυκλοφόρησε το 1993 από τη Lyra. Πρόκειται για έναν ενδιαφέροντα κύκλο δώδεκα λαϊκών τραγουδιών γραμμένων εξ ημισείας (έξι τραγούδια ο καθένας) από τους συνθέτες Γιάννη Σπανό και Παντελή Θαλασσινό. 

Ο Γιάννης Σπανός βέβαια δε χρειάζεται συστάσεις, καθώς ήταν ήδη καταξιωμένος εκείνη την εποχή ως μια εμβληματική μουσική προσωπικότητα που αποτελούσε τιμή για κάθε ερμηνευτή να βρεθεί μαζί του και να προσθέσει στο προσωπικό του ρεπερτόριο δικά του τραγούδια. Ο συνθέτης βρισκόταν ακόμη σε πλήρη δημιουργική ακμή, καθώς την ίδια χρονιά είχε γράψει κι έναν ολόκληρο δίσκο για τον Δημήτρη Μητροπάνο. Από την άλλη μεριά, ο Παντελής Θαλασσινός βρισκόταν ακόμη στο πρώτο του ξεκίνημα μετά την αυτονόμησή του από το συγκρότημα Λαθρεπιβάτες, έχοντας μόλις παρουσιάσει μερικά δικά του τραγούδια για λογαριασμό του Πέτρου Γαϊτάνου στο δίσκο του Γυάλινος δρομέας (1992), λίγο πριν ξεκινήσει να εκδίδει ολοκληρωμένες προσωπικές δουλειές κάνοντας την αρχή με το άλμπουμ Νύχτας κύματα (1995).

Παρά τη διαφορά μουσικού ύφους μεταξύ των δύο δημιουργών το υλικό παρουσιάζει μια ομοιογένεια χάρις την ενορχηστρωτική φροντίδα του Γιάννη Ιωάννου, αλλά και την παρουσία κοινών στιχουργών που γεφυρώνουν αρμονικά τις δυο πλευρές, όπως ο Ηλίας Κατσούλης με τρία τραγούδια για κάθε συνθέτη, αλλά και ο Μάνος Ελευθερίου. Από ένα τραγούδι έγραψαν επίσης οι στιχουργοί Τάκης Καρνάτσος και Σπύρος Λημνιάτης, ενώ ένα τραγούδι έχει στίχους του ίδιου του Θαλασσινού, ο οποίος μάλιστα το ερμηνεύει από κοινού με τον Μητσοβολέα.

Στην ορχήστρα συμμετέχουν μεταξύ άλλων και οι μουσικοί: Γιάννης Ιωάννου (πιάνο, ακορντεόν, συνθεσάιζερ), Δημήτρης Μαριολάς (μπουζούκι, μπαγλαμάς, τζουράς, μαντολίνο) και Αντώνης Μιτζέλος (κιθάρα). Στις δεύτερες φωνές είναι η Αθηνά Χονδράκη και η Λίλη Ριτσώνη.

Στέφανος Κόκκαλης, Νικόλας Μητσοβολέας: Γούρι (1996)

Συμπληρώνεται σήμερα ένας χρόνος από την πρόωρη αποδημία του εκλεκτού στιχουργού και ποιητή Ισαάκ Σούση (1962-2024), ενός πολύ ιδιαίτερου δημιουργού που μας έχει δώσει στα λίγα χρόνια της ενεργού δράσης του (από τα μέσα της δεκαετίας του '90 και δώθε) πάμπολλα όμορφα τραγούδια που πέρασαν στα χείλη του κόσμου και τραγουδήθηκαν πολύ, έστω κι αν ελάχιστοι γνώριζαν το δημιουργό τους. Ευρηματικός στίχος με έντονο κοινωνικό προσανατολισμό και επίμονη λογοπαικτική και ανατρεπτική διάθεση μέσα από ένα λόγο με υποδόριο πολιτικό φορτίο. 

