Μ. Θεοδωράκης, Μ. Ζορμπαλά: Ταξίδι μέσα στη νύχτα (1978)

Δεύτερος σημαντικός σταθμός στη γόνιμη συνεργασία του Μίκη Θεοδωράκη με τη Μαργαρίτα Ζορμπαλά ήταν ο δίσκος "Ταξίδι μέσα στη νύχτα" που εκδόθηκε από τη Lyra το 1978, αφού ένα χρόνο νωρίτερα η τραγουδίστρια ηχογράφησε έναν ακόμη δίσκο για τη Minos με "12 Ρούσικα Λαϊκά Τραγούδια" βασισμένα σε ελληνική απόδοση του Γιάννη Ρίτσου.

Ο κύκλος τραγουδιών λοιπόν "Ταξίδι μέσα στη νύχτα" αποτελεί αναμφίβολα την πιο σημαντική προσωπική δισκογραφική στιγμή της Ζορμπαλά και τη δεύτερη συνεργασία της με τον Μίκη, τρία χρόνια μετά τις αριστουργηματικές "Μπαλάντες", όπου μοιραζόταν την ερμηνεία με τον Πέτρο Πανδή. 

Ο δίσκος περιλαμβάνει δέκα τρυφερές λυρικές μπαλάντες βασισμένες σε στίχους του Γιάννη Θεοδωράκη (τέσσερα τραγούδια), του Μάνου Ελευθερίου, του Νίκου Γκάτσου (σε δεύτερη εκτέλεση το "Αγάπη δίχως άκρη"), του Δημήτρη Κεσίσογλου, του Μπότσαρη και του ίδιου του Μίκη. Η εκλεπτυσμένη ενορχηστρωτική γραμμή και το αέρινο άγγιγμα του μπουζουκιού από τον μεγάλο δεξιοτέχνη Λάκη Καρνέζη συμπλέουν αρμονικά με την εύθραυστα αισθαντική ερμηνεία της Ζορμπαλά και το αποτέλεσμα είναι άκρως γοητευτικό και όμορφο.

Μίκης Θεοδωράκης, Μαν. Αναγνωστάκης: Μπαλάντες (1975)

Ανοίγω σήμερα έναν μικρό θεματικό κύκλο αφιερωμένο στον "λυρικό" Μίκη Θεοδωράκη μέσα από την εξαιρετική συνεργασία του με τη Μαργαρίτα Ζορμπαλά στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του '70. Ο θεματικός αυτός κύκλος βασίζεται σε τέσσερις πολύ όμορφες δισκογραφικές εκδόσεις με τραγούδια του μεγάλου συνθέτη που ερμηνεύει η νεοφώτιστη τότε 18/χρονη τραγουδίστρια. Πρόκειται για τους δίσκους: "Μπαλάντες" (1975), "Ταξίδι μέσα στη νύχτα" (1978), "Τρεις κύκλοι" (1979) και "Μεθυσμένο κορίτσι" (1980).

Συμπληρώνονται φέτος δεκαπέντε χρόνια από το θάνατο του μεγάλου μεταπολεμικού μας ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη (1925-2005) και δε θα μπορούσαμε να μην παρουσιάσουμε στον Δισκοβόλο τη σημαντικότερη δισκογραφική του "εμφάνιση", δηλαδή τον κύκλο μελοποιημένων του ποιημάτων "Μπαλάντες" που ηχογράφησε ο Μίκης Θεοδωράκης το 1975, αν και η μελοποίηση είχε γίνει νωρίτερα κατά τη διετία 1973-1974. Αρχικά συμπεριλήφθηκαν στην ενότητα "Λερναία Ύδρα", αλλά τελικά εννέα από αυτά δισκογραφήθηκαν αυτόνομα, ενώ έμεινε εκτός δίσκου το "Ίσκιοι βουβοί", το οποίο θα ηχογραφηθεί πολλά χρόνια αργότερα και θα ενσωματωθεί τελικά στο δίσκο "Άσματα" (Peregrina, 1998).

Η σχέση του Μίκη Θεοδωράκη με την ποίηση του Αναγνωστάκη ήταν παλιότερη, όταν το 1969 ο συνθέτης μελοποίησε δύο μεγάλα ποιήματα ("Μιλώ", "Χάρης 1944") για τον κύκλο "Αρκαδία VIII" που τραγούδησε η Μαρία Φαραντούρη. Το "Μιλώ" μάλιστα γνώρισε την πλατιά αποδοχή σε μια δεύτερη ερμηνεία του λίγο αργότερα από τον Αντώνη Καλογιάννη. Το 1976 επίσης στο δίσκο "Της Εξορίας" που ερμήνευσε ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου είχαμε άλλα τέσσερα μελοποιημένα ποιήματα του Αναγνωστάκη («Έφτασες αργά», «Δεν έφταιγεν ο ίδιος», «Ήτανε νέοι», «Κάθε πρωί»).

Οι "Μπαλάντες" αποτελούν ένα υψηλό δείγμα της λυρικής πλευράς του συνθέτη. Οι δωρικές μελωδίες και η υποδειγματικά λιτή - λόγιου προσανατολισμού - ενορχήστρωση δίνουν την ευκαιρία στους δύο σπουδαίους θεοδωρακικούς ερμηνευτές, τον δοκιμασμένο Πέτρο Πανδή και την πρωτόβγαλτη Μαργαρίτα Ζορμπαλά, να αναδείξουν τις μεγάλες εκφραστικές τους δυνατότητες στην αναμφισβήτητα καλύτερη δισκογραφική τους παρουσία. 
Τα τραγούδια "Δρόμοι παλιοί" και "Μες στην κλειστή μοναξιά μου" είναι αυθεντικά διαμάντια και - κατά τη γνώμη μου - ανήκουν στις κορυφαίες στιγμές του μεγάλου συνθέτη. Και τα υπόλοιπα τραγούδια είναι υψηλής αισθητικής αξίας. Θα ξεχώριζα ίσως παραπάνω το εναρκτήριο "Ναυάγιο" και το πεσιμιστικό ελεγείο "Οι στίχοι αυτοί".

Γ. Χατζηνάσιος, Νάνα Μούσχουρη: Η ενδεκάτη εντολή (1985)

Ο δίσκος "Η ενδεκάτη εντολή" των Γιώργου Χατζηνάσιου και Νίκου Γκάτσου ανήκει σε μια ιδιαίτερη κατηγορία μέσα στην πλούσια δισκογραφία της διάσημης Ελληνίδας τραγουδίστριας Νάνας Μούσχουρη. Αναφέρομαι βέβαια στην κατηγορία των ελληνικών της δίσκων που φρόντιζε κατά καιρούς να ηχογραφεί, για να διατηρεί την επαφή της με τα πάτρια.
Μετά τη λαμπρή συνεργασία της με τον Μάνο Χατζιδάκι στο μεταίχμιο των δεκαετιών του '50 και '60, πρώτος σταθμός αυτής της δισκογραφικής της παρουσίας ήταν το "Σπίτι μου σπιτάκι μου"  το 1972 με τραγούδια των Χατζιδάκι, Ξαρχάκου, Κηλαηδόνη. Το 1984 ηχογράφησε μια λαμπρή συναυλία της στο Ηρώδειο, ενώ ένα χρόνο αργότερα κυκλοφόρησε ο δίσκος της με τον Χατζηνάσιο και στη συνέχεια ακολούθησαν συνεργασίες με τον Μάνο Χατζιδάκι και πάλι ("Οι μύθοι μιας γυναίκας", 1988), τον Δήμο Μούτση ("Ταξιδιώτης", 1990), τον Σταύρο Ξαρχάκο ("Αγάπη είναι η ζωή", 1994) και την Ευανθία Ρεμπούτσικα ("Αθήνα-Θεσσαλονίκη", 1997).

Ο δίσκος "Η ενδεκάτη εντολή" περιέχει δώδεκα τραγούδια, όλα γραμμένα πάνω σε στίχους του Νίκου Γκάτσου, σταθερού συνεργάτη της μεγάλης ερμηνεύτριας στο ελληνικό της ρεπερτόριο από το ξεκίνημά της. Με εξαίρεση το τραγούδι "Γιαρέμ γιαρέμ" που είναι παλιότερο και είχε γνωρίσει επιτυχία σε αρκετές διαφορετικές εκτελέσεις (Αιμιλία Νομικού, Δήμητρα Γαλάνη, Χριστιάνα), όλα τα υπόλοιπα είναι καινούργια. 

Δοκιμασμένος με επιτυχία ήδη ο συνθέτης σ' ένα ύφος δυτικότροπο με εντυπωσιακά ενορχηστρωτικά εργαλεία, έγραψε τα τραγούδια του πάνω στη φωνή της διάσημης αοιδού και το αποτέλεσμα ήταν εξόχως λαμπερό, πράγμα που πιστοποίησαν και οι τεράστιες πωλήσεις του δίσκου εντός κι εκτός Ελλάδας. Στα μέτρα της εγχώριας αγοράς αυτός υπήρξε ο εμπορικότερος δίσκος του συνθέτη. 

Βέβαια όλα αυτά τα στοιχεία, που συνδέονται με το καθαρά εμπορικό μέρος, έχουν επικαλύψει σχεδόν παραμορφωτικά την πραγματική ποιότητα των τραγουδιών, μερικά από τα οποία είναι πολύ όμορφα, όπως τα "Η ενδεκάτη εντολή", "Ήλιε που χάθηκες", "Ο ταξιδιώτης του ονείρου" και "Μικρό μου αλφαβητάρι".

Γιώργος Χατζηνάσιος, Γιάννης Κούτρας: Πίσω απ' τη βιτρίνα (1981)

Παρόλο που οι πρώτες (αρχές του '70) κινηματογραφικές μουσικές του Γιώργου Χατζηνάσιου ("Σ΄αγαπώ", "Η Αλίκη δικτάτωρ") έχουν εκδοθεί εκ των υστέρων από τη δισκογραφική εταιρία Lyra, στην πραγματικότητα η μόνη πρωτότυπη δουλειά του συνθέτη στη συγκεκριμένη εταιρία εκδόθηκε τον Οκτώβριο του 1981 με τίτλο "Πίσω απ' τη βιτρίνα" και με μοναδικό ερμηνευτή τον Γιάννη Κούτρα, την ίδια χρονιά που εκδόθηκε σε άλλη εταιρία και ο δίσκος "Συναξάρια" με τον Δημήτρη Μητροπάνο.

