Λυκούργος Μαρκέας: Ανθρώπινα και καθημερινά (1973)

Μετά την πρώτη ολοκληρωμένη του δουλειά στην Columbia με τον ενδιαφέροντα δίσκο "Χαλάλι σου ζωή", ο συνθέτης Λυκούργος Μαρκέας άλλαξε στρατόπεδο και βρέθηκε στο περιβάλλον της Minos, η οποία εκείνη την εποχή αποτελούσε το αντίπαλο δέος και ήταν μια ραγδαία ανερχόμενη δύναμη με κορυφαία ονόματα συνθετών και ερμηνευτών στο οπλοστάσιό της. Εκεί ο Μαρκέας θα παραμείνει ως τον πρόωρο θάνατό του ηχογραφώντας τους δύο καλύτερους προσωπικούς του δίσκους ("Ανθρώπινα και καθημερινά", "Νυχτώνει ξημερώνει"), αλλά κυρίως τροφοδοτώντας με πάμπολλα ελαφρολαϊκά σουξέ την προσωπική δισκογραφία πολλών πρωτοκλασάτων τραγουδιστών (Γιάννης Καλατζής, Γιάννης Πάριος, Λίτσα Διαμάντη, Τόλης Βοσκόπουλος, Θέμης Ανδρεάδης και άλλοι).

Το 1973 λοιπόν εκδόθηκε ο δεύτερος προσωπικός δίσκος του δημιουργού με τίτλο "Ανθρώπινα και καθημερινά" που περιλαμβάνει δώδεκα ελαφρολαϊκά τραγούδια σε στίχους του Πυθαγόρα, με τον οποίο συμπορεύτηκε τα επόμενα χρόνια, ενώ ήταν μοιραίο να φύγουν νωρίς από τη ζωή και οι δυο την ίδια χρονιά (1979). Ο δίσκος αυτός νομίζω πως έκανε μεγάλη αίσθηση τον καιρό εκείνο και ανέδειξε μεγάλα σουξέ καθιερώνοντας αμέσως τον συνθέτη στην πρώτη γραμμή των δημιουργών του καλού εμπορικού τραγουδιού. Προσωπικά μάλιστα θεωρώ ότι αυτός είναι ο πιο ωραίος από τους μόλις τρεις προσωπικούς δίσκους που μας έδωσε όλους κι όλους στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '70, αλλά παραδόξως είναι και ο μόνος που δεν επανεκδόθηκε ποτέ ψηφιακά!

Λυκούργος Μαρκέας: Χαλάλι σου ζωή (1971)

Ο πρόωρα χαμένος συνθέτης Λυκούργος Μαρκέας (1926-1979) υπήρξε πολυγραφότατος και δημιουργικός σε όλα τα είδη του ελληνικού τραγουδιού, από το ελαφρό στις δεκαετίες του '50 και '60, μέχρι το λαϊκό και το ελαφρολαϊκό, του οποίου εξελίχθηκε στα χρόνια του '70 σε έναν από τους κορυφαίους εκπροσώπους με τεράστιες επιτυχίες συνεργαζόμενος με τα πρώτα ονόματα του ελληνικού πενταγράμμου. 

Στο ξεκίνημά του έγραψε μουσική για πολλές επιθεωρήσεις, όπου εμφανίζονταν μεγάλα ονόματα του τραγουδιού ερμηνεύοντας δικά του τραγούδια, όπως η Καίτη Μπελίντα, η Μάριον Σίβα, η Μαρινέλλα και ο Στέλιος Καζαντζίδης. Μάλιστα αρκετές φορές κι ο ίδιος δοκίμασε τις ερμηνευτικές του ικανότητες, ιδιαίτερα σε τραγούδια λαϊκού χρώματος. Παράλληλα έγραψε μουσική και τραγούδια για αρκετές ταινίες. Ίσως το μεγαλύτερο σουξέ του εκείνων των χρόνων ήταν το χαριτωμένο "Άσπρες κορδέλες" που το αγαπήσαμε με τη φωνή του Τώνη Μαρούδα.

Ωστόσο ο πρώτος μεγάλος του δίσκος δεν εκδόθηκε παρά στο ξεκίνημα της δεκαετίας του '70, όταν πλέον είχε αφήσει πίσω την "ελαφρά" του περίοδο και ξανοίχτηκε στο χώρο του λαϊκού τραγουδιού με στοιχεία "έντεχνου" που του έδωσε την ευκαιρία να βγει από την αφάνεια και γνωρίσει τη μεγάλη καταξίωση, αν και συνέχισε να κατακερματίζει τη δουλειά του σκορπώντας αφειδώς τα τραγούδια του σε προσωπικούς δίσκους διαφόρων τραγουδιστών της εποχής (Γιάννης Καλατζής, Γιάννης Πάριος, Λίτσα Διαμάντη, Τόλης Βοσκόπουλος, Τζένη Βάνου, Ελένη Ροδά, Λίτσα Σακελλαρίου, Φίλιππος Νικολάου κ.ά.).

Αρχείο Σίμωνα Καρά: Ύμνοι & Θρήνοι της Αλώσεως (1977)

Σήμερα, 29 Μαΐου, είναι η λεγόμενη αποφράς ημέρα, η μέρα που δεν κουβεντιάζεται, η μέρα της θλιβερής επετείου της Άλωσης της της Πόλης, όπως τη λένε σ' ολόκληρο τον Ελληνισμό, της Κωνσταντινούπολης, της πρωτεύουσας Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους αρχικά και της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στη συνέχεια.

Η μέρα αυτή βέβαια αποτυπώθηκε ανεξίτηλα στην κυτταρική μας μνήμη και δεν ξεθώριασε ποτέ παρά τη μεσολάβηση τόσων αιώνων και κυρίως της οδυνηρής Οθωμανικής κυριαρχίας για σχεδόν πέντε αιώνες σε αρκετές περιοχές του τόπου. Μύθοι και θρύλοι γεννήθηκαν και θέριεψαν μέσα από το δημοτικό τραγούδι και τις παραδόσεις με επίμονη αναφορά στη μαύρη εκείνη ημέρα και στη χειμερική προσδοκία μιας άλλη μέρας, τότε που θα ξαναγεννηθεί η Πόλη, λεύτερη και πάλι κι έτοιμη να ξαναγίνει η κραταιά Βασιλεύουσα!

Ως καταλληλότερο αφιέρωμα στη μαύρη αυτή επέτειο δε θα μπορούσα να βρω κάτι άλλο από το δίσκο υπ' αριθμό 16 της ιστορικής σειράς από το αρχείο του μεγάλου ερευνητή της ελληνικής παράδοσης Σίμωνα Καρά που εκδόθηκε κατά τη δεκαετία του '70 υπό την αιγίδα του πολυσήμαντου Συλλόγου προς Διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής μας. 

Το ηχογράφημα φέρει τον χαρακτηριστικό τίτλο: "Ύμνοι και Θρήνοι της Αλώσεως" και εκδόθηκε το 1977. Μοιράζεται σε δύο εμφανώς διακριτές ενότητες αντίστοιχα σε κάθε πλευρά του βινυλίου. Η πρώτη περιλαμβάνει εκκλησιαστικούς "Ύμνους" που ψάλλει ο ίδιος ο Σίμων Καράς συνοδευόμενος από Εκκλησιαστική Χορωδία του Συλλόγου Προς Διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής, ενώ η δεύτερη μια μικρή ανθολόγηση "Θρήνων" για το χαμό της Πόλης, που αποδίδουν το βαθύ αντίκτυπο της εθνικής αυτής τραγωδίας σε κάθε γωνιά του Ελληνισμού, όπως ο Πόντος, η Κρήτη, η Ήπειρος, η Χαλκιδική και οι Σέρρες. Τραγουδά η Μικτή Χορωδία του Συλλόγου, ενώ τα σολιστικά μέρη αποδίδουν η Ελένη Κουταλακίδου και η Σοφία Κιτσανέλη.

Ανδρέας Πρέζας: Μια στάλα αγάπη (1992)

Έχουμε ξαναμιλήσει για τον συνθέτη Ανδρέα Πρέζα (γενν. 1939) που ξεκίνησε από το περιβάλλον του Νέου Κύματος γράφοντας τραγούδια για τον Γιώργο Ζωγράφο, την Πόπη Αστεριάδη, τον Μιχάλη Βιολάρη, τον Μανώλη Μητσιά, τον Δημήτρη Ζευγά και άλλους, ενώ στα κατοπινά χρόνια είχε πολύ αραιή παρουσία στα δισκογραφικά δρώμενα, αλλά μας έδωσε κατά καιρούς κάποιες ενδιαφέρουσες προσωπικές δουλειές, όπως το "Γαϊτανάκι της ζωής" (1981) και η "Έξοδος Μεσολογγίου" (1988).

Η τελευταία ολοκληρωμένη του εργασία κυκλοφόρησε το 1992 από τη Zodiac. Τίτλος της: "Μια στάλα αγάπη". Περιλαμβάνει δώδεκα απλά τραγουδάκια σε μοντέρνα ηχητική γραμμή με ποπ και λαϊκές αποχρώσεις. Οι στίχοι ανήκουν στον Νίκο Μπακογιάννη που στο παρελθόν μας είχε δώσει πολλά πετυχημένα τραγούδια από τις συνεργασίες του με τον Γιώργο Ζαμπέτα, τον Γιώργο Κριμιζάκη ή τον Βασίλη Αρχιτεκτονίδη.

Μοναδικός ερμηνευτής του δίσκου είναι ο Κώστας Μπάγιας, ένας ξεχασμένος τραγουδιστής από τη δεκαετία του '90, ο οποίος έκανε 3-4 προσωπικούς δίσκους, αλλά τελικά χάθηκε ολότελα από το προσκήνιο. Η φωνή του μοιάζει επαρκής για το ποπ μέρος του παρόντος δίσκου, αλλά εμφανώς ακατάλληλη για τα τραγούδια λαϊκού χρώματος. Τον συνοδεύει η Στέλλα Πατρινού.

Από τους μουσικούς αναφέρω τον Φίλιππο Τσεμπερούλη στα πνευστά, τον Γιώργο Τσουπάκη στα ντραμς, τον Μπάμπη Λασκαράτο στις κιθάρες και τον Παναγιώτη Στεργίου στο μπουζούκι.

Ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου μελοποιεί Μπρεχτ (2019)

Ένας δίσκος πραγματική έκπληξη έπεσε πρόσφατα στα χέρια μου με την υπογραφή του αγαπημένου τραγουδιστή και τραγουδοποιού Βασίλη Παπακωνσταντίνου. Ένας δίσκος του συνθέτη και όχι του τραγουδιστή Παπακωνσταντίνου.

Βέβαια δεν είναι κάτι καινούργιο η εμπλοκή του καλλιτέχνη και στο πεδίο της σύνθεσης, αφού στο παρελθόν και μάλιστα από πολύ παλιά είχε δώσει τα διαπιστευτήριά του και σ' αυτό το πεδίο, συχνά μάλιστα με τεράστια εμπορική απήχηση. Αλλά εδώ μιλάμε πλέον για μια δουλειά που έχει σχέση με το θέατρο και μάλιστα ενός απαιτητικού θεατρικού δημιουργού, όπως είναι ο μεγάλος Γερμανός συγγραφέας Μπέρτολτ Μπρεχτ που έχει σημαδέψει τη θεατρική τέχνη του 20ου αιώνα.