Ο Λαυρέντης Μαχαιρίτσας ήταν ο συνθέτης που συνδέθηκε στενότερα μαζί του με μια σειρά σπουδαίων τραγουδιών, όπως: «Ο Νότος», «Ένας Τούρκος στο Παρίσι», «Ο παλιός στρατιώτης», «Εφάπαξ», «Έτσι κι αλλιώς», «Έλα ψυχούλα μου», «Στην αγάπη είμαι Κνίτης», «Κουνουπάκι», «Λέω να την κάνω σιγά σιγά», «Πυθία», «Ήρωες με καρμπόν» και πολλά άλλα. Συνεργάστηκε επίσης με αρκετούς ακόμη εκλεκτούς δημιουργούς, όπως ο Θάνος Μικρούτσικος, ο Μίνως Μάτσας, ο Λάκης Παπαδόπουλος, ο Γιώργος Καζαντζής, ο Σωκράτης Μάλαμας και ο Γιάννης Ζουγανέλης, με τον οποίο μας έδωσε το κύκνειο άσμα του το 2023 με το άλμπουμ Μαύρος μαρκαδόρος.

Από τους πρώτους πρώτους ερμηνευτές των τραγουδιών του Ισαάκ Σούση ήταν ο επίσης πρόωρα χαμένος τραγουδιστής Νικόλας Μητσοβολέας (1947-1998) με τον κύκλο τραγουδιών Γούρι που κυκλοφόρησε το 1996 κι έμελλε να είναι κι η τελευταία δουλειά του αξιόλογου αυτού μανιάτη ερμηνευτή που μας είχε συστήσει το 1980 ο Μιχάλης Τερζής με τα Μανιάτικα. Το άλμπουμ Γούρι περιλαμβάνει δώδεκα λαϊκά τραγούδια σε μουσική του τότε πρωτοεμφανιζόμενου συνθέτη και λογοτέχνη Στέφανου Κόκκαλη (γενν. 1967). Ο Ισαάκ Σούσης υπογράφει τέσσερα από τα τραγούδια του δίσκου, ενώ τα υπόλοιπα είναι γραμμένα από τους στιχουργούς Ηλία Κατσούλη, ο Σπύρο Λημνιάτη, ο Βαγγέλη Βελώνια και η Εριάννα Βόρλα. Την ενορχήστρωση και διεύθυνση της ορχήστρας είχε ο Μιχάλης Νικολούδης, ο οποίος συμμετέχει και ως μουσικός παίζοντας πλήκτρα, κιθάρες και μαντολίνο, ενώ ο Μανώλης Καραντίνης παίζει μπουζούκι, μπαγλαμά, τζουρά και ούτι, ο Φαίδων Λιονουδάκης ακορντεόν και ο Πέτρος Ταμπούρης κανονάκι.

Με αφορμή τη «Μυγδαλιά» του Δημήτρη Σιμιτσή

Ολοκληρώνουμε σήμερα αυτό το άτυπο λεσβιακό τρίπτυχο που ξεκίνησε προχθές με το καινούργιο βιβλίο του ντόπιου συγγραφέα Παναγιώτη Ν. Βέη, συνεχίστηκε χθες με το μικρό αφιέρωμα στη συμπλήρωση 114 χρόνων από τη γέννηση του Οδυσσέα Ελύτη, για να κλείσει ο κύκλος αυτός με έναν άλλο Λέσβιο ποιητή που μπορεί να μην έχει την αίγλη και την παγκόσμια καταξίωση του νομπελίστα ομολόγου του, αλλά αποτελεί χωρίς αμφιβολία μια πολύ ενδιαφέρουσα και πηγαία ποιητική φωνή που χαίρει της εκτίμησης τουλάχιστον της τοπικής κοινωνίας.

