Ο "Επιτάφιος" του Μίκη Θεοδωράκη με τη Χορωδία Τρικάλων

Ο "Επιτάφιος" του Γιάννη Ρίτσου (γραμμένος το 1936) και του Μίκη Θεοδωράκη (μελοποιημένος το 1958) αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο του λεγόμενου "έντεχνου" ελληνικού τραγουδιού. Ταυτόχρονα είναι ο πιο πολυηχογραφημένος κύκλος τραγουδιών με περισσότερες από δέκα ολοκληρωμένες ηχογραφήσεις. Από την πληθώρα αυτή των εκτελέσεων ασφαλώς ξεχωρίζουν οι τρεις πρώτες που πραγματοποιήθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του '60. Η ληξιαρχικά πρώτη ήταν αυτή της Νάνας Μούσχουρη με τη μουσική επιμέλεια του Μάνου Χατζιδάκι το καλοκαίρι του 1960, μια ερμηνεία με έντονα λυρικό ύφος. Με διαφορά μερικών μόλις ημερών ο Μίκης προχώρησε και ο ίδιος στη δική του "πρώτη" με τη στιβαρή λαϊκή φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση και το μπουζούκι του Μανώλη Χιώτη. Οι δύο αυτές "πρώτες" ήρθαν αμέσως αντιμέτωπες προκαλώντας ένα ιδιότυπο "σχίσμα" στα τότε μουσικά μας πράγματα, για να κατισχύσει τελικά κατά κράτος η "λαϊκή" εκδοχή του συνθέτη. Φαίνεται όμως πως, παρά τη γενική αποδοχή αυτής της εκτέλεσης, ο συνθέτης κατά βάθος διατηρούσε κάποιες αμφιβολίες κι έτσι λίγο αργότερα, το καλοκαίρι του 1963, επιχείρησε μια "ενδιάμεση" προσέγγιση συνδυάζοντας λαϊκά και συμφωνικά στοιχεία με τη φωνή της Μαίρης Λίντα. Είναι και η εκτέλεση που - προσωπικά - θεωρώ την καλύτερη κι ας είναι η πιο υποτιμημένη.
Υπάρχει όμως και μια τέταρτη σπουδαία εκτέλεση του έργου που πραγματοποιήθηκε στα τέλη του 1964 (σε δίσκο εκδόθηκε το 1966 από την RCA και την Olympic), αυτή τη φορά χωρίς σόλο τραγουδιστή, αλλά με μεγάλη χορωδία και - για πρώτη φορά - με αφηγητή. Πρόκειται για μια εξαιρετική από κάθε άποψη ερμηνεία, όπου οι υπέροχες λαϊκές μελωδίες του συνθέτη απογειώνονται από τις αέρινες φωνές της περίφημης Χορωδίας Τρικάλων, που τότε ονομαζόταν Καλλιτεχνική Χορωδία Τρικάλων, υπό την εμπνευσμένη διεύθυνση της Τερψιχόρης Παπαστεφάνου.
Είναι γνωστή βέβαια η μακρόχρονη σχέση του κορυφαίου αυτού και ιστορικού χορωδιακού συνόλου με το έργο του Μίκη Θεοδωράκη. Έχει κυκλοφορήσει άλλωστε και μια συλλεκτική τετραπλή κασετίνα με το σύνολο των ηχογραφήσεων της χορωδίας πάνω στο έργο του μεγάλου συνθέτη (Philips, 2000). Σπεύδω όμως να κάνω μια σοβαρή διευκρίνιση: Ασφαλώς η ολοκληρωμένη έκδοση της Philips περιλαμβάνει και τον "Επιτάφιο", μ' αυτόν άλλωστε ξεκινάει, αλλά δυστυχώς με μια σοβαρή παράλειψη: Αφαιρέθηκαν εξολοκλήρου τα αφηγηματικά μέρη της αρχικής εγγραφής και κρατήθηκαν μόνο τα 8 τραγούδια! Έτσι έχει την αξία της η έκδοση που σας παρουσιάζω, γιατί περιέχει ολοκληρωμένη την αρχική ηχογράφηση του έργου. Η απαγγελία γίνεται από την παλιά ηθοποιό του Εθνικού μας Θεάτρου Κάκια Παναγιώτου, γνωστή κι από κάποιες σποραδικές κινηματογραφικές της εμφανίσεις ("Θανασάκης ο πολιτευόμενος" κ.ά.). Η καλή ηθοποιός δίνει μια πολύ συγκινητική πράγματι απόδοση του αριστουργηματικού κειμένου. Συγκρινόμενη με τη μνημειώδη ερμηνεία της Ασπασίας Παπαθανασίου, θα έλεγα πως η προσέγγιση της Κάκιας Παναγιώτου είναι πιο γήινη και πιο ρεαλιστική. Είναι ένας συγκρατημένος μοναχικός θρήνος, πιο κοντά στα ανθρώπινα μέτρα, που ίσως να λειτουργεί τελικά και πιο πειστικά.

Μάνου Χατζιδάκι "Το καλοκαίρι θα θερίσουμε"

Ακούστε ένα άγνωστο τραγούδι του Μάνου Χατζιδάκι με την "αποκηρυγμένη" από τον ίδιο (αλλά τόσο όμορφη) φωνή της Λίτσας Σακελλαρίου. Η συγκεκριμένη ηχογράφηση είναι του 1971 και κυκλοφόρησε αρχικά σε δίσκο 45 στροφών και στη συνέχεια στο LP "Άμα λευτερωθεί η Κρήτη" με ενορχήστρωση Γιώργου Χατζηνάσιου. Το άκουσα για πρώτη φορά από ραδιοφωνική εκπομπή του Τρίτου Προγράμματος το 2006 σε ειδικό αφιέρωμα για την επέτειο των 12 χρόνων από το θάνατο του μεγάλου συνθέτη που επιμελήθηκε ο Βασίλης Νικολαΐδης.
Το τραγούδι όμως αυτό έχει μια πολύ ενδιαφέρουσα προϊστορία, αφού στην πραγματικότητα είναι ένα από τα πρώτα πρώτα τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι! Πρωτογράφτηκε το 1945 για το θεατρικό έργο του Αλέξη Δαμιανού "Το καλοκαίρι θα θερίσουμε" που ανέβασε ο Θίασος Ενωμένων Καλλιτεχνών σε σκηνοθεσία Γιώργου Σεβαστίκογλου. Στην παράσταση μάλιστα το ερμήνευε ΕΠΟΝίτικη χορωδία υπό τη διεύθυνση του Μίκη Θεοδωράκη!
Οι στίχοι του τραγουδιού, γραμμένοι από τον ίδιο τον συνθέτη, δεν είναι άλλοι από τους γνωστούς, αν και ελαφρώς παραλλαγμένους, στίχους του τραγουδιού "Τα παιδιά κάτω στον κάμπο" που γνωρίσαμε και αγαπήσαμε πολύ αργότερα μέσα από την ταινία "Sweet Movie" (1974).
Η μουσική όμως είναι εντελώς διαφορετική! Χρησιμοποιείται ένα ρυθμικό μοτίβο, το οποίο στη συνέχεια με την ονομασία "Καλαματιανός" ενσωματώθηκε στη σουίτα "Για μια μικρή λευκή αχιβάδα" (1947-8) για σόλο πιάνο, έργο υπ' αριθμόν 1 στην επίσημη εργογραφία του συνθέτη.