Πρόκειται λοιπόν για τη μουσική και τα τραγούδια που έγραψε ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου για το θεατρικό έργο "Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν", ένα κλασικό θεατρικό παραμύθι γραμμένο στα χρόνια του Μεσοπολέμου με δράση που τοποθετείται στην πόλη Σετσουάν της Κίνας επιστρατεύοντας όλους τους θεατρικούς κώδικες (π.χ. αποστασιοποίηση) που χαρακτηρίζουν τη μπρεχτική δραματουργία.

Το έργο ανέβηκε στο θέατρο Θησείον στις 2 Οκτωβρίου 2019 σε 30 πολύ πετυχημένες παραστάσεις περιοδεύοντας μάλιστα και σε αρκετές πόλεις της Ελλάδας. Τη μετάφραση και τη σκηνοθεσία υπογράφει ο Νικορέστης Χανιωτάκης, υπεύθυνος της καλλιτεχνικής εταιρείας "Μυθωδία". Έλαβαν μέρος πολλοί γνωστοί και άγνωστοι ηθοποιοί, πολλοί από τους οποίους ερμηνεύουν διπλούς ρόλους. Αναφέρω μερικά ονόματα: Πέγκυ Τρικαλιώτη, Ηρώ Μουκίου, Γεράσιμος Σκαφίδας, Νίκος Πουρσανίδης, Κώστας Κάππας, Γιάννης Καλατζόπουλος, Αλκιβιάδης Κωνσταντόπουλος, Βαλέρια Δημητριάδου.

Ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου συνέθεσε ένα πολύ ενδιαφέρον θεατρικό soundtrack, όπου αναμιγνύει ελεύθερα διάφορα μουσικά είδη με κάποιες φευγαλέες έστω ροκ πινελιές χαρίζοντάς μας απλές και λειτουργικές μελωδίες τραγουδισμένες από τους ηθοποιούς της παράστασης. Η ελληνική απόδοση των στίχων ανήκει στη Μαριλένα Παναγιωτοπούλου. Αξιοσημείωτο επίσης είναι ότι όλα τα μουσικά όργανα ερμηνεύονται από τους ίδιους τους ηθοποιούς!

Σταμάτης Κόκοτας: Κόκοτας για πάντα (1983)

Επανέρχομαι και πάλι στον μεγάλο λαϊκό τραγουδιστή Σταμάτη Κόκοτα, για να προσθέσω στον Δισκοβόλο έναν ακόμη προσωπικό του δίσκο από την όψιμη δισκογραφική του περίοδο κατά τη δεκαετία του '80, όταν πλέον είχε κλείσει ο κύκλος της μεγάλης του ακμής και δημοτικότητας και προσπαθούσε να σταθεί στο χώρο με τραγούδια ελαφρολαϊκού ύφους, χωρίς πάντως ιδιαίτερη απήχηση πλέον στο κοινό του που έμοιαζε να είχε ξεχάσει το παλιό του είδωλο αναγκάζοντας έτσι τον τραγουδιστή σε σταδιακή απόσυρση από το προσκήνιο.

Ο δίσκος έχει τίτλο "Κόκοτας για πάντα" κι εκδόθηκε από τη Minos το 1983. Περιλαμβάνει δώδεκα απλά ελαφρολαϊκά τραγουδάκια, όλα (πλην δύο) σε στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου, πράγμα που αποτελεί και το πιο ενδιαφέρον στοιχείο του άλμπουμ. Πέντε από τα τραγούδια έχουν μουσική του Γιάννη Σπανού και χαρακτηρίζονται από συμπαθητικούς μελωδικούς ρυθμούς, χωρίς όμως εκείνη την παλιά σπίθα των τραγουδιών του μεγάλου συνθέτη που να τους δίνει μια ταυτότητα. 

Η έκπληξη έρχεται από την παρουσία του ίδιου του τραγουδιστή ως συνθέτη έξι τραγουδιών που διακρίνονται για τους ζωηρούς και κεφάτους τους ρυθμούς πάνω στα γνωστά κλισέ των πιασάρικων τραγουδιών της πίστας, πράγμα που συνετέλεσε ώστε μερικά από αυτά να ακουστούν λίγο περαπάνω, αλλά σύντομα να ξεχαστούν ολότελα. 

Τέλος, ένα τραγούδι έχει μουσική του Μιχάλη Καρρά που τον γνωρίσαμε στη δεκαετία του '70 ως συνθέτη τραγουδιών για τη φωνή της Νάντιας Κωνσταντοπούλου, αλλά (αργότερα) και του Γιάννη Πουλόπουλου, της Ρένας Κουμιώτη, του Φίλιππου Νικολάου και άλλων, καθώς κι ενός ορχηστρικού δίσκου αφιερωμένου στον Καβάφη!

Τα ορχηστρικά του Ξαρχάκου: Ωδή-Πορείας Εγκώμιον (2010)

Το φιλόδοξο και μεγάλης διάρκειας έργο "Ωδή - Πορείας Εγκώμιον" του Σταύρου Ξαρχάκου αποτελεί μιαν αλλιώτικη ματιά στην ουσία της ελληνικότητας με εργαλεία καθαρώς μουσικά και καλλιτεχνικά. Το έργο χωρίζεται σε δύο μέρη με τις ονομασίες "Ωδή Α" και "Ωδή Β".

Το πρώτο μέρος (CD1) εστιάζει το ενδιαφέρον του στο Αιγαίο ως μήτρα του ελληνικού πνεύματος που εξακτινίσθηκε σ' ολόκληρη την οικουμένη. Η μουσική ακολουθεί τ' αχνάρια των ήχων της θάλασσας μέσα από μουσικές μεταμορφώσεις κλασικών μουσικών θεμάτων από την ελληνική παράδοση στη χωροχρονική της διάσταση (αρχαίο και βυζαντινό μέλος, δημοτικό τραγούδι).

Το δεύτερο μέρος (CD2) εστιάζεται στη λόγια μουσική γραμματεία με αναδρομές από τον Ευριπίδη μέχρι τον "Ερωτόκριτο" και τον Μακρυγιάννη. Το έργο ακολουθεί το κυκλικό σχήμα και κλείνει επιστρέφοντας στην αρχετυπική εκδοχή του αιγαιικού μύθου μέσα από ένα οργιαστικό θέμα διονυσιακού χαρακτήρα.

Η ηχογράφηση του έργου πραγματοποιήθηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με τη συμμετοχή της σπουδαίας Κρατικής Ορχήστρας Ελληνικής Μουσικής (ΚΟΕΜ), την οποία διηύθυνε ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του '90 ο Σταύρος Ξαρχάκος. Τη χορωδία αποτελούν μέλη της ΚΟΕΜ. Η σύνθεση χρονολογείται τουλάχιστον δέκα χρόνια παλιότερα, αλλά παρέμενε ανέκδοτη - μαζί με πληθώρα άλλων έργων του συνθέτη - μέχρι πρόσφατα, όταν ανέλαβε τη δισκογράφησή της η εβδομαδιαία εφημερίδα RealNews. 

Τα ορχηστρικά του Ξαρχάκου: Pandora's Manhattan (2007)

Με τον αγγλόφωνο τίτλο "Pandora's Manhattan" εκδόθηκε ένα ακόμη ενδιαφέρον ορχηστρικό έργο του Σταύρου Ξαρχάκου γραμμένο παλιότερα, αλλά δισκογραφημένο μόλις το 2007 για λογαριασμό της Legend, λίγο πριν διαρραγούν οι σχέσεις του με την εταιρία και αποφασίσει να ακολουθήσει ανεξάρτητη πλέον πορεία.

Πρόκειται για ένα ελάχιστα γνωστό ορχηστρικό έργο που εμπνεύστηκε ο συνθέτης σε ένα ταξίδι με την εννιάχρονη τότε κόρη του Πανδώρα στη Νέα Υόρκη το 1982. Η μουσική του αποδίδει τα χρώματα του τοπίου της μεγαλούπολης, όπου είχε ζήσει για ένα διάστημα πιο παλιά ο ίδιος ως σπουδαστής στην περίφημη Juilliard School. Ο συνθέτης προσπαθεί να αποδώσει τη μουσική εικονογραφία από την οπτική και τον αυθορμητισμό ενός μικρού παιδιού που βλέπει εκστασιασμένο τα εντυπωσιακά κτίρια και τις λεωφόρους του Μανχάταν. Φυσικά αυτή είναι μια οπτική υποκριτική, γιατί στην πραγματικότητα οι εικόνες ξεχύνονται από τη βιωματική επαφή του δημιουργού με το χώρο και γιαυτό η μουσική είναι προσαρμοσμένη πολύ πειστικά στους νεοϋορκέζικους ήχους και είναι εμποτισμένη με χρωματισμούς της τζαζ και του αυτοσχεδιασμού, ενώ κάποιες στιγμές δημιουργεί την αίσθηση ενός soundtrack κάποιου απροσδιόριστου σεναρίου. 

Το έργο γράφτηκε την ίδια χρονιά, αλλά παρέμεινε για χρόνια ανέκδοτο. Ένας εντελώς διαφορετικός Ξαρχάκος που δείχνει εντυπωσιακή προσαρμοστικότητα σε πολύ διαφορετικούς από την προσωπική του μανιέρα μουσικούς τρόπους. Συνοδοιπόροι του σ' αυτό το καινούργιο ταξίδι οι μουσικοί Νίκος Λαβράνος στα πλήκτρα, Γιώργος Λαβράνος στα κρουστά, Φίλιππος Τσεμπερούλης στα ξύλικνα πνευστά και το σαξόφωνο, Γιώργος Λασκαράκης στην κιθάρα και Γιώργος Ζηκογιάννης στο κοντραμπάσο.

Τα ορχηστρικά του Ξαρχάκου: Νούρα Νούρα (2006)

Ένα ανατολίτικο παραμύθι διηγείται ο Σταύρος Ξαρχάκος με τους ήχους της ορχήστρας του στο έργο του "Νούρα Νούρα". Πρόκειται για μια παλιότερη ανέκδοτη σύνθεση του δημιουργού που γράφτηκε το 1984, αλλά παρέμενε στα συρτάρια του, μαζί με άφθονο ακόμη υλικό, μέχρι το 2006, όταν και ηχογραφήθηκε για τη Legend και κυκλοφόρησε σε δίσκο. 

Είχε γίνει μια συστηματική προσπάθεια εκείνη την περίοδο να ανασυρθούν από την αφάνεια πολλά ακυκλοφόρητα έργα του συνθέτη, πράγμα που σε μεγάλο βαθμό έγινε, μέχρι τη στιγμή που ο ασυμβίβαστος δημιουργός συγκρούστηκε με τους υπεύθυνους της εταιρίας και την εγκατέλειψε. Η έκδοση του "Νούρα Νούρα" δείχνει πόσο χαμένοι βγαίνουμε όλοι εμείς που εκτιμούμε το έργο του συνθέτη από το γεγονός ότι στερούμαστε τη χαρά να απολαύσουμε πάμπολλα άλλα έργα του που κρύβονται πεισματικά στα συρτάρια του! 

