Βάσος Αργυρίδης: Τα τραγούδια της ψυχής μας (2010)

Το 2010, με τη συμπλήρωση πενήντα χρόνων από την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας, ο πολύ δραστήριος πολιτιστικός όμιλος της Κύπρου Διάσταση υπέγραψε την παραγωγή ενός χορωδιακού δίσκου με τίτλο "Τα τραγούδια της ψυχής μας" με υλικό αποκλειστικά Κυπρίων δημιουργών.

Ο δισκος περιλαμβάνει δώδεκα χαρακτηριστικές στιγμές της κυπριακής μουσικής δημιουργίας που αναπτύχθηκε μέσα στο μακρύ αυτό διάστημα από τη δεκαετία του '60 ως την πρώτη δεκαετία του νέου αιώνα. Τραγούδια άλλοτε παραδοσιακής προέλευσης ή γραμμένα πάνω στην ιδιαίτερη κυπριακή ντοπιολαλιά, και άλλοτε "έντεχνου" προσανατολισμού από νεότερους δημιουργούς. Εδώ θα βρούμε ονόματα που έχουν γίνει πασίγνωστα και στον ελλαδικό χώρο, όπου άλλωστε ανέπτυξαν τη μεγάλη τους καριέρα, όπως ο Μιχάλης Βιολάρης, ο Γιώργος Κοτσώνης, ο Μάριος Τόκας και ο Μιχάλης Χριστοδουλίδης. Δίπλα τους και άλλοι δημιουργοί με λιγότερο αναγνωρίσιμη, αλλά πάντα ενδιαφέρουσα παρουσία, όπως ο Σάββας Σάββα και ο Βάσος Αργυρίδης, καθώς και άλλοι πιο αφανείς.

Όλο το επιλεγμένο υλικό, εξ ορισμού βέβαια ετερόκλητο, απέκτησε μιαν ομοιογένεια κυρίως χάρις στη συγκεκριμένη μορφή που έλαβε στην καταγραμμένη αυτή επανεκτέλεση που επιμελήθηκε ο συνθέτης Βάσος Αργυρίδης. Στο φωνητικό μέρος συμμετέχει το μεγάλο χορωδιακό σχήμα Διάσταση αποτελούμενο από σοπράνο, άλτο, τενόρους και μπάσους, ενώ το οργανικό μέρος περιλαμβάνει μαντολίνο, μπουζούκι, κιθάρες, κοντραμπάσο, φλάουτο, βιολοντσέλο, πιάνο και κρουστά. Το αποτέλεσμα ηχεί συναρπαστικό και η ακρόαση του υλικού μας υπενθυμίζει με εμφατικό τρόπο ότι στον μικρό αυτό και μαρτυρικό τόπο η μουσική ήταν πάντα το ολοζώντανο κύτταρο ενός σφύζοντος πολιτιστικού πνεύμονα του ελληνισμού.

Βάσος Αργυρίδης: Η σφαγή του κόκορα (1997)

Ο Βάσος Αργυρίδης είναι ένας αξιόλογος σύγχρονος Κύπριος μουσικός γεννημένος στη Λεμεσό το 1960, με καλές μουσικές σπουδές στη Μόσχα (1980-86). Πρωτοεμφανίστηκε στην κυπριακή δισκογραφία το 1993 με τη μονόπρακτη όπερα "Μανώλη...!", για να ακολουθήσει το ορχηστρικό "Οδοιπορικόν" (1994) και ένας τρίτος δίσκος με τίτλο "Στην χώραν π' αναγιώθηκα" (1996).

Το 1997 κάνει την πρώτη του εμφάνιση και στην ελληνική δισκογραφία με το soundtrack "Η σφαγή του κόκορα" που εκδόθηκε από τη Minos και περιλαμβάνει τη μουσική και τα τραγούδια για την ομώνυμη ταινία του Ανδρέα Πάντζη, μια κοινωνική παραγωγή με θέμα έναν νεαρό επαρχιώτη που πλουτίζει στη Σαουδική Αραβία, σκοτώνει το παλιό αφεντικό του και συνάπτει ερωτική σχέση με μια κωφάλαλη κοπέλα. Πρωταγωνιστές της ταινίας ήταν ο Γιώργος Χωραφάς, η Valeria Golino και ο Γεράσιμος Σκιαδαρέσης.

Το soundtrack περιλαμβάνει κυρίως οργανικά θέματα λειτουργικού χαρακτήρα, κάποια σε μορφή παραλλαγών με συμφωνικά χρώματα που αποδίδει η Ορχήστρα Εγχόρδων της Όπερας της Σόφιας, την οποία διευθύνει ο συνθέτης με την ενορχηστρωτική σύμπραξη του Γιώργου Ανδρέου. Περιλαμβάνονται επίσης και δυο τραγούδια σε στίχους του σκηνοθέτη, ένα σε καθαρώς λαϊκό χρώμα ("Το ζεϊμπέκικο του Νότου") με ερμηνευτή τον Γιώργο Νταλάρα, κι άλλο ένα σε ύφος μπαλάντας ("Το πράσινο άλογο") με την Τάνια Τσανακλίδου.

Ο σκηνικός Νίκος Κυπουργός: Slow Motion (2008)

Η τρίτη μεγάλη ανθολογία κινηματογραφικής μουσικής του Νίκου Κυπουργού με γενικό τίτλο "Slow Motion" εκδόθηκε το 2008 από τη δισκογραφική εταιρεία Orion Music. Είχαν προηγηθεί οι ανθολογίες "Μεταίχμιο, μουσική για ταινίες 1993-1994" (1994) και "Μουσική σε εικόνες", ταινίες 1994-2001 (2002). Εδώ έχουμε ανθολογημένο υλικό από την έντονη κινηματογραφική δραστηριότητα του συνθέτη στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 2000 και ειδικότερα από την περίοδο 2001-2008, όταν η δουλειά του ξέφυγε από τα ελληνικά σύνορα με αμέτρητες και ιδιαίτερα αξιόλογες διεθνείς συνεργασίες.

Οι ελληνικές ταινίες που ανθολογούνται στην έκδοση είναι οι εξής: Αλεμάγια (2004) του Ηλία Γιαννακάκη, Ουτοπία (2004) του Γιώργου Καρυπίδη, Κι αν φύγω ...θα ξανάρθω (2005) της Δώρας Μασκλαβάνου, Πέρα από τη λίμνη (2006) του Στράτου Στασινού, Το πέρασμα (2006) του Δημήτρη Σταύρακα, Πάρβας-Άγονη γραμμή (2008) του Γεράσιμου Ρήγα. Στην ταινία "Πέρα από τη λίμνη" ακούγονται και δυο τραγούδια σε στίχους του σκηνοθέτη με ερμηνευτές την Κερασία Σαμαρά και τον Μανώλη Λιδάκη.

Έχουμε επίσης επιλεγμένα μουσικά θέματα από τις εξής διεθνείς παραγωγές: Absolitude (2001, Γαλλία, σκηνοθεσία: Hiner Saleem), Amor en concreto (2003, Βενεζουέλα, Γερμανία, σκηνοθεσία: Franco de Pena), Four Corners of Saburbia (2004, ΗΠΑ, σκηνοθεσια: Elizabeth Puccini), Kilometre zero (2004, Γαλλία, σκηνοθεσία: Hiner Saleem), Masz na Imie Justine (2005, Πολωνία, Λουξεμβούργο, σκηνοθεσία: Franco de Pena), Sevgilim Instanbul (2007, Τουρκία, σκηνοθεσία: Seckin Yasar), Fugitive Pieces (2007, Καναδάς, σκηνοθεσία: Jeremy Podeswa). Στην τελευταία ακούγεται διασκευασμένο κι ένα παραδοσιακό τραγούδι της Καππαδοκίας ερμηνευμένο από τη Λυδία Κονιόρδου.

Υπέροχες μουσικές συνθέσεις που λειτουργούν ακόμη και αυτονομημένες από τη σχέση τους με την εικόνα. Όλο το υλικό είναι έξοχα ενορχηστρωμένο από τον συνθέτη, ο οποίος διευθύνει και τις διάφορες ορχήστρες που συμμετέχουν στην εκτέλεσή του.

Ο σκηνικός Νίκος Κυπουργός: Κηποθέατρο (2004)

Έχοντας πίσω του συμπληρωμένες δυο δεκαετίες γόνιμης σχέσης με τον τομέα της σκηνικής μουσικής, δηλαδή της μουσικής για το θέατρο και τον κινηματογράφο, ο Νίκος Κυπουργός πραγματοποίησε το 2004 μια ζωντανή παρουσίαση επιλεγμένων στιγμών από το σκηνικό του έργο στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, η οποία εκδόθηκε αμέσως σε δίσκο από τον Σείριο με τίτλο "Κηποθέατρο". 

Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα ευφυές συμπίλημα ενός εκ των πραγμάτων ετερόκλητου υλικού που τελικά αποκτά μια ομοιογενή γραμμή χάρις στην ανάδειξη της εξαιρετικής ηχοχρωματικής αισθητικής του δημιουργού. 

Το υλικό χωρίζεται σε δυο υποενότητες με τους τίτλους: Κηποθέατρο και Σινέ-Άλσος. Καθεμιά αντιστοιχεί και στη βασική πηγή προέλευσης του υλικού. Η πρώτη αφορά στη μουσική για το θέατρο και η δεύτερη στον κινηματογράφο. Το θεατρικό υλικό προέρχεται κυρίως από παιδικές παραστάσεις, αλλά λειτουργεί άνετα και για ένα ακροατήριο ενηλίκων.

Για την απόδοση όλου αυτού του μουσικού καλειδοσκοπίου επιστρατεύτηκε μια πλειάδα εκλεκτών συντελεστών από το μουσικό χώρο. Τραγουδούν: Μαρία Φαραντούρη, Χρόνης Αηδονίδης, Σαβίνα Γιαννάτου, Αλκίνοος Ιωαννίδης, Δώρος Δημοσθένους, Λιζέτα Καλημέρη και Nicola Flori. Συμμετέχουν: Παιδική και Μικτή Χορωδία του Δημοτικού Ωδείου Λάρισας, Φωνητικό Κουαρτέτο Camea Σόφιας, Συμφωνική Μπάντα Νέου Φίλιππος Νάκας, Συγκρότημα Γύρω-Γύρω. Συμμετέχουν επίσης κορυφαίοι μουσικοί, όπως: Ηρακλής Βαβάτσικας (ακορντεόν), Ιρίνα Βαλεντίνονα (πιάνο), Νίκος Γκίνος (κλαρινέτο), Στέλλα Κυπραίου (κιθάρα, λαούτο), Μίλτος Παπαστάμου (βιολί), Σωκράτης Σινόπουλος (πολίτικη λύρα), Βαγγέλης Σκούρας (κόρνο), Renato Ripo (βιολοντσέλο).

Ο σκηνικός Νίκος Κυπουργός: Μουσική σε εικόνες (2002)

Άλλο ένα εξαιρετικό δείγμα της γόνιμης σχέσης του Νίκου Κυπουργού με τον κινηματογράφο μας προσφέρει ο δίσκος με τον εύγλωττο τίτλο "Μουσική σε Εικόνες" που εκδόθηκε το 2002 από τον Σείριο. Ο δίσκος αποτελεί τη φυσική συνέχεια της έκδοσης "Μεταίχμιο: Μουσική για ταινίες 1993-1994" (1994), αφού ανθολογεί κινηματογραφικό υλικό του συνθέτη από την περίοδο 1994-2001. Συνολικά έχουμε μουσική από δέκα ταινίες μυθοπλασίας, ντοκιμαντέρ και μια τηλεοπτική σειρά. 

Ειδικότερα, πρόκειται για τις παραγωγές: Terra incognita (1994) του Γιάννη Τυπάλδου, Με μια κραυγή (1995) της Βασιλικής Ηλιοπούλου, Τα ψάθινα καπέλα (1995), τηλεοπτική σειρά του Γιάννη Λάππα βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα της Μαργαρίτας Λυμπεράκη, Τρεις Εποχές (1996) της Μαρίας Ηλιού, Το καναρινί ποδήλατο (1999) του Δημήτρη Σταύρακα, Είδαν τα μάτια μου γιορτές (2000) του Στέλιου Χαραλαμπόπουλου, Εφήμερη Πόλη (2000) του Γιώργου Ζαφείρη, Nuestra senora de Los Perros (2000) της Εύης Καραμπάτσου, Οι ακροβάτες του κήπου (2001) του Χρήστου Δήμα, Ημερολόγια Καταστρώματος - Γιώργος Σεφέρης (2001) του Στέλιου Χαραλαμπόπουλου.