Ο Γιάννης Κούτρας είναι ο ερμηνευτής που ταυτίστηκε στη συνείδηση του κόσμου με το "Σταυρό του Νότου" (1979) του Θάνου Μικρούτσικου, αν και τον πρωτογνωρίσαμε λίγο νωρίτερα στο αριστούργημα του ίδιου συνθέτη "Μουσική πράξη στον Μπρεχτ" (1978). Αργότερα συμμετείχε στον αξιόλογο δίσκο του Μιχάλη Γρηγορίου "Η αγάπη είναι ο φόβος" (1980), ώσπου ήρθε ο δίσκος του Γιώργου Χατζηνάσιου, που είναι ουσιαστικά και πρώτος προσωπικός του.

Όταν πρωτοκυκλοφόρησε ο δίσκος, θυμάμαι ότι τον είδα με μεγάλη επιφύλαξη και προκατάληψη, μιας και ένιωθα ότι αυτή η συνάντηση ήταν αφύσικη εν σχέσει με το καταγραμμένο ήδη ύφος των δύο καλλιτεχνών που έκανε αυτή τη συνεργασία να μοιάζει εντελώς παράταιρη. Τα τραγούδια βέβαια μου άρεσαν από την πρώτη στιγμή, αλλά δυσκολευόμουν να τα αποδεχθώ με τη συγκεκριμένη φωνή. Μου πήρε πολύ χρόνο, για να το αποδεχθώ, ήρθαν και κάποιες άλλες ανάλογου προσανατολισμού ηχογραφήσεις του τραγουδιστή κι έτσι πια σήμερα βρίσκω πολύ φυσική τη συγκεκριμένη σύμπραξη. Άλλωστε κι ο Χατζηνάσιος φαίνεται πως φρόντισε να προσαρμόσει σε μεγάλο βαθμό το δικό του ύφος προς τις φωνητικές ιδιαιτερότητες του Κούτρα. Και το κατάφερε απόλυτα αποδεικνύοντας τελικά ότι ίσως χαράμισε μεγάλο κομμάτι του αναμφισβήτητου ταλέντου του στο βωμό της εμπορικότητας και του εύκολου σουξέ.

Γιώργος Χατζηνάσιος, Δ. Μητροπάνος: Τα συναξάρια (1981)

Θέλω να επιστρέψω για λίγο στον συνθέτη Γιώργο Χατζηνάσιο, τη δισκογραφία του οποίου μέσα στη δεκαετία του '70 έχουμε δει πρόσφατα. Στη δεκαετία του '80 λοιπόν ο συνθέτης μπαίνει δυναμικά με διπλή δισκογραφική κατάθεση το 1981 ("Τα συναξάρια", "Πίσω απ' τη βιτρίνα"), αλλά στη συνέχεια αρχίζει να αραιώνει πολύ την ηχογράφηση τραγουδιών και στρέφεται περισσότερο προς το θέατρο, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Το 1983 πάντως ηχογράφησε έναν ακόμη προσωπικό δίσκο με τη Μαρινέλλα ("Για σένα τον άγνωστο") και το 1985 έκανε τη μεγαλύτερη εμπορική του ηχογράφηση με το δίσκο της Νάνας Μούσχουρη "Η ενδεκάτη εντολή", ο οποίος είχε και διεθνή διανομή.

Σ' αυτό λοιπόν το δεύτερο αφιέρωμά μου στα τραγούδια του Χατζηνάσιου θέλω να σταθώ στους τρεις πολύ αξιόλογους δίσκους που μας έδωσε στο πρώτο μισό της δεκαετίας του '80, δηλαδή τα "Συναξάρια", το "Πίσω απ' τη βιτρίνα" και την "Ενδεκάτη εντολή", δίσκους που αποτελούν την κορύφωση της συνθετικής του προσφοράς και είναι, κατά τη γνώμη μου, και οι καλύτεροι όλης της καριέρας του.

Ξεκινώ λοιπόν με "Τα συναξάρια" που εκδόθηκαν το 1981 από την PolyGram και αποτελούν τη μοναδική συνεργασία του συνθέτη με τον μεγάλο λαϊκό τραγουδιστή Δημήτρη Μητροπάνο. Και χωρίς περιστροφές δηλώνω ότι θεωρώ πως αυτός είναι ο κορυφαίος δίσκος που μας έδωσε ποτέ ο Χατζηνάσιος, αλλά και ο καλύτερος προσωπικός δίσκος του Μητροπάνου!

Ο Χατζηνάσιος σ' αυτόν το δίσκο απέφυγε τα συνηθισμένα του κλισέ κι έγραψε πολύ όμορφα τραγούδια, καλοδουλεμένα στη μελωδική τους ανάπτυξη και την ενορχηστρωτική τους ενδυμασία. Είχε στα χέρια του και καλούς στίχους από τους έμπειρους και άξιους στιχουργούς Μάνο Ελευθερίου και Μιχάλη Μπουρμπούλη, καθώς και τους Μάνο Κουφιανάκη και Κυριάκο Ντούμο. Η θεματολογία τους αντλείται από την καθημερινότητα, αλλά και από τα πλούσια τοπία της μνήμης.

Πρόκειται λοιπόν για έναν πολύ αξιόλογο δίσκο και μάλιστα με το σπάνιο χαρακτηριστικό να έχει δώδεκα τραγούδια (ένδεκα συν ένα οργανικό φινάλε) εξίσου ενδιαφέροντα όλα από το πρώτο ως το τελευταίο. Δύσκολα ξεχωρίζεις κάποιο, έστω κι αν ακούστηκαν περισσότερο δυο τρία απ' αυτά, όπως το "Η αγάπη χάθηκε", το "Γύρνα το φύλλο" και το "Μια παρέα είμαστε". Τρυφερές κι αισθαντικές μελωδίες δίπλα σε ορθόδοξα λαϊκά, όπως τα "Στη μνήμη ενός παλιού ρεμπέτη", "Θεσσαλονίκη, Σαββατόβραδο κι Απρίλης" και "Μαυραγορίτης μάγκας", όλα σε ύφος νεορεμπέτικο, αποστομωτικά πειστικό!

Ο Γιώργος Μονεμβασίτης παρουσιάζει τον ποιητή Μιχάλη Γκανά

Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εκδήλωση είναι προγραμματισμένη για το απόγευμα της ερχόμενης Δευτέρας στη Νέα Πεντέλη. Το Pentelica pharmacy και οι εκδόσεις Μελάνι ετοίμασαν ένα αφιέρωμα στον ποιητή και στιχουργό Μιχάλη Γκανά (γενν. 1944). Ο έγκριτος μουσικοκριτικός και ιστορικός της μουσικής Γιώργος Μονεμβασίτης έχει την επιμέλεια της εκδήλωσης και θα παρουσιάσει τον ποιητή στο κοινό, ενώ ο ίδιος ο Μιχάλης Γκανάς θα διαβάσει κείμενά του.

Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί τη Δευτέρα, 27 Ιανουαρίου 2020 στις 19:15 στο Pentelica pharmacy, στην Πλατεία Ηρώων της Νέας Πεντέλης.

Με την ευκαιρία να θυμίσω ότι ο Μιχάλης Γκανάς έχει ήδη αφήσει ισχυρό το αποτύπωμά του στην ελληνική δισκογραφία με μερικές πολύ εκλεκτές μουσικές στιγμές που αγαπήσαμε κι έχουμε τραγουδήσει. Το πρώτο φανέρωμά του στο ελληνικό τραγούδι σημειώθηκε το 1983 με τη συμμετοχή του στο δίσκο "Πρώτο βράδυ στην Αθήνα" του Νίκου Ξυδάκη. Το 1991 επανήλθε με τον κύκλο τραγουδιών "Τα μυστικά τραγούδια" του Νίκου Μαμαγκάκη, παράλληλα με κάποιες θεατρικές δουλειές του. Ακολούθησε μια πολύ γόνιμη συνεργασία με τον Ara Dinkjan, τον Δημήτρη Παπαδημητρίου και την Ελευθερία Αρβανιτάκη ("Τα κορμιά και τα μαχαίρια", "Τραγούδια για τους μήνες"), αλλά και τον Μίκη Θεοδωράκη στον κύκλο τραγουδιών "Ασίκικο Πουλάκη" (1996) που ερμήνευσε ο Βασίλης Λέκκας. Και στη συνέχεια πάμπολλες άλλες συνεργασίες με πολύ εκλεκτούς δημιουργούς της νεότερης γενιάς, όπως ο Χάρης & Πάνος Κατσιμίχας, ο Μίνως Μάτσας, ο Νίκος Ζούδιαρης και η Ευανθία Ρεμπούτσικα. 

Απόστολος Καλδάρας: Μπαλάντες του Περιθωρίου (1990)

Ολοκληρώνουμε σήμερα το μεγάλο αφιέρωμα στη λαϊκή δισκογραφία του κορυφαίου συνθέτη Απόστολου Καλδάρα (1922-1990) με έναν ξεχωριστό κύκλο τραγουδιών του που αποτέλεσαν και το κύκνειο άσμα του στο ελληνικό τραγούδι.

Πρόκειται για τις "Μπαλάντες του περιθωρίου", έναν κύκλο δέκα τραγουδιών, από τα οποία το τελευταίο είναι οργανικό. Ο δίσκος αυτός εκδόθηκε λίγους μήνες πριν από το θάνατο του συνθέτη το 1990 από τον Σείριο του Μάνου Χατζιδάκι, ο οποίος είχε φροντίσει να φιλοξενήσει σ' αυτή την άκρως εκλεκτική και ποιοτική γωνιά πολλές πρωτότυπες εργασίες παλιών και καινούργιων δημιουργών σε ολόκληρη τη δεκαετία του '80. Μάλιστα ο ίδιος ο Χατζιδάκις έδωσε τον τίτλο στο συγκεκριμένο δίσκο του Καλδάρα.