Ο δίσκος πάντως ευτύχησε μιας πολύ επιμελημένης έκδοσης διακοσμημένης με τις πολύ όμορφες ζωγραφιές του Γιώργου Σταθόπουλου, όλες εμπνευσμένες από το παραμύθι που κρύβεται πίσω από τα ορχηστρικά θέματα του Σταύρου Ξαρχάκου. 

Ο Νίκος και ο Γιώργος Λαβράνος συνεργάζονται γι αμια φορά ακόμη με τον συνθέτη παίζοντας πιάνο και κρουστά, ενώ ο Φίλιππος Τσεμπερούλης παίζει ξύλινα πνευστά, ο Τάσος Διακογιώργης σαντούρι, ο Νίκος Δεσποτίδης βιολί και ο Μπάμπης Λασκαρίδης κιθάρες. Φυσικά την ορχήστρα διευθύνει ο Σταύρος Ξαρχάκος.

Τα ορχηστρικά του Ξαρχάκου: Τσιτσάνη διάλογοι (2004)

Ο Σταύρος Ξαρχάκος συνέχισε και στη δεκαετία του '70 να ηχογραφεί ορχηστρικούς δίσκους, όπως οι συνθέσεις "976" (1977) και "Ενθύμιον" (1978) που έχουν το ίδιο περιεχόμενο, ενώ ακολούθησε μια περίοδος - τις δυο επόμενες δεκαετίες - που περιόρισε αρκετά τη δισκογραφική του παρουσία, ώσπου τον ξαναβρίσκουμε ιδιαίτερα δραστήριο στο ξεκίνημα το νέου αιώνα, όταν προσχώρησε στο δυναμικό της εταιρίας Legend, ενώ παράλληλα ανέλαβε τη διεύθυνση της σπουδαίας Κρατικής Ορχήστρας Ελληνικής Μουσικής (ΚΟΕΜ) που του έδωσε τη δυνατότητα να εκδώσει σημαντικό μέρος από την ανέκδοτη δουλειά του, αλλά και εργασίες άλλων συνθετών σε καινούργια δική του επεξεργασία.

Το 2004 λοιπόν παρουσίασε ένα εντυπωσιακό ορχηστρικό έργο μεγάλης διάρκειας με τίτλο "Τσιτσάνη διάλογοι", αφιερωμένο προφανώς στον μεγάλο τροβαδούρο του κλασικού ρεμπέτικου, για τον οποίο - όπως και τον Μάρκο Βαμβακάρη - ο Ξαρχάκος έτρεφε μεγάλο θαυμασμό και τον θεωρούσε από τους δασκάλους του στο λαϊκό τραγούδι. Άλλωστε το ομολογεί και ο ίδιος: "Το έργο του Τσιτσάνη το θαυμάζω, το εκτιμώ και το αγαπώ στο σύνολό του. Ανέκαθεν όμως με συνάρπαζε, με συγκινούσε ιδιαίτερα, η πρώτη του περίοδος, ως το 1940, τα τραγούδια δηλαδή που έγραψε ως τα 25 του χρόνια […] Αρχισα να ασχολούμαι με την περίοδο αυτή σχεδόν ενστικτωδώς. Δεν είχα τίποτα συγκεκριμένο στο νου μου, ή μάλλον αυτά που αρχικά είχα ήταν ποικίλα και τόσο διαφορετικά μεταξύ τους, που στην πραγματικότητα με άφηναν ελεύθερο, ανοιχτό στο απρόσμενο...".

Ο ιδιοφυής συνθέτης σταχυολόγησε δεκατρία μεγάλα τραγούδια του Τσιτσάνη και σκάρωσε τις πρωτότυπες "συνομιλίες" τους με τη γλώσσα και τον αρμονικό πλούτο των μεγάλων λόγιων δημιουργών της δυτικής μουσικής παράδοσης, όπως ο Μπαχ, ο Μότσαρτ, ο Μπετόβεν, ο Σοπέν, ο Λιστ και άλλοι μεταγενέστεροι, αλλά και με το λαϊκό τραγούδι της Ελλάδας (Παπαϊωάννου, Χατζιδάκις) ή άλλων λαών, όπως ο Πιατσόλα ή το νέγρικο μπλουζ. Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό και άκρως πρωτότυπο, αν και περιμένει ακόμη την αναγνώριση και αποδοχή του από το ευρύτερο μουσικόφιλο κοινό. 

Τα ορχηστρικά του Ξαρχάκου: Χωρίς λόγια (1974)

"Χωρίς λόγια". Υπέροχος δίσκος! Ο Σταύρος Ξαρχάκος εδώ δίνει ρεσιτάλ ενορχήστρωσης και αναδεικνύει με εντυπωσιακό τρόπο μερικές από τις έτσι κι αλλιώς καθαγιασμένες μελωδίες του.
Σε σχέση με τους ορχηστρικούς δίσκους της προηγούμενης δεκαετίας που είχαν καθαρό λαϊκό χρώμα, αφού βασίζονταν σχεδόν αποκλειστικά στα μεγάλα λαϊκά τραγούδια του συνθέτη από τα πρώτα του βήματα στο πεντάγραμμο, τώρα έχουμε ένα πολύ διαφορετικό πρόσωπο, έναν αψεγάδιαστο μαέστρο που συνδυάζει ιδανικά το πηγαίο μελωδικό ταλέντο με τη λόγια παιδεία του δημιουργώντας ένα μοναδικό ηχητικό μικρόκοσμο μέσα στα 36 λεπτά αυτού του άλμπουμ, επιστρατεύοντας γνωστές και άγνωστες μελωδίες του σε οργανική μεταγραφή, στην αρχή από τη λαϊκή του περίοδο ("Άσπρη μέρα και για μας", "Τα τρένα που φύγαν"), αλλά στο κύριο σώμα του έργου από την πιο πρόσφατη δημιουργία του με ιδιαίτερη έμφαση στο υλικό του δίσκου "Συλλογή" που είχε κυκλοφορήσει την ίδια χρονιά με ερμηνευτή τον Νίκο Ξυλούρη ("Μπάρμπα Γιάννη Μακρυγιάννη", "Γεια σου χαρά σου Βενετιά", "Ήτανε μια φορά", "Παλικα΄ρι στα Σφακιά", "Η κόρη του πασά", "Παραμύθι").

Το έργο έχει τη μορφή οργανικής ραψωδίας, καθώς οι μελωδίες ρέουν συνεχόμενα, χωρίς παύσεις, με μικρές συνδετικές γέφυρες από ένα σύντομο leitmotif που διατρέχει όλη τη μελωδική αλυσίδα. Η ενορχήστρωση δεν περιλαμβάνει καθόλου μπουζούκι, αλλά όργανα ακουστικά, όπως ξύλινα πνευστά, έγχορδα και πιάνο. Κιθάρες παίζουν ο Τίτος Καλλίρης, ο Σωτήρης Μαρίνος και ο Γιώργος Κόκκινος, βιολί ο Παντελής Δεσποτίδης, βιολοντσέλο ο Σωτήρης και ο Στέλιος Ταχιάτης, ξύλινα πνευστά ο Φίλιππος Τσεμπερούλης, κοντραμπάσο ο Ανδρέας Ροδουσάκης, σαντούρι Τάσος Διακογιώργης, κρουστά ο Νίκος και ο Γιώργος Λαβράνος και πιάνο ο Νίκος Λαβράνος, ο Σπύρος Μιχαηλίδης, ο Χάρης Καλέας και ο Χάρης Ανδρεάδης.

Τα ορχηστρικά του Ξαρχάκου: Ελλήσποντος (1966)

Το 1966 είναι η χρονιά που ο Σταύρος Ξαρχάκος παρουσιάζει τον πρώτο κύκλο τραγουδιών του, το αριστουργηματικό "Ένα μεσημέρι", κλείνοντας εντυπωσιακά την πρώτη και ιδιαίτερα γόνιμη φάση της συνθετικής του πορείας, η οποία ξεκίνησε το 1962 και απέφερε μια σειρά καταπληκτικών λαϊκών τραγουδιών που σήμερα όλα τους θεωρούνται κλασικά. 

Απ' αυτή λοιπόν την πρώιμη και υπέροχη ανθολφορία της ιδιοφυίας του νεαρού συνθέτη επιλέχθηκαν δώδεκα ακριβές μελωδίες, οι οποίες σχημάτισαν τον ορχηστρικό κύκλο "Ελλήσποντος", όπου συνυπάρχουν αρμονικότατα στοιχεία της Ανατολής και της Δύσης τόσο στο μελωδικό, όσο και στο αρμονικό μέρος. Χρησιμοποιήθηκαν αυτούσιες οι ενορχηστρώσεις των αντίστοιχων τραγουδιών. Κυριαρχούν οι ρυθμοί του ζεϊμπέκικου, του χασάπικου και του χασαποσέρβικου με εντυπωσιακή ηχοχρωματική ποικιλία που τη διατρέχει πάντως μια επίμονη και υποδόρεια μελαγχολία. Το μπουζούκι του Γιώργου Ζαμπέτα είναι ο αδιαμφισβήτητος πρωταγωνιστής της λαμπερής ορχήστρας. 

Διευκρινίζω ότι με το ίδιο σχεδόν περιεχόμενο κυκλοφόρησε δέκα χρόνια αργότερα (1976) ένας ακόμη ορχηστρικός δίσκος του συνθέτη ενταγμένος στην τουριστικής αισθητικής σειρά "Greece Is The Music Of..." που κυκλοφόρησε στα μέσα της δεκαετίας του '70 από την Columbia με αφιερώματα στους μεγάλους δημιουργούς του ρεπερτορίου της.

Τα ορχηστρικά του Ξαρχάκου: Θεμιστοκλέους 43 (1964)

"Αισθηματοποιήθηκε για μένα το περιβάλλον ενός παλιού διώροφου σπιτιού, στην Οδό Θεμιστοκλέους 43, όπου γεννήθηκα κι έζησα τα παιδικά και εφηβικά μου χρόνια. Σ’ αυτό το σπίτι, ανάμεσα σε πορτρέτα ζωγραφισμένα με κάρβουνο, σε επιγραφές με ρητά από την Αγία Γραφή, σε αυστηρές φιγούρες μουσουργών, χάλασα τα πρώτα μου παιχνίδια, δοκίμασα τα δάχτυλά μου στα πλήκτρα του πιάνου, έκαψα τα μαθητικά μου τετράδια, έκλαψα για το θάνατο ενός πολυαγαπημένου μου προσώπου. Σίγουρα σ’ αυτό το σπίτι υπάρχουν, καθώς λέει ο ποιητής, μέσα σε παλιά συρτάρια με χαμένα κλειδιά, οι νύχτες που μετρούσα τ’ άστρα, οι θάλλασσες που μετρούσα τα κύματα, τα φθινόπωρα που μετρούσα τα χελιδόνια που φεύγαν. Μαζί μ’ όλα αυτά, σ’ αυτό το παλιό διώροφο, πάνω στους ραγισμένους τοίχους έρπουν οι μελωδίες από τα πρώτα συνθετικά μου σχεδιάσματα, χέρι χέρι με τις συγκινήσεις που τα προκάλεσαν. Αυτές τις μελωδίες, που καλύπτουν τη χρονική περίοδο 1960-1963 και δεν έχουν καμιά σχέση με την κατοπινή μου δουλειά, τις συγκέντρωσα, τις έγραψα για πιάνο και εκκλησιαστικό όργανο και τις ηχογράφησα, χωρίς να αλλάξω τίποτα, δίχως να προσθέσω κάτι από την τωρινή μου εμπειρία και γνώση, στα όσα αιχμαλώτισαν την ευαισθησία μου πριν από 5-6 χρόνια. Το «Θεμιστοκλέους 43», που δεν είναι άλλο από μια απόπειρα ενός έφηβου να μιλήσει για το παράξενο φως που έπαιρνε ο ήλιος κάθε σούρουπο, σ’ αυτό το παλιό διώροφο των Εξαρχείων, για κάποιες φυσαρμόνικες που ακούγονταν τα βράδια από τη Σόλωνος, για κάποια παιδιά που κύλαγαν το τσέρκι τους στην οδό Σουλτάνη, αφιερώνεται στον Ζιλ Ντασέν. Ο λόγος: ακούγαμε μαζί, πάει καιρός, το 4ο Κοντσέρτο του Μπετόβεν, για πιάνο και ορχήστρα. Το ακούγαμε αμίλητοι, συγκινημένοι, και κάθε τόσο πιάναμε ο ένας τον άλλο ν’ αντιδρά με τον ίδιο τρόπο, να αισθάνεται τα ίδια ακριβώς πράγματα, να πονάει τον ίδιο πόνο. Και τότε κατάλαβα πως η ευαισθησία του Ντασέν ταυτιζόταν με τη δική μου, ξεκινούσε από την ίδια αφετηρία και κατέληγε στο ίδιο αποτέλεσμα. Κι από τη στιγμή εκείνη ήξερα πως ο Ντασέν είναι φίλος μου".