Στα τρία φωνητικά κομμάτια στίχους έγραψαν ο Σταμάτης Δαγδελένης και ο Miguel Hernandez. Τραγουδούν: Άρης Χριστοφέλλης, Nicola Floki, Mario Guerra και η Χορωδία του Δημοτικού Ωδείου Λάρισας που διευθύνει ο Δημήτρης Καρβούνης.

Συμμετέχουν: Ορχήστρα Amadeus υπό τη διεύθυνση του Svilen Simeonov, Σολίστ της Πάτρας υπό τη διεύθυνση του Δημήτρη Μποτίνη και Ορχήστρα που διευθύνει ο συνθέτης. Οι ηχογραφήσεις πραγματοποιήθηκαν στη Σόφια, την Αβάνα και την Αθήνα.

Ο σκηνικός Νίκος Κυπουργός: Τα μυστικά του κήπου (2001)

Ο δίσκος "Τα μυστικά του κήπου" αποτελεί την κορυφαία δισκογραφική κατάθεση του Νίκου Κυπουργού στον τομέα του παιδικού τραγουδιού και ασφαλώς ένα δίσκο-σταθμό στο είδος. Είκοσι επτά σύντομα τραγούδια που απευθύνονται σε παιδιά υποψιασμένα, χωρίς να χαϊδεύουν ευχάριστα τα αθώα τους αφτιά, περνούν έξυπνα μηνύματα και κλείνουν πονηρά το μάτι, για να δείξουν ότι πίσω από την επιφάνεια υπάρχουν κι άλλα πράγματα που πρέπει ν' ανακαλύψουν.

Ο δίσκος ουσιαστικά είναι μια συλλογή, όπου συγκεντρώθηκαν τραγούδια του συνθέτη που γράφτηκαν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές και για διαφορετικές κάθε φορά ανάγκες. Όλα χρησιμοποιήθηκαν σε διάφορες παιδικές παραστάσεις, όπως: "Σιωπή, ο βασιλιάς ακούει" (1994), "Ο χιονάνθρωπος και το κορίτσι" (1991), "Παραμυθιάδα" (1997), "Μακαρόνια με κέτσαπ" (1992), "Το σκλαβί" (2000), "Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων" (1998), "Χίλιες κια μία νύχτες" (1999), "Η Πεντάμορφη και το τέρας" (1994), "Μια ιστορία με ιστορίες" (1998) και φυσικά "Εδώ Λιλιπούπολη" (1976-1979).

Οι στίχοι γράφτηκαν από τους Δημήτρη Μαυρίκιο, Αγαθή Δημητρούκα, Χάρη & Πάνο Κατσιμίχα, Λίνα Νικολακοπούλου, Σταμάτη Δαγδελένη, Θωμά Μοσχόπουλο, Κώστα Καρτελιά, Ξένια Καλογεροπούλου, Παρασκευά Καρασούλο, Λένα Κιτσοπούλου, Μιχάλη Γκανά, Θανάση Παπακωνσταντίνου και Νίκο Κυπουργό.

Και βέβαια στην ερμηνεία των τραγουδιών συμμετέχει μια πλειάδα Ελλήνων τραγουδιστών, παλιότερων και νέων: Μαρία Φαραντούρη, Δήμητρα Γαλάνη, Χαρούλα Αλεξίου, Διονύσης Σαββόπουλος, Βασίλης Παπακωνσταντίνου, Έλλη Πασπαλά, Νένα Βενετσάνου, Σαβίνα Γιαννάτου, Μελίνα Κανά, Χάρης & Πάνος Κατσιμίχας, Σπύρος Σακκάς, Αλκίνοος Ιωαννίδης, Ψαραντώνης, Χρήστος Θηβαίος, Άρης Χριστοφέλλης, Θανάσης Παπακωνσταντίνου, Δώρος Δημοσθένους. Ένα πέρασμα κάνει κι ο Θανάσης Βέγγος. Και στο φινάλε το γοητευτικό δημώδες νανούρισμα "Βλέφαρό μου" με τη συγκινητική ερμηνεία του Χρόνη Αηδονίδη που κλέβει την παράσταση.

Ο σκηνικός Νίκος Κυπουργός: Μεταίχμιο, Μουσική για ταινίες 1993-1994 (1994)

Είχαμε ξεκινήσει προ ημερών ένα αφιέρωμα στο σκηνικό έργο του Νίκου Κυπουργού, μουσική δηλαδή γραμμένη για το θέατρο, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση, όπου άλλωστε ο σημαντικός αυτός δημιουργός έχει αφιερώσει το μεγαλύτερο κομμάτι της γόνιμης συνθετικής του παραγωγής.

Συνεχίζοντας λοιπόν σήμερα το αφιέρωμά μας επιστρέφουμε στη διετία 1993-94, όταν ο Νίκος Κυπουργός, ευρισκόμενος πια στο απόγειο της δημιουργικής του δραστηριότητας, συνέθεσε μουσική για επτά συνολικά ταινίες συνεργαζόμενος με διάφορους σκηνοθέτες του νέου ελληνικού κινηματογράφου. Οι σημαντικότερες απ' αυτές ήταν το "Μεταίχμιο" του Πάνου Καρκανεβάτου και ο "Ύποπτος Πολίτης" του Στέλιου Παυλίδη, αμφότερες γυρισμένες το 1994.

Το υλικό αυτό λοιπόν αποτέλεσε το περιεχόμενο του δίσκου "Μουσική για Ταινίες (1993-94)", όπου ανθολογήθηκαν τα κυριότερα μουσικά θέματα των επτά αυτών ταινιών: "Η Αριάδνη στη Λέρο", "Μεταίχμιο", "Απ' το χιόνι", "Αθήνα, αναζητώντας τη χαμένη πόλη", "Ύποπτος Πολίτης", "Ο Αμερικάνος", "Η Αγία Τετράδα". Με εξαίρεση τις ταινίες "Μεταίχμιο" και "Ύποπτος Πολίτης", από τις οποίες χρησιμοποιήθηκε εκτεταμένο υλικό (έξι θέματα από την καθεμία), από τις υπόλοιπες η ανθολόγηση περιορίστηκε στο βασικό θέμα των τίτλων. Στον "Ύποπτο Πολίτη" υπάρχει κι ένα τραγούδι ("Transit") με στίχους του ποιητή Γιώργου Κακουλίδη που ερμηνεύει η Νένα Βενετσάνου.

Στην εκτέλεση των οργανικών κομματιών συμμετέχουν οι Σολίστ της Πάτρας που διευθύνει ο Δημήτρης Μποτίνης, επίσης ένα Οργανικό Σύνολο που διευθύνει ο συνθέτης, καθώς και το Κουαρτέτο Εγχόρδων Ορίζοντες.

Υπέροχες ατμοσφαιρικές συνθέσεις ενορχηστρωμένες συχνά με λόγια διάθεση, λειτουργούν θαυμάσια και ως αυτόνομο υλικό χωρίς την υποστήριξη της εικόνας και αναδεικνύουν εντυπωσιακά το αδιαμφισβήτητο ταλέντο του σημαντικότερου, μετά την Ελένη Καραΐνδρου, σύγχρονου Έλληνα κινηματογραφικού συνθέτη.

Δέσποινα Λάππα-Κόντου: Κοίτα, ξημερώνει (2023)

Η αγαπημένη φίλη Δέσποινα Λάππα-Κόντου, συνάδελφος εκπαιδευτικός, εν αποστρατεία πλέον, συνεχίζει τη δημιουργική της πορεία στο χώρο της λογοτεχνικής γραφής έχοντας ήδη κλείσει είκοσι χρόνια από την πρώτη της εμφάνιση το 2002 με το βιογραφικό μυθιστόρημα "Η Νεραντζούλα" που αποτέλεσε το εφαλτήριο για έναν ανεξάντλητο δημιουργικό χείμαρρο τα κατοπινά χρόνια μορφοποιημένο σε μιαν υπέροχη σειρά εκτενών μυθιστορημάτων: Σαν τα λιβάδια του Μαγιού (2005), Η ζωή τούς έκανε ταξιδευτές (2007), Σ' όποια γλώσσα κι αν το πεις... (2009), Το παρελθόν που δεν λησμόνησα (2016).

Μόλις τον περασμένο Απρίλιο λοιπόν η Δέσποινα μας χάρισε το έκτο της μυθιστόρημα με τίτλο "Κοίτα, ξημερώνει" που κυκλοφόρησε στη Θεσσαλονίκη από τις Εκδόσεις Γράφημα. Πρόκειται για ένα χειμαρρώδες κείμενο που διαβάζεται αχόρταγα χάρις στην εξαιρετική αφηγηματική ευχέρεια της συγγραφέως, την απλή καθημερινή γλώσσα και τις γοητευτικές ιστορίες που μας ζωντανεύει με τόσο άμεσο και οικείο τρόπο, ώστε να μοιάζουν περισσότερο ως αυτοβιογραφικές καταγραφές. Όπως πάντα, κι εδώ κυριαρχεί το ανθρώπινο στοιχείο, οι απλές διαπροσωπικές σχέσεις που προβάλλονται μέσα από μιαν έντονα φορτισμένη πλημμυρίδα συναισθημάτων τρυφερότητας και αγάπης. Η Ελπίδα - ένα όνομα που συμβαδίζει πολύ αρμονικά με την αισιόδοξη σημειολογία του τίτλου - είναι μια νεαρή κοινωνική λειτουργός που ασκεί το απαιτητικό της επάγγελμα στην Αθήνα μέσα σε ένα αντιφατικό κόσμο αποξένωσης, βίας, ανεργίας, προσφυγιάς και φτώχειας. Με την έμφυτη ικανότητα της ανθρώπινης ενσυναίσθησης αφιερώνει τη ζωή της προσφέροντας βοήθεια σε όποιον την έχει ανάγκη. Ένα ατύχημα ωστόσο τη σημαδεύει βαθιά και τής γίνεται αφόρητο βάρος που πασχίζει να ξεπεράσει με στήριγμα τα οικεία της πρόσωπα κι έναν απρόσμενο μεγάλο έρωτα... 

Ένα πολύ χαρακτηριστικό δείγμα γραφής της συγγραφέως παίρνω από τον τρυφερό επίλογο του μυθιστορήματος:

"...Το προφίλ της γυναίκας του διαγραφόταν καθαρά. Το κεφάλι της γερμένο εμπρός, τα μαλλιά στερεωμένα πίσω ψηλά άφηναν γυμνό τον μακρύ της λαιμό που σχημάτιζε μια θαυμάσια καμπύλη. Με την πλάτη ελαφρά κυρτή, ήταν στραμμένη ολόκληρη προς το παιδί που το κρατούσε με το αριστερό χέρι μέσα στην  αγκαλιά της. Με το δεξί χάιδευε απαλά το χνουδωτό κεφαλάκι. Οι μακριές γάμπες της απλώνονταν γυμνές πάνω σ' ένα σκαμνί. Ήταν ξυπόλητη. Την άκουγε να σιγομουρμουρίζει έναν σκοπό που δεν είχε ξανακούσει. Η μάνα τραγουδούσε αρχέγονους ήχους βγαλμένους μέσα από την ψυχή της. “Θεέ μου, σ' ευχαριστώ. Δε θέλω τίποτα άλλο από τη ζωή, μόνο να είμαστε καλά”, ψιθύρισε αυθόρμητα. Έμεινε λίγο ακόμα να τους κοιτάει. Κι ύστερα η μελωδία έγινε πιο συγκεκριμένη, είχε μουσική γνωστή και λόγια. Ήταν ένα νανούρισμα που το τραγουδούσε χαμηλόφωνα γέρνοντας ελαφρά το κορμί της δεξιά κι αριστερά. 

"Έλα ύπνε, πάρ' το / σε μετάξι επάνω βάλ' το / σιγά. / Κι από μέλι, γάλα / να 'ν' του ονείρου του η σκάλα / πλατιά. / Βλέφαρό μου σφαλιστό, / αχ! τυχερό μου, / μη χαράζεις / άστρο της αυγής, / μη μου τρομάζεις." (*).

Δεν τη διέκοψε, έμεινε να την ακούει και να την κοιτάζει ως το τέλος, ώσπου την είδε να σηκώνεται αργά, να φιλάει το μωρό στο μάγουλο και να το αφήνει απαλά στην κούνια".

