Χρήστος Δ. Παπαδόπουλος: Πανσέληνοι έρωτες (2023)

Από τις Εκδόσεις Παρέμβαση της Κοζάνης, οι οποίες άλλωστε εκδίδουν και το πολύ αξιόλογο ομότιτλο περιοδικό τέχνης και λόγου, κυκλοφόρησε μόλις αυτές τις ημέρες η ποιητική συλλογή Πανσέληνοι Έρωτες του Καστοριανού (γεννημένου στις Πρέσπες) ποιητή Χρήστου Δ. Παπαδόπουλου που είναι η 4η κατά σειρά, καθώς έχουν προηγηθεί οι συλλογές: Ματωμένη στράτα, Νούφαρα και Έναστρο φιλοδώρημα. Ποιήματά του επίσης έχουν φιλοξενηθεί κατά καιρούς σε διάφορες λογοτεχνικές εκδόσεις, όπως στο περιοδικό Νέα Πορεία και στη σειρά "Μια πόλη στη λογοτεχνία: Φλώρινα" από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, αλλά και σε διάφορα περιοδικά και εφημερίδες της Δυτικής Μακεδονίας, καθώς και στην εφημερίδα Τα Νέα. Ο ποιητής επίσης έχει εμφανιστεί σε εκπομπές της ΕΡΤ, όπως "Ρεπόρτερς" και "Οι δημιουργοί της περιφέρειας".

Παραθέτω τον πρόλογο με τίτλο Προλογίζοντας έναν ποιητή... που έγραψα για την καινούργια ποιητική συλλογή του φίλου Χρήστου Δ. Παπαδόπουλου:

Ας ξεκινήσουμε με μια γνωστή κοινοτοπία που ωστόσο αξίζει πάντα να τη θυμόμαστε: Η ποίηση είναι υψηλή τέχνη. Ίσως η υψηλότερη όλων, καθώς ενσωματώνει με άμεσο ή έμμεσο τρόπο το σύνολο των άλλων «καλών» τεχνών και προπάντων τη μουσική και τη ζωγραφική. Ο ποιητικός λόγος εμπεριέχει πάντα μουσικές ηχοχρωματικές πινελιές που συγχρόνως μπορεί να σμιλεύουν μορφές ή τοπία βγαλμένα από τα αχανή πεδία της ποιητικής έμπνευσης. Άλλωστε ο ποιητικός λόγος, έμμετρος ή ελεύθερος, αναπτύσσεται πάνω σε μια ρυθμική βάση, έστω κι αν αυτή δεν είναι πάντοτε ευδιάκριτη.

Μαζί με όλα αυτά τα τετριμμένα θα ήθελα να θυμίσω ότι η αποτύπωση εκείνης της μαγικής στιγμής που λέγεται «έμπνευση» και πηγάζει κατευθείαν από τα απωθημένα βάθη της ευαισθησίας, της φαντασίας, της εμπειρίας, αλλά και της γνωσιακής επάρκειας του ποιητή, σε συνδυασμό βεβαίως με τη συγκυριακή πραγματικότητα, μπορεί να λειτουργήσει είτε ως φορέας μιας συγκεκριμένης ιδέας (στρατευμένη ποίηση), είτε ως καθαρή καλλιτεχνική έκφραση υπηρετώντας αποκλειστικά τους κανόνες της αισθητικής.

Και φυσικά δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι η ποίηση αποτελεί και εμπορεύσιμο προϊόν που εμπλέκεται με τους τεχνολογικούς και εμπορικούς μηχανισμούς ενός εκδοτικού οίκου, ώστε να μορφοποιηθεί στη χειροπιαστή εκδοχή του βιβλίου και ν’ ακολουθήσει τους νόμους της αγοράς.

Όλα αυτά βέβαια μπορεί να έχουν τελικά μιαν απλή θεωρητική αξία, όταν αναλογιστούμε ότι πέρα από την επίσημη λογοτεχνική δραστηριότητα, μέσα από την οποία αναδεικνύονται οι καταξιωμένες δημιουργικές προσωπικότητες κάθε εποχής και κάθε τόπου, υπάρχουν πάντα και οι «άδοξοι ποιητές των αιώνων», όπως μας έχει επισημάνει ο Κώστας Καρυωτάκης πριν από έναν αιώνα! Είναι οι ποιητές που κινούνται στη σκιά της αναγνωρισμένης ποιητικής βιβλιογραφίας, αυτοί που κινούμενοι από τους ευσεβείς τους πόθους φαντασιώνονται τον εαυτό τους ως μεγάλο ποιητή, αλλά κυρίως αυτοί που πράγματι κομίζουν κάτι αξιόλογο στην ποιητική τέχνη, αλλά δε στάθηκε μπορετό να επικοινωνήσουν την αυθεντική τους έμπνευση σ’ ένα ευρύτερο κοινό, πέρα από ένα οικείο και περιορισμένο περιβάλλον, κι αναζητούν δικαιωματικά τη δική τους ευκαιρία.

Σ’ αυτήν την τελευταία περίπτωση θα έλεγα ότι ανήκει και ο ποιητικός κόσμος του φίλου Χρήστου Παπαδόπουλου, ενός απλού καθημερινού ανθρώπου που δεν αξιώθηκε υψηλών ακαδημαϊκών σπουδών και τίτλων, αλλά που προικίστηκε από τη φύση μ’ εκείνη την εκλεκτή ευλογία της πηγαίας ευαισθησίας που μπορεί να μορφοποιείται σε ποιητικό λόγο.

Ερωτόκριτος: Οι λογισμοί είναι σαϊτιές (2004)

Η επίδραση του "Ερωτόκριτου" είναι διαρκής και διατρέχει όλο το φάσμα του νεότερου τραγουδιού μας, αλλά και της δισκογραφίας. Χθες αναφερθήκαμε σε μια σπουδαία συνεργατική προσέγγιση στο έργο που αποτυπώθηκε στο δίσκο "Τέσσερις δρόμοι για τον Ερωτόκριτο", όπου συνέπραξαν ο Ψαραντώνης, ο Νίκος Ξυδάκης, ο Λουδοβίκος των Ανωγείων και ο Γιώργος Κουμεντάκης. 

Αυτή η προσπάθεια είχε και μιαν άγνωστη συνέχεια με μια νέα πολυσυμμετοχική εργασία πάνω στο κρητικό αριστούργημα που κυκλοφόρησε το 2004 από την FM Records με τίτλο: "Ερωτόκριτος: Οι λογισμοί είναι σαϊτιές". Η βασική διαφορά αυτής της δουλειάς από την προηγούμενη είναι ότι εδώ δεν έχουμε πρωτότυπες συνθέσεις, αλλά εξολοκλήρου παραδοσιακό υλικό από την κρητική μουσική παράδοση προσαρμοσμένο στα επιλεγμένα αποσπάσματα από τον "Ερωτόκριτο", τα οποία είναι εμπλουτισμένα και με στίχους του Γιώργη Καρατζή από την ποιητική συλλογή "Διακρητικά" και του Μήτσου Σταυρακάκη από την ποιητική συλλογή "Στη δίνη των ανέμω". 

Το υλικό επεξεργάστηκαν και ενορχήστρωσαν τρεις αξιόλογοι κρητικοί μουσικοί, ο Γιάννης Πολυχρονάκης που παίζει κρητική λύρα, ο Δημήτρης Σιδερής που τραγουδά και παίζει λαούτο, και ο Γιάννης Παπατζανής που επίσης τραγουδά και παίζει περσικό τόμπεκ. Μαζί τους συνεργάζονται παίζοντας διάφορα όργανα ή τραγουδώντας και οι: Διονύσης Βερβιτσιώτης, Κίκα Γεωργίου, Τάσος Μυσιρλής, Γιώργος Κυριακάκης και η Ιρλανδέζα Sheila Hannon.

Ο δίσκος είναι απολαυστικός και χορταστικός με συνολική διάρκεια πάνω από μία ώρα, καθώς περιλαμβάνει είκοσι ένα συνολικά κομμάτια κι έχει τη μορφή μουσικού κύκλου με έναν οργανικό πρόλογο κι έναν αντίστοιχο οργανικό επίλογο, ενώ τα δεκαέξι συνολικά τραγούδια διανθίζονται με τρεις ακόμη οργανικές γέφυρες.

Τέσσερις δρόμοι για τον Ερωτόκριτο (2000)

Ο "Ερωτόκριτος" είναι το αριστούργημα της κρητικής λογοτεχνικής σχολής (15ος-17ος αι.) και ένα κορυφαίο γραπτό μνημείο που αποτυπώνει την εξέλιξη της ελληνικής λαϊκής γλώσσας, πριν από την εποχή που οι Φαναριώτες επέβαλαν τις γνωστές "εκκαθαρίσεις" δημιουργώντας το γλωσσικό υβρίδιο της καθαρεύουσας. Το έργο απλώνεται σε κάπου 10000 στίχους και γράφτηκε από τον - γεννημένο στη Σητεία - μεγάλο Κρητικό ποιητή Βιτσέντζο Κορνάρο (1553-1613/4) σε στίχο ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία. Είχε για πρότυπο ένα μέτριο γαλλικό (μεταφρασμένο στα ιταλικά) μεσαιωνικό μυθιστόρημα με τίτλο "Paris et Vienne" γραμμένο από τον Pierre de La Cepede, από το οποίο θεωρείται ως κείμενο υψηλότερης αισθητικής και πιο άρτια δομημένο. Η πασίγνωση μελωδία του "Ερωτόκριτου" αποτελεί ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα μελωδικά σχήματα της ελληνικής παράδοσης κι έχει εμπνεύσει κατά καιρούς πολλούς λαϊκούς και έντεχνους συνθέτες μας. Ιδού μια πρόχειρη λίστα ονομάτων: Σπ. Σηφογιωργάκης, Γ. Σκαλίδης, Σ. Παναγιωτάκης, Κώστας Μουντάκης, Ξυλούρηδες, Μ. Καρπουτζάκης, Μιχάλης Σταυρακάκης, αλλά και: Νίκος Μαμαγκάκης, Σταύρος Ξαρχάκος, Γιάννης Μαρκόπουλος, Χριστόδουλος Χάλαρης, Λουδοβίκος των Ανωγείων, Νίκος Ξυδάκης και πλήθος άλλοι, ων ουκ έστιν αριθμός!

Το 1990 από τη Lyra κυκλοφόρησε μια σπουδαία πολυσυμμετοχική εργασία πάνω στον "Ερωτόκριτο" με τίτλο "Τέσσερις δρόμοι για τον Ερωτόκριτο" με πλούσιο μουσικό υλικό που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως σπουδή πάνω στο κλασικό κείμενο με τις υπογραφές τεσσάρων εντελώς διαφορετικής αισθητικής δημιουργών, δηλαδή του Λουδοβίκου των Ανωγείων, του Νίκου Ξυδάκη, του Ψαραντώνη και του Γιώργου Κουμεντάκη. Από τους τέσσερις αυτούς διαφορετικούς μουσικούς, οι δύο, δηλαδή ο Ψαραντώνης και ο Λουδοβίκος των Ανωγείων, θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως καθ' ύλην αρμόδιοι, αφού η μουσική τους ταυτότητα κουβαλάει την κρητική παράδοση και τους ήχους του Ερωτόκριτου εξ απαλών ονύχων! Ο Νίκος Ξυδάκης φυσικά αποτελεί μιαν εντελώς διαφορετική περίπτωση "έντεχνου" συνθέτη που ωστόσο η μουσική του γλώσσα μοιάζει να βρίσκεται σε διαρκή διάλογο με την παράδοση. Τέλος, ο Γιώργος Κουμεντάκης ανήκει στη σύγχρονη σχολή της λόγιας μουσικής του τόπου μας κι έτσι η εμπλοκή μου με ένα έργο σαν τον Ερωτόκριτο αυτομάτως αποκτά ξεχωριστό ενδιαφέρον.

Ο δίσκος ξεκινά με μια οργανική εισαγωγή γραμμένη από τον Νίκο Ξυδάκη κι ακολουθούν τέσσερις ευδιάκριτες ενότητες αντίστοιχες με τους τέσσερις συνθέτες που συμπράττουν. Η πρώτη ενότητα ανήκει στον Λουδοβίκο των Ανωγείων, ο οποίος διάλεξε το ερωτικό μέρος του έργου μοιρασμένο σε επτά κομμάτια, από τα οποία το ένα είναι οργανικό ("Ο χορός του τυφλού") βασισμένο σε συνθέσεις του τυφλού λυράρη Μανώλη Πασπαράκη-Στραβού. Ξεχωρίζει το εξαίσιο τραγούδι "Όσο στερεύγομαι" που ερμηνεύει συναρπαστικά η Λιζέτα Καλημέρη, ενώ το τραγούδι "Ο όρκος της Αρετής" προέρχεται από το δίσκο "Ο χαΐνης" (1990), εδώ όμως σε νέα εκτέλεση από την Καλημέρη. Στην εκτέλεση των τραγουδιών συμμετέχει το οργανικό σύνολο Ομαδική Απόδραση.