Τα ορχηστρικά του Ξαρχάκου: Μοναστηράκι & Τετράγωνο (1964)

Όπως είναι γνωστό, ο Σταύρος Ξαρχάκος εμφανίστηκε στο μουσικό προσκήνιο ως κινηματογραφικός συνθέτης και προσανατόλισε το μεγαλύτερο μέρος του έργου του σ' αυτήν την κατεύθυνση. Ξεκίνησε με το "Ταξίδι" (1962) του Ντίνου Δημόπουλου κι ακολούθησαν σημαντικές άλλες συνεργασίες, όπως τα "Κόκκινα Φανάρια" (1963) του Βασίλη Γεωργιάδη, η "Λόλα" πάλι του Ντίνου Δημόπουλου (1964), "Μοντέρνα Σταχτοπούτα" (1965) του Αλέκου Σακελλάριου κλπ.

Στα 1964 λοιπόν έγραψε τη μουσική για δύο ακόμη, λιγότερο γνωστές, ταινίες του ελληνικού κινηματογράφου. Η πρώτη είχε τίτλο "Μοναστηράκι" και η δεύτερη "Τετράγωνο". Γιαυτό και ο δίσκος που κυκλοφόρησε την ίδια χρονιά ονομάστηκε "Μοναστηράκι και Τετράγωνο" και περιλαμβάνει 12 οργανικές συνθέσεις.

Η πρώτη πλευρά έχει τη μουσική για το "Μοναστηράκι" του Τάσου Δενέγρη. Όπως σημειώνεται στο οπισθόφυλλο του δίσκου, ο συνθέτης περιγράφει μουσικά έξι χαρακτηριστικές εικόνες που συνθέτουν μια συνηθισμένη Κυριακή στο Μοναστηράκι. Το πρωινό ξεκινά με το στήσιμο των πάγκων ("Πανδρόσου"), προχωρά με την έκθεση των ετερόκλητων εμπορευμάτων ("Γιουσουρούμ"), κορυφώνεται με το ατελείωτο πάρε δώσε ("Αλισβερίσι") και την εμφάνιση των απαραίτητων τουριστών που χαζεύουν τα ετερόκλητα εκθέματα των καταστημάτων ("Τουρίστες"), ενώ μια ξεχασμένη μεγαλοκοπέλα περιδιαβαίνει την πραμάτεια ("Δεσποινίς Αριστέα"), για να τελειώσει η μέρα μελαγχολικά κατά το απομεσήμερο ("Πλατεία Αβησσυνίας").

Η δεύτερη πλευρά περιέχει τη μουσική για την ταινία "Τετράγωνο" τεσσάρων πρωτοεμφανιζόμενων τότε σκηνοθετών (Γιάννης Κοκόλης, Στέλιος Τζάκσον, Νίκος Οικονόμου και Πάνος Κατέρης). Ο τίτλος αναφέρεται επίσης στα τέσσερα αντίστοιχα διηγήματα του Αντώνη Σαμαράκη που κινηματογραφήθηκαν για τη συγκεκριμένη ταινία, η οποία μάλιστα απέσπασε και βραβείο στην κατηγορία Ελπιδοφόρος Εμφάνισις στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Το πρώτο κομμάτι ("Σαρξ") βασίζεται στη μελωδία του τραγουδιού "Βάλε κι άλλο πιάτο στο τραπέζι" που εκείνη τη χρονιά έκανε μεγάλη επιτυχία η Βίκυ Μοσχολιού.

Τα ορχηστρικά του Ξαρχάκου: 6+6 (1964)

Ο καινούργιος θεματικός κύκλος που ξεκινάμε σήμερα είναι αφιερωμένος στον μεγάλο συνθέτη Σταύρο Ξαρχάκο και ειδικότερα στην ορχηστρική του μουσική που παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον και καλύπτει διαχρονικά ολόκληρη τη γόνιμη διαδρομή του από το χώρο της ελληνικής μουσικής.
Μαζί με την κινηματογραφική μουσική η σύνθεση αυτοτελών ορχηστρικών έργων αποτέλεσε εξαρχής το κύριο ενδιαφέρον του συνθέτη, καθώς ήδη από το ξεκίνημά του στα πρώτα χρόνια του '60 μας έδωσε εξαιρετικά δείγματα του ταλέντου του και στους δύο αυτούς τομείς.

Στη σειρά των ορχηστρικών του δίσκων πρώτος (και καλύτερος) είναι σίγουρα το περίφημο "6+6" με τις επιμέρους ενδείξεις "Καλοκαίρι 1964" και "Καλοκαίρι 1963" ανά πλευρά του δίσκου. Πρόκειται βέβαια για την οργανική εκδοχή μερικών από τα πρώτα τραγούδια του συνθέτη που γράφτηκαν κατά την τριετία 1962-1964 για το θέατρο και τον κινηματογράφο και είχαν γίνει μεγάλες επιτυχίες του καιρού εδραιώνοντας την παρουσία του συνθέτη στο μουσικό στερέωμα. Δίπλα στα πασίγνωστα "Τα δάκρυά μου είναι καυτά", "Άπονη ζωή", "Χάθηκε το φεγγάρι", "Φτωχολογιά", "Παράπονο" ακούμε και αρκετές ακόμη μελωδίες κινηματογραφικής προέλευσης, όπως τον "Φθινοπωρινό δρόμο", το "Αμόκ", τη "Λόλα", το "Πρωινό τραγούδι" και τη μαγευτική "Βαρκαρόλα".

Να σημειώσω ότι εδώ έχουμε και την πρώτη εκδοχή του τραγουδιού "Στου Δεληβοριά" που εντάχθηκε αργότερα στον κύκλο "Χρώματα" (1968) με στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου.

Ο Ανδριόπουλος στη Lyra: Αργοναύτες (1998)

Η δισκογραφία του Ηλία Ανδριόπουλου κοσμείται από μια σειρά ευαίσθητων και λυρικών μελοποιήσεων πάνω σε επιλεγμένα ποιήματα τριών μεγάλων μας ποιητών: Του Ανδρέα Κάλβου (1792-1869), του Γιώργου Σεφέρη (1900-1971) και του Οδυσσέα Ελύτη (1911-1996). Ειδικά με την ποίηση του Ελύτη ο συνθέτης έχει αναπτύξει ξεχωριστή και ιδιαίτερα γόνιμη σχέση, καθώς ο μελοποιημένος κύκλος των "Προσανατολισμών" έχει εμφανιστεί στη δισκογραφία σε τρεις διαφορετικές εκδοχές.

Οι "Αργοναύτες", ο τελευταίος μέχρι σήμερα κύκλος λαϊκών τραγουδιών του συνθέτη είναι ένας ακόμη δίσκος που βασίζεται στη μελοποιημένη ποίηση. Συγκεκριμένα, κατά το ήμισυ περιλαμβάνει μελοποιημένα ποιήματα του Γιώργου Σεφέρη και του Νίκου Γκάτσου, ενώ κατά το άλλο ήμισυ τραγούδια σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου και του συνθέτη, καθώς και δύο οργανικά θέματα. Μερικά από τα ποιήματα του Σεφέρη ("Αγιανάπα Β'", "Σαντορίνη", "Όνειρο") ερμηνεύονται εδώ σε δεύτερη εκτέλεση, αφού προέρχονται από τον πρώτο δίσκο του συνθέτη "Κύκλος Σεφέρη" (1976). Συγκρίνοντας τις δύο εκτελέσεις προκύπτει σαφώς ότι η πρώτη (με Ξυλούρη και Πρωτοψάλτη) υπερέχει, ενώ η παρούσα ερμηνεία μοιάζει κάπως πιο υποτονική και άνευρη.

Η πιο ενδιαφέρουσα στιγμή του δίσκου ωστόσο είναι το "Τραγούδι του παλιού καιρού", που είναι μοιρασμένο σε δύο επιμέρους τραγούδια με την ίδια μελωδία, από τα οποία το δεύτερο ονομάζεται "Στου ονείρου τα μπαλκόνια". Πρόκειται για ένα από τα λιγοστά ποιήματα του Νίκου Γκάτσου (πέρα από την "Αμοργό"), τα οποία είχαν μείνει χωρίς μελοποίηση. Ο Ανδριόπουλος συνέθεσε ένα δυνατό ορθόδοξο ζεϊμπέκικο, από τα ωραιότερα των τελευταίων χρόνων.

Τα τραγούδια ερμηνεύονται με ωριμότητα από τον Μανώλη Μητσιά και τη Νένα Βενετσάνου. Στα αφηγηματικά μέρη ακούγεται η τόσο οικεία φωνή του ηθοποιού Γιάννη Φέρτη.

Ο Ανδριόπουλος στη Lyra: Οι ξένες πόρτες (1985)

Πέντε χρόνια μετά τα "Λαϊκά προάστια" ο Ηλίας Ανδριόπουλος ξανασυναντιέται με τη Σωτηρία Μπέλλου στο λαϊκό κύκλο τραγουδιών "Οι ξένες πόρτες" που εκδόθηκε το 1985 από τη Lyra και μοιάζει σαν φυσική συνέχεια του προηγούμενου δίσκου, με τη διαφορά ότι εδώ τη θέση του Μιχάλη Μπουρμπούλη στους στίχους πήρε ο Μάνος Ελευθερίου, στη δεύτερη μεγάλη συνεργασία του με τον συνθέτη μετά τα "Γράμματα στον Μακρυγιάννη" (1979).

Για την ακρίβεια, από τα δώδεκα μέρη του άλμπουμ τα επτά έχουν στίχους του Ελευθερίου, ενώ σε τρία τραγούδια τα λόγια ανήκουν στον ίδιο τον συνθέτη, ο οποίος μάλιστα ερμηνεύει και δύο απ' αυτά. Στο δίσκο επίσης περιλαμβάνεται και το πανέμορφο οργανικό "Μοτίβο του παλιού καιρού" σε ύφος concertante για τις δυο κλασικές κιθάρες του Βαγγέλη Μπουντούνη και της Στέλλας Κυπραίου.