Γιάννης Μαρκόπουλος: Κρητικός ορίζοντας (2016)

Ο κύκλος τραγουδιών "Κρητικός ορίζοντας" αποτελεί το κύκνειο δισκογραφικό άσμα του μεγάλου συνθέτη Γιάννη Μαρκόπουλου και συγχρόνως την τελευταία στροφή της αέναης επιστροφής του στις κρητικές του ρίζες. Ένα έργο με βιωματικές αναφορές, γεμάτο αισιοδοξία και εξωστρέφεια που αναδεικνύει τα χαρακτηριστικά της γενέθλιας γης. Ο συνθέτης εδώ βρίσκεται σε μια κατάσταση αποκάλυψης της ψυχής του θέλοντας να μιλήσει μια σύγχρονη γλώσσα ανοιχτών οριζόντων και διεθνιστικού πνεύματος, εμποτισμένη συγχρόνως στα νάματα της λαϊκής σοφίας.

Το έργο περιλαμβάνει οκτώ πρωτότυπα τραγούδια κι ένα ορχηστρικό που παραπέμπει στο μεγαλειώδες αναγεννησιακό παρελθόν της Κρήτης. Μουσική και στίχοι, όλα γραμμένα από τον Γιάννη Μαρκόπουλο που εδώ για πρώτη φορά καταθέτει ένα εξολοκλήρου δικό του έργο και σε επίπεδο λόγου. Οι στίχοι του διακρίνονται από μια ηθελημένη απλότητα, κάτι σαν καθημερινές κουβέντες απλών ανθρώπων που βγάζουν μια πηγαία θυμοσοφία, αλλά συγχρόνως κουβαλούν και τη γνώση των πνευματικών ανθρώπων. Το τραγούδι “Ο Έρως Έρωτας” προέρχεται από ένα χορικό του συμφωνικού έργου "Η Συμφωνία της Ίασης" που γράφτηκε το 2000- 2001 σε ποίηση Μανώλη Πρατικάκη με αφορμή την παγκόσμια ημέρα του Ερυθρού Σταυρού. Εδώ ο συνθέτης το επεξεργάστηκε κατάλληλα, για να του δώσει μορφή τραγουδιού. Τα υπόλοιπα τραγούδια γράφτηκαν στο διάστημα 2005-2016. Ένα από αυτά ("Θα ήθελα να γνώριζα") το είχε συμπεριλάβει και στο δίσκο "Εντεύθεν" (2015) με ερμηνευτή τον Δήμο Αναστασιάδη.

Τα τραγούδια ερμηνεύει ο Γιώργος Νικηφόρου Ζερβάκης, ένας νέος Κρητικός καλλιτέχνης που εμπιστεύτηκε ο συνθέτης θυμίζοντας ανάλογες χειρονομίες του στα παλιότερα χρόνια, πρώτα με τον Νίκο Ξυλούρη κι αργότερα με τον Χαράλαμπο Γαργανουράκη. Ο νεαρός καλλιτέχνης είχε ήδη μια παρουσία στο μουσικό στερέωμα με τραγούδια της Κρήτης (Χειμώνα φέρνεις, Μωσαϊκό) και έδειξε έτοιμος να αναλάβει τη βαριά ευθύνη που του εμπιστεύθηκε ο μεγάλος συνθέτης. Στην εκτέλεση του έργου συμμετέχει η 14μελής ορχήστρα "Παλίντονος Αρμονία" και το φωνητικό σύνολο Libro Coro από τον Πειραιά σε διδασκαλία Ανθής Γουρουντή. Ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας από τον συνθέτη.

Γιάννης Μαρκόπουλος, Βασίλης Λέκκας: Αθέατος σφυγμός (1997)

Η δεκαετία του '90 σηματοδοτεί την ώριμη συνθετική φάση του Γιάννη Μαρκόπουλου που χαρακτηρίζεται από μεγαλόπνοες συνθέσεις, όπως η "Λειτουργία του Ορφέα" (1994) και η "Ανα-Γέννηση" (1996). Ωστόσο ο μεγάλος συνθέτης δεν μπορούσε να εγκαταλείψει πλήρως το προνομιακό του πεδίο, δηλαδή το απλό τραγούδι, όπου μεγαλούργησε στο παρελθόν, κι έτσι φρόντισε να κλείσει τη δεκαετία εκείνη με έναν ακόμη κύκλο τραγουδιών. 

Έτσι προέκυψε ο δίσκος "Αθέατος σφυγμός", ένας ώριμος κύκλος με αποκλειστικό ερμηνευτή τον πρώην χατζιδακικό τραγουδιστή Βασίλη Λέκκα, την εποχή που ο τελευταίος αναζητούσε μια πυξίδα στην πορεία του μετά το θάνατο του μέντορά του. Με τον Μαρκόπουλο άλλωστε ο Λέκκας ήδη είχε μια πρώτη συνεργασία στο έργο "Ανα-Γέννηση" ένα χρόνο νωρίτερα.

Τα τραγούδια του δίσκου, γραμμένα στο διάστημα 1993-1996, είναι στο μεγαλύτερο ποσοστό τους μελοποιημένα ποιήματα νεότερων ποιητών μας, κυρίως του Μανώλη Πρατικάκη από το έργο "Λιβιδώ" (Κέδρος, 1978), κι από ένα του Γιώργου Σεφέρη (από τα "Τρία κρυφά ποιήματα", 1966) και του Αντώνη Φωστιέρη (από το "Σκοτεινός έρωτας", 1977), ενώ υπάρχουν άλλα δυο τραγούδια σε στίχους του Οδυσσέα Ιωάννου κι ένα σε στίχους του συνθέτη. Τα περισσότερα έχουν λυρικό χαρακτήρα, αν και η ερμηνεία του Λέκκα διακρίνεται από έναν κάπως υπερβάλλοντα στόμφο που ίσως αποβαίνει σε βάρος του μελωδικού τους τόνου. 

Δύσκολα τραγούδια, που δεν πέρασαν στον κόσμο, με εξαίρεση το "Θα σε βρω όπου και να 'σαι", που ακούστηκε αρκετά. Ασφαλώς είναι και άλλα που έχουν ενδιαφέρον, όπως τα: "Προσανατολισμένη", "Σφίγγε με πάνω σου", "Φυσαρμόνικα" και "Πότε θα ξαναμιλήσεις".

Ο λόγιος Γιάννης Μαρκόπουλος: Ο ταχύτατος Λούης (2004)

Με αφορμή του Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας του 2004 ο Γιάννης Μαρκόπουλος αποδέχθηκε μια παραγγελία του Δήμου Αμαρουσίου, με σκοπό να τιμήσει τη μνήμη του πρώτου νικητή Μαραθωνοδρόμου Σπύρου Λούη (1896), που ήταν Μαρουσιώτης και κέρδισε στο αγώνισμά του το Χρυσό Μετάλλιο νικώντας κατά κράτος τους ξένους αντιπάλους του και κατακτώντας τη μοναδική υστεροφημία που κατέστησε το όνομά του παροιμιώδες. Ο συνθέτης λοιπόν έγραψε το έργο "Ο ταχύτατος Λούης" σε στίχους του παλιού του συνεργάτη Πάνου Θεοδωρίδη (Σεργιάνι στον κόσμο, Λειτουργία του Ορφέα). Η πρώτη παρουσίαση του έργου έγινε στο Μαρούσι στις 28 Ιουλίου 2004, ενώ στη συνέχεια παρουσιάστηκε και σε άλλα μέρη.

Πρόκειται για μια μεγαλόπνοη σύνθεση για φωνές και μεγάλη ορχήστρα. Περιλαμβάνει τραγούδια και ορχηστρικά μέρη. Οι στίχοι του Πάνου Θεοδωρίδη έχουν έντονα πεζολογικό και περιγραφικό χαρακτήρα σε μια εμφανή προσπάθεια να καταγραφούν έμμετρα τα πραγματικά γεγονότα και η ανθρώπινη πλευρά του ήρωα Ολυμπιονίκη. Επιδιώκεται συνειδητά η προσγείωση της μυθοποιημένης μορφής του Λούη από το επίπεδο του υπεράνθρωπου υπεραθλητή, ώστε να έχει μια αξία η "παρουσία" του στους Αγώνες του 2004. Η μουσική, πάντως, του Γιάννη Μαρκόπουλου δεν αποφεύγει τον πειρασμό της μεγαλοστομίας, αν και υπάρχουν και οι χαμηλόφωνες στιγμές που δημιουργούν ένα ιδιάζον λυρικό κλίμα. Πιο ενδιαφέροντα δείχνουν τα ορχηστρικά μέρη, ιδιαίτερα το επονομαζόμενο "Η χαρά", το οποίο αναπτύσσεται με έναν όμορφο concertante διάλογο ανάμεσα στο φλάουτο και την ορχήστρα.

Βασικός ερμηνευτής του έργου είναι ο Κώστας Μακεδόνας με την καθαρή λαϊκόχρωμη φωνή του. Συμμετέχουν επίσης ο βαρύτονος Τάσης Χριστογιαννόπουλος, η Μαρία Σπυροπούλου και η Χορωδία Fons Musicalis. Παίζει η Ορχήστρα Παλίντονος Αρμονία με επικεφαλής τον πιανίστα Δημήτρη Παπαθεοδώρου. Τη διδασκαλία της χορωδίας έκανε ο Κωστής Κωνσταντάρας. Στο φλάουτο ο διάσημος Βέλγος σολίστ Marc Grauwels. Ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας: Γιάννης Μαρκόπουλος.

Ο λόγιος Γιάννης Μαρκόπουλος: Το τραγούδι του Αχιλλέα (2001)

Η κοσμική καντάτα "Το τραγούδι του Αχιλλέα" αποτελεί μια μεγάλη σύνθεση του Γιάννη Μαρκόπουλου που κινείται μεταξύ λόγιου και λαϊκού ύφους. Βασίζεται σε ποίηση του Καρδιτσιώτη ποιητή Γιώργου Παπακώστα (γενν. 1950) από την ποιητική του συλλογή "Ελίτροχος πορεία", που πραγματεύεται το μύθο του ομηρικού ήρωα Αχιλλέα. 

Ο συνθέτης κάνει ευρεία χρήση των χάλκινων πνευστών, γιατί θεωρεί ότι παραπέμπουν στη φύση του μυθικού ήρωα. Μάλιστα υποστηρίζει ότι το μήνυμα του μύθου συμβολίζει την έννοια της Άμυνας, αλλά αυτό είναι πολύ συζητήσιμο, μιας και ο Αχιλλέας έχει καταγραφεί ως πολιορκητής της αμυνόμενης Τροίας! Πάντως ο ίδιος επισημαίνει: "...Παρουσιάζω σήμερα τη νέα μου εργασία που εντάσσεται στις προτάσεις για την ενότητα μουσικής και λόγου. Γι' αυτή την ενότητα συνέθεσα μελωδίες, ρυθμούς, ορχηστρικά χρώματα με ιδιώματα, για να αντανακλούν νοήματα που αφορούν τον ελλαδικό γαιοχώρο και συνάμα να εμπεδώσουν την αντίληψη ότι η άμυνα τρέφεται και με σύμβολα, όπως ο ήρωας Αχιλλέας και η θεά Αθηνά. Γεννά φιλοσοφικές παραμέτρους που συχνά ενσωματώνονται στα έργα μου, με το άκουσμα των οποίων προσδοκώ να βγουν πολύτιμα συμπεράσματα για τις σχέσεις ζωής και τέχνης στην ψυχική πορεία του ανθρώπου...".

Το έργο πρωτοπαίχτηκε σε συναυλίες το καλοκαίρι του 2000. Παρουσιάστηκε διαδοχικά στο Κατράκειο Θέατρο Νίκαιας, στο Θέατρο Βράχων Μελίνα Μερκούρη, στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης και σε πολλά άλλα μέρη της ελληνικής επικράτειας. Σε δίσκο εκδόθηκε το 2001 από τη Lyra. Συμπράττουν: Χορωδία Con Anima, Καμεράτα-Ορχήστρα Φίλων της Μουσικής, Ορχήστρα "Παλίντονος Αρμονία". Τραγουδά ο Μανώλης Χατζημανώλης, ενώ σε ένα τραγούδι συμμετέχει η Βασιλική Λαβίνα. Αφηγητής είναι ο Νικήτας Τσακίρογλου. Το εξώφυλλο σχεδίασε ο Αλέκος Φασιανός.