Η δεύτερη ενότητα του έργου ανήκει στον Νίκο Ξυδάκη με τον ίδιο να είναι και ερμηνευτής μαζί με τον Αλκίνοο Ιωαννίδη. Περιλαμβάνει έξι αφηγηματικά μέρη που αποτυπώνουν τα πορτρέτα πέντε ρηγόπουλων από διάφορα μέρη της Ελλάδας, τα οποία κονταροχτυπιούνται σε ειδικό αγώνα για τη διασκέδαση της Αρετούσας. Την ενορχήστρωση επιμελήθηκε η πρόωρα χαμένη Αρμένια μουσικός Kora Michaelian, δημιουργός του παραδοσιακού συγκροτήματος Nor Dar.

Η τρίτη ενότητα έχει αυθεντικό κρητικό χρώμα και υπογράφεται από τον εμβληματικό Κρητικό λυράρη και τραγουδιστή Ψαραντώνη (αδελφό του Νίκου Ξυλούρη), ο οποίος εδώ έχει διαλέξει και μας τραγουδά μαζί με την κόρη του Νίκη Ξυλούρη την πονεμένη ιστορία του Χαρίδημου, ενός Κρητικού ρηγόπουλου που άθελα του σκότωσε την αγαπημένη του.

Το έργο κλείνει με τρία οργανικά θέματα για σόλο τσέμπαλο γραμμένα από τον λόγιο συνθέτη Γιώργο Κουμεντάκη, τα οποία, όπως δηλώνουν και οι τίτλοι τους ("Μύγα", "Λιβελλούλα", "Σαμιαμίδι"), είναι εμπνευσμένα από την πανίδα του Ερωτόκριτου και αποδίδουν ήχους μεσαιωνικών χρωματισμών με σολίστ την Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου. Το έργο αρχικά είχε γραφτεί για την παράσταση "Μεσόγειος έρημος" με τον ειδικό τίτλο "Ο μικρόκοσμος που ακούτε".

Λουδοβίκος των Ανωγείων: Το όχι αποκοιμήθηκε στην αγκαλιά του ναι (1999)

Η γόνιμη δεκαετία του '90 κλείνει πολύ όμορφα για τον Λουδοβίκο των Ανωγείων με έναν ακόμη υπέροχο κύκλο τραγουδιών που κυκλοφόρησε το 1999 από τη Lyra πλέον, όπου θα βρει την καινούργια του στέγη και θα παραμείνει για πολλά χρόνια στη συνέχεια. Ο δίσκος έχει τον ποιητικό τίτλο "Το όχι αποκοιμήθηκε στην αγκαλιά του ναι" κι ο ίδιος σπεύδει να μας δώσει τις αναγκαίες διευκρινίσεις: "Όταν λέμε το όχι αποκοιμήθηκε στην αγκαλιά του ναι, είναι σαν να αποκαθιστούμε το κύρος της αμφιβολίας. Στην Κρήτη οι βοσκοί λένε ότι το όχι είναι αρσενικό και το ναι θηλυκό, που θα πει ότι ερωτεύονται...".

Πρόκειται για μια από τις ωραιότερες δουλειές του Λουδοβίκου που περιλαμβάνει δεκατρία τραγούδια, πάντα στο οικείο και αναγνωρίσιμο ύφος του, άλλοτε με ευθείες αναφορές στην κρητική παράδοση, όπως το διασκευασμένο παραδοσιακό "Μάνα και γιος" ή το οργανικό "Υάκινθος" που είναι αφιερωμένο στον ομώνυμο άγιο της αγάπης που γιορτάζεται στην Κρήτη κάθε καλοκαίρι τις πρώτες μέρες του Ιουλίου, κι άλλοτε με "έντεχνες" μελωδικές στιγμές ή χορευτικά θέματα. Μερικά τραγούδια είναι πανέμορφα, όπως τα: "Μέρυλ", "Επέτειος", "Μήδεια", "Η χαρτορίχτρα" και φυσικά το ομότιτλο που κλείνει όμορφα το δίσκο. 

Βασικός ερμηνευτής των τραγουδιών είναι πάντα ο Λουδοβίκος, αλλά συμμετέχουν επίσης η Νένα Βενετσάνου, η Μελίνα Κανά, η Λιζέτα Καλημέρη, ο Μανώλης Λιδάκης και η Μαριστέλλα Τζανουδάκη. Την ενορχήστρωση επιμελήθηκε ο πιανίστας Θοδωρής Κοτεπάνος. Αυτή τη φορά το εξώφυλλο δεν σχεδιάστηκε από το Λουδοβίκο, αλλά κοσμείται από πίνακα του Κρητικού ζωγράφου Μιχάλη Μανουσάκη που φτιάχτηκε ειδικά για το δίσκο.

Λουδοβίκος των Ανωγείων: Πύλη της άμμου (1997)

Η "Χαρματούσα" που προηγήθηκε (1995) μαζί με την "Πύλη της άμμου" (1997) και "Το όχι αποκοιμήθηκε στη αγκαλιά του ναι" (1999) που κλείνει την προσφορά του Λουδοβίκου των Ανωγείων στο ελληνικό τραγούδι για τη δεκαετία του '90, αποτελούν το κορυφαίο δισκογραφικό του τρίπτυχο που αποτυπώνει το γνήσιο μελωδικό του ταλέντο και τον χειμαρρώδη παραμυθόκοσμο της ποιητικής του γλώσσας με πάμπολλα ωραιότατα τραγούδια μαζί με τα σταδιακά ανοίγματά του σε συνεργασίες και με άλλους καλλιτέχνες, ενώ την ίδια εποχή είχε ο ίδιος ενσωματωθεί ως άτυπο μέλος της άτυπης "σχολής της Θεσσαλονίκης" εκδίδοντας τους δίσκους του σε παραγωγή του Μύλου.

Η "πύλη της άμμου" λοιπόν, όπως μας εξηγεί ο ίδιος, είναι η πόρτα που βγάζει στο αβέβαιο, στο δύσκολο, στο τίποτα. Είναι μια πύλη όπου ο άνεμος ραπίζει και ο χρόνος φορεί κουρελιασμένη πέτρα. Πάνω στην άμμο είμαστε αδιάβαστοι στο περπάτημα, ούτε αφήνουμε ούτε βρίσκουμε καθαρά ίχνη. Όλοι κάποτε διαβαίνουμε την ωραία πύλη της άμμου και είναι σα να ξαναμπαίνουμε στην κολυμπήθρα... Αυτή η συμβολική φράση αποτέλεσε και τον τίτλο του ομότιτλου κύκλου τραγουδιών που κυκλοφόρησε το 1997. Περιλαμβάνει ένδεκα κομμάτια, από τα οποία τα εννέα είναι τραγούδια, ένα είναι οργανικό ("Ανοιχτό παράθυρο") κι άλλο ένα ("Το γράμμα του ναύτη") αφηγηματικό κομμάτι βασισμένο σε αυθεντικό κείμενο του ναυτικού Μανώλη Ρησσάκη.

Ο δίσκος κοσμείται με μερικά πανέμορφα τραγούδια, από τα οποία ξεχωρίζει το εναρκτήριο "Ιούλιος ο άνεμος" (ωραιότατη λυρική μελωδία και θαυμάσιοι ποιητικοί στίχοι), η ευαίσθητη μπαλάντα "Κουρασμένη νεράιδα" με την εξαίσια ερμηνεία της Νένας Βενετσάνου, η "Σαλώμη" και το "Δώδεκα τα όχι" με τη γλυκιά ερμηνευτική βραχνάδα της Λιζέτας Καλημέρη και φυσικά το ομότιτλο τραγούδι που αποτελεί ένα φόρο τιμής του Λουδοβίκου στους παλιούς δημιουργούς που ανέδειξε η λεγόμενη "σχολή της Θεσσαλονίκης", τον Διονύση Σαββόπουλο, τον Θανάση Γκαϊφύλλια, τον Μανώλη Ρασούλη, τον Αργύρη Μπακιρτζή και τον Νίκο Παπάζογλου. Το ερμηνεύει ο ίδιος μαζί με τον Σωκράτη Μάλαμα και τον Νίκο Παπάζογλου. Στα φωνητικά συμμετέχει επίσης η Κατερίνα Σιάπαντα.

Την ενορχήστρωση επιμελήθηκε ο Γιώργος Παυλάκος δίνοντας ένα νέο πνεύμα στην οργανική συνοδεία, όπου πλέον το μαντολίνο παύει σιγά σιγά να έχει την πρωτοκαθεδρία και η ορχήστρα ορίζεται περισσότερο από άλλα φυσικά όργανα, όπως η φλογέρα, το φλάουτο, το όμποε, το κλαρινέτο, το βιολοντσέλο, το βιολί, το ακορντεόν και το πιάνο.

Τραγουδοποιοί του '90 - Λουδοβίκος των Ανωγείων: Χαρματούσα (1995)

Παρουσιάζοντας συνεχή εξέλιξη του μουσικού του ύφους με τις δυο σπουδαίες δουλειές που είχαν προηγηθεί, πρώτα με το "Χαΐνη" (1990) και λίγο αργότερα με το "Μεϊντάνι" (1993), ο υπέροχος βάρδος της Κρήτης και ανεξάντλητος παραμυθάς Λουδοβίκος των Ανωγείων μας δίνει το 1995 την πιο σημαντική, κατά τη γνώμη μου, συνθετική του εργασία, τον κύκλο τραγουδιών "Χαρματούσα". Ο τίτλος παραπέμπει σε ορεινή τοποθεσία του Ψηλορείτη που αποτελούσε πάντα την πηγή έμπνευσης του δημιουργού, ο οποίος μοιάζει να μορφοποιεί αβίαστα τους φυσικούς ήχους της γενέθλιας γης σε πηγαίες μελωδίες και τραγούδια χτισμένα πάνω σε απλές βιωματικές ιστορίες του χωριού του που με απόλυτη φυσικότητα ανακατεύονται γόνιμα με τους ντόπιους μύθους και τους θρύλους.

Ο δίσκος περιλαμβάνει ένδεκα όμορφα παραμυθοτράγουδα με μουσική και στίχους του Λουδοβίκου, τα οποία όμως αυτή τη φορά παρουσιάζονται με μια καινούργια ενορχηστρωτική φροντίδα από τον αξιόλογο Μαροκινό ουτίστα και ενορχηστρωτή Henri Angel, ο οποίος εκείνη την εποχή είχε χτίσει το δικό του όνομα στη γαλλική μουσική σκηνή και συνεργαζόταν στενά με την εξαιρετική Ελληνίδα συνθέτρια Angelique Ionatos. Το αποτέλεσμα είναι πολύ όμορφο και τα τραγούδια του Λουδοβίκου αποκτούν νέα φρασκάδα και πλουσιότερα ηχοχρώματα. Χαρακτηριστικό είναι το αριστουργηματικό τραγούδι "Το ασημένιο νυφικό" που ερμηνεύει στα ελληνικά με συγκινητικό πάθος η Μαροκινή τραγουδίστρια Amina Alaoui, ενώ σε κάποιο σημείο του τραγουδιού η ορχήστρα παίρνει τον πρώτο λόγο με ένα συναρπαστικό χορευτικό ιντερμέδιο.

Όλα τα τραγούδια του δίσκου είναι πανέμορφα, αλλά κάποια ξεχωρίζουν λίγο παραπάνω, όπως: "Το ρόδι" και "Ισμήνη" με τη συναρπαστική ερμηνεία της Καλλιόπης Βέττα, "Ίκαρος" που ερμηνεύει η Δάφνη Πανουργιά, "Το νήμα των καιρών" και "Ο μικρός αλήτης" με τη φωνή του Λουδοβίκου. Ο δίσκος αποτελεί ολοκληρωμένη παραγωγή του Μύλου (Θεσσαλονίκη) και ηχογραφήθηκε στο στούντιο Αγροτικόν του Νίκου Παπάζογλου. Ο ίδιος ο Λουδοβίκος φιλοτέχνησε και το εξώφυλλο που εικονίζει μια ανάγλυφη γυναικεία μορφή σε πέτρινη επιφάνεια.