Το εναρκτήριο τραγούδι («Τα τελευταία σήματα») είναι ένα δυνατό ζεϊμπέκικο που αφήνει καλές εντυπώσεις. Ωστόσο τα ωραιότερα τραγούδια του δίσκου νομίζω πως είναι το «Μοναχικέ μου φίλε» και κυρίως η υπέροχη μπαλάντα «Τραγούδι του 1985» που ερμηνεύει με πολλή ευαισθησία ο ίδιος ο συνθέτης.

Ο δίσκος δε γνώρισε την ίδια επιτυχία με τον πρώτο, παρόλο που η συνταγή που εφαρμόστηκε ήταν παρόμοια. Στέρεοι λαϊκοί ρυθμοί, θαυμάσια ενορχήστρωση του Τάσου Καρακατσάνη και φυσικά μεγάλη ερμηνεία από τη Σωτηρία Μπέλλου. Στο μπουζούκι είναι ο μέγας δεξιοτέχνης Κώστας Παπαδόπουλος, ενώ συμμετέχει και η παιδική χορωδία του Συλλόγου Φαρακλάδων "Εύγερος" της Κεφαλονιάς υπό τη διεύθυνση του Διονύση Αποστολάτου.

Ο Ανδριόπουλος στη Lyra: Οδυσσέα Ελύτη, Προσανατολισμοί (1984)

Οι "Προσανατολισμοί" αποτελούν τη δεύτερη ολοκληρωμένη εργασία του Ηλία Ανδριόπουλου βασισμένη σε ποιητικό λόγο και μάλιστα νομπελίστα και πάλι ποιητή, μετά τον "Κύκλο Σεφέρη" του 1976.
Ο δίσκος κυκλοφόρησε πέντε μόλις χρόνια μετά τη βράβευση του Οδυσσέα Ελύτη, σε μια εποχή που το έργο του ποιητή είχε γίνει η αφορμή για μια εντυπωσιακή ανθοφορία μελοποιήσεων είτε στην απλή φόρμα της τραγουδοποιίας ("Ποδηλάτισσα" του Μιχάλη Τρανουδάκη, "Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας" του Δημήτρη Λάγιου κ.ά.), είτε σε συνθετότερες μορφές ("Μονόγραμμα" του Γιάννη Ζουγανέλη και της Angelique Ionatos, "Μαρία Νεφέλη" της Ionatos επίσης).

Ο συνθέτης επέλεξε το υλικό του έργου του από την πρώτη ολοκληρωμένη ποιητική συλλογή του Ελύτη με τίτλο "Προσανατολισμοί" (1940). Πρόκειται για μια σειρά ανεξάρτητων ποιημάτων που δε συνιστούν ποιητική σύνθεση με κοινό θεματικό άξονα, όπως αυτό συμβαίνει με τα μεγάλα κατοπινά του έργα ("Ήλιος ο Πρώτος", "Άξιον Εστί" κλπ.). Παρόλο που το ύφος του ποιητή είναι ακόμα αδιαμόρφωτο, βρίσκουμε εδώ εν σπέρματι πολλά από τα βασικά χαρακτηριστικά του. Η πολυχρωμία και το φως του ελληνικού τοπίου συναρμοσμένα με λανθάνουσες υπερρεαλιστικές πινελιές είναι διάχυτα σε όλα τα ποιήματα. Από εδώ άντλησε παλιότερα ο Μάνος Χατζιδάκις το εναρκτήριο έναυσμα του αριστουργηματικού "Μεγάλου Ερωτικού" του. 

Η εργασία λοιπόν του Ηλία Ανδριόπουλου πάνω σ' αυτό το έργο του επέτρεψε να δημιουργήσει έναν από τους τρεις καλύτερους δίσκους του μαζί με τα "Γράμματα στον Μακρυγιάννη" (1979) και τα "Λαϊκά Προάστια" (1980), όλα για λογαριασμό της ακμαίας ακόμα δισκογραφικής εταιρείας Lyra. Μια σειρά από θαυμάσια τραγούδια ερμηνευμένα αψεγάδιαστα από την ώριμη πλέον Άλκηστη Πρωτοψάλτη, λίγο πριν από την ατομική έκρηξη του "Κυκλοφορώ κι οπλοφορώ". Ξεχωρίζει βέβαια το εμβληματικό τραγούδι "Ο έρωτας", με το οποίο ξεκινά ο δίσκος και το οποίο θα γίνει αξιόλογη επιτυχία, παρόλο που δεν επρόκειτο για την πρώτη του εκτέλεση, δεδομένου ότι το ίδιο τραγούδι με τίτλο "Τραγούδι του Αιγαίου" πρωτοακούστηκε από τη Γεωργία Βέρδη στο δίσκο "Εικόνες" (1978). Στη ροή των τραγουδιών παρεμβάλλονται μια σειρά οργανικά ιντερμέδια είτε με σόλο κιθάρα είτε με ορχήστρα, τα οποία με τη λιτή γραμμή τους λειτουργούν ως λεπτεπίλεπτες φωτοσκιάσεις στα πολύχρωμα κάδρα της ποιητικής φαντασίας.

Ο Ανδριόπουλος στη Lyra: Λαϊκά προάστια (1980)

Αμέσως μετά τα "Γράμματα στον Μακρυγιάννη" ο Ηλίας Ανδριόπουλος μας παρουσίασε τη δεύτερη σημαντικότερη δισκογραφική του δουλειά με τίτλο "Λαϊκά προάστια" σε στίχους του Μιχάλη Μπουρμπούλη, μέρος των οποίων είχε ακουστεί στην ιστορική συναυλία του συνθέτη στο γήπεδο του Παναθηναϊκού το καλοκαίρι του 1979.

Πρόκειται για έναν κλασικό πλέον δίσκο με δώδεκα καλογραμμένα λαϊκά τραγούδια που ερμήνευσε με τρόπο αποστομωτικό η Σωτηρία Μπέλλου, αν και ο Πατσιφάς επέμενε να τα τραγουδήσει η Βίκυ Μοσχολιού, μιας και τα προηγούμενα "έντεχνα" διαβήματα της Μπέλλου με τραγούδια του Αργύρη Κουνάδη και του Βασίλη Δημητρίου δεν είχαν την αναμενόμενη εμπορική απήχηση. Η επιμονή του συνθέτη πάντως δικαιώθηκε, γιατί τα τραγούδια αυτά έδειχναν καθαρά την καταγωγή τους από την παράδοση του ρεμπέτικου και το τελικό αποτέλεσμα εκτιμήθηκε δεόντως από το κοινό, αφού ο δίσκος αποδείχθηκε πολύ εμπορικός με όχημα κυρίως δυο πραγματικά μεγάλα τραγούδια, το "Μην κλαις" και το "Πλατεία Βάθης", αμφότερα με τη χαρακτηριστική ρυθμική αλλαγή μεταξύ κουπλέ και ρεφρέν. 

Η στίχοι του Μιχάλη Μπουρμπούλη διακρίνονται για τον άμεσο και τραχύ τους λόγο, με τον οποίο απεικονίζονται στιγμές, εικόνες και βιώματα από λαϊκές γειτονιές της Αθήνας και άλλων τόπων (Πλατεία Βάθης, Μεταξουργείο, Καισαριανή, Πέραμα, Κοκκινιά, Ακροναυπλία, Γερμανία), δίνοντας τελικά την αίσθηση ενός σφιχτοδεμένου και αδιάσπαστου κύκλου.

Ο Ανδριόπουλος στη Lyra: Γράμματα στον Μακρυγιάννη... (1979)

Μετά την ολοκλήρωση της δισκογραφίας του Λουκιανού Κηλαηδόνη στη Lyra, περνάμε σε έναν άλλο σημαντικό συνθέτη της δεκαετίας του '70, τον Ηλία Ανδριόπουλο, για να δούμε τους μεγάλους κύκλους τραγουδιών του που ηχογράφησε επίσης στη Lyra κατά την εικοσαετία 1979-1998. Θυμίζω ότι η πρώτη δισκογραφική εμφάνιση του συνθέτη σημειώθηκε το 1976 με το έργο "Κύκλος Σεφέρη", ενώ στη συνέχεια μας έδωσε άλλες τρεις δουλειές με οργανικές κυρίως συνθέσεις ("Κοντσέρτο για σαντούρι", "Εικόνες", "Παναθηναϊκός, Συναυλία 1η")

Και φτάνουμε στα 1979, τη χρονιά που ο συνθέτης μας δίνει την ωραιότερη ίσως δισκογραφική του δουλειά με τίτλο "Γράμματα στον Μακρυγιάννη και άλλα λαϊκά", έναν πανέμορφο κύκλο δώδεκα μελωδικών λαϊκών τραγουδιών σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου και του Μιχάλη Μπουρμπούλη. Μπορεί να ξεχώρισε και να ακούστηκε πολύ το εμβληματικό "Θα σε ξανάβρω στους μπαξέδες" (που μάλιστα κακοποιήθηκε στη συνέχεια από την κατάχρησή του για κομματικές σκοπιμότητες ερήμην του συνθέτη), αλλά ο δίσκος περιέχει υπέροχα τραγούδια, ιδιαίτερα τρυφερά και λεπτοδουλεμένα στη μελωδική τους ανάπτυξη και στην ενορχηστρωτική τους ένδυση, την οποία επιμελήθηκε ο Τάσος Καρακατσάνης.

Η πρώτη δημόσια εκτέλεση των τραγουδιών έγινε στον Λυκαβηττό το καλοκαίρι του 1978 με ερμηνευτές τον Αντώνη Καλογιάννη και την Άλκηστη Πρωτοψάλτη που τα τραγούδησαν και στο δίσκο. 

Από τα ονόματα των αξιόλογων μουσικών αναφέρω μερικά:  Χρήστος Κωνσταντίνου (μπουζούκι), Δημήτρης Βράσκος και Παντελής Δεσποτίδης (μαντολίνο), Νότης Μαυρουδής και Κώστας Γρηγορέας (κλασική κιθάρα), Γιώργος Δεσποτίδης (βιολί), Τάσος Καρακατσάνης (πιάνο) και Σπύρος Λιβιεράτος (κρουστά).

Ο Κηλαηδόνης στη Lyra: Πάρτι στη Βουλιαγμένη (1983)

Ο Λουκιανός Κηλαηδόνης υπήρξε πάντα ένας εξωστρεφής καλλιτέχνης με ευφάνταστες ιδέες για την παρουσίαση της μουσικής του και σίγουρα ήταν τυχεροί όσοι βρέθηκαν στις πρωτότυπες συναυλίες του στο Λυκαβηττό, όπου κάποια φορά οργάνωσε ακόμη και Cocktail Party!
Εκείνη όμως η βραδιά που θα μείνει αξέχαστη ήταν το περίφημο πάρτι στη Βουλιαγμένη το βράδυ της 25ης Ιουλίου 1983.