Ο λόγιος Γιάννης Μαρκόπουλος: Ερωτόκριτος και Αρετή (2003/2015)

Η πρώτη προσέγγιση του Γιάννη Μαρκόπουλου στο κλασικό κείμενο του «Ερωτόκριτου» είχε γίνει το 1976 για την ομώνυμη παράσταση του Σπύρου Ευαγγελάτου. Είκοσι χρόνια αργότερα ο συνθέτης επανήλθε με το έργο «Ανα-Γέννηση» μελοποιώντας επιλεγμένα αποσπάσματα που καλύπτουν την 3η ενότητα του δίσκου. Αξιοποιώντας πιο ολοκληρωμένα την αρχική αυτή ιδέα θα επανέλθει το 2003 στο ίδιο κείμενο για τρίτη φορά με το ολοκληρωμένο έργο «Ερωτόκριτος και Αρετή», το οποίο βασίζεται εξολοκλήρου πλέον στο κορυφαίο αυτό αριστούργημα της Κρητικής λογοτεχνίας, γραμμένο από τον Βιτσέντζο Κορνάρο (1553-1613/4). Ο συνθέτης προτίμησε να διαφοροποιήσει προσφυώς τον πρωτότυπο τίτλο, για να αποδώσει ισότιμο ρόλο στους δύο ήρωες του έργου.

Πρόκειται για μια από τις πιο φιλόδοξες εργασίες του κορυφαίου συνθέτη, έργο επικών διαστάσεων με διάρκειά του αγγίζει τις δυόμιση ώρες! Είναι γραμμένο στην τυπική φόρμα της δυτικής όπερας. Μοιράζεται σε δύο πράξεις και περιλαμβάνει εισαγωγή, άριες, αφηγηματικά και χορωδιακά μέρη, καθώς και οργανικά ιντερμέδια. Το λιμπρέτο έγραψε ο ίδιος ο συνθέτης βασισμένος φυσικά στο κείμενο του Κορνάρου. Η μουσική έχει τα γνώριμα χαρακτηριστικά του συνθέτη. Ύφος μεγαλόπρεπο, αλλά και όμορφα λυρικά μέρη. Η ορχήστρα είναι ιδιαίτερα φροντισμένη και διαμορφώνει συναρπαστικά ηχοχρώματα, ιδίως στα σολιστικά μέρη, όπου η οργανική συνοδεία ενίοτε δημιουργεί αναγεννησιακά χρώματα. Στη βασική μελωδική γραμμή του έργου ανιχνεύονται στοιχεία από την πασίγνωστη μελωδία του «Ερωτόκριτου», όπως τη γνωρίζουμε από την παράδοση.

Για την εκτέλεση του πολυσύνθετου αυτού έργου επιστρατεύτηκε μια πλειάδα ερμηνευτών από το χώρο της λόγιας, αλλά και της λαϊκής μουσικής: Το ρόλο του Ερωτόκριτου αποδίδει ο τενόρος Αντώνης Κορωναίος, την Αρετούσα ερμηνεύει η σοπράνο Μάτα Κατσούλη, τον Ρήγα ο βαρύτονος Τάσης Χριστογιαννόπουλος. Νένα είναι η Σοφία Μιχαηλίδου. Συμμετέχουν επίσης: Κωστής Κωνσταντάρας, Ζαχαρίας Σπυριδάκης, Κώστας Μακεδόνας, Μάνος Ξυδούς, Βασιλική Λαβίνα, Μανώλης Λιδάκης, Βασίλης Σταυρακάκης και ο συνθέτης.

Ακόμα συμμετέχει το 12μελές Χορωδιακό Σύνολο Fons Musicalis. Επίσης οκταμελές Παραδοσιακό Σύνολο Κρητών Λυράρηδων και Τραγουδιστών και 10μελές Ορχηστρικό Σύνολο με Αναγεννησιακά Όργανα που διευθύνει ο Γιάννης Μαρκόπουλος. Συμμετέχουν επίσης η Φλαμανδική Χορωδία της Ραδιοφωνίας του Βελγίου (διευθύνει ο Juhan Duijck) και η Φλαμανδική Συμφωνική Ορχήστρα της Ραδιοφωνίας του Βελγίου που διευθύνει ο Βέλγος αρχιμουσικός Michel Tilkin. Φλάουτο παίζει ο Marc Grauwels.

Ο λόγιος Γιάννης Μαρκόπουλος: Ανα-Γέννηση (1996)

Το 1996, δυο χρόνια μετά την έκδοση του βαρυσήμαντου έργου "Η Λειτουργία του Ορφέα", από τη Lyra και πάλι, κυκλοφόρησαν δυο ακόμη σημαντικά έργα του Γιάννη Μαρκόπουλου και συγκεκριμένα το ορχηστρικό "Ανταύγειες" και το ορατόριο "Ανα-Γέννηση: Κρήτη, Ανάμεσα σε Βενετιά και Πόλη". Το δεύτερο από αυτά, γραμμένο μετά από παραγγελία του Οργανισμού του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, αποτελεί ένα πολύ φιλόδοξο έργο του συνθέτη, ο οποίος το χαρακτηρίζει ως "μουσική παράσταση" με χορικά, άριες, τραγούδια, στάσιμα και ιντερμέδια. 

Πρόκειται για μια μεγαλόπνοη σύνθεση διαρθρωμένη σε δύο πράξεις, καθεμιά από τις οποίες περιλαμβάνει δύο ενότητες:

Η 1η Πράξη κινείται θεματικά στην περίοδο προ της ακμής της βενετοκρατούμενης Κρήτης. Η 1η Ενότητα αφιερώνεται στην Άλωση της Πόλης κα βασίζεται σε κείμενα της εποχής που μελοποίησε ο συνθέτης. Η 2η Ενότητα είναι αφιερωμένη στη Βενετοκρατία, η οποία αποδίδεται μέσα από κείμενα του Γιώργη Γιατρομανωλάκη, του Γιώργου Σεφέρη, του Hortensio Felix Paravicino και του συνθέτη.

Η 2η Πράξη είναι η πιο ενδιαφέρουσα, καθώς εδώ ο συνθέτης επικεντρώνεται στη βενετοκρατούμενη Κρήτη κατά την εποχή της μεγάλης λογοτεχνικής της ακμής. Για την 3η Ενότητα λοιπόν επιλέγει το πιο εμβληματικό δημιούργημα αυτής της εποχής, τον "Ερωτόκριτο" του Βιτσέντζου Κορνάρου, μελοποιώντας χαρακτηριστικά μέρη του έργου. Υπενθυμίζω εδώ ότι με το εμβληματικό αυτό αριστούργημα ο συνθέτης είχε ήδη καταπιαστεί σε μια πρώτη πρόχειρη γραφή το 1976, ενώ η τελική και ολοκληρωμένη του ματιά στο έργο θα υλοποιηθεί το 2003 με το έργο "Ερωτόκριτος και Αρετή". Η 4η Ενότητα αφιερώνεται στην Αναγέννηση και το άπλωμα του ελληνικού πνεύματος στον ευρωπαϊκό ορίζοντα. Εδώ έχουμε κείμενα πάλι του Γιώργου Σεφέρη και του Γιώργη Γιατρομανωλάκη κι επιπλέον του Γιώργου Σαραντάρη και του Μάνου Ελευθερίου.

Το έργο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί λαϊκό ορατόριο, καθώς συνυπάρχουν σε ενιαίο σύνολο συμφωνικά και έντεχνα λαϊκά στοιχεία. Η ορχήστρα επίσης ισορροπεί ανάμεσα σ' αυτές τις δύο μουσικές εκδοχές. Το ίδιο και οι ερμηνευτές που προέρχονται κι από τους δύο χώρους. Ιδού: Σόνια Θεοδωρίδου (σοπράνο), Μάριος Φραγκούλης (τενόρος), Αντώνης Κορωναίος (τενόρος), Τάσος Γέρου (τενόρος), αλλά και: Βασίλης Λέκκας, Χαράλαμπος Γαργανουράκης, Βασιλική Λαβίνα και Γεράσιμος Ανδρεάτος. Συμμετέχουν επίσης: Η χορωδία Fons Musicalis υπό τη διεύθυνση του Κωστή Κωνσταντάρα. Το Χορωδιακό Εργαστήρι Αθηνών "Πολύμνια" με τη φροντίδα του Σταύρου Μπερή. Η Βυζαντινή Χορωδία της Μακεδονίας με επικεφαλής τον πρωτοψάλτη Χαρίλαο Ταλιαδώρο. Η Ορχήστρα Παλίντονος Αρμονία. Διευθύνει ο Γιάννης Μαρκόπουλος.

Ο λόγιος Γιάννης Μαρκόπουλος: Shapes in Motion (2009)

Το δεύτερο ολοκληρωμένο αφιέρωμα της δισκογραφικής εταιρείας Naxos στο λόγιο έργο του Γιάννη Μαρκόπουλου κυκλοφόρησε το 2009, σχεδόν ταυτόχρονα με τη Λειτουργία του Ορφέα. Εδώ έχουμε μια πιο ευρεία εικόνα της άλλης συνθετικής πλευράς του μεγάλου δημιουργού με μια ανθολόγηση συμφωνικών έργων γραμμένων σε διάφορες εποχές, από το 1958 μέχρι το 2007. Ξεχωρίζουν τρεις ολοκληρωμένες τριμερείς συνθέσεις σε μορφή κοντσέρτου διανθισμένες και με μικρότερα έργα ή μέρη ευρύτερων συνθέσεων.

Ο δίσκος ξεκινά με έναν από τους 24 Πυρρίχιους Χορούς, τον υπ' αριθμόν 13 που επιγράφεται "Νέμεσις". Τη μεγάλη αυτή σειρά συμφωνικών χορών ο συνθέτης άρχισε να γράφει στο Λονδίνο το 1968 και την ολοκλήρωσε το 2001. Το κύριο έργο της έκδοσης είναι το Κοντσέρτο για Πιάνο με τίτλο "Σχήματα σε κίνηση" (Shapes in Motion) που αναπτύσσεται σε τρία μέρη με την τυπική διαδοχή γοργών και αργών μερών (Allegro-Moderato-Allegro presto). Παίζει πιάνο ο Δημήτρης Παπαθεοδώρου. Στη συνέχεια έχουμε το έργο "Τρίπτυχο για Φλάουτο, Έγχορδα και Άρπα" που άρχισε να γράφεται το 1968, αλλά ολοκληρώθηκε το 2006. Τα τρία μέρη της όμορφης αυτής σύνθεσης αναδίνουν μια έντονα καλοκαιρινή διάθεση με τους άλλοτε παιχνιδιάρικους κι άλλοτε στοχαστικούς σκοπούς του φλάουτου. Σολίστ οι Βέλγοι μουσικοί Marc Grauwels στο φλάουτο και Sophie Hallynck στην άρπα.

Ο δίσκος περιλαμβάνει επίσης, σε δεύτερη εκτέλεση, το σημαντικό Κοντσέρτο-Ραψωδία για Κρητική Λύρα και Ορχήστρα, επίσης τριμερούς ανάπτυξης (Andantino-Allegro moderato-Presto), που γράφτηκε το 1986 και είχε εκδοθεί για πρώτη φορά σε δίσκο το 1988 με σολίστ τον Χαράλαμπο Γαργανουράκη. Εδώ σολίστ είναι ο Ζαχαρίας Σπυριδάκης.

Ο δίσκος συμπληρώνεται με τρεις μικρότερες συνθέσεις: Μικρή Φαντασία για Φλάουτο και Πιάνο, έργο του 2005 βασισμένο στη μελωδία του τραγουδιού "Χίλια μύρια κύματα", Κλασικά Σκίτσα, έργο του 1958, μέρος 2ο (Lamento) για Φλάουτο και Άρπα, και Ευήλια Τοπία, έργο του 2007 για σόλο φλάουτο.

Στην άρτια απόδοση των έργων συμμετέχουν αξιόλογα συμφωνικά σχήματα του Βελγίου, όπως: Brussels Virtuosi, Brussels Philharmonic, Flanders Opera Symphony Orchestra. Διευθύνουν οι αρχιμουσικοί: Michel Tilkin, Edwig Abrath και Γιάννης Λεωνιδάκης. Το σχέδιο του εξωφύλλου αποτελεί ζωγραφική σύνθεση του Δημήτρη Μυταρά.