Ο δίσκος λοιπόν περιλαμβάνει εννέα χαμηλόφωνες λαϊκές μπαλάντες με θεματολογία αντλημένη από την παλιά Αθήνα δημιουργώντας μιαν όμορφη μουσική τοιχογραφία με περιθωριακούς τύπους εκείνου του καιρού, όπως οι διαβόητοι κουτσαβάκηδες, αλλά και οι πρώτοι ρεμπέτες μέσα από το περίφημο μουσικό σχήμα "Τετράς η ξακουστή του Πειραιώς" που την αποτέλεσαν οι πρωτομάστορες του ρεμπέτικου Μάρκος Βαμβακάρης, Ανέστης Δελιάς, Γιώργος Μπάτης και Στράτος Παγιουμτζής.

Τα τραγούδια διαθέτουν όμορφες μελωδίες και μιαν απροσδόκητη φρεσκάδα, λες κι επρόκειτο για έναν καινούργιο συνθέτη που μόλις εμφανιζόταν στο προσκήνιο! Ανάλογη είναι και η πολύ λεπτεπίλεπτη ενορχήστρωση από τον ίδιο τον συνθέτη, ο οποίος άλλωστε από παλιά δε δίσταζε να ενσωματώνει στις ενορχηστρώσεις του και πολλά όργανα που δεν είχαν θέση σε μια τυπική λαϊκή ορχήστρα (φλάουτο, βιολοντσέλο, βιόλα, κλαρινέτο κλπ.). Ο Δημήτρης Μαριόλας παίζει μπουζούκι, η Αναστασία Γεωργάκη ακορντεόν, ο Σπύρος Λιβιεράτος κρουστά, ο Κώστας Νικολόπουλος κιθάρα, η Ελένη Ραβανοπούλου βιολοντσέλο, ο Παντελής και ο Βαγγέλης Δεσποτίδης βιολί, η Μαρία Καλιότζη βιόλα, ο Φίλιππος Τσεμπερούλης φλάουτο και κλαρίνο.

Απ. Καλδάρας, Ηλίας Κλωναρίδης: Η συνάντηση (1981)

Μπαίνοντας πια στη δεκαετία του '80 ο Απόστολος Καλδάρας συνεχίζει ακούραστος να τροφοδοτεί την ελληνική δισκογραφία με όμορφα τραγούδια. Αφού μεσολάβησε το 1980 ένας προσωπικός του δίσκος με τον Σταμάτη Κόκοτα ("Ο Σταμάτης Κόκοτας τραγουδά για όλους"), ήρθε η στιγμή μιας άλλης ωραίας του συνάντησης. Κι αυτή "Η συνάντηση" ήταν με τον ανερχόμενο τότε λαϊκό τραγουδιστή Ηλία Κλωναρίδη, τον οποίο πρωτογνωρίσαμε από τη συμμετοχή του στους "Ελεύθερους πολιορκημένους" (1977) του Γιάννη Μαρκόπουλου και κυρίως από τη συνεργασία του με τον συνθέτη Γιώργο Κατσαρό μέσα από το μεγάλο τους σουξέ "Ο Αυγερινός".

Ο δίσκος λοιπόν "Η συνάντηση" του Ηλία Κλωναρίδη και του Απόστολου Καλδάρα κυκλοφόρησε το 1981 από την Columbia και περιλαμβάνει δεκατρία λαϊκά τραγούδια χαμηλών τόνων με όμορφες μελωδίες που αναδεικνύονται ανάγλυφα από την "έντεχνου" προσανατολισμού ενορχήστρωση του Τάσου Καρακατσάνη. Οι στίχοι γράφτηκαν από τους Δημήτρη Ρήτα, Β. Μπουσιώτη και τον συνθέτη. Στα φωνητικά συνοδεύει η Χαρούλα Αλεξίου.

Κι όπως συνέβη πολλές φορές με τους λαϊκούς δίσκους του Καλδάρα, έτσι κι αυτή τη φορά δεν παρέλειψε ο συνθέτης να ρίξει κλεφτές ματιές στο παλιότερο ρεπερτόριό του θέλοντας να φρεσκάρει πάντα κάποιες μελωδίες δοκιμάζοντάς τις με καινούργιες φωνές. Έτσι λοιπόν κι εδώ έχουμε δυο τραγούδια σε επανεκτέλεση και τα δυο προερχόμενα από το δίσκο "Τα ορθόδοξα" (1978) του Στράτου Διονυσίου. Το ένα επιγράφεται "Αστραποκοπήσαν τα μαχαίρια" και αποτελεί τη δεύτερη μεταλλαγή σε τραγούδι του υπέροχου οργανικού "Απτάλικου" από τον "Βυζαντινό Εσπερινό". Άλλο ένα οργανικό που μετατράπηκε σε τραγούδι με τίτλο "Δυο εικοσάχρονα παιδιά" ήταν το "Βυζαντινός αέρας" που είχε χρησιμοποιηθεί ως φινάλε στα "Ορθόδοξα". 

Απ. Καλδάρας, Λάκης Χαλκιάς: Λαϊκά μονοπάτια (1979)

Συνεχίζοντας ακατάπαυστα να εμπλουτίζει το λαϊκό ρεπερτόριο του ελληνικού πενταγράμμου ο μεγάλος λαϊκός συνθέτης Απόστολος Καλδάρας ηχογράφησε έναν ακόμη προσωπικό δίσκο τραγουδιστή το 1979 για λογαριασμό της Columbia. 

Αυτή τη φορά διάλεξε έναν διαφορετικό ερμηνευτή που λίγα χρόνια νωρίτερα είχε χτίσει μια λαμπρή καριέρα στο πεδίο του έντεχνου τραγουδιού. Αναφέρομαι στον Λάκη Χαλκιά (γενν. 1943), γιο του μυθικού κλαριντζή Τάσου Χαλκιά, ο οποίος - αν και είχε ξεκινήσει ως λαϊκός τραγουδιστής από τις αρχές του '60 - κατά την πενταετία 1973-1977 βρέθηκε στο στενό περιβάλλον του σπουδαίου συνθέτη Γιάννη Μαρκόπουλου κι έγινε ένας από τους πιο βασικούς του ερμηνευτές σε μια σειρά αριστουργηματικών έργων ("Ο Στράτης Θαλασσινός...", "Θητεία", "Μετανάστες", "Θεσσαλικός Κύκλος", "Ανεξάρτητα", "Οροπέδιο", "Εργάτες", "Ελεύθεροι πολιορκημένοι"), ενώ στη συνέχεια προσπάθησε να χτίσει τη δική του ανεξάρτητη καριέρα κινούμενος μεταξύ παραδοσιακού και λαϊκού τραγουδιού.

Ο δίσκος "Λαϊκά μονοπάτια" του Απόστολου Καλδάρα αποτελεί τον πρώτο σημαντικό σταθμό της προσωπικής πορείας του Λάκη Χαλκιά. Πρόκειται για έναν καλογραμμένο κύκλο με δεκατέσσερα τραγούδια, τα μισά από τα οποία είναι σε δεύτερη εκτέλεση. Ο δίσκος ξεκινάει με το ζεϊμπέκικο "Για μας τους άτυχους" που δεν είναι άλλο από το γνωστό "Η φιλοσοφία του μπαγλαμά" σε στίχους της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου που πρώτος ερμήνευσε το 1970 ο Γιάννης Καλατζής, αλλά στη συνέχεια και ο Δημήτρης Κοντολάζος. Δυο τραγούδια ("Στη φτώχεια γνωριστήκαμε", "Ένας σκύλος και μια γυναίκα") είναι πολύ παλιότερα και πρώτος τα τραγούδησε ο Στέλιος Καζαντζίδης. Άλλα δυο επίσης παλιά ("Μαθημένα τα βουνά", "Είμαστε αδέρφια") πρώτη τα είπε στη δεκαετία του '50 η Πόλυ Πάνου, ενώ το κλασικό "Στάσου στο 14", επίσης γραμμένο στη δεκαετία του '50, είχε πρώτο ερμηνευτή τον Πάνο Γαβαλά. Υπάρχει επίσης το τραγούδι "Η δόλια μάνα" που είχε ακουστεί ένα χρόνο νωρίτερα από τη Γλυκερία στο δίσκο "Μην κάνεις όνειρα". Και δεν ξέρω αν μου διαφεύγει και κάποιο ακόμα.

Απ. Καλδάρας, Στράτος Διονυσίου: Τα ορθόδοξα (1978)

Και με τον Στράτο Διονυσίου ο πολυγραφότατος λαϊκός συνθέτης Απόστολος Καλδάρας είχε μακροχρόνια συνεργασία με πολυάριθμες ηχογραφήσεις για τις 45 στροφές από τα χρόνια του '60, αν και είναι αλήθεια ότι δεν ευτύχησαν να γνωρίσουν μαζί κάποια μεγάλη επιτυχία, εκτός ίσως από την επανεκτέλεση του κλασικού "Σ' ένα βράχο" που πάντως ακούστηκε πολύ περισσότερο από τη νεότερη επανεκτέλεσή του με τη Χαρούλα Αλεξίου.

Προχωρώντας προς το δεύτερο μισό της δεκαετίας του '70 ο Στράτος πέρασε τη γνωστή προσωπική του περιπέτεια που τον έφερε για ένα μικρό διάστημα πίσω από τα σίδερα της φυλακής, πράγμα που στιγμάτισε την καριέρα του, ώστε να χρειαστεί πολύχρονη προσπάθεια, προκειμένου να επανέλθει και πάλι στο προσκήνιο. Την πρώτη ευκαιρία του την είχε δώσει το 1976 ο Μίμης Πλέσσας με το άλμπουμ "Πάλι μαζί μας" (1976), αλλά δυο χρόνια αργότερα ήρθε μια πιο αποφασιστική ώθηση με το δίσκο "Τα ορθόδοξα" που του εμπιστεύθηκε ο Απόστολος Καλδάρας.