Ο λόγος για τον ερασιτέχνη ποιητή Δημήτρη Σιμιτσή, γεννημένο στη Μυτιλήνη το 1934, έναν αυτοδημιούργητο εραστή του λόγου, άνθρωπο του καθημερινού μόχθου με την καθάρια ματιά απέναντι στη ζωή και τους ανθρώπους που στάθηκαν η πηγή της έμπνευσής του. Το λέει κι ο ίδιος με το δικό του τρόπο σε ένα από τα ποιήματα της συλλογής «Εικοστός πρώτος αιώνας» (Μυτιλήνη, 2002): «Έχω την πίστη μέσα μου κρυφήν ελπίδα στο Θεό / σεμνά τραγούδια έγραψα και τους φτωχούς υμνούσα / κι ας ήτανε κι η αφορμή μες στο σκοτάδι να βρεθώ / πάντα μου είχα δύναμη και τα κακά σκορπούσα». Με την αυθόρμητη έμπνευση του άδολου μαχητή της ζωής και την πηγαία του γραφή μάς έχει δώσει ως τώρα έξι ποιητικές συλλογές («Μόχθος και ιδρώτας Α», «Μόχθος και ιδρώτας Β», «Δεύτερη όψη», «Δέκα εντολές», «Εικοστός αιώνας», «Εικοστός πρώτος αιώνας») και δυο πεζογραφήματα («Δεύτερη όψη του τρελού», «Πετούλιας») από το 1977 που έκανε την πρώτη επίσημη εμφάνισή του στα γράμματα.

Την ειδικότερη αφορμή για τη δεύτερη αυτή αναφορά μας στον λαϊκό Λέσβιο ποιητή την έδωσε ένα χαρακτηριστικό ποίημά του με τίτλο «Η μυγδαλιά». Το ποίημα αυτό μελοποίησε ο επίσης Λέσβιος λόγιος συνθέτης Παράσχος Μανιάτης και το παρουσίασε, μαζί με το ποίημα «Ο τσολιάς» (δηλαδή ο Θεόφιλος), στη μεγάλη συναυλία που έδωσε στις 8 Νοεμβρίου 2012 στο Δημοτικό Θέατρο της Μυτιλήνης στο πλαίσιο του εορτασμού για τη συμπλήρωση ενός αιώνα ελεύθερης Λέσβου από τον τουρκικό ζυγό. Το τραγούδι ερμήνευσε η σοπράνο της Λυρικής Σκηνής Ελισάβετ Αθανασοπούλου, ενώ την ορχήστρα διηύθυνε ο συνθέτης. 

Ο πηγαίος και ανεπιτήδευτος λόγος του Δημήτρη Σιμιτσή μορφοποιημένος σε έμμετρο ομοιοκατάληκτο στίχο, καταφέρνει να αποδώσει εύστοχα το θέμα του μέσα από έναν μυστικό «μονόλογο» με την ανθισμένη μυγδαλιά της αυλής του που γίνεται η αφορμή για στοχαστικούς διαλογισμούς με συμβολικές βιωματικές αυτοαναφορές. Το ποίημα κωδικοποιεί σε μεγάλο βαθμό όλον τον ποιητικό κόσμο του Σιμιτσή, τον οποίο ο παλιός και έγκριτος κριτικός της λογοτεχνίας μας Γιώργος Βαλέτας (1907-1989), επίσης Λέσβιος, δε δίστασε να τον αποκαλέσει λαϊκό βάρδο επαινώντας την «προχωρημένη στιχουργική μαστοριά» του ποιητή με τη βαθιά ανθρώπινη ευαισθησία που αναβλύζει απευθείας από τις πιο καθάριες τρεχούμενες πηγές, ενώ ο Λέσβιος συγγραφέας Κώστας Μίσσιος έκανε λόγο για «έναν ολιγογράμματο εργάτη με πλούσιο συναισθηματικό κόσμο, ταξική συνείδηση και ποιητικό ταλέντο». 

Ιδού το ποίημα στην πλήρη του μορφή, καθώς και το βίντεο με το απόσπασμα της συναυλίας, όπου ακούγεται ζωντανά στη μελοποιημένη του μορφή:

Ο Οδυσσέας Ελύτης διαβάζει το «Άξιον Εστί» (1965)