Ο λόγιος Γιάννης Μαρκόπουλος: The Liturgy of Orpheus (2009)

Το 2009 η διεθνής δισκογραφική εταιρεία Naxos (εδρεύει στο Χονγκ Κονγκ), ειδικευμένη στο κλασικό ρεπερτόριο με έντονο το ενδιαφέρον της για την εξέλιξη της μουσικής ακόμη και στην τελευταία γωνιά του πλανήτη, ενέταξε στους καταλόγους της μια σειρά αφιερωμάτων στη σύγχρονη ελληνική λόγια μουσική συμπεριλαμβάνοντας μεταξύ άλλων και δύο αυτοτελείς δίσκους με συνθέσεις του Γιάννη Μαρκόπουλου. Ο πρώτος από τους δύο αυτούς δίσκους περιλαμβάνει τη μεγάλη σκηνική καντάτα "Η Λειτουργία του Ορφέα" που είχε πρωτοεκδοθεί δεκαπέντε χρόνια νωρίτερα (1994) αποκλειστικά με Έλληνες συντελεστές και ορχήστρες υπό τη διεύθυνση του συνθέτη.

Η νέα αυτή εκδοχή του έργου απευθυνόμενη πλέον στο διεθνές κοινό φέρει τον αγγλόφωνο τίτλο The Liturgy of Orpheus και περιλαμβάνει εξολοκλήρου το υλικό της πρώτης έκδοσης, αλλά  οι αφηγηματικές γέφυρες αποδίδονται στα αγγλικά, ενώ η ενορχήστρωση είναι γραμμένη εξαρχής σε καθαρώς συμφωνικό χρώμα. Ως βασικός ερμηνευτής επιστρατεύτηκε ο διάσημος Βέλγος βαρύτονος Jose Van Dam, ενώ αφηγητής είναι ο Άγγλος τενόρος Philip Sheffield. Συμμετέχει επίσης η Ελληνίδα σοπράνο Έλενα Κελεσίδη. Σόλο φλάουτο παίζει ο Marc Grauwels και άρπα η Arielle Valibouse. Το έργο ερμηνεύει η χορωδία Flanders Opera Chorus και η ορχήστρα Flanders Opera Symphony Orchestra. Διευθύνει ο Βέλγος αρχιμουσικός Edwig Abrath. Εξαιρετική ερμηνεία και αψεγάδιαστη ηχογράφηση, η οποία πραγματοποιήθηκε στη Γάνδη του Βελγίου τον Σεπτέμβριο του 2007. Προσωπικά πάντως προτιμώ την ελληνική εκδοχή του 1994.

Ο λόγιος Γιάννης Μαρκόπουλος: Η Λειτουργία του Ορφέα (1994)

Το 1967, με την επιβολή του δικτατορικού καθεστώτος στην Ελλάδα, ο Γιάννης Μαρκόπουλος ολοκληρώνοντας την πρώτη δημιουργική του περίοδο, τη "λαϊκή" και κινηματογραφική, μετακινείται στο Λονδίνο για πιο εξειδικευμένες μουσικές σπουδές κι αρχίζει να στρέφει το ενδιαφέρον του σε πιο σύνθετες μουσικές φόρμες ξεκινώντας με το βαρυσήμαντο ποιητικό έργο "Ήλιος ο Πρώτος" σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη, ενώ την ίδια εποχή αρχίζει να συνθέτει μια μεγάλη σειρά "Πυρρίχιων χορών" για συμφωνική ορχήστρα, έργο που θα ολοκληρωθεί το 2001. 

Το 1994 ο συνθέτης συλλαμβάνει ένα μεγαλόπνοο έργο λόγιας γραφής με τίτλο "Η Λειτουργία του Ορφέα" βασισμένο σε πρωτότυπους αρχαίους ορφικούς ύμνους* και παρέμβλητα επεξηγηματικά κείμενα του Πάνου Θεοδωρίδη, παλιότερου συνεργάτη του από τον κύκλο τραγουδιών "Σεργιάνι στον κόσμο". Με το έργο αυτό σηματοδοτείται η αρχή της ώριμης περιόδου του συνθέτη που θα αποφέρει σημαντικά έργα ("Ανα-Γέννηση", "Ερωτόκριτος και Αρετή", "Το τραγούδι του Αχιλλέα", "Ο ταχύτατος Λούης") μέχρι και τα μέσα της επόμενης δεκαετίας, πριν αρχίσει σταδιακά να χαμηλώνει τους εντατικούς ρυθμούς του δημιουργικού του οίστρου.

Η "Λειτουργία του Ορφέα" είναι αναμφίβολα ένα μνημειώδες έργο υψηλής πνοής, το κορυφαίο της ώριμης φάσης του συνθέτη κι ένα αναμφισβήτητο αριστούργημα της ελληνικής μουσικής στο σύνολό της. Όσο κι αν ηχούν πομπώδεις αυτοί οι χαρακτηρισμοί, τους θεωρώ απολύτως δίκαιους για το συγκεκριμένο έργο και για έναν συνθέτη που για πολλά χρόνια, από τις αρχές της δεκαετίας του '80, έψαχνε επίμονα να ξαναβρεί τον βηματισμό του και το καινούργιο μουσικό του στίγμα. 

Το έργο έχει τη φόρμα σκηνικής καντάτας με εντυπωσιακά χορωδιακά ή σόλο φωνητικά μέρη και λαμπερά οργανικά ιντερμέδια. Η προσέγγιση των αρχαίων κειμένων γίνεται με γνώση των προσωδιακών κανόνων και με πολύ εμπνευσμένες μουσικές ιδέες. Τα επικά χρώματα διακόπτονται από μερικά γοητευτικά λυρικά στάσιμα, όπου ξεχειλίζει η μελωδική φλέβα του μεγάλου συνθέτη. Το γιγαντιαίο εγχείρημα υπηρετείται λαμπρά από τους αξιολογότατους συνεργάτες του συνθέτη. Τραγουδούν: Ο τενόρος Ζάχος Τερζάκης, η Βασιλική Λαβίνα και ο Χαράλαμπος Γαργανουράκης. Αφηγητής είναι ο Κώστας Καζάκος. Συμμετέχει η Χορωδία "Άρης" Λεμεσού, το Χορωδιακό Εργαστήρι Αθηνών και η Ορχήστρα "Παλίντονος Αρμονία" υπό τη διεύθυνση του συνθέτη. Σόλο φλάουτο παίζει ο διάσημος Βέλγος φλαουτίστας Marc Grauwels. Τη φιλολογική επιμέλεια του έργου είχαν οι καθηγητές Νίκος Παναγιωτάκης και Γιώργης Γιατρομανωλάκης, ενώ το εξώφυλλο αποτελεί ζωγραφική σύνθεση της Ελένης Καλοκύρη.

Ο λόγιος Γιάννης Μαρκόπουλος: Θησέας (1963)

Ο Γιάννης Μαρκόπουλος μας κληροδότησε ένα πολύμορφο έργο που καλύπτει όλα τα μουσικά πεδία. Φυσικά αγαπήθηκαν πολύ τα υπέροχα τραγούδια του, τόσο τα πρώτα λαϊκά του από τη δεκαετία του '60, όσο και τα πιο προχωρημένα από τους μεγάλους κύκλους τραγουδιών της δεκαετίας του '70. Ωστόσο είναι αξιοπρόσεκτο και το λόγιο έργο του που αποδεικνύει και την άρτια μουσική του κατάρτιση. Και μάλιστα το πρώτο ολοκληρωμένο έργο του που πέρασε και στη δισκογραφία ανήκει στο λόγιο χώρο. Πρόκειται για το χορόδραμα "Θησέας" που γράφτηκε το 1963 για το περίφημο χοροθέατρο της Ραλλούς Μάνου, με την οποία νωρίτερα είχαν συνεργαστεί κατ' επανάληψη οι δυο μεγάλοι μας συνθέτες Μάνος Χατζιδάκις και Μίκης Θεοδωράκης. 

Μορφολογικά το έργο, στην αρχική του γραφή, ήταν μια σουίτα συμφωνικών θεμάτων ως μια αλυσίδα επεισοδίων που ανασυνθέτουν το μύθο του Θησέα και του Μινώταυρου με πρωταγωνιστικό τον ήχο του σαντουριού. Στην τελική μορφή του το έργο εμπλουτίστηκε και με μια σειρά τραγουδιών σε ποίηση Δημήτρη Χριστοδούλου, έτσι που να δημιουργούνται μουσικά ζεύγη με τη συνδυασμένη εναλλαγή ενός τραγουδιού και του αντίστοιχου οργανικού θέματος. Τα τραγούδια αυτά έχουν ένα τελετουργικό ύφος και μοιάζουν περισσότερο με κραυγές ενός τελάλη. Τα αποδίδει έξοχα η Μαίρη Δαλάκου εγκαινιάζοντας έτσι τη μακροχρόνια και ιδιαίτερα γόνιμη συνεργασία της με τον Γιάννη Μαρκόπουλο. Τη συνοδεύει με την κιθάρα του ο σημαντικός κιθαριστής Γεράσιμος Μηλιαρέσης. Ο συνθέτης μας εξηγεί σχετικά: "Η έμπνευση κράτησε όλα τα αισθητικά στοιχεία από το πανηγύρι, το χορό, την αποκριά, τη σούστα, τη μοναξιά, τον ήλιο, την ελπίδα και το βυζαντινό μέλος μέσα στην κίνηση της παράδοσης του ελληνικού χώρου...".

Το έργο δεν προσφέρεται για εύκολη ακρόαση και γιαυτό γρήγορα χάθηκε από το προσκήνιο, αλλά αναμφίβολα αποτελεί μια δυνατή πρόγευση για τις μελλοντικές μουσικές ανησυχίες του συνθέτη, ιδιαίτερα όταν στράφηκε πιο συστηματικά στο πεδίο της λόγιας δημιουργίας. Στην εκτέλεση των συμφωνικών μερών του έργου συμμετέχει Μικρή Συμφωνική Ορχήστρα υπό τη διεύθυνση του νεαρού τότε συνθέτη. Σαντούρι παίζει ο Τάσος Διακογιώργης.

Γιάννης Μαρκόπουλος (1939-2023)

Έφυγε χθες από τη ζωή σε ηλικία 84 ετών ο μεγάλος Έλληνας συνθέτης Γιάννης Μαρκόπουλος (γενν. Ηράκλειο 1939), κορυφαία μουσική φυσιογνωμία της γενιάς του '60, συνοδοιπόρος μιας λαμπρής φουρνιάς δημιουργών (Σταύρος Ξαρχάκος, Σταύρος Κουγιουμτζής, Νίκος Μαμαγκάκης, Μάνος Λοΐζος, Γιάννης Σπανός, Χρήστος Λεοντής, Δήμος Μούτσης) που εδραίωσαν την πρωτοκαθεδρία του λεγόμενου "έντεχνου" λαϊκού μας τραγουδιού διευρύνοντας τις τολμηρές καινοτομίες ενός Μίκη Θεοδωράκη και ενός Μάνου Χατζιδάκι που είχαν προηγηθεί.

Η μουσική του εξέλιξη μέσα στο χρόνο διακρίνεται εμφανώς σε τρεις διαδοχικές δημιουργικές φάσεις: Η πρώτη, κατά τη δεκαετία του '60, καλύπτεται από τους πειραματισμούς του πάνω στο λαϊκό ήχο και την πλούσια εργασία του στο πεδίο της κινηματογραφικής μουσικής που μας χάρισε μια μεγάλη σειρά υπέροχων τραγουδιών (Πέρα από τη θέλασσα, Γαλάζιο περιστέρι, Στα μάτια σου γεννήθηκαν, Καράβια, Μουράγιο, Τα παλικάρια, Νύχτα και γειτονιά, Χαράματα, Ξαστεριά, Ποιος δρόμος, Γκρεμισμένα σπίτια, Θα ξημερώσει, Τι να πω και τι να κάνω, Πού είσαι). Η δεύτερη και σημαντικότερη αναπτύσσεται κατά τη δεκαετία του '70, όταν υιοθετεί το δόγμα της "επιστροφής στις ρίζες" αξιοποιώντας δημιουργικά το ζωντανό υλικό της παραδοσιακής μας μουσικής που τροφοδοτούσε σταθερά την έμπνευση ακόμη και των νεότερων λόγιων δημιουργών. Είναι η φάση που απέφερε τα μνημειώδη αριστουργήματα του συνθέτη (Χρονικό, Ριζίτικα, Ιθαγένεια, Ο Στράτης Θαλασσινός, Θητεία, Θεσσαλικός Κύκλος, Οροπέδιο, Ελεύθεροι Πολιορκημένοι). Η δεκαετία του '80 στάθηκε κυρίως ως ένα μεταβατικό στάδιο στην αναζήτηση νέων εκφραστικών μέσων, ενώ η δεκαετία του '90 αποτελεί την τρίτη μεγάλη δημιουργική φάση του με νέα μεγαλόπνοα έργα (Λειτουργία του Ορφέα, Ανα-Γέννηση, Το τραγούδι του Αχιλλέα, Ερωτόκριτος και Αρετή).