Ο δίσκος λοιπόν αυτός εκδόθηκε το 1978 από την Columbia κάτω από όχι ιδιαίτερα ευνοϊκές προϋποθέσεις. Δεν ήταν μόνο η επιφύλαξη του κόσμου προς τον τραγουδιστή, αλλά και οι μάλλον κακές σχέσεις του συνθέτη με το δισκογραφικό κατεστημένο σε μια εποχή που ο ίδιος προσωπικά δε δίσταζε να εκφράζει ανοιχτά τη δυσφορία του για την περιφρόνηση που πίστευε ότι έδειχναν οι εταιρίες απέναντι στο αυθεντικό λαϊκό τραγούδι.

Πάντως ο δίσκος είναι πολύ αξιόλογος, ίσως ο ωραιότερος προσωπικός δίσκος του Διονυσίου, παρά τη λαμπρή καριέρα που του επιφύλασσε η τύχη λίγο αργότερα, όταν μετακόμισε στη Minos. Ο συνθέτης έγραψε πολύ όμορφα και καλοζυγισμένα λαϊκά τραγούδια, που ίσως αδικήθηκαν από την απρόσμενα μεγάλη επιτυχία του τραγουδιού "Αργά, είναι πια αργά", ενώ τα υπόλοιπα δεν πέρασαν στον κόσμο. Κι αυτό ασφαλώς αδικεί μερικά πολύ όμορφα τραγούδια του δίσκου, όπως τα: "Τα άγια χώματα" και "Τα φυλλοκάρδια". 

Ο Μιχάλης Μενιδιάτης τραγουδά Καλδάρα (1976)

Μετά την ολοκλήρωση της εξαιρετικά γόνιμης συνεργασίας του με τη δισκογραφική εταιρία Minos (1969-1974), ο Απόστολος Καλδάρας κινείται πιο ελεύθερα γράφοντας ολοκληρωμένους κύκλους τραγουδιών πότε για τη Philips, πότε για τη Lyra και πότε για την Columbia, επιλέγοντας συνήθως να ηχογραφεί προσωπικούς δίσκους τραγουδιστών (Μενιδιάτης, Κόκοτας, Διονυσίου, Χαλκιάς, Κλωναρίδης κ.ά.).

Το 1976 λοιπόν ο συνθέτης παρουσιάζει δυο ολοκληρωμένες δουλειές. Η μία ήταν τα "Σήμαντρα" για την Columbia με τη Βίκυ Μοσχολιού και τον Νίκο Νομικό. Η δεύτερη που σας παρουσιάζω σήμερα είχε τίτλο "Ο Μιχάλης Μενιδιάτης τραγουδά Καλδάρα" και εκδόθηκε από τη Zodiac της Lyra.

Ο Μιχάλης Μενιδιάτης (1932-2012) ανήκει στη μεγάλη γενιά των λαϊκών τραγουδιστών που έλαμψαν στα χρόνια του '60. Είχε ξεκινήσει να εμφανίζεται στο πάλκο με το πραγματικό του όνομα Μιχάλης Καλογράνης από τα μέσα του '50, ενώ η πρώτη του ηχογράφηση έγινε το 1957 με το τραγούδι "Θα χτίσω μια καλύβα" του Γεράσιμου Κλουβάτου, πριν συναντήσει στο δρόμο του τον Απόστολο Καλδάρα το 1962, ο οποίος θα του δώσει το προσωνύμιο "Μενιδιάτης" και μαζί του θα ηχογραφήσει μερικές πολύ μεγάλες λαϊκές επιτυχίες που καθιέρωσαν αμέσως τον τραγουδιστή ("Πετραδάκι πετραδάκι", "Μην περιμένεις πια", "Λίγο λίγο θα με συνηθίσεις", "Περιφρόνα με γλυκιά μου", "Όπου δεις φωτιά να καίει", "Τόσα χρόνια σαν τυφλός").

Το 1976 λοιπόν οι δυο καλλιτέχνες συναντιούνται στην πρώτη ολοκληρωμένη συνεργασία τους, η οποία κυκλοφόρησε και με δεύτερο τίτλο "Στου μπουζουκιού το τέλι". Περιλαμβάνει δώδεκα καλογραμμένα λαϊκά τραγούδια, όλα σε μουσική και στίχους του Καλδάρα, χωρίς πάντως κάποια ιδιαίτερη στιγμή που να στάθηκε ικανή να απογειώσει εμπορικά το δίσκο. Το τραγούδι "Μένα μου πρέπουν σίδερα" είναι σε δεύτερη εκτέλεση. Πρώτος το είχε ερμηνεύσει το 1960 ο ίδιος ο συνθέτης.

Στις δεύτερες φωνές, εκτός από τον συνθέτη, έχουμε τις τραγουδίστριες Σοφία Διαμαντή και Καίτη Θεοχάρη.

Απόστολος Καλδάρας: Για ρεμπέτες και για φίλους (1974)

Τρία χρόνια μετά τις ωραίες επανεκτελέσεις παλιών τραγουδιών του Απόστολου Καλδάρα από τη φωνή του Γιώργου Νταλάρα, ο συνθέτης ηχογράφησε έναν ακόμη ανάλογου περιεχομένου δίσκο με τίτλο "Για ρεμπέτες και για φίλους", την ίδια χρονιά που κυκλοφόρησαν και οι "Ροβινσώνες" του, για να ολοκληρώσει έτσι την πεντάχρονη και άκρως γόνιμη συνεργασία του με την εταιρία Minos.

Ο δίσκος περιλαμβάνει δώδεκα ορθόδοξα λαϊκά τραγούδια του συνθέτη, από τα οποία τα τέσσερα είναι σε δεύτερη (τουλάχιστον) εκτέλεση. Τα τρία απ' αυτά μάλιστα προέρχονται από την πρώτη δημιουργική του περίοδο. Το πρώτο και καλύτερο είναι το βαρύ ζεϊμπέκικο "Σ' ένα βράχο" που ερμηνεύει έξοχα η Χαρούλα Αλεξίου, το οποίο πρωτοηχογραφήθηκε το 1948 με τη φωνή του κορυφαίου ερμηνευτή του ρεμπέτικου Στράτου Παγιουμτζή. Της ίδιας εποχής (1949) είναι και το "Πάλι σε βλέπω σκεφτικό" που τραγούδησαν πρώτοι οι Στέλλα Χασκίλ και Στράτος Παγιουμτζής. Το τρίτο παλιό τραγούδι είναι το υπέροχο "Μια στενοχώρια", πάλι εδώ ερμηνευμένο από τη Χαρούλα, το οποίο σε πρώτη εκτέλεση το τραγούδησε το 1953 ο Πρόδρομος Τσαουσάκης. Υπάρχει επίσης κι ένα πολύ νεότερο, το ζεϊμπέκικο "Η φιλοσοφία του μπαγλαμα" που το είχε τραγουδήσει νωρίτερα ο Γιάννης Καλατζής στο δίσκο του "Κυρά Γιώργαινα" (1970).

Τα υπόλοιπα οκτώ τραγούδια είναι καινούργια. Όλα καλογραμμένα πάνω στην αναγνωρίσιμη μανιέρα του συνθέτη, ο οποίος δεν είχε πάψει να γράφει εμπνευσμένες λαϊκές μελωδίες. Ανάμεσά τους δύο τουλάχιστον είναι πανέμορφα και ξεχώρισαν αμέσως εκείνο τον καιρό. Πρόκειται για το "Διάλεξε κυρά μου" και κυρίως το "Χρόνια στα βαπόρια". Στίχους έγραψαν, εκτός από τον συνθέτη, και οι Κώστας Βίρβος, Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου, Πυθαγόρας, Γιώργος Σαμολαδάς, Σώτια Τσώτου και Έλλη Καμαρινάκη. 

Ο Γιώργος Νταλάρας τραγουδά Απόστολο Καλδάρα (1971)

Μιας και επιστρέψαμε πάλι στο χώρο του λαϊκού τραγουδιού, ευκαιρία να κλείσουμε κάποιους ανοιχτούς λογαριασμούς που αφήσαμε πριν από λίγο καιρό παρουσιάζοντας τη δισκογραφία του μεγάλου λαϊκού δημιουργού Απόστολου Καλδάρα (1922-1990). Κι αν σ' εκείνη τη σειρά παρουσιάσεων είχαμε επικεντρώσει το ενδιαφέρον μας στις "έντεχνες" δημιουργίες του συνθέτη μέσα στη δεκαετία του '70, τώρα θα σταθούμε στο προνομιακό του πεδίο, δηλαδή στο ορθόδοξο λαϊκό τραγούδι, του οποίου θεωρείται μία από τις κορυφαίες μορφές στον 20ο αιώνα, πλάι στον Μάρκο Βαμβακάρη και τον Βασίλη Τσιτσάνη, αν και νεότερος απ' αυτούς, μιας και επίσημα οι πρώτες του ηχογραφήσεις καταγράφονται μετά τον πόλεμο, με πρώτο και αξεπέραστο σταθμό βέβαια το ιστορικό τραγούδι "Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι" (1947). 

Πρέπει λοιπόν να επισημάνω ότι ο Καλδάρας υπήρξε πολύ αξιόλογη προσωπικότητα και καλλιεργημένος άνθρωπος και γιαυτό φρόντισε και την τέχνη του να εμπλουτίζει ασταμάτητα με νεωτερικά στοιχεία, αλλά και να αναζητά πάντα καινούργιες φωνές για τα τραγούδια του υποστηρίζοντας με θέρμη την άποψη ότι ένα τραγούδι δεν πρέπει να μένει απείραχτο στο χρόνο, αλλά να δοκιμάζεται με νέες ενορχηστρώσεις και κυρίως με νέες φωνές. Γιαυτό και δεν είχε καμία δυσκολία να εμπιστευτεί το πρώτο μεγάλο έργο του, την περίφημη "Μικρά Ασία", σε δυο καινούργιες τότε φωνές, τον Γιώργο Νταλάρα και τη Χαρούλα Αλεξίου.