Τραγουδοποιοί του '90 - Λουδοβίκος των Ανωγείων: Το μεϊντάνι (1993)

Συνεχίζοντας την όμορφη διαδρομή του στο ελληνικό τραγούδι και πάντα φορτωμένος με τα πηγαία νάματα της κρητικής μουσικής παράδοσης και των παιδικών του βιωμάτων ανάμικτων με τα παραμύθια του τόπου του και της πλούσιας φαντασίας του, ο Λουδοβίκος των Ανωγείων ετοιμάζει το καινούργιο του υλικό που θα σχηματοποιηθεί σε ένα νέο κύκλο τραγουδιών, ο οποίος θα ηχογραφηθεί σε διάστημα ενός χρόνου, από το Μάη του 1992 ως τον Ιούλιο του 1993, οπότε και θα δισκογραφηθεί με τίτλο "Το μεϊντάνι", λέξη της κρητικής διαλέκτου (με τουρκική ρίζα) που σημαίνει πλατεία, δηλαδή το κεντρικό σημείο αναφοράς στη ζωή ενός χωριού.

Ο δίσκος περιλαμβάνει δέκα καλογραμμένα τραγούδια με κύριο στοιχείο τους τα κρητικά ηχοχρώματα και τις γοητευτικές μελωδίες που ντύνουν όμορφα τις μικρές ιστορίες που τις συνοδεύουν. Ο δημιουργός δείχνει ολοφάνερα ότι έχει κατακτήσει πλήρως την προσωπική του εκφραστική γλώσσα διανύοντας πλέον την πιο ακμαία φάση της καριέρας του. Τραγούδια που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν και παραμυθοτράγουδα, όπως το "Χρώμα της αγάπης", "Παρέτρα έρως αρανί", "Ανθοχαμόγελο", "Ένα αηδόνι ξεχασμένο", "Σ' το 'πα μια", "Αρχαία νύμφη" και "Λευκό τραγούδι", αποτελούν μικρά διαμάντια λυρικής ευαισθησίας. Κορυφαίο όλων, νομίζω, το "Παρέτρα έρως αρανί" με τον αινιγματικό τίτλο που παραπέμπει στην κρητική ντοπιολαλιά και δηλώνει ένα είδος ευχής για την αναζήτηση του χαμένου έρωτα. Το τραγούδι "Ανθοχαμόγελο" έχει στίχους του Διονύση Φρυσάλη και το ερμηνεύει η υπέροχη υψίφωνος Δάφνη Πανουργιά, η οποία αποδίδει επίσης τα τραγούδια "Ένα αηδόνι ξεχασμένο" και "Αρχαία νύμφη". Στα φωνητικά συμμετέχει και η Ελισάβετ Καρατσόλη.

Ο δίσκος αποτελεί παραγωγή του Μύλου της Θεσσαλονίκης κι εκδόθηκε πάλι από τον Σείριο. Το εξώφυλλο σχέδιασε ο ίδιος ο Λουδοβίκος.

Τραγουδοποιοί του '90 - Λουδοβίκος των Ανωγείων: Ο χαΐνης (1990)

Ο Λουδοβίκος των Ανωγείων, κατά κόσμον Γιώργος Δραμουντάνης (γενν. 1951), αποτελεί μιαν εντελώς ξεχωριστή περίπτωση τραγουδοποιού που ανέδειξε η δεκαετία του '80, ο οποίος αποτελεί ένα από τα πολλά "παιδιά" του Μάνου Χατζιδάκι και ξεπήδησε μέσα από τις περίφημες Μουσικές Γιορτές των Ανωγείων, της ιδιαίτερης πατρίδας του Λουδοβίκου - ενός τόπου άλλωστε που μας χάρισε πληθώρα σπουδαίων μουσικών με κορυφαία την οικογένεια των Ξυλούρηδων - όπου ο μεγάλος συνθέτης παρουσίαζε από το 1979 και για κάμποσα καλοκαίρια σπουδαίες μουσικές εκδηλώσεις με τους πιο εκλεκτούς μουσικούς της εποχής υπό την καθοδήγησή του.

Η γνωριμία αυτή κάποια στιγμή απέφερε και τον πρώτο δισκογραφικό καρπό με τον κύκλο τραγουδιών "Μοιρολόγια" που εκδόθηκε το 1985 από τον Σείριο του Μάνου Χατζιδάκι, για να ακολουθήσει τρία χρόνια αργότερα κι ένας δεύτερος κύκλος στην ίδια δισκογραφική στέγη με τίτλο "Ο έρωτας στην Κρήτη ε'ιναι μελαγχολικός".

Η δεκαετία όμως του '90 είναι η εποχή που ο υπέροχος αυτός βάρδος των Ανωγείων, θαυμάσιος παραμυθάς και εξαιρετικός δεξιοτέχνης του μαντολίνου, μας χάρισε τις πιο ώριμες και ολοκληρωμένες δουλειές του που κατάφεραν να περάσουν στο ευρύτερο κοινό και να του δώσουν την ευκαιρία για ανοίγματα σε νέα μουσικά πεδία εμπλουτίζοντας τα χαρακτηριστικά κρητικά ηχοχρώματα που διακρίνουν το υλικό του, αλλά και σε συνεργασίες με άλλους καλλιτέχνες, κυρίως ερμηνευτές. 

Η αρχή έγινε το 1990 με τον κύκλο τραγουδιών "Ο χαΐνης", τίτλο που παραπέμπει σ' αυτόν τον ανυπότακτο λαϊκό ήρωα της Κρήτης που περιπλανιέται ελεύθερος και μακριά από τις καθημερινές συμβάσεις. Περιλαμβάνει εννιά τραγούδια κι ένα οργανικό θέμα, όλα σε μουσική, στίχους και ερμηνεία από τον Λουδοβίκο με εξαίρεση φυσικά τον "Όρκο της Αρετούσας" που προέρχεται από τον "Ερωτόκριτο" του Βιτσέντζου Κορνάρου, το εμβληματικό και διαχρονικό αριστούργημα της κρητικής λογοτεχνίας, ενώ το τραγούδι "Το φως του φεγγαριού" έχει στίχους της Αντιγόνης Χαιρέτη" και το "Μήλο κόκκινο" στη δεύτερη στροφή του έχει στίχους του Μιχάλη Σταυρακάκη. Η μουσική αναβλύζει αρώματα της κρητικής παράδοσης και αποδίδεται με λιτή οργανική συνοδεία με επικεφαλής το μαντολίνο. Την ενορχήστρωση έκανε ο ίδιος ο Λουδοβίκος με τη σύμπραξη του Νίκου Κυπουργού. Στα φωνητικά συμμετέχει η εξαιρετική Δάφνη Πανουργιά. Το εξώφυλλο εικονίζει σύνθεση του Λουδοβίκου.

Τραγουδοποιοί του '90 - Αλκίνοος Ιωαννίδης: Ανεμοδείκτης (1999)

Με εφαλτήριο την πρώτη συνθετική του απόπειρα που απέφερε τον πετυχημένο κύκλο τραγουδιών "Ο δρόμος, ο χρόνος και ο πόνος" ο Αλκίνοος Ιωαννίδης προχωράει στο επόμενο βήμα του και κλείνει όμορφα τη δεκαετία του '90 με μια δεύτερη προσωπική δουλειά που κυκλοφόρησε το 1999 με τίτλο "Ανεμοδείκτης".

Πρόκειται για έναν όμορφο και πολύ φροντισμένο κύκλο δώδεκα τραγουδιών με μουσική, στίχους, ερμηνεία και ενορχήστρωση του Αλκίνοου, εκτός από το τραγούδι "Ταξίδι" με τους προκλασικούς του ηχοχρωματισμούς που αποτελεί διασκευή παραδοσιακής γαλλικής μελωδίας με ελληνικούς στίχους του Αλκίνοου, ενώ το τραγούδι "Σπασμένο" είναι ενορχηστρωμένο από τον Γιώτη Κιουρτσόγλου.

Ο τραγουδοποιός μοιάζει πλέον να έχει διαμορφωμένη την προσωπική του μανιέρα και μας δίνει ένα υλικό που διακρίνεται για τη γερή μελωδική του βάση ("Στην αγορά του κόσμου", "Μικρό μου τραγουδάκι") που μπορεί να μεταλλάσσεται από τους χρωματισμούς ενός μπλουζ ("Αδιέξοδο") μέχρι την ελεύθερη γλώσσα του ραπ ("Σπασμένο", "Requiem"), ενώ μοιάζει ακόμη να πλανάται η σκιά του Νίκου Ζούδιαρη ("Με τόσα ψέματα") ακόμη και μέσω του χαρακτηριστικού τίτλου ενός τραγουδιού ("Στην αγορά του κόσμου") που εύλογα είναι αφιερωμένο σε κείνον. Στην ερμηνεία του τραγουδιού "Αδιέξοδο" συμμετέχουν ο Διονύσης Σαββόπουλος και η Ελευθερία Αρβανιτάκη. Το εξώφυλλο επιμελήθηκε και πάλι ο Άντης Ιωαννίδης.

Τραγουδοποιοί του '90 - Αλκίνοος Ιωαννίδης: Ο δρόμος, ο χρόνος και ο πόνος (1997)

Έχουμε ήδη μιλήσει για τον Αλκίνοο Ιωαννίδη ως ερμηνευτή με αφορμή τους δύο πρώτους κύκλους τραγουδιών του Νίκου Ζούδιαρη "Στην αγορά του κόσμου" (1993) και "Όπως μυστικά και ήσυχα" (1995). Παίρνοντας λοιπόν τη σκυτάλη από τον μουσικό του μέντορα ο ανήσυχος Κύπριος καλλιτέχνης αποφασίζει να εκτεθεί πλέον και ως αυτόνομος τραγουδοποιός ο ίδιος παρουσιάζοντας τα δικά του τραγούδια. Και είναι εντυπωσιακό ότι, παρά την αποδοχή της δουλειάς του από το κοινό, εκείνος δεν επαναπαύτηκε στις δάφνες του, αλλά φρόντισε να εμπλουτίσει τις μουσικές του γνώσεις με εξειδικευμένες σπουδές στο ωδείο της Αγίας Πετρούπολης και στη συνέχεια να παρουσιάσει κι άλλες πτυχές του ταλέντου του που απλώνονται ακόμη και στο πεδίο της λόγιας μουσικής, ενώ τα τελευταία χρόνια η δράση του έχει μετατοπιστεί κυρίως στις ζωντανές εμφανίσεις με συναυλίες σε πολλά μέρη του κόσμου συμπράττοντας με ποικίλα συμφωνικά σχήματα.

Η αρχή λοιπόν της προσωπικής δημιουργικής του πορείας έγινε το 1997 με τον κύκλο τραγουδιών "Ο δρόμος, ο χρόνος και ο πόνος" που εκδόθηκε από την Polygram και γνώρισε σημαντική εμπορική επιτυχία συμβάλλοντας αποφασιστικά στην καθιέρωσή του ως νέου τραγουδοποιού. Πρόκειται για μια πολύ ενδιαφέρουσα δουλειά με δώδεκα πρωτότυπα τραγούδια που κινούνται στο ύφος της ροκ μπαλάντας, όλα σε δικούς τους στίχους, μουσική, ερμηνεία και ενορχήστρωση. Ο ποιητικός του λόγος είναι ελλειπτικός και υπαινικτικός διατρέχοντας μύχιες συναισθηματικές διαδρομές με στοχαστική διάθεση, όπως δείχνει άλλωστε και ο γενικός τίτλος του δίσκου. Η μουσική του διακρίνεται από συναισθηματική λεπτότητα που ενίοτε οδηγεί σε όμορφες λυρικές μελωδίες, όπως τα τραγούδια: "Στο τέλος του Μάη", "Μισό φεγγάρι", "Βυθός", "Ησυχία". Ακόμη και το συγκαλυμμένο αργό ζεϊμπέκικο "Φως" ακούγεται σαν μια τρυφερή μπαλάντα απέραντης ομορφιάς. Η επιρροή του μέντορά του είναι εμφανής σε κάποια τραγούδια, ιδιαίτερα στα δύο που ακούστηκαν περισσότερο, το "Καθρέφτης" και το "Όσα η αγάπη ονειρεύεται".

Η έκδοση της Polygram είναι εξαιρετικά επιμελημένη με πολυσέλιδο ένθετο βιβλιαράκι, ενώ η σύνθεση του εξωφύλλου φιλοτεχνήθηκε από τον πατέρα του Αλκίνοου Άντη Ιωαννίδη.

Τραγουδοποιοί του '90 - Παντελής Θαλασσινός: Ένα κρυμμένο "αχ" (1998)

Συνεχίζοντας την όμορφη πορεία του στο ελληνικό τραγούδι ο Παντελής Θαλασσινός μας παρουσιάζει το 1998 το τρίτο προσωπικό του άλμπουμ με τίτλο "Ένα κρυμμένο αχ", όπου και πάλι βρίσκουμε καλοφτιαγμένα τραγούδια με υλικά παρμένα από την παράδοση του ανατολικού Αιγαίου μαζί με έντεχνες πινελιές με συναρπαστικές μελωδικές νησίδες.