Από τον Οδυσσέα του Λέσβιου συγγραφέα Παναγιώτη Βέη περνάμε σήμερα στον μεγάλο Οδυσσέα της αιολικής γης, τον κορυφαίο νομπελίστα ποιητή μας Οδυσσέα Ελύτη (1911-1996), ο οποίος ήρθε στη ζωή σαν σήμερα, πριν από 114 χρόνια, στο Ηράκλειο της Κρήτης από Λέσβιους γονείς, για να αναδειχθεί σε μια από τις πιο εμβληματικές πνευματικές μορφές της νεότερης Ελλάδας, μέλος της περίφημης Γενιάς του '30 με έργο βαρυσήμαντο και πολυδιαβασμένο. Μάλιστα ο Οδυσσέας Ελύτης ανήκει στους δημοφιλέστερους ποιητές μεταξύ των Ελλήνων συνθετών, αφού το έργο του γνώρισε και συνεχίζει να γνωρίζει αλλεπάλληλες μελοποιήσεις που το έκαναν ευκολότερα κτήμα και του απλού κόσμου, με κορωνίδα φυσικά την αριστουργηματική μελοποίηση του «Άξιον Εστί» από τον Μίκη Θεοδωράκη το 1964, έργο που έχει γνωρίσει και πάμπολλες νεότερες επανεκτελέσεις από κορυφαίους Έλληνες ερμηνευτές.

Στο πλαίσιο της σημαντικής δισκογραφικής σειράς Ελληνικά Ποιήματα που εγκαινίασε το 1964 η νεοσύστατη τότε δισκογραφική εταιρεία Lyra του Αλέκου Πατσιφά κάτω από την ειδική ετικέτα Διόνυσος, εκδόθηκε το 1965 ο δεύτερος δίσκος με απαγγελίες ποιημάτων του Οδυσσέα Ελύτη με τη φωνή του ίδιου του ποιητή. Ο δίσκος έχει τίτλο: Ο Ελύτης διαβάζει Ελύτη, αρ. 2 «Το Άξιον Εστί». Ο ποιητής διαβάζει μέρη του έργου και συγκεκριμένα το πρώτο («Η γένεσις») και το τρίτο μέρος («Δοξαστικόν» ή «Άξιον Εστί») παραλείποντας το κύριο σώμα του έργου («Τα πάθη»). Η ανάγνωσή του είναι μάλλον επίπεδη και αυστηρή χωρίς τους αναγκαίους φωνητικούς κυματισμούς που θα ανταποκρίνονταν στις κυμαινόμενες εντάσεις του κειμένου. Είναι μια ανάγνωση της «παλιάς σχολής», η οποία με τα χρόνια παραχώρησε τη θέση της σε πιο εκφραστικές αποδόσεις τέτοιων δυνατών κειμένων, αν και ήδη πριν από τον ποιητή είχε δώσει το μέτρο της ορθής ανάγνωσης ένας Μάνος Κατράκης και μάλιστα με το ίδιο έργο!

Θυμίζω ότι ο πρώτος δίσκος με αναγνώσεις του Οδυσσέα Ελύτη είχε κυκλοφορήσει την προηγούμενη χρονιά και περιλάμβανε τα έργα: «Επτά νυχτερινά επτάστιχα» και «Έξι και μία τύψεις για τον ουρανό». Μάλιστα την ανάγνωση συνόδευε μουσική υπόκρουση του συνθέτη Αργύρη Κουνάδη, ενώ στον παρόντα δίσκο ο ποιητής διαβάζει χωρίς μουσική συνοδεία.

Παναγιώτης Ν. Βέης: Χωρίς πυξίδα (2025)

Με πολλή χαρά επανέρχομαι στον ερασιτέχνη Λέσβιο λογοτέχνη Παναγιώτη Ν. Βέη, ο οποίος γεννήθηκε στο χωριό Μανταμάδος το 1946, πέρασε τα νεανικά του χρόνια ταξιδευτής στα πελάγη και τελικά εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αυστραλία, όπου ζει έκτοτε με την οικογένειά του φροντίζοντας τακτικά (ανά διετία) να επισκέπτεται τη γενέθλια αιολική γη. 