Άλλωστε με τον Γιώργο Νταλάρα είχε ήδη συνεργαστεί και νωρίτερα, μόλις εντάχθηκε στο δυναμικό της νεοσύστατης εταιρίας Minos, σε κάποιες ηχογραφήσεις για τις 45 στροφές, μια συνεργασία όμως που πήρε την ολοκληρωμένη της μορφή το 1971 με την ηχογράφηση του άλμπουμ "Ο Γιώργος Νταλάρας τραγουδά Απόστολο Καλδάρα". Ο δίσκος αυτός είναι η πρώτη ολοκληρωμένη έκδοση τραγουδιών του συνθέτη σε επανεκτέλεση. Περιλαμβάνει δώδεκα σπουδαία λαϊκά τραγούδια του Καλδάρα, από τα οποία τα ένδεκα είναι σε δεύτερη εκτέλεση με τη φωνή του Νταλάρα, τραγούδια που διατρέχουν όλη τη λαμπρή διαδρομή του δημιουργού ήδη από το 1947 με το "Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι" ή το ανατολίτικο "Ένα τραγούδι απ' τ' Αλγέρι" και το χασάπικο "Εβίβα ρεμπέτες", που σφράγισαν με τις ερμηνείες τους μια Στέλλα Χασκίλ ή ένας Γιάννης Κυριαζής ή το Ντούο Χάρμα, αλλά κυρίως τραγούδια που επικεντρώνονται στην εξαίσια λαϊκή ανθοφορία της δεκαετίας του '50 με σπουδαίους ερμηνευτές, όπως ο Στέλιος Καζαντζίδης, η Σωτηρία Μπέλλου, η Ρένα Στάμου ή ο Πάνος Γαβαλάς ("Είπα να σβήσω τα παλιά", "Γιατί πονάς και βασανίζεσαι", "Μένα με λένε Περικλή", "Εγώ ποτέ δεν αγαπώ", "Είμ' ένα κορμί χαμένο", "Θα βρω μουρμούρη μπαγλαμά", "Ποιος θα με πληροφορήσει", "Απ' τα ψηλά στα χαμηλά").

Πάνος Γαβαλάς: Η Χρυσή Εποχή (1954-1961), αρ.4 (1985)

Ολοκληρώνουμε σήμερα την παρουσίαση της πολύ ενδιαφέρουσας σειράς πέντε αναλογικών δίσκων αφιερωμένων στον μεγάλο λαϊκό τραγουδιστή Πάνο Γαβαλά (1926-1988) και ειδικότερα στην πρώτη περίοδο της σπουδαίας του καριέρας κατά το διάστημα 1954-1961. Οι πέντε αυτοί αφιερωματικοί δίσκου εκδόθηκαν από τη Minos κατά τη διετία 1984-1985 ενταγμένοι στην ευρύτερη σειρά "Η Χρυσή Εποχή", στην οποία παρουσιάστηκαν αφιερώματα σε μεγάλους καλλιτέχνες του ελληνικού τραγουδιού της μεταρεμπέτικης εποχής, αλλά και του ελαφρού τραγουδιού.

Ειδικότερα, οι πέντε δίσκοι του Πάνου Γαβαλά καταλαμβάνουν στην εν λόγω σειρά τους αύξοντες αριθμούς: 1, 2, 3, 5 & 15. Για τους τρεις πρώτους δεν υπάρχει δυσκολία στην ταξινόμηση, αλλά ο 4ος και 5ος δίσκος του Γαβαλά έχουν τους αύξοντες αριθμούς 5 και 15 αντίστοιχα, οπότε ίσως αυτό να προκαλεί κάποια μικρή σύγχυση.

Κλείνουμε λοιπόν τη σειρά με τον 4ο δίσκο του Πάνου Γαβαλά, δηλαδή τον υπ' αριθμό 5 της σειράς "Η Χρυσή Εποχή". Δεν έχω κάποιο παραπάνω σχόλιο πέρα από αυτά που έγραψα και στους προηγούμενους δίσκους. Λίγα τραγούδια είναι γνωστά, αν και υπογράφονται από σημαντικούς λαϊκούς δημιουργούς, όπως ο Βασίλης Τσιτσάνης, ο Απόστολος Καλδάρας, ο Γιώργος Μητσάκης, ο Μανώλης Χιώτης, Βασίλης Καραπατάκης και ο Νίκος Μεϊμάρης. Στο σιγόντο ακούγονται οι Μαρίκα Νίνου, Βούλα Γκίκα, Μαίρη Αστέρη και Ρία Κούρτη.

Πάνος Γαβαλάς: Η Χρυσή Εποχή (1954-1961), αρ.3 (1984)

Επιστρέφω στον μεγάλο λαϊκό τραγουδιστή Πάνο Γαβαλά (1926-1988) και στη σημαντική σειρά πέντε προσωπικών του ανθολογιών από την ευρύτερη έκδοση "Η Χρυσή Εποχή". Τον προηγούμενο μήνα είχαμε δει τρεις από τους πέντε αυτούς δίσκους: Νο.1, Νο.2 & Νο.5. Επομένως απέμειναν οι υπ' αριθμό 3 και 4 δίσκοι, για να ολοκληρωθεί η σειρά.

Βρήκα λοιπόν το δίσκο "Η Χρυσή Εποχή" Νο.3 κι αυτόν σας παρουσιάζω σήμερα. Πάντα μιλάμε για την πρώιμη περίοδο του τραγουδιστή, ηχογραφήσεις δηλαδή από το διάστημα 1954-1961. Κι αυτός ο δίσκος περιλαμβάνει δεκατέσσερα λαϊκά τραγούδια που έγραψαν διάφοροι λαϊκοί συνθέτες της εποχής, όπως ο Απόστολος Καλδάρας, ο Γιώργος Μανισαλής, ο Νίκος Δαλέζιος, ο Γ. Κουλαξίζης, ο Βαγγέλης Περπινιάδης και άλλοι. Μάλιστα ο ίδιος ο Γαβαλάς υπογράφει ως συνθέτης πέντε από τα τραγούδια της συλλογής.

Ισχύει κι εδώ η ίδια επισήμανση που ανέφερα και στις προηγούμενες παρουσιάσεις: Όλοι οι δίσκοι της σειράς βασίζονται στο άγνωστο ρεπερτόριο του τραγουδιστή και γιαυτό σχεδόν όλα τα τραγούδια είναι ελάχιστα γνωστά. 

Σταμάτης Κόκοτας: Ο πρώτος προσωπικός του δίσκος (1968)

Ο Σταμάτης Κόκοτας υπήρξε ο τρίτος μεγάλος τραγουδιστής της Columbia, μετά τον Μπιθικώτση και τη Μοσχολιού, που υπηρέτησε το λεγόμενο "έντεχνο" τραγούδι, όταν πήραν τη σκυτάλη από τον Μίκη και τον Μάνο οι νεότεροι συνθέτες με προεξάχοντα τον Σταύρο Ξαρχάκο, ο οποίος άλλωστε "ανακάλυψε" τον τραγουδιστή και τον έφερε στην Ελλάδα από τη Γαλλία, όπου είχε ξεκινήσει την καριέρα του. Η πρώτη τους συνεργασία σημειώθηκε στο δίσκο "Ένα μεσημέρι" (1966) που αποτέλεσε το εφαλτήριο για το άλμα κορυφής του τραγουδιστή, ενώ ακολούθησαν πολλές ακόμη συνεργασίες των δύο μέχρι το 1970 ("Χρώματα", "Μάρκος ο δάσκαλός μας", "Κόσμε, αγάπη μου", "Ξαρχάκος + Κόκοτας"). 

Παράλληλα βέβαια ο τραγουδιστής συνεργάστηκε και με πολλούς άλλους σημαντικούς συνθέτες, όπως ο Απόστολος Καλδάρας, ο Γιώργος Ζαμπέτας, ο Βαγγέλης Πιτσιλαδής, ο Γιάννης Σπανός, ο Γιώργος Χατζηνάσιος και κυρίως ο Δήμος Μούτσης, του οποίου υπήρξε ο βασικός ερμηνευτής στα πρώτα λαϊκά τραγούδια που έγραψε πάνω σε στίχους του Νίκου Γκάτσου κατά τη χρυσή σου τριετία 1967-1969.

Ο πρώτος προσωπικός δίσκος του Σταμάτη Κόκοτα με τίτλο "Κόκοτας" (στην ψηφιακή του επανέκδοση μετονομάστηκε σε "Κόκοτας, τα χρυσά τραγούδια του") κυκλοφόρησε από την Columbia το 1968 με δώδεκα τραγούδια που είχε ήδη ηχογραφήσει στο διάστημα 1966-1968. Όλα τα τραγούδια αυτού του δίσκου είναι κορυφαία και κλασικά. Από το εναρκτήριο "Όνειρο απατηλό", που ο τραγουδιστής θεωρούσε το καλύτερο που είπε ποτέ, καθώς και τα άλλα τρία του Απόστολου Καλδάρα, μέχρι τα τραγούδια του Σταύρου Ξαρχάκου, του Δήμου Μούτση και του Λάκη Καρνέζη, όλα τραγουδήθηκαν ευρύτατα εκείνα τα χρόνια και τα περισσότερα εξακολουθούν να ασκούν αμείωτη γοητεία μέχρι σήμερα, παρά τα χρόνια που έχουν μεσολαβήσει. Σημειώνω ότι δυο τραγούδια του Καλδάρα ("Όταν θυμάμαι εκείνη", "Πλάι μου στάσου στη ζωή") είχαν τραγουδηθεί και από τον Νίκο Ξανθόπουλο στον ελληνικό κινηματογράφο, ενώ το "Φαρμάκι τα γεράματα" του Μούτση το είπε πρώτη η Βίκυ Μοσχολιού.

Λάκης Αλεξάνδρου: Μια προσευχή (1974)

Πριν από δύο χρόνια, τέτοιον καιρό, σας είχα παρουσιάσει ένα πακέτο με τους πρώτους δίσκους του ελαφρολαϊκού τραγουδιστή και συνθέτη Λάκη Αλεξάνδρου (1941-2010), ο οποίος στο πρώτο μισό της δεκαετίας του '70 μεσουρανούσε στο ελληνικό πεντάγραμμο σημειώνοντας μεγάλη επιτυχία με πολλά σουξέ που τον κράτησαν στην πρώτη γραμμή για ένα διάστημα.