Χωρίς αμφιβολία ο Γιάννης Μαρκόπουλος άφησε βαθύ το αποτύπωμά του με εμβληματικά έργα που εν πολλοίς σμίλεψαν το σύγχρονο πολιτισμό μας. 

Ιδού οι πιο λαμπρές δισκογραφικές στιγμές του:

1963. Θησέας (χορόδραμα)

1964. Το κορίτσι με το κορδελάκι (θεατρικό)

1969. Ήλιος ο Πρώτος (ποίηση Οδυσσέα Ελύτη)

1970. Χρονικό (ποίηση Κ.Χ. Μύρη)

1971. Ριζίτικα (παραδοσιακά τραγούδια της Κρήτης)

1972. Ιθαγένεια (ποίηση Κ.Χ. Μύρη)

1972. Τραγούδια του Νέου Πατέρα (ποίηση Μιχάλη Κατσαρού)

1972. Διάλειμμα (κύκλος τραγουδιών)

1973. Ο Στράτης Θαλασσινός ανάμεσα στους αγάπανθους (ποίηση Γιώργου Σεφέρη)

1974. Θητεία (ποίηση Μάνου Ελευθερίου)

1974. Θεσσαλικός Κύκλος (ποίηση Κώστα Βίρβου)

1974. Μετανάστες (κύκλος τραγουδιών)

1975. Αφιέρωμα (κύκλος τραγουδιών)

1975. Ανεξάρτητα (κύκλος τραγουδιών)

1976. Οροπέδιο (ποίηση Μιχάλη Κατσαρού)

1977. Ελεύθεροι Πολιορκημένοι (ποίηση Διονυσίου Σολωμού)

1978. Who Pays the Ferryman (soundtrack)

1979. Σεργιάνι στον κόσμο (κύκλος τραγουδιών)

1983. Σειρήνες (ποίηση Κ.Χ. Μύρη)

1985. Ρεπορτάζ (κύκλος τραγουδιών)

1988. Κοντσέρτο-Ραψωδία για Κρητική Λύρα και Ορχήστρα

1991. Φίλοι που φεύγουν (κύκλος τραγουδιών)

1994. Η Λειτουργία του Ορφέα (ορατόριο)

1996. Ανα-Γέννηση (ορατόριο)

1997. Αθέατος σφυγμός (κύκλος τραγουδιών)

2001. Το τραγούδι του Αχιλλέα (καντάτα)

2003. Ερωτόκριτος και Αρετή (όπερα)

2004. Ο ταχύτατος Λούης (κύκλος τραγουδιών)

2015. Εντεύθεν (κύκλος τραγουδιών)

Ο σκηνικός Νίκος Κυπουργός: Music on Stage (1993)

Το νέο μας αφιέρωμα αναφέρεται στην ανεκτίμητης αξίας μουσική εργασία του Νίκου Κυπουργού για σκηνική χρήση, δηλαδή για το θέατρο, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Από τα μέσα ήδη της δεκαετίας του '80 ο συνθέτης, παρά τη στενή συμπόρευσή του με τον Μάνο Χατζιδάκι, μπόρεσε να δημιουργήσει και το δικό του αυτόνομο έργο, ξεκινώντας από τον κινηματογράφο ("Rom", "Ο δραπέτης", "Saved-Aenigma") και περνώντας αμέσως μετά στο θέατρο ("Εν Αθήναις", "Ρωμαίος και Ιουλιέτα-Έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα"). Κατά τη δεκαετία του '90 κορυφώθηκε η δουλειά του στο πεδίο αυτό, ενώ παράλληλα στην προσωπική του δισκογραφία άρχισαν να εκδίδονται κατά καιρούς πολύ ενδιαφέρουσες συγκεντρωτικές εκδόσεις με ανθολογημένες τις καλύτερες στιγμές αυτών των συνθέσεων. Η πρώτη ανθολογία αυτού του είδους κυκλοφόρησε το 1993 με τον αγγλόφωνο τίτλο "Music on Stage" και διευκρινιστικό υπότιτλο "Μουσική για το θέατρο, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση, 1991-1992" σηματοδοτώντας με ακρίβεια την προέλευση και το χρονικό στίγμα του ανθολογούμενου υλικού.

Πιο συγκεκριμένα, περιλαμβάνονται επιλεγμένα μέρη από τέσσερις θεατρικές παραστάσεις: Ηλέκτρα του Σοφοκλή σε μετάφραση Κ.Χ. Μύρη που ανέβηκε από το Αμφιθέατρο του Σπύρου Εΰαγγελάτου στην Επίδαυρο το καλοκαίρι του 1991, Άμλετ του Σέξπιρ σε μετάφραση Γιώργου Χειμωνά και σκηνοθεσία Γιώργου Μιχαηλίδη που παίχτηκε από το Ανοιχτό Θέατρο τον Δεκέμβρη του 1991, Γέρμα του Λόρκα σε μετάφραση Τζένης Μαστοράκη και σκηνοθεσία Μίμη Κουγιουμτζή από το Θέατρο Τέχνης Κάρολος Κουν (1992), Ο Μικρός Εγιόλφ του Ίψεν σε μετάφραση Μαρίας Αδάμ και σκηνοθεσία Τάσου Μπαντή από το Θέατρο στο Παλιό Τυπογραφείο του Εμπρός (1991).

Επίσης μουσική από δύο ταινίες μεγάλου μήκους: Το πεθαμένο λικέρ του Γιώργου Καρυπίδη βασισμένο στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Γιάννη Ξανθούλη που κέρδισε το κρατικό βραβείο μουσικής 1993 και το βραβείο του κινηματογραφικού φεστιβάλ Θεσσαλονίκης 1992, Δονούσα της Αγγελικής Αντωνίου που απέσπασε το χρυσό βραβείο Νέων στο φεστιβάλ του Λοκάρνο 1992, καθώς και από δύο ταινίες μικρού μήκους: Παράθυρο στη θάλασσα (1991) της Μαρίας Ηλιού και Ανεξίτηλα χρώματα (1990) του Νίκου Σέκερη.

Τέλος, ο δίσκος περιλαμβάνει και επιλεγμένο μουσικό υλικό από την αξιόλογη τηλεοπτική σειρά του Mega Channel "Οι φρουροί της Αχαΐας" (1992) βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Τάσου Αθανασιάδη που σκηνοθέτησε ο Γιάννης Διαμαντόπουλος. 

Ένας εξαιρετικός δίσκος με πολύ εμπνευσμένες στιγμές, από τις οποίες σαφώς ξεχωρίζουν τα εξαίσια μουσικά θέματα από την ταινία "Το πεθαμένο λικέρ" και από την τηλεοπτική σειρά "Οι φρουροί της Αχαΐας", αληθινά διαμάντια που αποδίδονται μάλιστα σε λόγιο ύφος από το Κουαρτέτο Εγχόρδων Ορίζοντες, ενώ πιάνο παίζει η Ιρίνα Καρπούχινα. Στο θεατρικό "Ο μικρός εγιόλφ" τραγουδά η Παιδική Χορωδία του Δημοτικού Ωδείου Λάρισας υπό τη διεύθυνση του Δημήτρη Καρβούνη, ενώ στη "Γέρμα" του Λόρκα τραγουδούν οι ηθοποιοί της παράστασης. Το υλικό ενορχήστρωσε και διηύθυνε ο Νίκος Κυπουργός.

Μάνος Χατζιδάκις, Νίκος Κυπουργός: Ελεύθερη κατάδυση / Ταξίδι του μέλιτος (1995)

Η μακρά θητεία του Μάνου Χατζιδάκι στο χώρο της κινηματογραφικής μουσικής απέφερε ένα τεράστιο σε όγκο και ποιότητα μουσικό υλικό που συχνά έκανε το γύρο του κόσμου (π.χ. "Ποτέ την Κυριακή", "America America" κλπ), αλλά και αγαπήθηκε ιδιαίτερα στον τόπο μας μέσα από τις κοσμαγάπητες ταινίες της Αλίκης Βουγιουκλάκη, καθώς και άλλων μεγάλων πρωταγωνιστών μας. Μετά την επιστροφή του βέβαια από την Αμερική (1972) η κινηματογραφική του δραστηριότητα περιορίστηκε πολύ, αφού στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός του προέκυψαν πλέον άλλες δραστηριότητες, όπως το Τρίτο Πρόγραμμα ή οι Αγώνες Ελληνικού Τραγουδιού και οι καλοκαιρινές γιορτές στα Ανώγεια, αλλά και η δισκογραφική του εταιρεία Σείριος, μαζί με το όψιμο ενδιαφέρον του για τη λόγια μουσική και τη διεύθυνση συμφωνικών έργων μέσα από την Ορχήστρα των Χρωμάτων. 

Το 1979 λοιπόν ο Μάνος Χατζιδάκις έγραψε τη μουσική για τη δραματική ταινία του Γιώργου Πανουσόπουλου "Ταξίδι του μέλιτος" με πρωταγωνιστές τους Σταύρο Ξενίδη, Αλέκα Παΐζη και Μπέττυ Λιβανού. Ο ίδιος ο συνθέτης θεωρούσε τη δουλειά του αυτή από τις πιο αξιόλογες, ενώ δίπλα του τότε έκανε το κινηματογραφικό του ξεκίνημα ως βοηθός του ο νεαρός συνθέτης Νίκος Κυπουργός, τον οποίο εξαρχής έδειξε να εμπιστεύεται απόλυτα κι αργότερα είναι γνωστό ότι του ανέθεσε πολλές μουσικές εργασίες, ακόμη και δικά του έργα. Είναι χαρακτηριστικό λοιπόν ότι και οι Διόσκουροι της μουσικής μας καταπιάστηκαν με ένα Honeymoon, ο Μίκης Θεοδωράκης στο ξεκίνημα της καριέρας του με την ομότιτλη αγγλική ταινία του 1958 και Μάνος Χατζιδάκις στο τελείωμα της κινηματογραφικής του καριέρας με την ταινία του Πανουσόπουλου!

To sounstrack αυτό παρέμεινε για χρόνια ανέκδοτο και πρωτοκυκλοφόρησε σε δίσκο το 1995, ένα χρόνο μετά το θάνατο του συνθέτη. Ο Νίκος Κυπουργός ανέλαβε την επεξεργασία του πρωτότυπου υλικού και πρόσθεσε ένα ακόμη soundtrack με τίτλο "Ελεύθερη κατάδυση" από την ομώνυμη ταινία και πάλι του Γιώργου Πανουσόπουλου, η οποία βγήκε στους κινηματογράφους την ίδια χρονιά. Ουσιαστικά λοιπόν πρόκειται για ένα μεταθανάτιο sounstrack του Μάνου Χατζιδάκι που δημιούργησε ο Νίκος Κυπουργός βασιζόμενος σε μελωδίες του μεγάλου συνθέτη και ειδικότερα στην ενορχήστρωση μερικών χαρακτηριστικών θεμάτων από το πιανιστικό έργο "Ρυθμολογία" (1971).

Κουμεντάκης, Κυπουργός, Μουλουδάκης: Η Γιορίντε, ο ακροβάτης και η κουκουβάγια (2001)

Ολοκληρώνουμε εδώ το μικρό μας αφιέρωμα στη δισκογραφία του λόγιου συνθέτη Γιώργου Κουμεντάκη με έναν πολυσυμμετοχικό δίσκο, κατ' επίφασιν παιδικό, με τίτλο "Η Γιορίντε, ο ακροβάτης και η κουκουβάγια", ο οποίος εκδόθηκε από τη Lyra το 2001 και ουσιαστικά αποτελεί προσωπική δουλειά του αξιόλογου κιθαριστή Γιώργου Μουλουδάκη.

Έχουμε λοιπόν εδώ τη σύμπραξη τριών συνθετών της νεότερης γενιάς, του Νίκου Κυπουργού, του Γιώργου Κουμεντάκη και του Γιώργου Μουλουδάκη, και μάλιστα ο τελευταίος εδώ εμφανίζεται με τη διπλή ιδιότητα του συνθέτη και του εκτελεστή (κιθαριστή). Δεν είναι παράδοξη η σύμπραξη των τριών αυτών δημιουργών, αφού τους συνδέει η κοινή αφετηρία τους από τη χατζιδακική σχολή, της οποίας αποτελούν λαμπρά τέκνα. Και παρόλο που ο μεγάλος συνθέτης δεν αξιοποίησε ποτέ την κιθάρα ως πρωταγωνιστικό εργαλείο της μουσικής του, με εξαίρεση φυσικά το soundtrack της ταινίας "Blue" (1968), εδώ είναι εμφανής η αύρα της δικής του αισθητικής στη μελωδική βάση και στην ανάπτυξη των θεμάτων που συνιστούν τα τρία έργα του δίσκου.