Κλείνοντας τον εργασιακό κύκλο του βίου του ο Παναγιώτης Βέης αποφάσισε να καταγράψει τα έντονα βιώματα που κουβαλά από την ανήσυχη ζωή του και το αποτέλεσμα είναι μια θαυμάσια λογοτεχνική ανθοφορία που έχει αποφέρει ήδη κατά το διάστημα 2012-2023 πέντε συναρπαστικά μυθιστορήματα (Ως τα τριανταέξι μου, Από τα 36 έως τα 66, Αυτοί που φύγαν κι αυτοί που μείναν, Το φράγμα, Οι αγνοούμενοι).

Και ιδού φέτος που επανακάμπτει με ένα καινούργιο μυθιστόρημα, έκτο στη σειρά, απλωμένο σε 100 περίπου σελίδες, γραμμένο και πάλι πάνω στην ίδια βασική ιδέα, δηλαδή τις περιπέτειες ενός κεντρικού ήρωα που μοιάζει να αποτυπώνει τα προσωπικά του χαρακτηριστικά εμπλουτισμένα ωστόσο με έντονα μυθοπλαστικά στοιχεία. Τίτλος του έργου: Χωρίς πυξίδα. Εκδόθηκε πρόσφατα στη Μυτιλήνη και, όπως το συνηθίζει ο συγγραφέας, διανέμεται δωρεάν σε όποιον ενδιαφέρεται!

Το βιβλίο ξεκινάει με τη χαρακτηριστική προμετωπίδα: «Η ζωή συνήθως επιστρέφει ό,τι της έδωσες. Θερίζεις ό,τι σπέρνεις». Κι αυτή είναι η κεντρική ιδέα που διατρέχει το μυθιστόρημα, το οποίο αφηγείται τις περιπέτειες του Οδυσσέα (διόλου τυχαία η επιλογή του ονόματος), ενός άνδρα με ασταθή κι ευάλωτο χαρακτήρα και συγκεχυμένη ιδεολογική ταυτότητα που περνάει μέσα από ποικίλες μεταλλάξεις αρχών και αξιών φτάνοντας ως το έσχατο όριο ηθικής παρακμής στην Αμερική, όπου θα εμπλακεί σε οργανωμένο κύκλωμα διαφθοράς, αλλά και στα δίχτυα ενός ολέθριου έρωτα. Έτσι το βιβλίο με το δικό του τρόπο επαναλαμβάνει το σταθερό μοτίβο της περιπλάνησης που λανθάνει σχεδόν σε όλα τα έργα του συγγραφέα, κάτι σαν μια διαρκή «οδύσσεια» χωρίς όμως τον απαραίτητο «νόστον» στην άκρη του ατέρμονος ταξιδιού, αφού οι σταθερές συντεταγμένες του πάθους και της καταστροφής συνθέτουν έναν άδηλο προορισμό μέσα από το διαρκή φαύλο κύκλο της αδιέξοδης περιδίνησης. 

Το βιβλίο έχει και μια δεύτερη, ιδαίτερα ενδιαφέρουσα ενότητα που καταγράφει συμβάντα, μνήμες και στοχασμούς του συγγραφέα ως απόσταγμα σοφίας από τις πλούσιες εμπειρίες του βίου του. Το λέει κι ο ίδιος χαρακτηριστικά: «Σε κάθε μου βιβλίο αφιερώνω ένα δεύτερο μέρος, όπου προσπαθώ να εκφράσω την πικρία και την αγανάκτησή μου. Δεν ισχυρίζομαι πως δίνω τις απόλυτες απαντήσεις, μονάχα προτάσεις, απόψεις, προβληματισμούς. Γνωρίζω πως τα γεγονότα είναι πολύπλοκα, οι αλήθειες πολλαπλές. Δεν γράφω ως ιστορικός ούτε ως κοινωνιολόγος. Γράφω ως άνθρωπος που κουβαλά βιώματα, αισθήματα, στοχασμούς, ως ένας που διάβασε, ταξίδεψε, έζησε...».

Την επιμέλεια της έκδοσης και των κειμένων έκανε ο Λέσβιος φιλόλογος Δημήτρης Πατίλας, ο οποίος μάλιστα στο προλογικό του σημείωμα επιχειρεί μιαν άκρως διαφωτιστική ενδοσκόπηση της προσωπικότητας και της λογοτεχνικής ταυτότητας του Παναγιώτη Βέη.