Η αλήθεια είναι ότι στο άλμπουμ του "Καουμπόι" μας είχε προϊδεάσει για τη βραδιά αυτή με το τραγούδι "Στη Βουλιαγμένη", όπου φαίνεται ότι είχαν μπει οι βάσεις της ιδέας με στίχους, όπως: "...όσοι πηγαίνουν στη Βουλιαγμένη, | λέει ένας νόμος παλιός, | νύχτα με φεγγάρι κι είναι λίγο φτιαγμένοι | πάντα τη βρίσκουν αλλιώς..."! Και πράγματι εκείνο το ζεστό καλοκαιριάτικο βράδυ με την πανσέληνο να φωτίζει τα νερά της θάλασσας το ασυγκράτητο πλήθος που συγκεντρώθηκε στη μεγάλη πλαζ του ΕΟΤ στη Βουλιαγμένη (κάποιοι μιλούν ακόμη και για 100.000 κόσμο!) δε δίστασε να βουτήξει στα νερά με μαγιό ή ακόμη και με τα ρούχα του, για να βρεθεί κοντά στην πλωτή εξέδρα των καλλιτεχνών!

Κι ο Λουκιανός τους αποζημίωσε με το παραπάνω προσφέροντας μια αλησμόνητη πανδαισία ήχων και τραγουδιών από το ελληνικό και ξένο ρεπερτόριο. Δε στάθηκε τόσο στο προσωπικό του έργο, όσο στην παρουσίαση ενός απανθίσματος αγαπημένων του ακουσμάτων από το πεδίο της τζαζ, της ποπ, του έντεχνου, αλλά και ρετρό τραγουδιού. 

Δίπλα του στη σκηνή βρέθηκαν πολλοί συνάδελφοί του, όπως ο Διονύσης Σαββόπουλος, ο Γιώργος Νταλάρας, η Αφροδίτη Μάνου, η Μαργαρίτα Ζορμπαλά, ο Βαγγέλης Γερμανός, η πιανίστρια Νέλλη Σεμιτέκολο, ο στενός του συνεργάτης Μανώλης Μικέλης, η ιστορική Χορωδία και Μαντολινάτα του Φώτη Αλέπορου, αλλά και οργανικά σχήματα, όπως οι Big Band και οι Three & the Koukos Band.

Ο Κηλαηδόνης στη Lyra: Χαμηλή πτήση (1982)

Αφού μας έδωσε ένα δυνατό στίγμα των προθέσεών του ο Λουκιανός Κηλαηδόνης μέσα από τους δημοφιλείς κύκλους "Είμαι ένας φτωχός και μόνος καουμπόι" (1978) και "Ψυχραιμία παιδιά!" (1979), αποφάσισε ν' αφήσει για λίγο να καταλαγιάσουν τα πράγματα που σε κάποιες περιπτώσεις είχαν ξεφύγει από τα όρια της σοβαρότητας, καθώς είχε διαμορφωθεί μια στρεβλή εικόνα για τον σπουδαίο δημιουργό, έτσι που ακόμη και ο τότε πρωθυπουργός Ράλλης να χρησιμοποιεί το όνομά του ως παράδειγμα προς αποφυγήν!

Τρία χρόνια λοιπόν αργότερα θα επανέλθει με καινούργιο υλικό μέσα από τον κύκλο τραγουδιών "Χαμηλή πτήση" που νομίζω πως είναι ο ωριμότερος από τους δίσκους της δεύτερης περιόδου του, γιατί εδώ συναντιούνται με τις σωστές αναλογίες όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της προσωπικής του τραγουδοποιίας σε επίπεδο μουσικής, στιχουργίας και ερμηνείας. Και είναι ένας από τους πολύ αγαπημένους μου δίσκους εκείνων των χρόνων, πολυπαιγμένος και πολυτραγουδισμένος, όσο λίγοι, ειδικά στα ταξίδια μου σε άγνωστα τοπία της ορεινής Ελλάδας!

Ο δίσκος ξεκινάει με την αργή κάντρι "Χαμηλή πτήση", μια όμορφη μπαλάντα ενός ταξιδιώτη της δίτροχης φυγής από την καθημερινότητα. Ακολουθεί το απολαυστικό "Πού βαδίζουμε κύριοι;", θεατρικής καταγωγής, όπου η απαρίθμηση των διαπλεκόμενων ερωτικών σχέσεων σε κάνει να ...χάνεις το λογαριασμό! Η "Νύχτα καταστροφής" είναι ένα ταπεινό ρέκβιεμ του πληγωμένου εραστή. Η δεύτερη εδώ εκτέλεση των "Θερινών σινεμά", σήμα κατατεθέν του συνθέτη, είναι και η καλύτερη που έχει κατατεθεί στη δισκογραφία του, αυτή τη φορά με τη φωνή του ίδιου. Άλλο ένα θεατρικής καταγωγής τραγούδι είναι το πανέξυπνο "Μια μέρα μιας Μαίρης", βασισμένο σε μια ιδέα της ηθοποιού Άννας Παναγιωτοπούλου, που ερμηνεύει πολύ πειστικά η Αφροδίτη Μάνου και αναδεικνύει τον μικρό καθημερινό γολγοθά μιας σύγχρονης μικροαστής νοικοκυράς. Τζαζ πινελιές στο θαυμάσιο "Decadenza", ενώ στο φινάλε έχουμε ένα αλλιώτικο "Πάρτι", ένα πρωτότυπο μανιφέστο του συνθέτη, όπου γίνεται προσκλητήριο όλων των αγαπημένων προσώπων, νεκρών ή ζωντανών, που έχει λατρέψει ο Λουκιανός είτε από το χώρο της μουσικής είτε από άλλους καλλιτεχνικούς χώρους και κυρίως από τον αγαπημένο του ασπρόμαυρο κινηματογράφο.

Ο Κηλαηδόνης στη Lyra: Ψυχραιμία παιδιά! (1979)

Ο δίσκος "Ψυχραιμία παιδιά!" του Λουκιανού Κηλαηδόνη ήρθε αμέσως μετά τον εμβληματικό "Καουμπόι" και μοιάζει σαν δίδυμο αδερφάκι του στο ύφος των τραγουδιών και στη θεματολογία των στίχων. Κι έτσι, μετά τον αρχικό αιφνιδιασμό από την αμεσότητα αυτών των τραγουδιών, το κοινό φάνηκε εξοικειωμένο πια να δεχθεί πιο εύκολα τα καινούργια τραγούδια και να κάνει τα περισσότερα απ' αυτά μεγάλες επιτυχίες στην εποχή τους. 

Ο Λουκιανός αποδείχθηκε πανέξυπνος στην καταγραφή της παθογένειας του καιρού του μέσα στην πνιγηρή μεταπολιτευτική επικαιρότητα που την αποτύπωσε εύστοχα με απλούς κι ευθύβολους στίχους επιθεωρησιακού σχεδόν ύφους, δεδομένης άλλωστε και της εξοικείωσής του με τους θεατρικούς κώδικες μέσα από την έντονη δραστηριότητά του στο πεδίο αυτό. Τραγούδια, όπως: "Πώς γεννιέται ο καμικάζι", "Στο ρυθμό της disco", "Αρχίζει το ματς", "Τα νέα μέτρα", "Έμπαινε Χάρρυ", "Επαγγελματικός προσανατολισμός", ήταν χαριτωμένες πινελιές που φωτογράφιζαν ανάλαφρα, αλλά με υποδόρεια υπονομευτική διάθεση, χαρακτηριστικές εικόνες από τη ζωή του καθημερινού ανθρώπου στο αστικό περιβάλλον.

Ο συνθέτης είχε επίγνωση ότι τέτοια τραγούδια με θνησιγενή χαρακτηριστικά δε θα μπορούσαν να διασώσουν ένα δίσκο και γιαυτό φρόντισε οι δουλειές αυτές να διανθίζονται και με πιο απαιτητικές στιγμές, με τραγούδια που να διαθέτουν ένα διαφορετικό μουσικό βάρος, ώστε να διεκδικήσουν τη διαχρονικότητα. Στην κατηγορία αυτή θα ξεχώριζα τρία τουλάχιστον που τα θεωρώ εξαιρετικά και που ασφαλώς μπορούν άνετα να ακούγονται μέχρι και σήμερα με αμείωτο ενδιαφέρον. Είναι τα: "Για ένα κλαρίνο", "Aχ, Ρίτα" και - κυρίως - το "17, Amaryllidos Str. Blues", το οποίο - εμπνευσμένο από έναν πίνακα του Γερμανο-ελβετού ζωγράφου Paul Klee - αντί για στίχους δεν έχει παρά μιαν ασυνάρτητη παράθεση χρωμάτων! Εδώ το ποπ στοιχείο υποχωρεί μπροστά σε μια μουσική διάθεση που κινείται φανερά προς την κατεύθυνση του μπλουζ και της τζαζ. 

Ο Κηλαηδόνης στη Lyra: Είμαι ένας φτωχός και μόνος καουμπόι (1978)

Ο Λουκιανός Κηλαηδόνης εμφανίζεται στην ελληνική δισκογραφία με δύο πρόσωπα, διαμετρικά αντίθετα μεταξύ τους. Το ένα είναι το λαϊκό, με το οποίο ξεκίνησε και μας έδωσε κάμποσα ωραία τραγούδια που έγιναν σημαντικές επιτυχίες στα πρώτα χρόνια του '70. Το άλλο πρόσωπο είναι αυτό του τραγουδοποιού με δική του μουσική, στίχους και ερμηνεία σε ένα είδος απλής ρυθμικής και τζαζ μπαλάντας δυτικού τύπου, με την οποία έγινε πιο γνωστός και προχώρησε στο ελληνικό τραγούδι μετά τα μέσα της δεκαετίας του '70.

Η αρχή βέβαια είχε γίνει με τα "Μικροαστικά" (1973), που έφεραν το νέο ήχο, τον οποίο στη συνέχεια εξέλιξε και επέβαλε ο συνθέτης. Ενδιάμεσος σταθμός στάθηκε η υπέροχη "Media Luz" (1976), για να φτάσουμε στα 1978, όταν κυκλοφόρησε το θρυλικό πια άλμπουμ "Είμαι ένας φτωχός και μόνος καουμπόι".

Ουσιαστικά μ' αυτόν το δίσκο ο Κηλαηδόνης κάνει το νέο, δυναμικότερο ξεκίνημά του. Πρόκειται για ένα είδος τραγουδιού με αναφορές στην αμερικανική μπαλάντα, τη τζαζ και το μπλουζ, αλλά και σε ρετρό μουσικές φόρμες (βαλς, ταγκό, τσάρλεστον κλπ.), είδη δηλαδή που αγάπησε πολύ και υπηρέτησε κατά καιρούς με εμμονή στις ζωντανές του εμφανίσεις. Στο νέο αυτό μικτό είδος ο Λουκιανός εμφανίζεται με τον τριπλό ρόλο του συνθέτη, του στιχουργού και του ερμηνευτή. Και φαίνεται πως αυτό το σχήμα του πηγαίνει καλύτερα και επικροτήθηκε θερμά για μεγάλο χρονικό διάστημα από το κοινό. 