Με το δίσκο αυτό ο τραγουδοποιός κλείνει τη γόνιμη δεκαετία του '90 φροντίζοντας την επόμενη χρονιά να μας δώσει ένα ζωντανό ηχογράφημα ως μια επιτομή της μέχρι τότε διαδρομής του με το διπλό άλμπουμ "Απ' την Τήλο ως τη Θράκη" (1999).

Δε διστάζω να πω ότι η τρίτη αυτή δουλειά του Θαλασσινού είναι - για μένα - και η ωραιότερη, με πλήθος ωραίων χορευτικών σκοπών που πηγάζουν από ήχους της παράδοσης της Χίου ή των Ιωνικών παραλίων ως την Κρήτη, όπως: "Στη Σέριφο ήσουν πουλί", "Η εσάρπα", "Με με ξυπνάς που σ' αγαπώ", "Άσπρο καΐκι στη Νέα Πέραμο", "Νερένια", "Τη μέρα που ερωτεύτηκε ο ήλιος" και πάνω απ' όλα το αγαπημένο μου "Καράβια είμαστε". Και δίπλα σ' αυτά μερικές πανέμορφες μελωδικές στιγμές, όπως το τρυφερό "Πες μου αυτά που αγαπάς" και το πολυακουσμένο "Ανάθεμά σε". 

Στα μισά τραγούδια οι στίχοι ανήκουν στον εξαιρετικό Ηλία Κατσούλη, ενώ δύο τραγούδια ("Στη Σέριφο ήσουν πουλί", "καράβια είμαστε") έγραψε ο σπουδαίος στιχουργός Άκος Δασκαλόπουλος που την ίδια χρονιά έφυγε πρόωρα από τη ζωή. Έχουμε επίσης από ένα τραγούδι των Βαγγέλη Βελώνια και Λίτσας Μπεσκάκη και δύο του ίδιου του συνθέτη, ο οποίος ενορχήστρωσε κιόλας το υλικό, ενώ η έκδοση κοσμείται και πάλι με χαρακτικά του Νίκου Γιαλούρη.

Τραγουδοποιοί του '90 - Παντελής Θαλασσινός: Αστρανάμματα (1996)

Ενθαρρυμένος από την καλή υποδοχή του πρώτου προσωπικού του δίσκου ("Νύχτας κύματα", 1995) ο Παντελής Θαλασσινός προχωράει αμέσως στην ηχογράφηση της δεύτερης δουλειάς του, ενώ παράλληλα γράφει και τα τραγούδια της τρίτης προσωπικής δουλειάς της Αναστασίας Μουτσάτσου με τίτλο "Στους Αγίους Τόπους της καρδιάς".

Ο δίσκος έχει τον ποιητικό τίτλο "Αστρανάμματα" και είναι παρμένος από στίχο του ποιήματος "Όλα με τη γλώσσα της καρδιάς" του Χιώτη ποιητή Φώτη Αγγουλέ (1911-1964), το οποίο περιέχεται στο δίσκο σε μια όμορφη και λυρική μελοποίηση. Ο συνθέτης με την καινούργια του αυτή εργασία δεν έκρυψε ποτέ τον ενθουσιασμό και την αδυναμία του στο συγκεκριμένο υλικό που κωδικοποιεί με ιδανικό τρόπο όλα τα μουσικά χαρακτηριστικά του. Οι αναφορές στην παράδοση και πάλι είναι έντονες. Το τραγούδι που ξεχώρισε κι έγινε ίσως το πιο εμβληματικό της καριέρας του ήταν τα "Σμυρναίικα τραγούδια". Ακούστηκαν όμως και άλλα τραγούδια, τα οποία παραμένουν ακόμη στο προσκήνιο και τραγουδιούνται, ενώ κάποια έχουν γνωρίσει αρκετές επανεκτελέσεις ακόμη και από μεγέθη σαν τον Γιώργο Νταλάρα ή τη Χαρούλα Αλεξίου, όπως το δημοφιλέστατο "Κράτα για το τέλος" που είναι αφιερωμένο στον μεγάλο λαϊκό συνθέτη Απόστολο Καλδάρα. 

Βασικός στιχουργός των τραγουδιών είναι και πάλι ο Ηλίας Κατσούλης, ενώ από ένα τραγούδι υπογράφουν η Λίτσα Μπεσκάκη και ο ποιητής Λευτέρης Σταυριανάκης μαζί βέβαια με το ποίημα του Φώτη Αγγουλέ που προαναφέραμε. Ο ίδιος ο Παντελής Θαλασσινός επιμελήθηκε την ενορχήστρωση συνεργαζόμενος στενά με τους μουσικούς της ομάδας του, ενώ στο εξώφυλλο υπάρχει πάλι σχέδιο του Χιώτη καλλιτέχνη Νίκου Γιαλούρη μαζί με μια ένθετη μικρή φωτογραφία που εικονίζει την κόρη του συνθέτη Φαίδρα.

Τραγουδοποιοί του '90 - Παντελής Θαλασσινός: Νύχτας κύματα (1995)

Ο Παντελής Θαλασσινός (γενν. 1958) εμφανίστηκε στη δισκογραφία το 1987 με το σχήμα Λαθρεπιβάτες (ντουέτο με τον Γιάννη Νικολάου), με το οποίο μας έδωσε τέσσερις συνολικά δισκογραφικές εργασίες μέχρι το 1991 με τραγούδια νεανικά και δροσερά που δεν προμήνυαν την προσωπική του εξέλιξη τα κατοπινά χρόνια, από τα μέσα της δεκαετίας του '90 μέχρι και σήμερα.

Μεγαλωμένος στη Χίο και κουβαλώντας τα παιδικά του ακούσματα από τη γενέθλια γη και τα μικρασιατικά παράλια ο Θαλασσινός διαμόρφωσε μια προσωπική γλώσσα βαθιά ποτισμένη από τους ήχους του παραδοσιακού μας τραγουδιού, έτσι ώστε, παρόλο που ανέπτυξε σταδιακά μια πολυσύνθετη μουσική γλώσσα με στοιχεία του λαϊκού και "έντεχνου" χώρου, τα τραγούδια που σφράγισαν την καριέρα του ήταν τα "Καράβια χιώτικα" και τα "Σμυρναίικα τραγούδια" που παραπέμπουν άμεσα στις καταβολές του.

Το 1995 ο Παντελής Θαλασσινός κατάφερε να μορφοποιήσει σε κύκλο τραγουδιών ένα υλικό που το δούλευε κάμποσα χρόνια με μουσικούς του τόπου του. Το αποτέλεσμα ήταν ο δίσκος "Νύχτας κύματα" που εκδόθηκε από την MBI και γνώρισε αμέσως μεγάλη επιτυχία με πολλά από τα τραγούδια του να περνούν στα στόματα του κόσμου και στους συναυλιακούς χώρους. Κορωνίδα όλων το μεγάλο σουξέ "Καράβια χιώτικα" σε στίχους του Ηλία Κατσούλη, ο οποίος θα γίνει ο βασικός στιχουργός των τραγουδιών του μέχρι το θάνατό του το 2008. Από κοντά και το δεύτερο σουξέ του δίσκου, το "Πόνος άπονος" πάλι του Ηλία Κατσούλη. Μια πιο προσεκτική πάντως ακρόαση αναδεικνύει κι άλλες στιγμές, όπως το τρυφερό "Η καρδιά μου είναι γράμμα" σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου (τα γράμματα, μαζί με τις φωτογραφίες, τα καφενεία και τους μπαξέδες αποτελούν βασικά θεματικά μοτίβα του σπουδαίου στιχουργού), το ζεϊμπέκικο "Χέρια υψωμένα" σε στίχους της Μάρσης Τσοπανομίχαλου (που έγινε πιο γνωστό από τη μεταγενέστερη εκτέλεση του Γεράσιμου Ανδρεάτου) και το ευαίσθητο "Εισιτήριο στην τσέπη σου" με τη συμμετοχή του Βασίλη Σούκα στο οργανικό μέρος.

Τα τραγούδια ερμηνεύει ο ίδιος ο Παντελής Θαλασσινός που υπογράφει και τους στίχους δύο τραγουδιών ("Κάθε φορά", "Των θελημάτων τα παιδιά"), ενώ την ενορχήστρωση επιμελήθηκε ο Γιώργος Ανδρέου. To εξώφυλλο του δίσκου κοσμείται από λαογραφικά χαρακτικά σχέδια του Χιώτη καλλιτέχνη Νίκου Γιαλούρη.

Τραγουδοποιοί του '90 - Φοίβος Δεληβοριάς: Χάλια (1998)

Τρία χρόνια μετά το πετυχημένο άλμπουμ "Η ζωή μόνο έτσι είναι ωραία" (1995), με τον οποίο εδραιώθηκε στις νέες δυνάμεις του ελληνικού τραγουδιού, ο Φοίβος Δεληβοριάς μας δίνει την τρίτη προσωπική του δισκογραφική δουλειά με τίτλο "Χάλια" κλείνοντας έτσι την επίσημη παρουσία του μέσα στη δεκαετία του '90, ενώ θα χρειαστούν πέντε ολόκληρα χρόνια μέχρι τη επανεμφάνισή του το 2003 με το δίσκο "Ο καθρέφτης".

"Χάλια" λοιπόν ονομάζεται η νέα του εργασία, τίτλος που μοιάζει με αυτοσαρκασμό για τον εαυτό του και τα τραγούδια του, αλλά στην πραγματικότητα πρόκειται για έναν ανελέητο σαρκασμό απέναντι στην κακογουστιά που έβλεπε ο τραγουδοποιός να κατακλύζει τα πάντα γύρω του, από τις ανθρώπινες σχέσεις ως την εμφάνιση και την αισθητική του περιβάλλοντος, πράγμα που επισημαίνεται άλλωστε με τις ανθρώπινες καρικατούρες του εξωφύλλου. Υπάρχουν όμως και τρυφερές στιγμές, όπως το έντονα φορτισμένο συναισθηματικά τραγούδι "Φώτης" αφιερωμένο στον πατέρα του και στις παιδικές του αναμνήσεις μεγαλώνοντας στο πλάι του.

Η μουσική του Φοίβου δε διακρίνεται βέβαια για την πρωτοτυπία της, αφού μοιάζει περισσότερο σαν να μεταπλάθει σε μια δική του γλώσσα τα μπλουζ αμερικάνικα ακούσματά του, πράγμα που δηλώνεται έμμεσα και με τη διασκευή του τραγουδιού "Invitation to the Blues" του Τom Waits με δικούς του ελληνικούς στίχους. 

Υπάρχουν πάντως και οι λαϊκές πινελιές, όπως το χασάπικο "Κάθε Σεπτέμβρη" που στο ρεφρέν του συνέβαλε και ο Θύμιος Παπαδόπουλος, ο οποίος επιμελήθηκε και την ενορχήστρωση του δίσκου, αλλά και το ζεϊμπέκικο "Ο άντρας της ζωής μου" που ερμηνεύει η εμπορική λαϊκή τραγουδίστρια Καίτη Γαρμπή. Στο φινάλε μάλιστα έχουμε κι ένα τραγούδι ("Ο διπλοπαντρεμένος") που κινείται σε παραδοσιακούς δρόμους και το ερμηνεύει ο ίδιος μαζί με τη νέα ερμηνεύτρια Μαρία-Στέλλα Τζανουδάκη, η οποία τα επόμενα χρόνια θα συμπορευτεί πετυχημένα με τον Λουδοβίκο των Ανωγείων.

Τραγουδοποιοί του '90 - Φοίβος Δεληβοριάς: Η ζωή μόνο έτσι είναι ωραία (1995)

Μετά το εφηβικό του ξεπέταγμα με την πρωτόλεια εργασία του "Η παρέλαση" που είχε εκδοθεί το 1989 από τον Σείριο με προσωπική ευθύνη του Μάνου Χατζιδάκι, ο νεαρός τραγουδοποιός Φοίβος Δεληβοριάς χρειάστηκε μια περίοδο περισυλλογής μέχρι να επανακάμψει στη δισκογραφία, έτοιμος πλέον και ώριμος για μια δυναμική καριέρα, η οποία συνεχίζεται μέχρι και σήμερα.