Έτσι, για να χαλαρώσουμε λοιπόν λίγο, σκέφτηκα να συμπληρώσουμε την πρώιμη δισκογραφία του Λάκη Αλεξάνδρου παρουσιάζοντας και την πιο πετυχημένη εμπορικά προσωπική του δουλειά, η οποία είχε τίτλο "Μια προσευχή" κι εκδόθηκε το 1974, αμέσως μόλις εντάχθηκε στο δυναμικό της Minos αποχωρώντας από την Columbia. Ο δίσκος περιλαμβάνει δώδεκα συμπαθητικά τραγουδάκια του συρμού που ακούστηκαν αρκετά εκείνο τον καιρό, αλλά σήμερα έχουν ξεχαστεί ολοκληρωτικά με εξαίρεση το ομότιτλο που είναι πράγματι πολύ ωραίο τραγούδι, αν και όχι πρωτότυπο, αλλά διασκευασμένο από τη διεθνή δισκογραφία, όπως ήταν τότε της μόδας. Η μουσική ανήκει στον διάσημο Βρετανό τραγουδοποιό  Τομ Τζόουνς, ενώ οι ελληνικοί στίχοι στον αρχιμάστορα του είδους Πυθαγόρα.

Γιάννης Μαρκόπουλος: Μετανάστες (1974)

Η μετανάστευση υπήρξε στο παρελθόν από τα πιο αβανταδόρικα θέματα στο χώρο του ελληνικού κινηματογράφου και του λαϊκού τραγουδιού. Εκατοντάδες τραγούδια που περιστρέφονταν γύρω από τη σχετική θεματολογία γράφτηκαν στη δεκαετία του '60 με κύριο εκφραστή τους τη λαοφιλέστατη φωνή του Στέλιου Καζαντζίδη.

Το σημαδιακό έτος 1974, το έτος της μεταπολίτευσης, εμφανίστηκαν ταυτόχρονα δύο ολοκληρωμένοι κύκλοι τραγουδιών με κοινή αναφορά στο θέμα της μετανάστευσης. Ήταν οι "Ροβινσώνες" του Απόστολου Καλδάρα και οι "Μετανάστες" του Γιάννη Μαρκόπουλου. Με την ίδια θεματολογική βάση ένα χρόνο αργότερα κυκλοφόρησαν τα "Γράμματα από τη Γερμανία" του Μίκη Θεοδωράκη και το 1976 "Τα τραγούδια της ξενιτιάς" του Γιώργου Κατσαρού

Οι "Μετανάστες" είναι ένας σημαντικός κύκλος 10 λαϊκών τραγουδιών του μεγάλου συνθέτη Γιάννη Μαρκόπουλου βασισμένος σε στίχους του γνωστού θεατρικού συγγραφέα Γιώργου Σκούρτη. Η μετανάστευση βέβαια στο συγκεκριμένο δίσκο έχει υπερβεί σαφώς το μελοδραματικό χαρακτήρα των παλιότερων τραγουδιών και θίγει από διάφορες οπτικές γωνίες το διαχρονικό και οξύτατο αυτό πρόβλημα. Οι στίχοι έχουν μια συνειδητά, θα έλεγα, φαινομενική απλοϊκότητα, ώστε να λειτουργούν ως λόγος λαϊκός με την αμεσότητα που αυτός συνεπάγεται. Πίσω όμως απ' αυτή τη λαϊκή επίφαση, καιροφυλακτεί ο γνωστός αιχμηρός λόγος του συγγραφέα που προσπαθεί να διερευνήσει αιτίες και να αφυπνίσει συνειδήσεις.

Ο συνθέτης αξιοποίησε ιδανικά αυτό το υλικό. Ανοίγοντας μια παρένθεση στο κυρίαρχο μουσικό ύφος που τον διέκρινε εκείνη την εποχή, έγραψε μερικά όμορφα τραγούδια λαϊκού χρώματος. Αρκετά απ' αυτά ακούστηκαν πολύ. Προβλήθηκαν ιδιαίτερα δύο τραγούδια τότε: "Η φάμπρικα", ένα καλοζυγισμένο και ορθόδοξο ζεϊμπέκικο, και "Μιλώ για τα παιδιά μου", μια έντονα συγκινητική λαϊκή μπαλάντα. Προσωπικά, πάντως, θα ξεχώριζα περισσότερο τα τραγούδια: "Είπες Απρίλη πως θαρθείς", "Κλείσε την πόρτα" και - κυρίως - "Μη μου μιλήσεις πάλι για ταξίδια", ένα από τα ωραιότερα τραγούδια που έγραψε ποτέ ο συνθέτης.

Γιώργος Κατσαρός, Γιάννης Πουλόπουλος: Τραγούδια της ξενιτιάς (1976)

Το θέμα της "ξενιτιάς" σε όλες της τις εκδοχές - μετανάστευση, προσφυγιά, εξορία - υπήρξε από τα πλέον δημοφιλή μέσα στη διαχρονική πορεία του ελληνικού τραγουδιού, πράγμα που ασφαλώς έχει να κάνει και με την ιστορική σχέση του ελληνισμού με το φαινόμενο της φυγής από την πατρίδα. Δε θα 'θελα να το διευρύνω τόσο, ώστε να επικαλεστώ τώρα τους περίφημους "νόστους" των ομηρικών ηρώων, αλλά περιοριζόμενος στη νεότερη εποχή μπορώ εύκολα να θυμηθώ τον ξερριζωμό του μικρασιατικού ελληνισμού, αλλά και την αθρόα μεταπολεμική μετανάστευση στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα (Γερμανία, Αυστραλία, Αμερική) για λόγους οικονομικούς. 

Η δύσκολη επιβίωση στους ξένους τόπους και ο διαρκής πόθος της επιστροφής βρήκαν εύκολο καταφύγιο στο λαϊκό τραγούδι της δεκαετίας του '50 και '60 με κύριο εκφραστικό εργαλείο τη φωνή του Στέλιου Καζαντζίδη. Τα τραγούδια αυτής της κατηγορίας χαρακτηρίζονταν από έναν έντονο μελοδραματισμό που συχνά έβρισκε το συνταίριασμά του σε ανάλογου ύφους κινηματογραφικές ταινίες που άνθισαν την ίδια εποχή.
Λίγο πριν από την επιβολή του δικτατορικού καθεστώτος ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Φώντας Λάδης κατέφυγαν στο ίδιο θέμα με τον κύκλο τραγουδιών "Γράμματα από τη Γερμανία" που εκδόθηκε σε διπλή εκτέλεση μετά την πτώση της χούντας. Αυτή τη φορά η ξενιτιά δεν είχε το χαρακτήρα ενός ασίγαστου καημού, αλλά πήρε πιο ρεαλιστικό χρωματισμό με σαφείς πολιτικές αναφορές. 

Στα χρόνια της Μεταπολίτευσης το θέμα επανήλθε στην ελληνική δισκογραφία με τρεις τουλάχιστον ολοκληρωμένες ηχογραφήσεις. Μέσα στο 1974 ο Γιάννης Μαρκόπουλος μας έδωσε τους δικούς του εξαιρετικούς (μουσικά και στιχουργικά) "Μετανάστες" με στίχους - γυμνούς από μοιρολατρικά κλισέ ή λεκτικές μεγαλοστομίες - του σημαντικού θεατρικού συγγραφέα Γιώργου Σκούρτη. Την ίδια χρονιά είχαμε επίσης τον όμορφο δίσκο "Ροβινσώνες" του Απόστολου Καλδάρα σε στίχους του Γιώργου Σαμολαδά, όπου το θέμα της ξενιτιάς παίρνει μια ρομαντική, αλλά και συμβολική διάσταση.

Το 1976 εκδόθηκε ένας ακόμη δίσκος πάνω στο ίδιο θέμα. Τίτλος του: "Τα τραγούδια της ξενιτιάς". Είχε μουσική του Γιώργου Κατσαρού και στίχους του Δημήτρη Ιατρόπουλου. Μοναδικός ερμηνευτής ο Γιάννης Πουλόπουλος.

Χρήστος Γκάρτζος, Αντώνης Καλογιάννης: Κάτι φταίει (1976)

Ο δίσκος "Κάτι φταίει" ανήκει στη χρυσή περίοδο του σπουδαίου τραγουδιστή Αντώνη Καλογιάννη, εκεί στα μέσα της δεκαετίας του '70 και λίγο μετά την "αποδέσμευσή" του από τη μακρόχρονη συνεργασία του με τον Μίκη Θεοδωράκη. Η αρχή είχε γίνει το 1972 με το "Συνοικισμό" του Δήμου Μούτση, ενώ ακολούθησαν θαυμάσιες άλλες συνεργασίες, όπως το "Για μια σταγόνα αλάτι" (1973) του Μίμη Πλέσσα, η "Λιτανεία" (1974) του Γρηγόρη Σουρμαΐδη, τα "Λιοτρόπια" (1974) του Γιώργου Γιαννουλάτου και το "Ταξίδι" (1975) του Αργύρη Κουνάδη.

Τα τραγούδια του δίσκου "Κάτι φταίει" έγραψε ο καινούργιος τότε συνθέτης Χρήστος Γκάρτζος, ένας ενδιαφέρων δημιουργός που διέγραψε μια σύντομη πορεία μέχρι το τέλος τη επόμενης δεκαετίας και χάθηκε διακριτικά, όπως εμφανίστηκε. Ξεκίνησε το 1971 με το δίσκο "Δρόμοι μικροί". Μετά το "Κάτι φταίει" ακολούθησε η συμμετοχή του στο δίσκο του Γιώργου Νταλάρα "Οι Μάηδες οι ήλιοι μου" (1978), ενώ το 1980 μας έδωσε την πιο φιλόδοξη δουλειά του πάνω σε ποίηση Pablo Neruda με τίτλο "Τα ερωτικά" που ερμήνευσε ο Δημήτρης Ψαριανός, για να ακολουθήσει ο πολύ προσωπικός του δίσκος "Περιπολίες" (1983) και λίγο αργότερα μια καινούργια συνεργασία με τον Γιώργο Νταλάρα στο δίσκο "Άπονα μάτια" (1985), καθώς και άλλες δυο προσωπικές δουλειές που πέρασαν απαρατήρητες.