Το κύριο σώμα του δίσκου καλύπτεται με τα 16 μέρη της σύνθεσης του Γιώργου Μουλουδάκη "Ο νέος και η κουκουβάγια" που συνιστά και την παρθενική συνθετική εργασία του κιθαριστή, μια μουσική αφήγηση ενός παιδικού ονείρου στο ύφος της Τζοκόντας του Μάνου Χατζιδάκι, συγκαλυμμένα τραγούδια δηλαδή χωρίς λόγια. Ακολουθεί η σύνθεση του Νίκου Κυπουργού "Εννέα μουσικές εικόνες για κιθάρα" αφιερωμένη στον Γιώργο Μουλουδάκη, έργο που μοιάζει με σουίτα απλών μελωδικών μοτίβων γραμμένων στο διάστημα 1990-1996 με θέμα τα παιδιά, κάτι σαν μουσικοί χρωματισμοί ενός υποθετικού παιδικού παραμυθιού. 

Η σύνθεση του Γιώργου Κουμεντάκη έχει τίτλο "Σουίτα των Αδελφών Γκριμμ" και αναπτύσσεται σε πέντε μέρη. Kι αυτό το έργο είναι αφιερωμένο στον Γιώργο Μουλουδάκη. Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για πρωτότυπη σύνθεση, αλλά για μεταγραφή του παλαιότερου έργου "Παραμύθια των Αδελφών Γκριμμ" (1996), το οποίο αρχικά ήταν γραμμένο για αφηγητή και κουαρτέτο εγχόρδων.

Γιώργος Κουμεντάκης: Παραμύθια των Αδελφών Γκριμμ (1996)

Το 1996, τη χρονιά που κάνει το δισκογραφικό του ντεμπούτο, ο συνθέτης Γιώργος Κουμεντάκης μας παρουσιάζει και μια δεύτερη εργασία που αποτελεί ίσως και το γνωστότερο μουσικό του έργο με τίτλο "Παραμύθια των Αδελφών Γκριμμ". Το έργο σηματοδοτεί ακόμη μια πετυχημένη συνεργασία του με την Ομάδα Εδάφους και τον χορογράφο Δημήτρη Παπαϊωάννου που σκηνοθέτησε κιόλας την ομώνυμη παράσταση, η οποία παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ Άργους στις 16 Ιουνίου 1996. Βασίστηκε στην ελληνική έκδοση των περίφημων παραμυθιών των δύο διάσημων Γερμανών παραμυθάδων του 19ου αιώνα σε μετάφραση της Μαρίας Αγγελίδου από τις εκδόσεις Άγρας.

Ο συνθέτης κατέφυγε στη μινιμαλιστική αφήγηση πάνω σε ηλεκτρονικό υπόστρωμα με μια σειρά ιντελούδια που αποδίδονται από κουαρτέτο εγχόρδων. Μάλιστα μερικά χρόνια αργότερα επανήλθε στο έργο μεταγράφοντάς το σε μορφή σουίτας για κλασική κιθάρα που κυκλοφόρησε το 2001 ως μέρος της έκδοσης "Η Γιορίντε, ο ακροβάτης και η κουκουβάγια" με σολίστ τον Γιώργο Μουλουδάκη. 

Στην πρώτη εκδοχή του έργου τα αφηγηματικά μέρη αποδίδει η ηθοποιός Όλια Λαζαρίδου και συνοδεύεται από το Νέο Ελληνικό Κουαρτέτο που αποτελούν οι: Γιώργος Δεμερτζής και Δημήτρης Χανδράκης (βιολί), Πάρις Αναστασιάδης (βιόλα), Απόστολος Χανδράκης (βιολοντσέλο). Το ηλεκτρονικό υπόστρωμα του έργου συνέθεσαν ο Βασίλης Κουντούρης και ο Κώστας Μπώκος.

Γιώργος Κουμεντάκης: Requiem για το τέλος του έρωτα / Η Ιφιγένεια στο γεφύρι της Άρτας (1996)

Παραμένοντας στο γοητευτικό μουσικό κόσμο του λόγιου συνθέτη Γιώργου Κουμεντάκη γυρίζουμε σήμερα πίσω, στα πρώτα δισκογραφικά του βήματα που σημειώθηκαν στα μέσα της δεκαετίας του '90, σε μια περίοδο που σημαδεύτηκε από τη γόνιμη συνεργασία του με το σχήμα Ομάδα Εδάφους και τον εκλεκτό χορογράφο Δημήτρη Παπαϊωάννου, μια συνεργασία που κορυφώθηκε άλλωστε το 2004, όταν από κοινού ανέλαβαν και διεκπεραίωσαν με μεγάλη επιτυχία την τελετή έναρξης και λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας.

Η πρώτη λοιπόν δισκογραφημένη μουσική εργασία του Γιώργου Κουμεντάκη εκδόθηκε το 1996 και περιλαμβάνει δύο συνθέσεις, οι οποίες ανέβηκαν στη σκηνή από την Ομάδα Εδάφους εντός του 1995. Το έργο "Requiem για το τέλος του έρωτα" για σοπράνο, ανδρική χορωδία, τρία κλαρινέτα, δύο τρομπέτες και ορχήστρα εγχόρδων ήταν αφιερωμένο στα θύματα της μάστιγας του AIDS και βασίστηκε σε ποίηση του Δημήτρη Καπετανάκη. Ερμηνεύει η σοπράνο Μάτα Κατσούλη στο ρόλο του Άγγελου του Θανάτου, ενώ πλαισιώνεται από την Oslo Philharmonic Chamber Choir και την Oslo Sinfonietta υπό τη διεύθυνση του αρχιμουσικού Stefan Skold.

Το δεύτερο έργο του δίσκου επιγράφεται "Η Ιφιγένεια στο γεφύρι της Άρτας" και γράφτηκε κατά παραγγελία του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών το 1995. Βασίζεται σε στίχους του χορογράφου Δημήτρη Παπαϊωάννου και του συνθέτη και ορίζεται ως έργο για σοπράνο, τρομπέτα και sampled πιάνο, παραπέμποντας αισθητικά στη μουσική συνοδεία των ταινιών του βωβού κινηματογράφου. Ερμηνεύει η σοπράνο Τζένη Δριβάλα (πουλί με ανθρώπινη λαλιά), ενώ συνοδεύει με την τρομπέτα του ο Κώστας Γράβος.

Γιώργος Κουμεντάκης: 4 Έργα για τον Άρη Χριστοφέλλη (2002)

Στη σκιά της εμπορικής δισκογραφίας κινείται πάντα ένας λαμπρός κόσμος σπουδαίων δημιουργών που σπάνια αποσπούν τα φώτα της ευρείας δημοσιότητας, ωστόσο έστω και στο παρασκήνιο ο κόσμος αυτός παράγει έργο σημαντικό που ίσως σε πρώτο χρόνο περιορίζεται σε ένα ειδικό κοινό, αλλά ακριβώς ο χρόνος είναι και ο μεγάλος του σύμμαχος για μελλοντική ανακάλυψη και καταξίωση. 

Με αφορμή αυτή τη μελαγχολική διαπίστωση θα ήθελα να παρουσιάσω σήμερα μια πολύ ιδιαίτερη δισκογραφική στιγμή, από τις πάμπολλες που μας χάρισε κατά καιρούς ο Σείριος του Μάνου Χατζιδάκι. Μια δισκογραφική έκδοση που υπογράφεται από δυο δυνατές φωνές του λόγιου μουσικού πεδίου, του συνθέτη Γιώργου Κουμεντάκη και του κοντρατενόρου Άρη Χριστοφέλλη, οι οποίοι συναντήθηκαν στο μουσικό κύκλο "Τέσσερα έργα για τον Άρη Χριστοφέλλη" (Σείριος, 2002).

Την ειδικότερη αφορμή για την παρουσίαση του συγκεκριμένου δίσκου έλαβα από την ομολογουμένως ευχάριστη έκπληξη που μας επιφύλασσε ο πρόσφατος σχηματισμός της υπηρεσιακής κυβέρνησης, όπου το όνομα του συνθέτη Γιώργου Κουμεντάκη φιγουράρει στη θέση του υπουργού πολιτισμού! Ο συνθέτης γεννήθηκε το 1959 το Ρέθυμνο και κουβαλώντας άρτιες μουσικές σπουδές δίπλα σε έναν Γιάννη Γ. Παπαϊωάννου, έναν Ιάννη Ξενάκη, αλλά κι έναν Πιέρ Μπουλέζ, διαγράφει ήδη μια πολύ παραγωγική διαδρομή με πλούσια εργογραφία που υπερβαίνει τα εκατό έργα και μάλιστα σε ένα ευρύ μουσικό φάσμα που περιλαμβάνει όπερες, ορατόρια, σκηνική μουσική για αρχαίο δράμα, συμφωνικές συνθέσεις και μουσική δωματίου. Έχει πάμπολλες ζωντανές παρουσίες σε εκατοντάδες συναυλίες ανά την υφήλιο κι έχει αποσπάσει πολλά βραβεία.

Ο Άρης Χριστοφέλλης (γενν. 1960) είναι από τους πιο καταξιωμένους διεθνώς σύγχρονους κοντρατενόρους με ένα πλούσιο ρεπερτόριο που απλώνεται από την Αναγέννηση ως τη σύγχρονη εποχή, καθώς και μια πολύ ενδιαφέρουσα δισκογραφία για λογαριασμό της EMI, όπως: L' age d' or des Castrats (1986), Hommage a Farinelli (1988), Farinelli et son temps (1994), Les Castrats au temps de Mozart (1996).

Ο συγκεκριμένος δίσκος περιλαμβάνει τέσσερις φωνητικές συνθέσεις του Γιώργου Κουμεντάκη για κοντρατενόρο και διάφορα οργανικά σύνολα (σόλο πιάνο, κουιντέτο εγχόρδων, ορχήστρα εγχόρδων). Παλιότερο είναι το έργο "Έρως Δαίμων" (1991) για φωνή και δύο πιάνα, βασισμένο σε ποίηση της Σαπφώς. Αναπτύσσεται σε δύο μέρη και πρωτοπαρουσιάστηκε τον Δεκέμβριο του 1992 από την Ομάδα Εδάφους, ενώ ηχογραφήθηκε ζωντανά στις 26 Μαΐου 1993 στη Viilla Medici της Ρώμης. 

Ακολουθεί το έργο "Βάκχες" (Εισαγωγή) για φωνή και ορχήστρα εγχόρδων σε κείμενο του Γιάννη Χουβαρδά και του συνθέτη που ερμηνεύεται από την Ορχήστρα των Χρωμάτων υπό τη διεύθυνση του Μίλτου Λογιάδη. Τρίτο κατά σειρά είναι το "Τραγούδι της Έντα Γκάμπλερ" για φωνή και πιάνο σε στίχους πάλι του Γιάννη Χουβαρδά και του συνθέτη, βασισμένο στο κλασικό θεατρικό έργο του Ερρίκου Ίψεν που ανέβηκε τον Μάρτιο του 1994 από το Θέατρο του Νότου.

Το τελευταίο έργο της σειράς είναι ο "Χιονάνθρωπος", εξαμερής σύνθεση για φωνή και κουιντέτο εγχόρδων με συνοδεία πιάνου σε κείμενο της Έλενας Πέγκα και μουσική διεύθυνση του Μίλτου Λογιάδη. Το έργο γράφτηκε κατά παραγγελία του οργανισμού Θεσσαλονίκη, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 1997.

Ο δίσκος συμπληρώνεται και με μιά πέμπτη σύνθεση για σόλο πιάνο με τίτλο "Τρία ψάρια της Μεσογείου" που γράφτηκε κατά παραγγελία του The Michael Marks Charitable του Λονδίνου.

Τα φωνητικά μέρη ερμηνεύει φυσικά ο Άρης Χριστοφέλλης. Πιάνο παίζει η Ελισάβετ Κουναλάκη, βιολί οι Ηρώ Σειρά και Απόλλων Γραμματικόπουλος, βιόλα η Χαρά Σειρά, βιολοντσέλο οι Renato Ripo και Vangeli Nina.