Το 1995 λοιπόν επανεμφανίζεται με φρέσκο υλικό που εκδόθηκε από την ΑΚΤΗ και αποτελεί ουσιαστική την πρώτη επίσημη προσωπική του δουλειά, με την οποία καταφέρνει να κάνει αμέσως αισθητή την παρουσία του και κάμποσα από τα τραγούδια του να περάσουν σε ένα ευρύτερο κοινό. Ο δίσκος έχει τον περιπαικτικό τίτλο "Η ζωή μόνο έτσι είναι ωραία", ο οποίος, σε συνδυασμό με την ανάλογου ύφους φωτογραφία του στο εξώφυλλο που τον δείχνει να ρεμβάζει ανέμελος στα χόρτα, φανερώνει εν πολλοίς και το ύφος των τραγουδιών του που περιπαίζουν ανελέητα τα κοινωνικά στερεότυπα εμποτισμένα πάντα με έντονες βιωματικές αναφορές και παιδικές ερωτικές του φαντασιώσεις.

Από τα τραγούδια του δίσκου ξεχώρισε αμέσως η όμορφη "Μπόσα νόβα του Ησαΐα", τραγούδι εμβληματικό του Δεληβοριά που θα λειτουργήσει και ως αρχετυπική βάση για πολλά μελλοντικά του τραγούδια. Ακούστηκαν επίσης αρκετά και τα "Αφού δε μ' αγαπάς" και "Η Κική κάθε βράδυ...", ενώ στο φινάλε έχουμε την τρυφερή μπαλάντα "Ο ταχυδρόμος" αφιερωμένη στον Μάνο Χατζιδάκι ως φόρο τιμής στον μεγάλο του μέντορα.

Σημειώνω ότι στο τραγούδι "Όρκος" συμμετέχει η Ελένη Τσαλιγοπούλου, ενώ υπάρχει και μια εντυπωσιακή έκτακτη συμμετοχή: Είναι ο μεγάλος κωμικός μας Θανάσης Βέγγος που συμμετέχει στο τραγούδι "Το 'πα, το 'κανα" ως ...ράπερ!

Τραγουδοποιοί του '90 - Φοίβος Δεληβοριάς: Η παρέλαση (1989)

Γενναιόδωρος πάντα με τους νέους καλλιτέχνες ο Μάνος Χατζιδάκις δε δίσταζε καθόλου να προβάλει με τα μέσα που διέθετε, είτε μέσω του Τρίτου Προγράμματος (ως το 1981), είτε αργότερα μέσω της δισκογραφικής του εταιρείας, τον περίφημο Σείριο, κάθε καινούργια φωνή που πίστευε ότι κόμιζε κάτι ενδιαφέρον στο άνυδρο τοπίο του ελληνικού τραγουδιού εκείνα τα δύσκολα χρόνια της δεκαετίας του '80. 

Την πιο εντυπωσιακή περίπτωση υποστήριξης νέου καλλιτέχνη αποτελεί σίγουρα αυτή του Φοίβου Δεληβοριά, ο οποίος με την αποκοτιά των δεκαέξι μόλις χρόνων του πλησίασε τον μεγάλο συνθέτη και του συστήθηκε ως ομόλογός του! Το αποτέλεσμα ήρθε άμεσα με την ηχογράφηση και κυκλοφορία του πρωτόλειου δίσκου "Η παρέλαση" που εκδόθηκε το 1989 από τον Σείριο κι άνοιξε το δρόμο στον νεαρό καλλιτέχνη να μπει στο χώρο με τις πιο ισχυρές συστάσεις. Έχει μεγάλο ενδιαφέρον άλλωστε να θυμηθούμε πώς υποδέχθηκε τον νεαρό εκκολαπτόμενο τραγουδοποιό ο Μάνος Χατζιδάκις, όπως καταγράφεται στο οπισθόφυλλο του δίσκου:

"Οι νέοι σήμερα αρχίζουν να βλέπουν την πραγματικότητα μας και να διαισθάνονται τα επερχόμενα. Κι όπως εμείς εκείνο το καιρό, σαν τελείωσεν ο πόλεμος, σατυρίζαμε την επίσημη Ελλάδα, έτσι κι οι τωρινοί νέοι σαν τον Δεληβοριά, χλευάζουν τον "σοσιαλισμό μας", τον "προοδευτισμό" μας και τον κενόδοξο φιλελευθερισμό μας, αναζητώντας την αλήθεια σε αθέατες προς το παρόν ημερομηνίες, που θ' ανατρέψουν τον παρόντα κόσμο μας και θα του χαρίσουν αξίες καινούριες, απρόοπτες και διαχρονικές. Πόσοι απ' αυτούς που φωνασκούν με θλιβερή έπαρση για το ελληνικό τραγούδι, μπορούν να ισχυριστούν πως πλησιάζουν έστω και στο ελάχιστο, την ομορφιά αυτού του νεαρού συνθέτη, που γράφοντας ο ίδιος τους στίχους και τη μουσική κατορθώνει να φανερώσει έναν κόσμο ολόκληρο που περιέχει η σημερινή ελληνική νεότητα, με διαύγεια και ποιητική ευαισθησία; Μια νεότητα που έχει αφομοιώσει δημιουργικά τις νεοελληνικές φυσιογνωμίες του μεταπολέμου και που χάρη σ' αυτές, εξακολουθεί να σκέφτεται διεισδητικά στις δύσκολες κι αναποφάσιστες μέρες μας. Ο Δεληβοριάς αποτελεί μια ζωντανή και πρωτότυπη παρουσία στο σύγχρονο αληθινό τραγούδι του τόπου μας. Μόλις δεκάξη χρονών με μεγάλο ταλέντο κι εντελώς απρόοπτα περιεχτικός και προβληματισμένος. Εύχομαι κι ελπίζω να προχωρήσει ανοδικά και ν' ανθέξει την ελληνική μας "αυριανική" πραγματικότητα. Προς το παρόν, σας τον παρουσιάζω υπεύθυνα κι από καρδιάς - που λένε".

Ο δίσκος περιλαμβάνει δεκατρείς απλές μπαλάντες με μουσικά ερανίσματα από ποικίλα ακούσματα που ομογενοποιήθηκαν μέσα από το χωνευτήρι της ευαισθησίας του άγουρου μαθητή, ο οποίος καμάρωνε στη γειτονιά του δείχνοντας στους συμμαθητές του τον πρώτο του δίσκο στις προθήκες των δισκοπωλείων! Είναι πάντως μια πολύ ενδιαφέρουσα πρόταση που εμπεριέχει ήδη εν σπέρματι όλα τα χαρακτηριστικά της τέχνης του Δεληβοριά που θα γνωρίσουμε στις κατοπινές πιο ώριμες δουλειές του. Οι στίχοι του δείχνουν μιαν αξιοπρόσεκτη ωριμότητα και πηγάζουν μέσα από τις προσωπικές του εμπειρίες με αναφορές στα παιδικά του ινδάλματα από τον κινηματογράφο και τη μουσική. Άλλωστε αυτό είναι εμφανές και στο εξώφυλλο που αποτελεί ένα χαριτωμένο κολάζ με φιγούρες του μεσοπολέμου και των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων. 

Την ενορχήστρωση υπογράφει ο πιανίστας Θοδωρής Κοτεπάνος. Στα φωνητικά συμμετέχει η ηθοποιός και τραγουδίστρια Δώρα Μασκλαβάνου.

Τραγουδοποιοί του '90 - Μίλτος Πασχαλίδης: Κακές συνήθειες (1998)

Το 1998, τρία χρόνια μετά την παρθενική του προσωπική κατάθεση ("Παραμύθι με λυπημένο τέλος"), ο Μιλτιάδης Πασχαλίδης επανέρχεται πιο ώριμος και δυναμικός με τη δεύτερη δουλειά του που έχει τον τίτλο "Κακές συνήθειες", πάλι από τη Minos-EMI.

Νομίζω πως ο δεύτερος αυτός δίσκος είναι και ο πιο εμβληματικός της καριέρας του, ένας σφριγηλός κύκλος δέκα τραγουδιών που δίνουν ανεξίτηλο το ώριμο και πλήρως διαμορφωμένο πλέον ύφος του τραγουδοποιού, ο οποίος απομακρύνεται αποφασιστικά από τις νεανικές του μουσικές εξαρτήσεις και υιοθετεί μια γλώσσα πιο σύγχρονη με έντονο το στοιχείο του ροκ και της μελωδίας. Μόνο το τραγούδι "Παραμύθια της οκάς" (καίρια λέξη για τον ίδιο το "παραμύθι" που τη χρησιμοποιεί κάθε φορά που "συνομιλεί" με τον παραδοσιακό ήχο) μοιάζει σαν απόηχος της προηγούμενης δουλειάς του. Τραγούδια, όπως οι "Κακές συνήθειες", η "Πηνελόπη" και πάνω απ' όλα η συγκλονιστική "Αφήγηση", γραμμένα σε ακραιφνώς ροκ ύφος, είναι αυτά που χαρακτηρίζουν έντονα το δίσκο. Και δίπλα σ' αυτά μια σειρά από τρυφερές μπαλάντες ("Ακόμα σ' αγαπώ", "Φωτιά", "Σαν των ματιών σου τις βαφές", "Δωμάτιο με καθρέφτες", "Νανούρισμα") ερμηνευμένες από τον ίδιο πολύ εκφραστικά κάνουν το δίσκο υπέροχα οικείο, πράγμα που επιτείνεται κι από τις συχνές βιωματικές αναφορές, όπως στο γλυκύτατο "Ηράκλειο-Καλαμάτα".

Σημειώνω ότι όλα τα τραγούδια έχουν μουσική και στίχους του Μιλτιάδη Πασχαλίδη, με εξαίρεση τα τραγούδια "Ακόμα σ' αγαπώ" (στίχοι Θοδωρή Παυλάκου), "Αφήγηση" (ποίηση Γιώργου Σεφέρη) και "Νανούρισμα" (στίχοι Άλκη Αλκαίου). Ερμηνεύει φυσικά ο ίδιος με εξαίρεση το "Σαν των ματιών σου τις βαφές" που αποδίδει πολύ αισθαντικά ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου. Την ενορχήστρωση επιμελήθηκε ο Αντώνης Μιτζέλος με τη συνεργασία του συνθέτη.

Τραγουδοποιοί του '90 - Μίλτος Πασχαλίδης: Παραμύθι με λυπημένο τέλος (1995)

Ένας ακόμη αξιόλογος τραγουδοποιός που ξεπήδησε από τη γόνιμη δεκαετία του '90 είναι ο Μιλτιάδης Πασχαλίδης (Καλαμάτα, 1969), ο οποίος ξεκίνησε από σχήματα παραδοσιακού προσανατολισμού (Νεάρχου Παράπλους, Χαΐνηδες), πριν αποφασίσει να χαράξει τον προσωπικό του δρόμο, τον οποίο συνεχίζει με επιτυχία μέχρι σήμερα. 

Μέσα στην πρώτη αυτή δεκαετία της παρουσίας του στα μουσικά μας πράγματα μάς έδωσε δύο προσωπικούς δίσκους, "Παραμύθι με λυπημένο τέλος" (1995) και "Κακές συνήθειες" (1998), οι οποίοι είναι και οι αξιολογότεροι της καριέρας του και είχαν καλή απήχηση στο κοινό, ώστε να συμβάλουν αποφασιστικά στην καθιέρωσή του.

Το 1995 λοιπόν κυκλοφόρησε ο κύκλος τραγουδιών "Παραμύθι με λυπημένο τέλος" που περιλαμβάνει δεκατέσσερα μέρη, σχεδόν όλα σε δική του μουσική και στίχους, μέσα από τα οποία αποκαλύπτει ένα αξιόλογο ταλέντο στο σκάρωμα άρτιων τραγουδιών, όπου συνυπάρχουν ετερόκλητα μουσικά υλικά παρμένα είτε από την παραδοσιακή μας μουσική με σαφή κρητική απόχρωση, είτε κι από κλασικές φόρμες, όπως το βαλς, ή ακόμη και από το διεθνές μουσικό πεδίο, όπως το μπλουζ και η ροκ, αλλά και από το λαϊκό τραγούδι. Η ενορχήστρωση βασίζεται πολύ στην κρητική λύρα και την κιθάρα, ενώ είναι εμφανής και η επιρροή από τον ήχο των Πυξ Λαξ, οι οποίοι άλλωστε συμμετέχουν στο δίσκο, είτε στο μουσικό μέρος, είτε στο ερμηνευτικό.

Έχει πολλές ωραίες στιγμές ο δίσκος. Θα ξεχώριζα κυρίως τρία τραγούδια: "Τα μπλουζ της άγριας νιότης", "Παραμύθι με λυπημένο τέλος", "Νεράιδα δίχως παραμύθι". Δυο τραγούδια ("Μάτια που δε βλέπονται", "Ο παραμυθάς") είναι γραμμένα σε ρυθμό βαλς, άλλα δυο σε ρυθμό ζεϊμπέκικο ("Πεθαμένες καλησπέρες", "Τραγούδι της πεταλούδας"), ενώ το τραγούδι "Δε μ' ενοιαξε να χάσω" πατάει πάνω στο οικείο ύφος των Πυξ Λάξ.

