Γιάννης Μαρκόπουλος, Διονύσιος Σολωμός: Ελεύθεροι Πολιορκημένοι (1977)

Η σημερινή μεγάλη εθνική επέτειος επιβάλλει να σκύψουμε ευλαβικά μπροστά στο μεγαλείο των αγωνιστών του '21, διακόσια χρόνια ήδη από τότε που αποφάσισαν να δώσουν το μεγάλο αγώνα γνωρίζοντας ότι το τίμημα θα ήταν η θυσία της ζωής τους με ασύγκριτα μεγαλύτερο αντάλλαγμα τη λευτεριά της πατρίδας. 

Όσο κι αν είναι δύσκολο και άσκοπο να καταγράψει κανείς τις πιο ξεχωριστές στιγμές αυτού του αγώνα, νομίζω πως ασφαλώς μπορεί να σταθεί σε μία από αυτές που δίκαια έχει αναχθεί στο υπέρτατο σύμβολο ηρωισμού των αγωνιστών του '21. Κι αυτή η στιγμή δεν είναι άλλη από την ηρωική έξοδο και αυτοθυσία των πολιορκημένων του Μεσολογγίου εκείνη την ιστορική άνοιξη του 1826. Και ήταν ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός (1798-1857) που ανέβασε στο επίπεδο του μύθου αυτή τη μεγάλη ιστορική πράξη με το έργο ζωής του, τους περίφημους "Ελεύθερους Πολιορκημένους".

Και πράγματι, οι "Ελεύθεροι Πολιορκημένοι" υπήρξαν έργο ζωής του Σολωμού, αφού μαζί του παιδεύτηκε για τρεις σχεδόν δεκαετίες στη περίοδο της ποιητικής του ωριμότητας καταθέτοντας τρία διαδοχικά "Σχεδιάσματα", δηλαδή ποιητικά σχέδια σε αποσπασματική μορφή, καθώς κάθε απόπειρά του δεν τον άφηνε ικανοποιημένο, την εγκατέλειπε και προχωρούσε σε νέα γραφή από την αρχή διαφοροποιώντας και την ποιητική του τεχνική. Το πρώτο "σχεδίασμα" χρονολογείται γύρω στα 1830 και ήταν γραμμένο σε τετράστιχα με πλεκτή ομοιοκαταληξία. Στο διάστημα 1833-1844 ασχολήθηκε με το δεύτερο "σχεδίασμα", όπου πλέον υιοθέτησε τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο του δημοτικού τραγουδιού χρησιμοποιώντας ωστόσο και ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του ανέπτυξε κι ένα τρίτο "σχεδίασμα" προσχωρώντας πλέον ολοκληρωτικά στην τεχνική του δημοτικού τραγουδιού, δηλαδή στον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο χωρίς ομοιοκαταληξία. Πάντως, ενώ το έργο έμεινε τελικά αποσπασματικό, ο καθηγητής Λίνος Πολίτης συνήθιζε να υποστηρίζει ότι το έργο "ολοκληρώθηκε"! Εννοούσε άραγε ότι έτσι έπρεπε να μείνει, σε σπαράγματα σαν τα θλιβερά ερείπια που άφησαν πίσω τους οι βάρβαροι πολιορκητές του Μεσολογγίου; Ή μήπως σαν τα μεγαλόπρεπα ερείπια των αρχαίων μνημείων που υποχρεώνουν τον συγκλονισμένο επισκέπτη να τα αναπλάθει ολοκληρωμένα μέσα από την ιστορική του μνήμη και συνείδηση;

Ο Γιάννης Μαρκόπουλος καταπιάστηκε με το αριστούργημα το Σολωμού ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του '60, αλλά και σε άλλες περιόδους μέχρι την επίσημη ηχογράφηση του έργου και την κυκλοφορία του το 1977 από την Columbia σε δύο δίσκους βινυλίου. Κι όμως, δεν ήταν ούτε αυτή η οριστική του μορφή, αφού ο συνθέτης έμοιαζε να κινείται με τον τρόπο του ποιητή, χωρίς ποτέ να νιώθει ότι είπε την τελευταία του λέξη. Αρκετά χρόνια μετά την έκδοση του δίσκου λοιπόν ο Μαρκόπουλος επανήλθε στο έργο μεταγράφοντάς το σε λόγια εκδοχή με χρήση μικτής ορχήστρας αποτελούμενης από λαϊκά και συμφωνικά όργανα. Σ' αυτή τη μορφή το έργο πέρασε στο διεθνές κοινό μέσα από αλλεπάλληλες ζωντανές παρουσιάσεις.

Ας επιστρέψουμε όμως στη δισκογραφική έκδοση του έργου. Ο συνθέτης παρουσίασε μια επική σύνθεση μεγάλης διάρκειας σε μορφή λαϊκής λειτουργίας για τρεις φωνές, αφηγήτρια, μικτή χορωδία και ορχήστρα.

Επέλεξε κατάλληλα μέρη και από τα τρία σχεδιάσματα, κυρίως από το δεύτερο και το τρίτο, ώστε να συνθέσει τη χρονική διαδοχή των γεγονότων, χωρίς να ακολουθεί τη σειρά του ποιητικού κειμένου. Η μουσική του αναβλύζει από τις καθάριες πηγές του βυζαντινού μέλους και του δημοτικού μας τραγουδιού. Επιστράτευσε τρεις σημαντικούς ερμηνευτές που στάθηκαν αντάξιοι στην απόδοση των απαιτητικών αυτών μελωδιών. Επικεφαλής τους ο μέγας Νίκος Ξυλούρης, ο οποίος εδώ ξανασυναντήθηκε με τον συνθέτη μετά από μια πενταετία που είχαν χωρίσει οι δρόμοι τους, όταν ο τραγουδιστής έκανε ανοίγματα και προς άλλες κατευθύνσεις με συνθέτες, όπως ο Σταύρος Ξαρχάκος, ο Χρήστος Λεοντής και ο Χριστόδουλος Χάλαρης. Δίπλα του ο σταθερός συνεργάτης του συνθέτη Λάκης Χαλκιάς και ο καινούργιος τότε τραγουδιστής Ηλίας Κλωναρίδης. Τα αφηγηματικά μέρη του έργου ερμηνεύει ο μεγάλη ηθοποιός Ειρήνη Παπά.

Η ορχήστρα περιλαμβάνει παραδοσιακά και δυτικά όργανα, όπως κλαρίνο, βιολί, σαντούρι, λύρα, κανονάκι, λαούτο, αλλά και πιάνο, όμποε, τρομπέτα, τρομπόνι, φλάουτο, κιθάρα, κοντραμμπάσο, βιολοντσέλο, βιόλα και κρουστά. Συμμετέχει επίσης η Μικτή Χορωδία "Αρμονία" της Πρέβεζας με την καθοδήγηση του Γιώργου Κακίτση. Το εξώφυλλο κοσμείται με πίνακα του Δημήτρη Μυταρά.

(c) 2LP | EMI Columbia | 1977 | Πηγή: d58