Το "Κάτι φταίει" είναι ένας δίσκος που αποπνέει τη μυρωδιά του μεταπολιτευτικού μουσικού κλίματος στην Ελλάδα. Το πολιτικό τραγούδι γυρεύει έναν καινούργιο προσανατολισμό μετά την παραζάλη του αρχικού ανεξέλεγκτου ξεσπάσματος. Το μήνυμα πλέον λειτουργεί πιο έμμεσα και υπαινικτικά. Σε μια τέτοια λογική κινούνται τα τραγούδια αυτού του δίσκου. Μοιάζουν λαϊκά, αλλά οι πολιτικές αναφορές είναι εμφανείς αν και όχι πάντα σε πρώτο επίπεδο. Οι κοινωνικές παθογένειες βρίσκονται στο στόχαστρο, αν και η καταγγελτική διάθεση μοιάζει περισσότερο με παράπονο και με αναζήτηση των αιτίων χωρίς συγκεκριμένο προσανατολισμό.

Μάριος Τόκας, Γιάννης Ρίτσος: Πικραμένη μου γενιά (1981)

Τρία χρόνια μετά τα "Τραγούδια της παρέας" κι αφού μας έδωσε στο μεταξύ κι έναν παιδικό δίσκο ("Άρες μάρες κουκουνάρες"), ο Μάριος Τόκας επιστρέφει στη δισκογραφία με μια πιο φιλόδοξη εργασία, αφού αυτή τη φορά επέλεξε να γράψει τραγούδια βασισμένα σε ποιητικό λόγο.

Το 1981 λοιπόν κυκλοφόρησε ο κύκλος μελοποιημένης ποίησης "Πικραμένη μου γενιά" βασισμένος σε δέκα ανέκδοτα λαϊκά ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου προορισμένα για τραγούδια, όπως είχε κάνει δέκα χρόνια νωρίτερα με το δίσκο "Ένδεκα λαϊκά τραγούδια του Γιάννη Ρίτσου" που είχε μελοποιήσει ο Νίκος Μαμαγκάκης.

Ο δίσκος του Τόκα έχει καθαρά λαϊκό χρώμα τόσο στους ρυθμούς των μελωδιών του, όσο και στην ενορχήστρωση με κυρίαρχο όργανο το μπουζούκι. Κατά την έννοια αυτή, σίγουρα ο δίσκος αυτός παρουσιάζει μια συγγένεια ύφους με το δίσκο του Μαμαγκάκη, γιατί αποτελούν τις δυο λαϊκότερες μελοποιητικές προσεγγίσεις στον μεγάλο μας ποιητή, μιας και οι συνθέσεις του Μίκη Θεοδωράκη, αλλά και κάποιων άλλων νεότερων συνθετών (Κοτσώνης, Τερζής κλπ) έχουν εντελώς διαφορετική κατεύθυνση.

Ο δίσκος "Πικραμένη μου γενιά" πάντως δεν είχε ιδιαίτερα θερμή αποδοχή από το κοινό και μάλλον ξεχάστηκε γρήγορα. Κι όμως, είναι ένας πολύ ενδιαφέρων δίσκος που περιλαμβάνει μάλιστα μερικά πολύ καλογραμμένα τραγούδια, όπως το ομότιτλο, αλλά κυρίως το έξοχο "Δεν κλαίω γι' αυτά που μου 'χεις πάρει", ένα από τα πρώτα μεγάλα τραγούδια του συνθέτη που γνώρισε και μεταγενέστερες εκτελέσεις με πιο γνωστή αυτή του Αντώνη Καλογιάννη από το δίσκο "Μικρά ερωτικά" (1984).

Μάριος Τόκας, Μανώλης Μητσιάς: Τραγούδια της παρέας (1978)

Ο Κύπριος συνθέτης Μάριος Τόκας (1954-2008) ανήκει στην αξιόλογη γενιά δημιουργών που ανέδειξε η γόνιμη δεκαετία του '70 (Κηλαηδόνης, Χατζηνάσιος, Μικρούτσικος, Καραΐνδρου, Κοτσώνης, Ανδριόπουλος, Χάλαρης, Σαμοΐλης, Τερζής, Βαρδής, Γκάρτζος, Κραουνάκης, Ξυδάκης κ.ά.), η οποία ξεδίπλωσε το έργο της κυρίως στο δεύτερο μισό εκείνης της δεκαετίας και έφτασε στην ακμή της την επόμενη δίνοντας στη συνέχεια τη σκυτάλη στους ξεχωριστούς τραγουδοποιούς της δεκαετίας του '90.

Ο Μάριος Τόκας ερχόμενος στην Ελλάδα κουβαλούσε μαζί του έναν άρτιο μουσικό οπλισμό με αξιόλογες σπουδές, αν και δυσκολεύτηκε πολύ να μπει στο δισκογραφικό κύκλωμα. Εν τέλει το 1978 κατάφερε να ηχογραφήσει τον πρώτο του δίσκο, έναν λαϊκό κύκλο με δώδεκα τραγούδια χαμηλών τόνων. Τίτλος του: "Τραγούδια της παρέας". Ο ίδιος μάλιστα έγραψε και τους στίχους, μιας και ακόμη δεν είχε τις αναγκαίες προσβάσεις στα μεγάλα ονόματα που εκείνη την εποχή κυριαρχούσαν στη δισκογραφία.

Ο δίσκος αυτός, χωρίς να κομίζει κάτι καινούργιο, αλλά πατώντας με σεμνότητα και διακριτικότητα στα κεκτημένα του λεγόμενου "έντεχνου" λαϊκού τραγουδιού, άφησε πολύ καλές εντυπώσεις και μερικά τραγούδια του ακούστηκαν αρκετά ("Ντελάλης", "Άλλη στράτα", "Αλήτης", "Φωνάζουν οι γειτόνοι"). Σ' αυτό βέβαια συνέβαλε και η στέρεη και αυθεντικά λαϊκή ερμηνεία του Μανώλη Μητσιά, που είναι και ο μοναδικός ερμηνευτής του δίσκου.

Νότης Μαυρουδής, Πέτρος Πανδής: Αντάρτικα Νο.2 (1978)

Μετά τα "Αντάρτικα" του Θάνου Μικρούτσικου επιστρέφουμε πάλι στα "Αντάρτικα" του Νότη Μαυρουδή. Πριν από μερικές εβδομάδες λοιπόν σας είχα παρουσιάσει το δίσκο "Τραγούδια από την Ελληνική Αντίσταση" (1974) ερμηνευμένα από τον Πέτρο Πανδή σε μουσική επιμέλεια του σπουδαίου συνθέτη και κορυφαίου κιθαριστή Νότη Μαυρουδή. Τότε λοιπόν είχαμε κάνει και μια μικρή αναφορά σε μια συνέχεια που είχε εκείνη η πρώτη δισκογραφική καταγραφή του συγκεκριμένου υλικού.

Έτσι λοιπόν το 1978 από την εταιρία Motivo, ειδικευμένη στην έκδοση λόγιων έργων Ελλήνων συνθετών, εκδόθηκε ο δίσκος "Τραγούδια μιας εποχής" με την ένδειξη "2" που δήλωνε ότι αποτελούσε τη συνέχεια του ανάλογου περιεχομένου δίσκου του 1974 που προαναφέραμε. Επρόκειτο λοιπόν για μια δεύτερη εργασία του Νότη Μαυρουδή πάνω σε υλικό παρμένο από "αντάρτικα" ή αντιστασιακά τραγούδια, δοσμένο με τη δική του "έντεχνη" οπτική και παιγμένο με την απαράμιλλης ομορφιάς κλασική του κιθάρα και συνοδεία μικρής ορχήστρας. Ερμηνευτής και πάλι ο Πέτρος Πανδής με την έξοχη επικών αποχρώσεων φωνή του.

Θάνος Μικρούτσικος: Τα Αντάρτικα (1981)

Το 1981 ο Θάνος Μικρούτσικος αποχαιρετά τη Lyra και μετακινείται στη CBS ξεκινώντας τη δεύτερη φάση της μεγάλης του καριέρας μετά την ιδιαίτερα παραγωγική περίοδο στην εταιρία του Πατσιφά (1975-1981), όπου μάλιστα κατέθεσε και το σημαντικότερο κομμάτι του σπουδαίου έργου του ("Πολιτικά τραγούδια", "Καντάτα για τη Μακρόνησο", "Τροπάρια για φονιάδες", "Φουέντε Οβεχούνα", "Μουσική πράξη στον Μπρεχτ", "Τραγούδια της Λευτεριάς", "Ο Σταυρός του Νότου", "Ευριπίδης IV").

Ως αποχαιρετισμό λοιπόν στη μουσική του εφηβεία ο συνθέτης επέλεξε να ηχογραφήσει ένα δίσκο που δεν είχε δική του πρώτη ύλη, αλλά περιορίστηκε στο ρόλο του ενορχηστρωτή και διευθυντή ορχήστρας. Έτσι προέκυψε ο δίσκος "Τα Αντάρτικα" (υπότιτλος: "Τραγούδια της Αντίστασης") με υλικό παρμένο από την παράδοση του αντάρτικου-αντιστασιακού τραγουδιού που άνθιζε εκείνη την εποχή. Θυμίζω τον εξαιρετικό δίσκο "Τραγούδια από την Ελληνική Αντίσταση" (1974) με τη φωνή του Πέτρου Πανδή που είχε επιμεληθεί ο Νότης Μαυρουδής, αλλά κι ένα δεύτερο δίσκο με τους ίδιους συντελεστές μερικά χρόνια αργότερα (1978), επίσης τον κλασικό δίσκο "Από το αντάρτικο λημέρι" (1975) του Πάνου Τζαβέλλα, καθώς και αρκετούς ακόμη στα κατοπινά χρόνια.