Πάντως το κυριότερο προσόν του Μιλτιάδη Πασχαλίδη είναι η ωραία φωνή που διαθέτει. Ο ίδιος άλλωστε ερμηνεύει τα περισσότερα τραγούδια του δίσκου, ενώ συμμετέχουν τα βασικά μέλη των Πυξ Λαξ, δηλαδή ο Φίλιππος Πλιάτσικας, o Μπάμπης Στόκας και ο Μάνος Ξυδούς, αλλά και ο Θοδωρής Παυλάκος με τη Γιώτα Νέγκα.

Τραγουδοποιοί του '90 - Νίκος Ζούδιαρης: Αφήλιο (1998)

Έχοντας πίσω του ήδη τη διπλή άκρως επιτυχημένη συνεργασία του με τον Αλκίνοο Ιωαννίδη ("Στην Αγορά του Κόσμου" 1993, "Όπως μυστικά και ήσυχα" 1995) ο Νίκος Ζούδιαρης συνεχίζει την πορεία του στο ελληνικό τραγούδι με νέες συνεργασίες που θα αποφέρουν πολλά όμορφα τραγούδια τα επόμενα χρόνια.

Το 1998 λοιπόν μας δίνει τη σημαντικότερη - κατά τη γνώμη μου - δισκογραφική του δουλειά με τίτλο "Αφήλιο", έναν χορταστικό κύκλο  δεκατεσσάρων καινούργιων τραγουδιών με πιο εμφανή πλέον τη ροκ διάθεση του δημιουργού, αν και η αλήθεια είναι ότι ο δίσκος αρχικά αντιμετωπίστηκε με επιφύλαξη ή ακόμη και αρνητικά από τη δισκοκριτική της εποχής του. Δεν ξέρω αν παραμένει η ίδια οπτική απέναντι σ' αυτή τη δουλειά, αλλά δύσκολα μπορώ να φανταστώ έναν απαιτητικό ακροατή που να μη νιώσει βαθιά συγκίνηση ακούγοντας τις εξαίσιες λυρικές στιγμές αυτού του δίσκου, όπως: "Χαιρετισμοί" (από τα ωραιότερα ελληνικά τραγούδια των τελευταίων χρόνων), "Παραμύθια στον τσίγκο", "Δεν σε βρήκα", "Μια κρύα νύχτα", "Χωρίς εσένα", "Από χειμώνα σε χειμώνα".

Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει και η στιχουργική εξέλιξη του Ζούδιαρη με υλικό που σφύζει από βιωματικές αναφορές και μια επιθυμία για επικοινωνία και φως μέσα στο σκοτάδι της ζωής και του θανάτου, όπως αναφέρει κι ο ίδιος στο ένθετο σημείωμά του εξηγώντας τον τίτλο του δίσκου. Εδώ μάλιστα δοκιμάζει και τις φωνητικές του δυνατότητες ερμηνεύοντας αρκετά τραγούδια ο ίδιος, αλλά βέβαια είναι η παρουσία της Τάνιας Τσανακλίδου με την εξαίσια ελεγειακή εκφραστικότητα της φωνής της που δικαιώνει πέρα για πέρα το συγκεκριμένο υλικό. Ως ερμηνευτές συμμετέχουν επίσης ο Νίκος Κουρουπάκης και ο παλιός συνεργάτης του συνθέτη Τάκης Μπουρμπάς, ενώ την ενορχήστρωση επιμελήθηκε ο Νίκος Καλαντζάκος μαζί με τον Νίκο Ζούδιαρη και τον Τάκη Μπουρμά. Οι ηλεκτρικές κιθάρες του Άκη Τουρκογιώργη και το βιολί του Θάνου Γκιουλεντζή προσδίδουν ένα ξεχωριστό ηχόχρωμα στα τραγούδια αυτού του σπουδαίου δίσκου.

Τραγουδοποιοί του '90 - Νίκος Ζούδιαρης, Αλκίνοος: Όπως μυστικά και ήσυχα (1995)

Μετά τη μεγάλη επιτυχία που γνώρισε ο δίσκος "Στην Αγορά του Κόσμου" (1993) της πρώτης συνάντησης του τραγουδοποιού Νίκου Ζούδιαρη με τον Αλκίνοο Ιωαννίδη φυσικό ήταν να ακολουθήσει και μια συνέχεια πάνω στην ίδια γραμμή, η οποία ήρθε το 1995 με το άλμπουμ "Όπως μυστικά και ήσυχα", με το οποίο κλείνει αυτός ο πολύ πετυχημένος κύκλος συνεργασίας που απέφερε δύο από τους πιο δημοφιλείς δίσκους της δεκαετίας του '90 που επέβαλαν τους δυο αξιόλογους καλλιτέχνες, οι οποίοι πάντως στη συνέχεια θα ακολουθήσουν ανεξάρτητες πλέον διαδρομές στο ελληνικό τραγούδι.

Ο κύκλος τραγουδιών "Όπως μυστικά και ήσυχα" περιλαμβάνει δώδεκα τραγούδια σε στίχους και μουσική του Νίκου Ζούδιαρη, όλα ερμηνευμένα εξαιρετικά από τον Αλκίνοο. Η μουσική κινείται στην ίδια περίπου γραμμή και πάλι, όπως στον προηγούμενο δίσκο, ίσως με μια πιο ροκ διάθεση, αλλά θεωρώ ότι εδώ ο δημιουργός εμφανίζεται πιο ώριμος πλέον με πιο ομοιογενή ήχο και πιο εμπνευσμένες μελωδίες.

Όλα τα τραγούδια, από το πρώτο ως το τελευταίο, είναι πολύ αξιόλογα, αλλά χωρίς αμφιβολία δύο είναι αυτά που γνώρισαν τη μεγαλύτερη απήχηση στο κοινό. Μιλώ βέβαια για το συγκινητικό "Βόσπορο" με τους ανατολίτικους χρωματισμούς και τη συναρπαστική μπλουζ μπαλάντα "Δεν μπορώ". Εξίσου συναρπαστικές πάντως είναι κι άλλες στιγμές του δίσκου, όπως το "Αόρατο δίχτυ", το "Ήρθε ένας μάγος", το "Πέρασα χθες" και η ομότιτλη υποβλητική μπαλάντα του φινάλε. Η ορχήστρα κάτω από την καθοδήγηση του Γιώργου Ανδρέου αναδεικνύει με γοητευτικά ηχοχρώματα το μελωδικό πλούτο που καταθέτει ο συνθέτης. Το συμβολικό και πρωτότυπο εξώφυλλο - πρωτότυπο, γιατί δεν περιέχει κανένα στοιχείο για το περιεχόμενο του δίσκου - κοσμείται από ζωγραφικό πίνακα του βραβευμένου Κύπριου ζωγράφου Άντη Ιωαννίδη, πατέρα του Αλκίνοου.

Τραγουδοποιοί του '90 - Νίκος Ζούδιαρης, Αλκίνοος: Στην Αγορά του Κόσμου (1993)

Άλλη μία εξαιρετική περίπτωση τραγουδοποιού που ανέδειξε η δεκαετία του '90 αποτελεί χωρίς αμφιβολία ο Νίκος Ζούδιαρης (γενν. 1959), ο οποίος, αν και είχε καλές μουσικές σπουδές (θεωρία και κιθάρα), άργησε πολύ να εμφανιστεί στη δισκογραφία βιοποριζόμενος σε τελείως άσχετους με τη μουσική χώρους (εκτελωνιστής), ώσπου ήρθε και η δική του στιγμή. Ήταν το 1993, όταν η καθοριστική για τη μουσική του καριέρα γνωριμία με τον νεαρό Κύπριο ηθοποιό και τραγουδιστή Αλκίνοο Ιωαννίδη απέφερε τη πρώτη από τις δυο μεγάλες τους συνεργασίες που αποτελεί και την παρθενική κατάθεση και των δύο στην επίσημη δισκογραφία, πριν χωρίσουν οι δρόμοι τους και χτίσουν ανεξάρτηταο καθένας  τη σπουδαία τους καριέρα που συνεχίζει ακμαία μέχρι σήμερα.

Πρόκειται βέβαια για τον ιστορικό δίσκο "Στην Αγορά του Κόσμου" που κυκλοφόρησε από την Polygram με τη μεσολάβηση της Δήμητρας Γαλάνη, αν και λίγο νωρίτερα η ίδια εταιρεία τον είχε απορρίψει! Ο δίσκος απέσπασε αμέσως την προσοχή του κοινού που τον αγάπησε πολύ και μάλιστα τον έκανε πλατινένιο, γεγονός μάλλον απροσδόκητο για τους δυο συνεργάτες καλλιτέχνες. 

Ο δίσκος περιλαμβάνει ένδεκα τραγούδια σε μουσική και στίχους του Νίκου Ζούδιαρη. Το ανατολίτικης ατμόσφαιρας και θεματολογίας "Στην Αγορά του Αλ Χαλίλι" ήταν το τραγούδι που έσυρε την εμπορικότητα του δίσκου, χωρίς πάντως - κατά τη γνώμη μου - να είναι και το καλύτερο. Το αργό ζεϊμπέκικο "Ζήνωνος", το "Κουτί της Πανδώρας" και τα δυο τραγούδια που ερμηνεύει η Δήμητρα Γαλάνη ("Πόθοι αδιέξοδοι", "Τα φιλιά μου θα σ' τα 'δινα") ξεχωρίζουν. Ο νεοφώτιστος τότε Αλκίνοος Ιωαννίδης δίνει υπέροχα εκφραστικές ερμηνείες, αλλά η ερμηνεία της καταξιωμένης Δήμητρας Γαλάνη στην αισθαντική ροκ μπαλάντα "Τα φιλιά μου θα σ' τα 'δινα" αποτελεί την κορυφαία στιγμή του δίσκου. Στο όμορφο αποτέλεσμα συμβάλλει ασφαλώς και η πολύ προσεγμένη ενορχήστρωση του Τάκη Μπουρμπά, ο οποίος συμμετέχει και στα φωνητικά.

Τραγουδοποιοί του '90 - Ορφέας Περίδης: Για πού το 'βαλες καρδιά μου (1999)

Έχοντας διαμορφώσει πλήρως την προσωπική του μουσική γλώσσα με το δίσκο "Καλή σου μέρα αν ξυπνάς" (1996) ο Ορφέας Περίδης συνεχίζει το δρόμο του στο ελληνικό τραγούδι και τρία χρόνια αργότερα, το 1999, μας δίνει την τρίτη προωπική του δουλειά με τίτλο "Για πού το 'βαλες καρδιά μου", με την οποία ολοκληρώνει την πρώτη και σημαντικότερη δεκαετία της καριέρας του.

Ο δίσκος κινείται στην ίδια γραμμή με τον προηγούμενο, χωρίς πάντως να φτάνει στο ίδιο επίπεδο. Ξεκινάει και πάλι με ένα χαλαρό ροκ κομμάτι ("Ένα δικό σου χάδι") κι ακολουθούν τραγούδια σε λαϊκό ύφος διανθισμένα με ευαίσθητες μελωδικές μπαλάντες που χαρακτηρίζουν όλες τις δουλειές του, όπως το ομότιτλο τραγούδι σε στίχους Νατάσσας Μεσσήνη ή το "Είμαι γυναίκα της ερήμου" που ερμηνεύει η Μελίνα Κανά, αλλά και το "Παραμύθι" ή το ακροτελεύτιο "Έρωτας είναι", και μαζί η απαραίτητη χιπ χοπ πινελιά ("Ένα μικρό παιδί σ' ακολουθάει").

Η γενική εντύπωση που αφήνει ο δίσκος είναι ότι εδώ ο δημιουργός έχει υπερτονίσει το λαϊκό στοιχείο που συνήθως είναι ο βολικότερος τρόπος για τη δημιουργία κάποιου σουξέ. Ένα από αυτά ("Τα παλιά γκαρσόνια") έχει στίχους του σπουδαίου Θοδωρή Γκόνη. Ξεχωρίζει το αργόσυρτο ζεϊμπέκικο "Το φεγγάρι", αλλά πάνω απ' όλα η υπέροχη "Υλαγιαλή" βασισμένη σε στίχους του συγγραφέα Νίκου Δ. Τριανταφυλλόπουλου από τη συλλογή διηγημάτων του "Λιμενάρχης Ευρίπου" (Κέδρος, 1993). Ο περίεργος αυτός τίτλος αποτελεί ένα ασυνήθιστο γυναικείο όνομα που ίσως προέρχεται από τη νουβέλα "Η πείνα" του Κνουτ Χάμσουν, όπου το πρωτοβρίσκουμε.