Ως στιχουργός οφείλω να πω ότι ο Κηλαηδόνης έδειξε σε κάποιες περιπτώσεις αξιοσημείωτες ικανότητες, με εύστροφα στιχάκια, γνήσια σατιρική φλέβα και επιδέξια αφομοίωση των τεχνικών κανόνων της στιχουργικής, έστω κι αν μερικές φορές φτάνει σε κάποιες υπερβολές. Το αποτέλεσμα είναι μια σειρά εύκολα τραγούδια με αμεσότητα και ευστοχία. Μερικά απ' αυτά αξιώνουν έναν σεβασμό μεγαλύτερο από μια επιδερμική αποδοχή των εξωτερικών τους χαρακτηριστικών. Ανάμεσα σ' αυτά πρώτο και καλύτερο το υπέροχο "Θερινά σινεμά", τραγούδι εμβληματικό του συνθέτη, που το έχει ερμηνεύσει αμέτρητες φορές στις συναυλίες του, ενώ το έχει ηχογραφήσει σε δύο διαφορετικές εκτελέσεις στους δίσκους του. Η πρώτη εκτέλεση ανήκει στη Βίκυ Μοσχολιού, πάντως, που συμμετέχει σ' αυτόν το δίσκο με δυο τραγούδια.

Δήμος Μούτσης: Ηρώδειο (live, 1999)

Με την κυκλοφορία του δίσκου "Για πούλημα λοιπόν!" (1994) ο Δήμος Μούτσης έπαψε οριστικά να ηχογραφεί καινούργια τραγούδια εμμένοντας στην άρνησή του να ξαναμπεί στο στούντιο με νέο υλικό, παρόλο που κάποια στιγμή φάνηκε ότι ήταν έτοιμος να το κάνει και είχε γραφτεί ευρέως ότι επέκειτο η κυκλοφορία της νέας του δουλειάς με ερμηνεύτρια τη Χαρούλα Αλεξίου και πιθανόν τον Λαυρέντη Μαχαιρίτσα! 

Δυστυχώς όμως αυτό το σχέδιο δεν υλοποιήθηκε ποτέ κι έτσι εμείς που εκτιμούμε βαθιά τη μουσική του σπουδαίου αυτού συνθέτη μένουμε μ' ένα παράπονο, όπως λέει κι εκείνο το παλιό του τραγούδι, με μοναδική μας παρηγοριά την προσωρινή επιστροφή του στο κλείσιμο του αιώνα και της χιλιετίας, όταν το καλοκαίρι του 1999, συμμετέχοντας στο Φεστιβάλ Αθηνών, πραγματοποίησε μια διπλή μεγάλη συναυλία στις 18 και 19 Ιουλίου στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού, η οποία ηχογραφήθηκε ζωντανά κι αμέσως μετά εκδόθηκε σε διπλό δίσκο από τη Minos.

Αν και έχω μια αρνητική προδιάθεση για τις ζωντανές ηχογραφήσεις γενικώς, γιατί συνήθως "βιάζουν" το αυθεντικό υλικό στην προσπάθεια των ερμηνευτών να ξεφύγουν από την επιρροή της πρώτης εκτέλεσης, η οποία συνήθως ήταν σφραγισμένη από κλασικές ερμηνείες μεγάλων τραγουδιστών, οφείλω να ομολογήσω ότι η συγκεκριμένη ηχογράφηση είναι συναρπαστική από κάθε άποψη: Πρώτα πρώτα γιατί μας χαρίζει ένα χορταστικό πρόγραμμα με τριάντα ένα αγαπημένα τραγούδια του μεγάλου συνθέτη που καλύπτουν μια διαδρομή κάπου τριάντα χρόνων. Έπειτα γιατί έχουμε δυο σπουδαίους ερμηνευτές, τον Δημήτρη Μητροπάνο και τη Δήμητρα Γαλάνη, οι οποίοι δεν δείχνουν κανένα σύμπλεγμα απέναντι στις μεγάλες πρώτες εκτελέσεις των τραγουδιών και στέκονται με ταπεινότητα και σεβασμό απέναντι σε ένα εκλεκτό κοινό που τους αποθεώνει αυθόρμητα. Κι επίσης έχουμε και μια εγγραφή από τις καλύτερες που έχω ακούσει ποτέ σε live, έστω κι αν ένα τέτοιο υλικό υφίσταται μεγάλη επεξεργασία πάντα στο στούντιο, πριν καταγραφεί σε δίσκο.

Να προσθέσω ότι ο ίδιος ο συνθέτης συμμετέχει και ως ερμηνευτής σε κάποια τραγούδια, ιδιαίτερα στο εναρκτήριο ("Και σχόλιο ουδέν") που είναι γραμμένο ειδικά για τη συναυλία και αποτελεί ένα είδος παρουσίασης των συντελεστών της διπλής εκείνης βραδιάς (τραγουδιστών και μουσικών). Συμμετέχει επίσης η σοπράνο Τζούλια Σουγλάκου, μια συμμετοχή πραγματική έκπληξη ερμηνεύοντας δυο τραγούδια, ανάμεσα στα οποία και το αγαπημένο "Στους μπαξέδες" που πρώτη ερμήνευσε η Βίκυ Μοσχολιού κι ωστόσο αυτή εδώ η δεύτερη εκτέλεση μπορώ να πω ότι δίνει καινούργια ζωή στο κλασικό αυτό αριστούργημα!

Δήμος Μούτσης, Νάνα Μούσχουρη: Ταξιδιώτης (1990)

Ο "Ταξιδιώτης" είναι ένας από τους επιλεγμένους ελληνικούς δίσκους της διάσημης αοιδού Νάνας Μούσχουρη, η οποία κατά διαστήματα επέστρεφε στα πάτρια εδάφη αποτίοντας ένα είδος φόρου τιμής στις ρίζες της. Οι κυριότεροι σταθμοί αυτής της διαδρομής, μετά τη διεθνή της απογείωση, ήταν το 1972 το "Σπίτι μου σπιτάκι μου" (συνθέσεις των Χατζιδάκι, Ξαρχάκου και Κηλαηδόνη σε στίχους Γκάτσου), το 1985 η "Ενδεκάτη εντολή" του Χατζηνάσιου, το 1988 οι "Μύθοι μιας γυναίκας" του Χατζιδάκι (ο σημαντικότερος δίσκος αυτής της σειράς), το 1990 ο "Ταξιδιώτης" του Μούτση και το 1994 το "Αγάπη είν' η ζωή" του Ξαρχάκου.

Ο συγκεκριμένος δίσκος αποτελεί εξολοκλήρου δημιουργία του σπουδαίου συνθέτη Δήμου Μούτση (μουσική, στίχοι, ενορχήστρωση) και κυκλοφόρησε σε μια εποχή που ο δημιουργός είχε ήδη διαμορφώσει ένα νέο προσωπικό ύφος  με αφετηρία το περίφημο "Φράγμα" (1981) και στη συνέχεια το "Ενέχυρο" (1983), το "Να!..." (1987). Έτσι αυτή η κυκλοφορία έμοιαζε σαν παρένθεση στη συγκεκριμένη του πορεία με ένα θεαματικό άνοιγμα στο εμπορικό τραγούδι. Δεν το έκρυψε άλλωστε κι ο ίδιος ομολογώντας ότι χάρις σ' αυτόν το δίσκο μπόρεσε να αποκτήσει ...δικό του σπίτι και - προσθέτω εγώ - να αποσυρθεί σταδιακά από το δισκογραφικό προσκήνιο. 

Παρόλα αυτά, είναι μια αξιόλογη δουλειά με αρκετά καλογραμμένα τραγούδια, όπως το εισαγωγικό "Έφυγε το καλοκαίρι", το επώνυμο "Ταξιδιώτης του παντός", όπου συμμετέχει ως τραγουδιστής και ο Μούτσης, και το αργό ζεϊμπέκικο "Νυχτερινό ζεϊμπέκικο". Το δίσκο κλείνει μια θαυμάσια επανεκτέλεση του τραγουδιού "Το όνειρο" που είχε ερμηνεύσει τρία χρόνια νωρίτερα ο ίδιος ο Δήμος Μούτσης με τελείως άλλη ενορχηστρωτική αντίληψη. Προτιμώ χωρίς αμφιβολία την πρώτη εκτέλεση, αλλά και η ερμηνεία της Μούσχουρη είναι αξιοσημείωτη και έδωσε τη δυνατότητα στο αριστουργηματικό αυτό τραγούδι να έχει και μια διεθνή αποδοχή.

Δήμος Μούτσης: Εργατική Συμφωνία (1976)

Ένα χρόνο μετά την "Τετραλογία", με την οποία ο Δήμος Μούτσης μας προειδοποίησε πολύ αποφασιστικά ότι ετοιμαζόταν να εγκαταλείψει το παλιό του ύφος και να αναζητήσει καινούργιους τρόπους έκφρασης, ήρθε η "Εργατική Συμφωνία", ένας θεατρικός δίσκος με τα τραγούδια που έγραψε για τη θεατρική παράσταση "Απεργία" του Γιώργου Σκούρτη πάνω σε στίχους του συγγραφέα.

Τα τραγούδια είναι προσαρμοσμένα στις ανάγκες της σκηνικής δράσης και γιαυτό δεν λειτουργούν και τόσο αποκομμένα από το φυσικό τους χώρο ως ανεξάρτητος κύκλος τραγουδιών. Η χορωδία παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στην απόδοση των σκηνών του πλήθους και των μαζικών κινητοποιήσεων, ενώ τα σολιστικά μέρη αποδίδουν η Άλκηστη Πρωτοψάλτη, ο Χαράλαμπος Γαργανουράκης και ο ίδιος ο συνθέτης που εδώ δοκιμάζει για πρώτη φορά τις φωνητικές του δυνατότητες. Στο ρόλο του αφεντικού ο ηθοποιός Κωνσταντίνος Τζούμας. 

Η μελωδική φλέβα του συνθέτη ωστόσο είναι πάντα παρούσα και μας προσφέρει μερικά όμορφα τραγούδια, όπως: "Η Γεωργία", "Κι ύστερα πάλι λες", "Ο Μοχάμετ απ' τ' Αλγέρι" και "Το τραγούδι του Περέντα".

Δήμος Μούτσης: Ένα χαμόγελο (1969)

Αφού ολοκληρώσαμε τη θεματική ενότητα με τους τέσσερις προσωπικούς δίσκους του τραγουδοποιού Δήμου Μούτση, θέλω να παραμείνουμε για λίγο ακόμη στον σημαντικό συνθέτη, για να κλείσουμε κάποιες εκκρεμότητες με την πρωτότυπη δισκογραφία του. 

Έτσι λοιπόν σήμερα θα επιστρέψουμε στα πρώτα δημιουργικά του χρόνια, εκεί στα τέλη της δεκαετίας του '60, όταν έγραφε πανέμορφα λαϊκά τραγούδια σε στενή συνεργασία με τον μεγάλο στιχουργό Νίκο Γκάτσο. Το 1968 ηχογράφησε τον πρώτο του ολοκληρωμένο κύκλο τραγουδιών με τίτλο "Κάποιο καλοκαίρι", για να ακολουθήσει την επόμενη χρονιά ο δίσκος "Ένα χαμόγελο". Και οι δυο αυτοί ολοκληρωμένοι δίσκοι αποτελούν το επιστέγασμα μιας υπέροχης λαϊκής ανθοφορίας του δημιουργού που είχε ξεκινήσει το 1966 με σκόρπια τραγούδια για τις 45 στροφές ερμηνευμένα από τα τρία μεγάλα ονόματα του πενταγράμμου που διέθετε στο οπλοστάσιό της η Columbia, τον Γρηγόρη Μπιθικώτση, τη Βίκυ Μοσχολιού και τον Σταμάτη Κόκοτα.