Μίκης Θεοδωράκης: Ένας Όμηρος (α' εκτέλεση, Lyra 1964)

Το 1962 στάθηκε μια εξαιρετικά γόνιμη χρονιά για τον Μίκη Θεοδωράκη, ο οποίος ήδη είχε εδραιώσει την πρωτοκαθεδρία του στα μουσικά πράγματα της εποχής έχοντας καταθέσει την προηγούμενη διετία μια μεγάλη σειρά εμβληματικών έργων, όπως ο "Επιτάφιος", οι "Λιποτάκτες", τα "Επιφάνια", το "Αρχιπέλαγος" και η πρώτη "Πολιτεία". Μέσα στο 1962 στρέφει το ενδιαφέρον του κυρίως στη σκηνική μουσική γράφοντας νέα αριστουργήματα, πρώτα για το θέατρο με τρεις σχεδόν παράλληλες παραγωγές ("Ένας όμηρος", "Τραγούδι του νεκρού αδελφού", "Όμορφη πόλη"), αλλά και τον κινηματογράφο ("Ηλέκτρα", "Φαίδρα").

Την άνοιξη λοιπόν του 1962 παρουσιάστηκε στο Κυκλικό Θέατρο του Λεωνίδα Τριβιζά η ιστορική παράσταση του έργου "Ένας Όμηρος" του Ιρλανδού θεατρικού συγγραφέα Brendan Behan (1923-1964) με θέμα τον αγώνα του Ιρλανδικού απελευθερωτικού στρατού κατά των Άγγλων. Πάνω στην έξοχη ελληνική απόδοση του κειμένου από τον Βασίλη Ρώτα ο Λεωνίδας Τριβιζάς έστησε μια σπουδαία παράσταση με σκηνικά και κουστούμια του Γιάννη Τσαρούχη και πρωταγωνιστές τους Κώστα Μπάκα, Χρήστο Πάρλα, Νέλλη Αγγελίδου, Ντόρα Γιαννακοπούλου και Τασσώ Καββαδία. Η παράσταση ήταν πλημμυρισμένη από τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη βασισμένα σε στίχους του Βασίλη Ρώτα. Μεταξύ των τραγουδιών αυτών και το αξεπέραστο "Γελαστό παιδί" που έμελλε να περάσει στα χείλη όλου του κόσμου συνδυασμένο με την αποτρόπαιη δολοφονία του βουλευτή της αριστεράς Γρηγόρη Λαμπράκη (Μάιος 1963), ιδιαίτερα όταν αργότερα αποτέλεσε το βασικό μουσικό θέμα της ταινίας "Ζ" (1969) του Κώστα Γαβρά που πραγματευόταν το αποτρόπαιο αυτό γεγονός.

Η πρώτη ολοκληρωμένη ηχογράφηση του έργου σε φόρμα σουίτας για φωνή και ορχήστρα έγινε το 1962 με τον ίδιο τον Μίκη ερμηνευτή, ο οποίος εξηγώντας την επιλογή αυτή διευκρίνισε ότι ήθελε έτσι να τονίσει την εσωτερική μουσική ενότητα της σύνθεσής του, αν και στην παράσταση τα τραγούδια τα ερμήνευαν οι ηθοποιοί. Η συγκεκριμένη ηχογράφηση κυκλοφόρησε σε δίσκο το 1964 από τη νεοσύστατη τότε δισκογραφική εταιρεία Lyra με την υπέροχη ξυλογραφία του εξωφύλλου από τον χαράκτη Τάσσο. Στη μικρή συνοδευτική ορχήστρα που διευθύνει ο συνθέτης πρωταγωνιστικό ρόλο κατέχει το τσέμπαλο. 

Για την ιστορία πάντως του έργου αξίζει να επισημάνουμε ότι το 1963 είχαν κυκλοφορήσει σε δίσκους 45 στροφών τα τέσσερα βασικά τραγούδια του έργου ("Άνοιξε λίγο το παράθυρο", "Το γελαστό παιδί", "Τον Σεπτέμβριο θυμάμαι", "Ποιος δε μιλά για τη Λαμπρή") με τη φωνή της Ντόρας Γιαννακοπούλου και τη λιτή συνοδεία της κιθάρας του Δημήτρη Φάμπα, ενώ διασώζεται και μια ανέκδοτη ηχογράφηση του 1963 για φωνή και πιάνο με τον ίδιο τον Μίκη να τραγουδά και να παίζει πιάνο. Και οι δυο αυτές σπάνιες ηχογραφήσεις εκδόθηκαν το 2005 ως συμπληρωματικό υλικό στη remaster ψηφιακή επανέκδοση της δεύτερης ολοκληρωμένης ηχογράφησης του έργου που έγινε το 1966 με ερμηνεύτρια τη Μαρία Φαραντούρη.

Νίκος Μαμαγκάκης, Federico Garcia Lorca: Παλιά Ισπανικά Τραγούδια (2008)

Στη χθεσινή παρουσίαση του κύκλου τραγουδιών "Του έρωτα και του πάθους" που μας άφησε ως παρακαταθήκη ο μεγάλος Ισπανός ποιητής Federico Garcia Lorca (1898-1936) ανέφερα ακροθιγώς τη διαφωνία που ανέκυψε μεταξύ του Νίκου Μαμαγκάκη και της μεταφράστριας του υλικού στα ελληνικά Αγαθής Δημητρούκα σχετικά με τον τίτλο που έδωσε ο συνθέτης στην ελληνική εκδοχή του έργου με ερμηνεύτρια τη Νένα Βενετσάνου, καθώς η στιχουργός θεωρούσε ότι τα τραγούδια αυτά δεν είναι καθόλου ερωτικά! Ίσως αυτός ήταν ένας από τους λόγους που 25 χρόνια αργότερα ο Νίκος Μαμαγκάκης αποφάσισε να επεξεργαστεί εκ νέου και να ηχογραφήσει το έργο με διαφορετικούς ερμηνευτές βάζοντας πλέον ως βασικό τίτλο "Παλιά Ισπανικά Τραγούδια" μαζί με την ισπανική τους απόδοση Canciones Espaniolas Antiquas, ενώ ο παλιός τίτλος "Του έρωτα και του πάθους" υποβιβάστηκε σε υπότιτλο. 

Πάντως ο συνθέτης προλογίζοντας τη νέα εκδοχή του έργου, αφού κάνει μια βιαστική μνεία στη διαφωνία του με την Αγαθή Δημητρούκα, επισημαίνει ότι το κίνητρό του για αναθεώρηση του έργου ήταν η προσωπική του εκτίμηση ότι απαιτούνταν νέες ενορχηστρωτικές παρεμβάσεις, ενώ συγχρόνως διευκρινίζει ότι αυτή η νέα προσέγγιση αποτελούσε και επιθυμία του σπουδαίου βαρύτονου Τάση Χριστογιαννόπουλου, ο οποίος και είναι ο βασικός ερμηνευτής, ενώ συμμετέχει και η Ναταλί Ρασούλη. 

Όπως και να έχουν τα πράγματα, η αλήθεια είναι ότι το έργο είναι θαυμάσιο και στις δυο εκδοχές του. Στην καινούργια πάντως κυρίαρχο ρόλο στην ενορχήστρωση καταλαμβάνει η τρομπέτα του Αντώνη Φάσαρτ, αλλά και το φλάουτο της Εύης Μάζη. Το πιο ενδιαφέρον όμως στοιχείο της νέας αυτής ηχογράφησης είναι ότι όλο το υλικό αποδίδεται και στην πρωτότυπη γλώσσα (ισπανικά) με ερμηνευτή τον Τάση Χριστογιαννόπουλο. Δεν μπορεί πάντως παρά να θαυμάσει κανείς το κουράγιο του χαλκέντερου Νίκου Μαμαγκάκη να προχωρήσει σε αναθεώρηση του συνόλου του έργου του για λογαριασμό της δισκογραφικής του εταιρείας Ιδαία και μάλιστα σε τόσο προχωρημένη πια ηλικία επανενορχηστρώνοντας, συνθέτοντας και ηχογραφώντας πάνω από 40 έργα μέσα σε ελάχιστα χρόνια (2006-2011)!

Νίκος Μαμαγκάκης, Federico Garcia Lorca: Του έρωτα και του πάθους (1983)

Η σχεδόν τριαντάχρονη συνεργασία του μεγάλου συνθέτη Νίκου Μαμαγκάκη με τη δισκογραφική εταιρεία Lyra απέφερε και τον κύριο κορμό του πολυσήμαντου έργου του, κυρίως στο πεδίο του τραγουδιού, όπου κατέθεσε μεγάλο κομμάτι του ασυγκράτητου δημιουργικού του οίστρου (Ερωτόκριτος, Εκδρομή, Μπολιβάρ, Ερωφίλη, Συλλογή 1, Αγωνιστές της Λευτεριάς, 11 Λαϊκά τραγούδια του Γιάννη Ρίτσου, Σκλάβοι πολιορκημένοι, Νέος Ερωτόκριτος, Κέντρο διερχομένων, Εαρινή συμφωνία, Μυστικά τραγούδια).

Ανάμεσα στα έργα αυτά περιλαμβάνεται και μια ξεχωριστή δουλειά του πάνω στο έργο του εμβληματικού Ισπανού ποιητή και θεατρικού συγγραφέα Federico Garcia Lorca (1898-1936), εξαιρετικά δημοφιλούς στη χώρα μας με πολλαπλές μάλιστα μελοποιήσεις ποιημάτων του από πληθώρα Ελλήνων συνθετών, όπως ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Σταύρος Ξαρχάκος, ο Γιάννης Γλέζος και ο Χρήστος Λεοντής. Μάλιστα ο Μαμαγκάκης είχε ήδη από το 1969 καταπιαστεί με τον ποιητή ενορχηστρώνοντας αριστοτεχνικά έναν αγαπημένο κύκλο τραγουδιών που είχε μελοποιήσει πολύ όμορφα ο Γιάννης Γλέζος.

Το 1983 λοιπόν εκδόθηκε από τη Lyra ο δίσκος "Του έρωτα και του πάθους" με δεκατρία τραγούδια που προέρχονται από μια ευρεία συλλογή παραδοσιακών ισπανικών τραγουδιών, τα οποία συγκέντρωσε και εναρμόνισε με πολύ απλό τρόπο ο ίδιος ο Λόρκα, πιθανόν με τη βοήθεια του μεγάλου Ισπανού συνθέτη και φίλου του Manuel De Falla. Είναι παλιά τραγούδια που υμνούν το ερωτικό πάθος σε όλες του τις εκδοχές κι έτσι προέκυψε και ο ελληνικό τίτλος του δίσκου, τον οποίο έδωσε ο Μαμαγκάκης, αν και η μεταφράστρια των στίχων στα ελληνικά Αγαθή Δημητρούκα είχε σοβαρές αντιρρήσεις, γιατί δε θεωρούσε καν ερωτικά αυτά τα τραγούδια! Αυτός προφανώς είναι και ο λόγος που σε μια παλιότερη προσωπική μου συνομιλία μαζί της δεν έκρυψε την αντιπάθειά της για τον Έλληνα συνθέτη!

Πάντως ο Νίκος Μαμαγκάκης με την αδιαμφισβήτητα ευρύτατη μουσική του παιδεία και γνώση προσέγγισε με πολύ ιδιαίτερο τρόπο το υλικό προσπαθώντας να του δώσει την απαιτούμενη στιβαρότητα που απουσίαζε από τις απλές μελωδίες του πρωτοτύπου. Ουσιαστικά κράτησε μόνο τη μελωδική βάση κι έκανε μια καινούργια εναρμόνιση προσθέτοντας εισαγωγές και εξόδια και μια ενορχήστρωση με πλημμυρίδα ηχοχρωμάτων. Η Νένα Βενετσάνου, στο ξεκίνημα ακόμη της καριέρας της, απέδωσε με το απαιτούμενο πάθος και ένταση τα τραγούδια. Βέβαια ο ανήσυχος συνθέτης πολλά χρόνια αργότερα, το 2008 για λογαριασμό της δισκογραφικής του εταιρείας Ιδαία, επανήλθε στο έργο επιλέγοντας διαφορετικούς ερμηνευτές και συγκεκριμένα τον Τάση Χριστογιαννόπουλο και τη Ναταλί Ρασούλη, θεωρώντας ότι έτσι πετύχαινε την ιδανική απόδοση των ιδιαίτερων αυτών τραγουδιών.