Τραγουδοποιοί του '90 - Ορφέας Περίδης: Καλή σου μέρα αν ξυπνάς (1996)

Μετά την πρωτόλεια δισκογραφική του κατάθεση, "Αχ, ψυχή μου φαντασμένη" (1993), η οποία ήταν ένα ξεκαθάρισμα λογαρισμών με το παλιότερο υλικό του που δίσταζε αρχικά να δημοσιοποιήσει, ο τραγουδοποιός Ορφέας Περίδης προχωράει σύντομα σε μια καινούργια δουλειά με φρέσκο υλικό που αποτέλεσε τον δεύτερο προσωπικό του δίσκο τρία χρόνια αργότερα με τίτλο "Καλή σου μέρα, αν ξυπνάς".

Χωρίς περιστροφές θα πω ότι αυτή η δεύτερη δουλειά του αποτελεί και την πιο σημαντική της καριέρας του, όπου πλέον οι μελωδίες και τα λαϊκά στοιχεία των τραγουδιών του έχουν κατακτήσει ένα ζηλευτό επίπεδο ωριμότητας κι όλα μαζί ερμηνευμένα συναρπαστικά από τη ζεστή κι εκφραστική φωνή του με πολύ προσεγμένη ενορχήστρωση που επιμελήθηκε ο ίδιος.

Εδώ λοιπόν θα βρούμε όλα τα αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά της τέχνης του Ορφέα Περίδη να απλώνονται αβίαστα και να σχηματοποιούνται σε τραγούδια που δε δείχνουν να βολεύονται σε εύκολα κλισέ, αλλά διατρέχουν με άνεση ποικίλα μουσικά πεδία. Το λαϊκό στοιχείο είναι εμφανές με τραγούδια, όπως ο "Καφές" (με ηχοχρώματα ανατολίτικου αμανέ), το "Κάτι μου κρύβεις" (ένα υποδειγματικό λαϊκό τραγούδι στο ύφος των σουξέ της πίστας), το ορθόδοξο ζεϊμπέκικο "Στάγδην βραδέως" ή το πιασάρικο ρυθμικό "Εθνικό έλλειμμα". Και μαζί κάποιες ροκ πινελιές ("Τα τραγούδια μου τ' αμερικάνικα") ή ακόμη και χιπ χοπ ("Είμαστε όλοι εδώ"), ενώ στο ύφος των πρώτων του σουξέ "Φωτοβολίδα" και "Φεύγω" είναι γραμμένο το πολυακουσμένο "Αχ, να σε δω". 

Το στοιχείο όμως της ακαταμάχητης γοητείας του δίσκου είναι οι υπέροχες ρεμβαστικές μελωδίες που τον κοσμούν, όπως τα: "Δε σε κοιτάω στα μάτια", "Αυγερινός", "Καρδερίνα" και "Ατέλειωτο τραγούδι". Η στιχουργική του περιδιαβαίνει μιαν ετερόκλητη θεματολογία, άλλοτε ερωτική, άλλοτε στοχαστική κι άλλοτε αιχμηρά πολιτική. Ένας δίσκος ώριμος και χυμώδης που εξακολουθεί να ακούγεται με ξεχωριστό πάντα ενδιαφέρον.

Τραγουδοποιοί του '90 - Ορφέας Περίδης: Αχ, ψυχή μου φαντασμένη (1993)

Μια από τις ευγενέστερες και διακριτικές παρουσίες στο ελληνικό τραγούδι από τις αρχές της δεκαετίας του '90 είναι ο αγαπημένος τραγουδοποιός Ορφέας Περίδης, μουσικός με καλές σπουδές κλασικής κιθάρας, συνομήλικος του Σωκράτη Μάλαμα και με παράλληλη σχεδόν πορεία στην ελληνική δισκογραφία. Για πολλά χρόνια εργάστηκε ως μουσικός σε μαγαζιά της νύχτας ή στα στούντιο ηχογραφήσεων, ενώ από τα μέσα της δεκαετίας του '80 άρχισε να σκαρώνει τα δικά του τραγούδια που ωστόσο δίσταζε να τα ηχογραφήσει με τη δική του φωνή! 

Μόλις το 1990 τρία δικά του τραγούδια ("Μάτια μου", "Θάνατο θέλω τραγικό", "Φεύγω") πέρασαν στη δισκογραφία με τη φωνή του Νίκου Παπάζογλου στο δίσκο "Σύνεργα", ενώ την επόμενη χρόνια για πρώτη φορά με τη δική του πλέον φωνή ακούστηκε δημόσια το γνωστό τραγούδι "Ο Ρομπέν των καμένων δασών" που συμπεριλήφθηκε στην έκδοση "Πρώτοι Αγώνες Ελληνικού Τραγουδιού Καλαμάτας" (1991).

Το 1993 λοιπόν ήρθε η στιγμή της πρώτης ολοκληρωμένης προσωπικής του δουλειάς με τίτλο "Αχ, ψυχή μου φαντασμένη" που εκδόθηκε από την ΑΚΤΗ. Ο δίσκος περιλαμβάνει δώδεκα τραγούδια, όλα γραμμένα αρκετά χρόνια πιο πριν, σε δική του μουσική, στίχους και ερμηνεία, με εξαίρεση το κομμάτι "Χούλιγκανς" που έχει στίχους του Κώστα Θεοδωρόπουλου. Ένα από τα πιο γνωστά τραγούδια του δίσκου είναι και ο "Ρομπέν των καμένων δασών" που προαναφέραμε, ενώ το υπέροχο "Φεύγω" που πρώτος είχε τραγουδήσει ο Νίκος Παπάζογλου, εδώ παίρνει την οριστική του μορφή με τη φωνή του Περίδη, για να γίνει πανελλήνια γνωστό κι αγαπημένο, μαζί με την εκρηκτική "Φωτοβολίδα" που εκτόξευσαν τις πωλήσεις του δίσκου πάνω από τις 30.000 επιβάλλοντας μεμιάς τον νέο καλλιτέχνη με τις ευαίσθητες ροκ μελωδίες και την πολύ εκφραστική ερμηνεία. 

Την διαυγή ενορχήστρωση επιμελήθηκε ο ίδιος μαζί με τον Θύμιο Παπαδόπουλο, ο οποίος επιφορτίστηκε με την ευθύνη όλης της παραγωγής. Με εφαλτήριο την πολύ πετυχημένη αυτή αρχή ο τραγουδοποιός θα συνεχίσει στο ίδιο δρόμο για τα επόμενα χρόνια και θα μας χαρίσει πολλές ακόμη όμορφες στιγμές.

Σωκράτης Μάλαμας: 13000 Μέρες (1998)

Κλείνουμε σήμερα το μικρό αφιέρωμα στη δισκογραφία που έχει καταγράψει ο Σωκράτης Μάλαμας μέσα στη δεκαετία του '90 με τον τρίτο δίσκο της κορυφαίας του τριλογίας κατά την πενταετία 1993-1998. Ο δίσκος έχει τον πρωτότυπο τίτλο "13000 Μέρες" κι εκδόθηκε το 1998, πάντα από τη Lyra. Όταν έγραψε το ομότιτλο τραγούδι, ο συνθέτης ήταν 34 χρονών, ηλικία που αντιστοιχεί σε περίπου 13.000 μέρες ζωής! Έτσι προέκυψε ο περίεργος τίτλος του δίσκου, ο οποίος πάντως κυκλοφόρησε όταν πια ο δημιουργός του είχε συμπληρώνει τα 40 του χρόνια!

Κι αυτή είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα δουλειά που κωδικοποιεί ολοκληρωμένα τα βασικά χαρακτηριστικά της τέχνης του Μάλαμα που περιλαμβάνει από μελωδικές και στοχαστικές μπαλάντες μέχρι πιασάρικους λαϊκούς ρυθμούς, από αυτούς που περνάνε εύκολα στο στόμα και τραγουδιούνται μαζί με τον ίδιο στις αμέτρητες καλοκαιρινές του συναυλίες σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Η ενορχήστρωσή του εδώ εμφανίζεται πιο γεμάτη, η κιθάρα δεν είναι ο αδιαφιλονίκητος πρωταγωνιστής, ενώ ενισχύονται τα βιολιά, το ακορντεόν, ο τζουράς, το πιάνο, το μπάσο και τα τύμπανα. Η εξέλιξη του ίδιου σε μουσικό επίπεδο πιστοποιείται κι από τις διακριτικές τζαζ πινελιές που διατρέχουν το υλικό του, ιδιαίτερα στο ομότιτλο τραγούδι. Και μαζί με όλα αυτά, έχουμε και την πρώτη του απόπειρα στο πεδίο της μελοποιημένης ποίησης με το ποίημα "Δεκέμβρης 1903" του Κ. Π. Καβάφη, μια πολύ ενδιαφέρουσα προσπάθεια που μορφολογικά πατάει πάνω στο πρότυπο του Θάνου Μικρούτσικου με το καβαφικό τραγούδι "Επέστρεφε", όπου μετά το μελοποιημένο φωνητικό μέρος ακολουθεί μια εξαιρετική οργανική coda με μαντολίνο. Ο Μάλαμας αντί για μαντολίνο έχει προσθέσει μια οργανική προέκταση σε ρυθμό ζεϊμπέκικου με ρυθμική επιτάχυνση!

Στους στίχους των τραγουδιών, εκτός από τον ίδιο, έχουμε για πρώτη φορά την παρουσία του μεγάλου στιχουργού Άλκη Αλκαίου με τρία τραγούδια, αλλά και της Φωτεινής Λαμπρίδη επίσης με τρία τραγούδια κι άλλο ένα του Γιώργου Αθανασόπουλου. Ασφαλώς ξεχωρίζει το ομότιτλο τραγούδι, αλλά και η δυνατή μπαλάντα "Συνήθεια δίχτυ" και βέβαια το χορευτικό "Δρόμο άλλαξε ο αέρας" με το καθαρά συναυλιακό του ύφος, αλλά και το εξαιρετικό "Νησί των πειρατών". Την ενορχήστρωση επιμελήθηκε ο συνθέτης με τη βοήθεια των μουσικών του, ενώ ο δίσκος αποτελεί την πρώτη παραγωγή που έγινε εκτός του στούντιο Αγροτικόν του Νίκου Παπάζογλου. Στα φωνητικά συμμετέχουν η Λιζέτα Καλημέρη και η Σοφία Παπάζογλου.

Τραγουδοποιοί του '90 - Σωκράτης Μάλαμας: Λαβύρινθος (1996)

Από την κορυφαία δισκογραφική τριλογία του Σωκράτη Μάλαμα που συνιστούν οι δίσκοι "Κύκλος" (1993), "Λαβύρινθος" (1996) και "13000 μέρες" (1998), προσωπικά ξεχωρίζω τον δεύτερο που θεωρώ ότι συγκεντρώνει όλα τα χαρίσματα του δημιουργού στην καλύτερή τους στιγμή. Είναι ένας δίσκος πλημμυρισμένος με πολλά όμορφα και πολυακουσμένα τραγούδια που αποτελούν ταυτόχρονα και τη βάση των συναυλιακών προγραμμάτων του καλλιτέχνη.

Ο δίσκος γνώρισε μιαν απροσδόκητη περιπέτεια στην αρχική του έκδοση που κυκλοφόρησε με τον τίτλο "Λαβύρινθος". Το πρόβλημα με τον τίτλο προέκυψε από ασφαλιστικά μέτρα που κατέθεσε ο Ross Daly θεωρώντας ότι ο τίτλος αποτελεί πνευματική του ιδιοκτησία, γιατί την ίδια ονομασία έχει, εκτός από το περίφημο μουσικό του εργαστήρι στην Κρήτη, κι ένας δίσκος του που είχε κυκλοφορήσει το 1984! Ο Μάλαμας έσπευσε - κακώς - να αφαιρέσει τον αρχικό τίτλο, που ήταν απόλυτα εκφραστικός της δουλειάς του, και να επανακδώσει το δίσκο με τίτλο απλώς το όνομά του, ενώ εύκολα θα μπορούσε να ξεπεράσει το τυπικό πρόβλημα τροποποιώντας ελαφρά τον τίτλο, ας πούμε: "Στο λαβύρινθο", παίρνοντας επακριβώς τη σχετική φράση από το βασικό τραγούδι του δίσκου. 