Ο δίσκος λοιπόν "Ένα Χαμόγελο" ήταν ο δεύτερος μεγάλος σταθμός της δισκογραφικής πορείας του Δήμου Μούτση. Ένας συμπαγής κύκλος ένδεκα λαϊκών κομματιών με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της μελοποιίας και ενορχηστρωτικής ικανότητας του συνθέτη. Τα τέσσερα απ' αυτά είναι οργανικά πάνω σε πρωτότυπα θέματα ή σε μελωδίες των τραγουδιών συνδυασμένες σε μορφή λαϊκής ραψωδίας. Εξαιρετικές ενορχηστρώσεις με φευγαλέες συμφωνικές πινελιές που διαμορφώνουν ένα εντυπωσιακό αποτέλεσμα. Τα μπουζούκια του Κώστα Παπαδόπουλου και του Λάκη Καρνέζη μεγαλουργούν!

Τα επτά τραγούδια ερμηνεύουν συγκλονιστικά ο Γρηγόρης Μπιθκώτσης, ο Σταμάτης Κόκοτας και η Δήμητρα Γαλάνη, που εδώ κάνει την παρθενική της εμφάνιση σε ηλικία μόλις 17 χρονών!

Δε μου είναι εύκολο να μιλήσω αντικειμενικά για τα τραγούδια αυτά, καθώς η σχέση μου μαζί τους είναι βαθιά συναισθηματική. Αδύνατον να μη νιώσω την ίδια πάντα συγκίνηση κάθε φορά που ακούω το "Αύριο πάλι", ένα τραγούδι υπόδειγμα ποιητικής και μελωδικής δωρικότητας, που οδήγησε την ερμηνευτική δεινότητα του Γρηγόρη Μπιθικώτση σε νέες κατακτήσεις. Και πλάι σ' αυτό, τα άλλα δυο διαμάντια με τον ίδιο ερμηνευτή: "Μ' ένα παράπονο" και "Είχαμε περηφάνια". Αλλά και τα πανέμορφα "Βράδιασε" και "Κάποιο τρένο" με την ακατέργαστη ακόμη φωνή της Δήμητρας Γαλάνη. 

Ο τραγουδοποιός Δήμος Μούτσης: Για πούλημα λοιπόν! (1994)

Με τον διαχρονικά επίκαιρο τίτλο "Για πούλημα λοιπόν!" κυκλοφόρησε το 1994 από τη WEA ο τελευταίος μέχρι σήμερα δίσκος του Δήμου Μούτση με πρωτότυπα τραγούδια. Έκτοτε ο σπουδαίος συνθέτης έπαψε να απασχολεί την ελληνική μουσική πραγματικότητα με μια επιδεικτική, αλλά συνεπή απαξίωση του εγχώριου μουσικού γίγνεσθαι εδώ και πάνω από 25 χρόνια ήδη! Μοναδική εξαίρεση στη μακροχρόνια σιωπή του η μεγάλη (αποχαιρετιστήρια;) συναυλία του στο Ηρώδειο το καλοκαίρι του 1999, αν και κατά καιρούς έχει διαρρεύσει η πληροφορία ότι έχει έτοιμο και μάλιστα ηχογραφημένο εδώ και χρόνια έναν νέο κύκλο τραγουδιών με ερμηνεύτρια τη Χαρούλα Αλεξίου!
Φαίνεται πως υπήρξαν καταστάσεις που τον ενόχλησαν προσωπικά, χωρίς ποτέ να έχει καταγγείλει φανερά κάτι συγκεκριμένο. Αλλά δεν είναι και τόσο δύσκολο να μπει κανείς στη σκέψη ενός τόσο σοβαρού και πολυτάλαντου δημιουργού, ο οποίος έχει κοσμήσει την ελληνική δισκογραφία με δεκάδες διαχρονικά και πολυαγαπημένα διαμάντια για τριάντα τόσα χρόνια, από τα μέσα του '60 και δώθε. Μια μικρή ίσως ιδέα μας δίνει το καταγγελτικό του σημείωμα που συνοδεύει το ένθετο φυλλάδιο αυτού του δίσκου:

Έχω κάτι σκέψεις μυστήριες που λες!... Στα τόσα χρόνια που κάνω αυτή τη δουλειά, δε φανταζόμουνα ποτέ ότι υπήρχαν μέσα στο χώρο παράγοντες τόσο ανίκανοι και αναιδείς συγχρόνως, που θα μπορούσαν ν' αλλιώσουν το αποτέλεσμα μιας δουλειάς που με τόση αγάπη, συνέπεια και σοβαρότητα υπηρετεί κάποιος. Και όμως!... Τέλος πάντων, όλα αυτά πια αποτελούν ένα "γραφικό" παρελθόν που δεν αξίζει τον κόπο να το θυμάται κανείς, μια και τελικά κανένα ρόλο δεν έπαιξαν στην ποιότητα, στη μορφή και γενικά στο αποτέλεσμα αυτής της ίσως μέχρι σήμερα καλύτερης προσωπικής μου δουλειάς.

Ο δίσκος, δυστυχώς, πέρασε απαρατήρητος, καθώς δεν υποστηρίχθηκε κιόλας από τους μηχανισμούς προώθησης εκ μέρους της εταιρίας. Αυτό βέβαια δεν μας πολυενδιαφέρει, αφού έχουμε στα χέρια μας αυτή τη δουλειά και μπορούμε να τη χαιρόμαστε, παρά την πικρία του δημιουργού της. Όχι, δεν είναι η καλύτερη δουλειά του Δήμου Μούτση, όσο κι αν θέλει ο ίδιος να υποστηρίξει κάτι τέτοιο. Ωστόσο είναι μια από τις καλύτερες δισκογραφικές κυκλοφορίες εκείνης της δεκαετίας κι ας ήταν μια περίοδος ανάκαμψης του ελληνικού τραγουδιού με την πληθωρική ανθοφορία των νέων τραγουδοποιών της γενιάς του '90. 

Ο τραγουδοποιός Δήμος Μούτσης: Να!... (1987)

Συνεχίζοντας τη γραμμή που είχε χαράξει με τους δίσκους "Φράγμα" (1981) και "Ενέχυρο" (1983) ο Δήμος Μούτσης ολοκληρώνει τη δισκογραφική του δραστηριότητα στη δεκαετία του '80 με μια πολύ αξιόλογη δουλειά που φέρει τον τίτλο "Να!...". 

Με το άλμπουμ αυτό μάλιστα ο συνθέτης επιστρέφει στην εταιρία Philips, όπου είχε και παλιότερα (1970-1973) ξαναδουλέψει κυκλοφορώντας τότε τρεις μεγάλους δίσκους, μεταξύ των οποίων και ο θρυλικός "Άγιος Φεβρουάριος" (1971). Κατά τη νέα σύντομη παραμονή του στην εταιρία θα ηχογραφήσει συνολικά δύο μεγάλους δίσκους, πρώτα το "Να!..." (1987) και τρία χρόνια αργότερα το "Ταξιδιώτης" με τη Νάνα Μούσχουρη, το οποίο γνώρισε και αξιόλογη διεθνή καριέρα, χάρις στην οποία ο συνθέτης μπόρεσε να αποκτήσει δικό του σπίτι, όπως έχει πει ο ίδιος!

Στο "Να!..." βρίσκουμε σε πλήρη ανάπτυξη όλα τα καινούργια χαρακτηριστικά της τραγουδοποιίας του Μούτση. Ηλεκτρικά στοιχεία, ροκ μπαλάντες και διαρκείς αναφορές στο αμερικάνικο μπλουζ. Ο ίδιος έχει την πλήρη ευθύνη των τραγουδιών του. Μουσική, στίχοι, ερμηνεία και ενορχήστρωση είναι αποκλειστικά δικά του. 

Στο δίσκο περιέχονται δύο από τα ωραιότερα τραγούδια που έγραψε ποτέ ο συνθέτης, τα οποία μάλιστα καλύπτουν τα δυο άκρα του ως πρόλογος και επίλογος: Το μαγευτικό "Όνειρο", που το ερμήνευσε αργότερα και η Μούσχουρη, και το μελωδικότατο "Ο έρωτας είναι πάντα μελαγχολικός". Υπάρχουν όμως κι άλλα ωραία τραγούδια σ' αυτήν την ώριμη δουλειά του Μούτση, όπως το "Μια φυσαρμόνικα που κλαίει" και το "Μην το ψάχνεις... δεν πειράζει". Κάποια μάλιστα είχαν παρουσιαστεί νωρίτερα ζωντανά στο Καφεθέατρο.

Ο τραγουδοποιός Δήμος Μούτσης: Ενέχυρο (1983)

Δυο χρόνια μετά το "Φράγμα" ο Δήμος Μούτσης μας δίνει το "Ενέχυρο", με το οποίο ουσιαστικά ολοκληρώνεται η καλλιτεχνική του αυτονόμηση ως ολοκληρωμένου τραγουδοποιού, καθώς πλέον ο ίδιος υπογράφει τα τραγούδια του ως συνθέτης, στιχουργός, ερμηνευτής και φυσικά ενορχηστρωτής!
Μια ιδέα για τις στιχουργικές του ανησυχίες είχαμε πάρει παλιότερα στο δίσκο "Μαρτυρίες" (1974), αλλά αυτή εδώ είναι η πρώτη ολοκληρωμένη στιχουργική του προσπάθεια. Ο λόγος του είναι αιχμηρός και ειρωνικός στα όρια του σαρκασμού, θυμίζει κάπως τη γραφή του Λουκιανού Κηλαηδόνη που είχε προηγηθεί στο πεδίο αυτό με τον "Καουμπόϊ" του, αλλά ο Μούτσης είναι σαφώς πιο επιθετικός και διεισδυτικός. Αξιοσημείωτο πάντως είναι ότι, παρά τη μακρά θητεία του στο πλάι του Νίκου Γκάτσου, δε φαίνεται στους στίχους του καμία επιρροή από τον μεγάλο στιχουργό, πιθανότατα συνειδητά, αφού ο συνθέτης με τις νέες μουσικές του επιλογές επιδίωκε εμφανώς να αποκόψει τον ομφάλιο λώρο που τον συνέδεε με το παλιό του ύφος.

Η ουσία πάντως είναι ο δίσκος είναι θαυμάσιος, με πολύ όμορφα τραγούδια και δυνατή ενορχήστρωση στις παρυφές του ροκ και του μπλουζ με πλάγιες αναφορές στον Bob Dylan. Πέρα από τις αβανταδόρικες "Γκόμενες", που αποτέλεσαν το σουξέ, ας πούμε, του δίσκου, δεν μπορώ να μη σταθώ σε διαμάντια, όπως το "Γουόκμαν" (για την έλλειψη επικοινωνίας του σύγχρονου ανθρώπου), ο "Αντώνης Β." (θρήνος για την αυτοπυρπόληση του γλύπτη Αντώνη Βεζιρτζή), η μελωδικότατη "Απολογία" (όπου πρωταγωνιστεί το βιολί), το "Τριγύρω" (ένα εξαίσιο σοφιστικέ ζεϊμπέκικο) με τη φωνή της Ροζαλίας και η "Νέα Υόρκη" (μια πικρή ελεγεία για τον ελληνισμό της αμερικάνικης μεγαλούπολης).