Ο ίδιος πάντως μας εξηγεί* πώς εμπνεύστηκε το σπουδαίο αυτό τραγούδι που αποτέλεσε τη βάση ολόκληρης της δουλειάς: «Επέστρεφα από μια συναυλία στον Αρμενιστή της Χαλκιδικής. Ήταν δώδεκα το μεσημέρι και οδηγούσα στην Εθνική άυπνος και κουρασμένος. Ένιωσα τις δυνάμεις μου να με εγκαταλείπουν, έκανα δεξιά και μπήκα σ΄ένα χωματόδρομο. Ήταν άνοιξη και ξάπλωσα κάτω από κάτι πεύκα. Με πήρε ο ύπνος για λίγη ώρα κι όταν άνοιξα τα μάτια μου, η πρώτη εικόνα που είδα ήταν ένα κουκουνάρι. Στην αρχή, ήταν τεράστιο μπροστά στα μάτια μου. Μου πήρε ώρα να το δω στις πραγματικές του διαστάσεις. Πέρασα περίπου δύο μήνες παρατηρώντας κουκουνάρια. Πήρα δείγματα από διάφορα μέρη, άνοιξα βιβλία, έμαθα γι' αυτά. Τα κουκουνάρια έχουν 7 ή 8 δεξιόστροφες σπείρες και 13 αριστερόστροφες. Χάνεσαι παρατηρώντας τα. Μπαίνεις σ΄ ένα λαβύρινθο. Έτσι προέκυψε ο αρχικός τίτλος του δίσκου. Εκείνη την εποχή αισθανόμουν ότι βρισκόμουν πραγματικά σ΄ έναν λαβύρινθο και με πείραζε πολύ. Και τώρα βρίσκομαι, απλώς τώρα πια δεν με πειράζει. Ο αρχικός τίτλος που είχα σκεφτεί για τον δίσκο ήταν «Σύγχυση» αλλά την θεώρησα σκληρή λέξη...».

Το τραγούδι "Λαβύρινθος", μια υπέροχη εσωστρεφής μπαλάντα, είναι αυτό που ξεχωρίζει, όπως και το "Γράμμα" ή ο "Κήπος" που κινούνται στην ίδια γραμμή, αλλά δεν είναι εύκολο να ξεπεράσει κανείς τη γοητεία πολλών άλλων τραγουδιών, μερικά από τα οποία αποκαλύπτουν κι ένα πιο εξωστρεφές πρόσωπο του δημιουργού με χορευτικούς λαϊκούς ρυθμούς και με ανάλογη στιχουργική, όπως "Τα παιδιά μες στην πλατεία", "Άσε τα ψέματα", "Είναι σκοτάδι", "Ευτυχείς λυπημένοι πότες". Όλοι οι στίχοι ανήκουν στον ίδιο, εκτός από δύο τραγούδια που έχουν στίχους του Γιώργου Αθανασόπουλου ("Είναι σκοτάδι") και Οδυσσέα Ιωάννου ("Μισή πίστη"). Η Μελίνα Κανά συμμετέχει ερμηνεύοντας το ζεϊμπέκικο "Ανάβω μια φωτιά".

Σωκράτης Μάλαμας: Κύκλος (1993)

Η τρίτη προσωπική δουλειά του Σωκράτη Μάλαμα, μετά τις "Ασπρόμαυρες ιστορίες" (1989) και τα "Παραμύθια" (1991), ήρθε ένα χρόνο μετά το δίσκο "Της μέρας και της νύχτας" που έγραψε για τη Μελίνα Κανά. Τίτλος του δίσκου "Κύκλος". 

Δεν ξέρω πώς προέκυψε ο συγκεκριμένος τίτλος, αλλά μοιάζει μάλλον σαν ένα συμβολικό προμήνυμα ενός ανοίγματος του καλλιτέχνη σε νέα μουσικά και ποιητικά πεδία ανακυκλώνοντας συγχρόνως τα υλικά που είχε ήδη στη φαρέτρα του από την κεκτημένη ήδη πείρα του στο χώρο του τραγουδιού. Θα έλεγα μάλιστα πως με το δίσκο αυτό ανοίγει ένας κύκλος τριών εμβληματικών έργων του που θα καλύψουν την πιο ώριμη πενταετία της καριέρας του. Πρόκειται για τη σημαντική τριλογία των δίσκων: "Κύκλος" (1993), "Λαβύρινθος" ή "Σωκράτης Μάλαμας" (1996) και "13000 μέρες" (1998).

Ο "Κύκλος" αποτελεί δίσκο σταθμό για τον σπουδαίο τραγουδοποιό, με νέο υλικό στο στιχουργικό επίπεδο, όπου δίπλα στους δικούς του στίχους και του Γιάννη Τσατσόπουλου, έχουμε για πρώτη φορά την παρουσία του Θανάση Παπακωνσταντίνου, με τον οποίο ο Μάλαμας θα συμπορευτεί γόνιμα τα επόμενα χρόνια, αλλά και του Γιώργου Αθανασόπουλου και της Ανθούλας Αθανασιάδου. Πάνω σ' αυτό το υλικό ο συνθέτης έχτισε τις καινούργιες μελωδίες του, άλλοτε κινούμενος σε ορθόδοξους λαϊκούς δρόμους κι άλλοτε καταφεύγοντας σε λυρικές και ευαίσθητες μελωδίες. 

Ο δίσκος ανέδειξε τη δεύτερη μεγάλη επιτυχία του δημιουργού μετά το εμβληματικό "Να βάλω τα μεταξωτά" που είχε τραγουδήσει νωρίτερα η Μελίνα Κανά. Πρόκειται για την πολυτραγουδισμένη λαϊκή ρούμπα "Τσιγάρο ατέλειωτο" που εξακολουθει μέχρι σήμερα να ακούγεται. Ξεχωρίζουν επίσης κάμποσα ακόμη τραγούδια, όπως το "Για την Ελλάδα", το "Πάγια" και τα τρυφερά "Σ' αγαπώ" που ερμηνεύει η Κατερίνα Σιάπαντα και "Δώρο του κόσμου". Στο παρεΐστικο "Φάλτσος χρησμός" συμμετέχουν ο Αργύρης Μπακιρτζής, ο Φίλιππος Παπαφιλίππου, η Νίκη Τσαϊρέλη, η Κατερίνα Σιάπαντα και ο Διονύσης Ρούσσος. Φυσικά και πάλι η ηχογράφηση έγινε στο ιστορικό στούντιο Αγροτικόν του Νίκου Παπάζογλου εκεί στην Κάτω Τούμπα της Θεσσαλονίκης.

Σωκράτης Μάλαμας, Μελίνα Κανά: Της μέρας και της νύχτας (1992)

Μετά την ενθαρρυντική αποδοχή του δεύτερου προσωπικού του δίσκου ("Παραμύθια", 1991) ο Σωκράτης Μάλαμας πορεύεται πλέον με πιο σίγουρο βηματισμό, όπως θα φανεί από τις σπουδαίες δουλειές που θα έρθουν τα αμέσως επόμενα χρόνια, ενώ παράλληλα θ' αρχίσει και τα ανοίγματα σε συνεργασίες με άλλους καλλιτέχνες. Έτσι το 1992 αποφάσισε να γράψει τα τραγούδια της πρώτης προσωπικής δουλειάς μιας καινούργιας γυναικείας φωνής που έμελλε κι αυτή να κυριαρχήσει τα επόμενα χρόνια.

Ο λόγος για τη Μελίνα Κανά, η οποία μόλις την προηγούμενη χρονιά έκανε το παρθενικό της δισκογραφικό βήμα με το δίσκο "Μυστικά τραγούδια" του Νίκου Μαμαγκάκη. Την ίδια χρονιά μάλιστα είχε ερμηνεύσει κι ένα τραγούδι στο δίσκο "Παραμύθια" του Σωκράτη Μάλαμα, με αποτέλεσμα αυτή η γνωριμία να οδηγήσει σε ολοκληρωμένη συνεργασία, η οποία ήρθε την επόμενη χρονιά με τον κύκλο τραγουδιών "Της μέρας και της νύχτας". 

Πρόκειται για έναν όμορφο λαϊκό δίσκο με ένδεκα τραγούδια γραμμένα πάνω στη φωνή της ερμηνεύτριας, όλα σε μουσική του Σωκράτη Μάλαμα, ενώ τους στίχους έγραψαν ο Μανώλης Ρασούλης και ο Γιάννης Τσατσόπουλος. Ο δίσκος σφραγίστηκε από την ανεπανάληπτη επιτυχία του αργού ζεϊμπέκικου "Να βάλω τα μεταξωτά", αλλά νομίζω πως οι κορυφαίες του στιγμές είναι οι ευαίσθητες και μελαγχολικές μπαλάντες "Μ' ένα γιατί" και "Πιες". Θα ξεχώριζα επίσης το "Χίλια πρόσωπα", το μοναδικό με στίχους του ίδιου του Μάλαμα, ο οποίος συμμετέχει και στην ερμηνεία του, ενώ μόνος του αποδίδει το "Πιες" που κλείνει το δίσκο.

Η εξαιρετική ερμηνεία της Μελίνας Κανά ασφαλώς συνέβαλε στην επιτυχία του δίσκου, αλλά και στην προσωπική της καθιέρωση. Σήμερα θεωρείται πλέον δίσκος αναφοράς για το προσωπικό της ρεπερτόριο κι ασφαλώς μια ξεχωριστή στιγμή στη δισκογραφία του Μάλαμα. Την ενορχήστρωση των τραγουδιών επιμελήθηκε ο συνθέτης μαζί με τον Στέργιο Γαργάλα και φυσικά η ηχογράφηση έγινε στο στούντιο Αγροτικόν του Νίκου Παπάζογλου.

Σωκράτης Μάλαμας: Παραμύθια (1991)

Σωκράτης Μάλαμας λοιπόν. Ίσως ο πιο εμβληματικός τραγουδοποιός της δεκαετίας του '90 και εκλεκτό μέλος της λεγόμενης "σχολής της Θεσσαλονίκης" που είχε για ηγέτη της τον αγαπημένο τροβαδούρο της προηγούμενης δεκαετίας Νίκο Παπάζογλου, γύρω από τον οποίο και με επίκεντρο το περίφημο Αγροτικόν στούντιό του αναπτύχθηκε μια σπουδαία φουρνιά μουσικών και δημιουργών που έφεραν φρέσκο αέρα στο ελληνικό τραγούδι.

Ο Μάλαμας γεννήθηκε στη Χαλκιδική το 1957, αλλά σε μικρή ηλικία βρέθηκε για κάμποσα χρόνια στη Γερμανία. Στα δεκαεπτά του ξεκίνησε μαθήματα κιθάρας στο Μακεδονικό Ωδείο της Θεσσαλονίκης, αλλά επέστρεψε και πάλι στη Γερμανία, όπου παρακολούθησε μαθήματα μουσικής στο Ωδείο της Στουτγάρδης, ενώ συνέχισε τις σπουδές του στο Εθνικό Ωδείο Αθηνών, όπου μεταξύ άλλων ευτύχησε να έχει δασκάλους τον Νότη Μαυρουδή και τον Βαγγέλη Ασημακόπουλο. Δύσκολη η συνέχεια, καθώς αναγκάστηκε να εργαστεί ακόμη κι ως πλανόδιος μουσικός σε δρόμους ή πανηγύρια, ώσπου ήρθε η γνωριμία του με τον Νίκο Παπάζογλου που του άνοιξε το δρόμο για την παρθενική του δισκογραφική δουλειά το 1989 με τις "Ασπρόμαυρες ιστορίες".

Αν και η πρώτη του αυτή απόπειρα δε γνώρισε επιτυχία, έδωσε σίγουρα την ώθηση στον ίδιο να επιμείνει σ' αυτό το δρόμο και να δικαιωθεί πολύ σύντομα, όταν το 1991 θα ηχογραφήσει το δεύτερο προσωπικό του άλμπουμ με τίτλο "Παραμύθια", όπου πλέον βρίσκουμε διαμορφωμένα τα αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά της τέχνης του, πάνω στα οποία θα χτίσει μια λαμπρή καριέρα στη συνέχεια. Το ροκ χρώμα που αρχικά χαρακτήριζε τα τραγούδια του αρχίζει να υποχωρεί δίνοντας τον πρώτο λόγο σε μπαλάντες μελαγχολικής διάθεσης και σταδιακά μια όλο και μεγαλύτερη τάση προς τον λαϊκό ήχο.

Ο δίσκος περιλαμβάνει όμορφα τραγούδια που ακόμη ακούγονται και πάντα παίζονται στις καλοκαιρινές συναυλίες του Μάλαμα: Μια βόλτα στα βαθιά, Πάμε να φύγουμε, Αράχνη, Κανένας δεν ξέρει, Ποντίκια στην αγορά. Η Μελίνα Κανά συμμετέχει ερμηνεύοντας το "Κυνηγάω τη σκιά μου" και ο Νίκος Παπάζογλου την "Κίρκη". Στα φωνητικά συμμετέχει επίσης η Όλγα Δεραινίτη. Η κιθάρα, το πιάνο, το βιολί, το μπάσο και τα κρουστά αποτελούν τα βασικά εργαλεία της λιτής ενορχήστρωσης που επιμελήθηκε ο ίδιος.