Ο δίσκος του Θάνου Μικρούτσικου περιλαμβάνει δεκατέσσερα κλασικά "αντάρτικα" τραγούδια, τα περισσότερα αγνώστων δημιουργών, αλλά και μερικά επώνυμων, όπως τα: "Στ' άρματα, στ' άρματα" (μουσική: Άκης Σμυρναίος, πραγμ. όνομα Γαληνός Κιοσόγλου, στίχοι: Νίκος Καρβούνης-Αστραπόγιαννος), "Τραγούδι του Άρη" (μουσική: Αλέκος Ξένος, στίχοι: Ναυσικά Φλέγκου-Παπαδάκη), "Πέσατε θύματα" (μουσική: Dmitri Shostakovoch από την 11η Συμφωνία του), "Ο Ύμνος του ΕΛΑΣ" (μουσική: Νίκος Τσάκωνας, στίχοι: Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη πάνω σε αρχική ιδέα της Έλλης Αλεξίου), "Ύμνος του ΕΑΜ" (βασίζεται στο περίφημο ρωσικό τραγούδι "Katyucha" σε μουσική του Ρώσου συνθέτη Matvei Blanter), "Ο Μπελογιάννης ζει" (μουσική: Λάκης Χατζής, στίχοι: Δημήτρης Ραβάνης-Ρεντής).

Θάνος Μικρούτσικος, Νίκος Καββαδίας: Ο Σταυρός του Νότου (1979)

Δε θα μπορούσε να είναι ολοκληρωμένη η εικόνα του συνθέτη Θάνου Μικρούτσικου στα χρόνια της Λύρας (1975-1981), αν δεν περιλάμβανε και το δίσκο που αποτέλεσε το μεγάλο εφαλτήριο για την αναρρίχηση του συνθέτη στην κορυφή και την καταξίωσή του ως μιας μεγάλης δύναμης στο ελληνικό μουσικό πεδίο.

Μιλώ φυσικά για τον κλασικό δίσκο «Ο Σταυρός του Νότου» που κυκλοφόρησε το 1979 από τη Lyra κι έχει ήδη καταγραφεί στους πιο εμπορικούς ελληνικούς δίσκους όλων των εποχών, παρόλο που ο Πατσιφάς, το αφεντικό της Lyra, ήταν πολύ επιφυλακτικός για την έκδοσή του!

Αφορμή για τη δημιουργία αυτού του ξεχωριστού δίσκου στάθηκε μια μουσική παραγγελία στον συνθέτη για την τηλεοπτική σειρά «Πορεία 090» σε σενάριο και σκηνοθεσία του Τάσου Ψαρρά που προβλήθηκε από την τότε ΥΕΝΕΔ και είχε ως θέμα τη ζωή των ναυτικών. Ο Μικρούτσικος είχε ήδη αρχίσει να δουλεύει πάνω στην ποίηση του Νίκου Καββαδία (1910-1975) και πρότεινε κάποια από αυτά τα τραγούδια, τα οποία ακούστηκαν τελικά στο σίριαλ με τη φωνή του Γιάννη Κούτρα.

Τα προβλήματα άρχισαν όταν θέλησε να τα ηχογραφήσει σε δίσκο. Ο Πατσιφάς δεν έκρυψε τη δυσφορία του μόλις τα άκουσε και με βαριά καρδιά εξήγησε στον συνθέτη ότι θα εκδώσει το έργο μόνο και μόνο επειδή τον αγαπούσε πολύ και του ζήτησε μάλιστα να τα ξεχάσει γρήγορα! Στο ίδιο κλίμα άλλωστε κινήθηκαν και οι κριτικές μετά την έκδοση του δίσκου, οι οποίες κυριολεκτικά «μαύρισαν» τον Μικρούτσικο. Βλέπετε, τότε ο Καββαδίας θεωρούνταν ποιητής κατώτερος και άγνωστος, παρόλο που το 1975 είχε ακουστεί πολύ ένα τραγούδι του ("Ιδανικός κι ανάξιος εραστής") από την "Τρίτη Ανθολογία" του Γιάννη Σπανού, καθώς και μερικά ακόμη τραγούδια της Μαρίζας Κωχ λίγο αργότερα. Υπήρχε βέβαια και μια άγνωστη μελοποίηση του Πάνου Σαββόπουλου στο δίσκο "Επεισόδιο" του 1971, η οποία όμως είχε περάσει εντελώς απαρατήρητη.

Κι όμως! Ο δίσκος του Θάνου Μικρούτσικου διέψευσε τους πάντες κι αγαπήθηκε τόσο πολύ από τον κόσμο, ώστε να δώσει και τη μεγάλη ώθηση στην καριέρα του συνθέτη, αλλά και να αποκαταστήσει τον ποιητή, ο οποίος ξαφνικά άρχισε να ανακαλύπτεται και να διαβάζεται μανιωδώς!

Όλα τα τραγούδια του δίσκου είναι πασίγνωστα και πολυτραγουδισμένα. Η μελοποίηση των θαλασσινών εικόνων που περιγράφει ο Καββαδίας είναι υποδειγματική, με έντονα "έντεχνη" και λόγια απόχρωση τόσο σε μελωδικό, όσο και στο ενορχηστρωτικό της μέρος, ενώ το έργο στάθηκε μόνιμο σημείο αναφοράς για τον συνθέτη στα κατοπινά χρόνια επιστρέφοντας συχνά στο υλικό αυτό, στο οποίο κάθε φορά έδινε καινούργιες διαστάσεις και οπτικές, κυρίως με δυο μεγάλες δισκογραφικές εκδόσεις, τις υπέροχες «Γραμμές των οριζόντων» (1991) και τη ζωντανή ηχογράφηση των δύο αυτών έργων στο Μέγαρο Μουσικής το 2005.

Βασικός ερμηνευτής του δίσκου ήταν ο Γιάννης Κούτρας που είχε ήδη δοκιμαστεί με απόλυτη επιτυχία στο απαιτητικό έργο "Μουσική πράξη στον Μπρεχτ" (1978) ερμηνεύοντας εδώ τα οκτώ από τα έντεκα τραγούδια σε μια οριακή ερμηνεία, από την οποία έκτοτε δεν μπόρεσε ποτέ να απεξαρτηθεί. Δυο τραγούδια - από τα πιο αγαπημένα του δίσκου ("Το μαχαίρι", "Ένας νέγρος θερμαστής από το Τζιμπουτί") - ερμήνευσε εντυπωσιακά ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου, ενώ το ομότιτλο λαϊκίζον τραγούδι το απέδωσε η υπέροχη Αιμιλία Σαρρή, η οποία δυστυχώς χάθηκε άδοξα από το προσκήνιο. 

Θάνος Μικρούτσικος: Τραγούδια της Λευτεριάς (1978)

Μέσα στο 1978 ο Θάνος Μικρούτσικος μας πρόσφερε δύο σημαντικές δισκογραφικές καταθέσεις. Τον αριστουργηματικό κύκλο "Μουσική πράξη στον Μπρεχτ" και τα "Τραγούδια της λευτεριάς".

Με τα "Τραγούδια της Λευτεριάς" ο συνθέτης επιχείρησε να κωδικοποιήσει τα μουσικά χαρακτηριστικά που ανέδειξε μέσα από την ως εκείνη τη στιγμή δισκογραφική του παρουσία, τα οποία συνιστούν ένα καλά οργανωμένο ύφος πολιτικού τραγουδιού της μεταθεοδωρακικής γενιάς. Θέλησε έτσι να κλείσει τους λογαριασμούς του με μιαν εποχή και να προχωρήσει σε νέους δρόμους, αρχής γενομένης με τα τραγούδια του Καββαδία που ακολούθησαν αμέσως μετά. 

Ταυτόχρονα ο δίσκος αποτελεί και μια ευγενική χειρονομία στη μούσα του εκείνων των πρώτων χρόνων, την υπέροχη Μαρία Δημητριάδη, χαρίζοντάς της έναν αποκλειστικά προσωπικό της δίσκο με δικά του τραγούδια, την ίδια εκείνη χρονιά που έκανε την πρώτη του "παρασπονδία" με το δίσκο "Μουσική Πράξη στον Μπρεχτ", απ' όπου για πρώτη φορά απουσιάζει η φωνή της αγαπημένης του ερμηνεύτριας.

Ο δίσκος μουσικά και στιχουργικά παραπέμπει άμεσα στην πρώτη ολοκληρωμένη δουλειά του συνθέτη, τα "Πολιτικά Τραγούδια" του 1975. Χωρίζεται σε δύο μικρές ενότητες: Η πρώτη καλύπτεται με πέντε τραγούδια σε στίχους του Φώντα Λάδη, ενώ η δεύτερη περιλαμβάνει πέντε ποιήματα γραμμένα από τέσσερις διαφορετικούς ποιητές: Άλκης Αλκαίος, Μανόλης Αναγνωστάκης, Γιάννης Ρίτσος και Bertolt Brecht. Αξιοσημείωτο ότι εδώ έχουμε την πρώτη συνεργασία με τον Άλκη Αλκαίο, η οποία αργότερα θα μας δώσει λαμπρούς καρπούς με κορυφαία στιγμή τον έξοχο κύκλο τραγουδιών "Εμπάργκο" (1982). 

Θάνος Μικρούτσικος: Καντάτα για τη Μακρόνησο / Μαγιακόφσκι (1976)

Συνεχίζοντας τα αφιερώματα στους μεγάλους μας συνθέτες δε θα μπορούσα φυσικά να παραλείψω τον πρόσφατα θανόντα Θάνο Μικρούτσικο, αυτόν τον πολύπλευρο δημιουργό που άφησε αδρό τα χνάρι του στην ελληνική μουσική και μάλιστα σε όλες της τις εκφάνσεις.

Κι αν το όνομα του Θάνου Μικρούτσικου για τους πολλούς είναι στενά δεμένο με τον ποιητή Νίκο Καββαδία, οφείλω να τονίσω ότι εξίσου ισχυρός ήταν ο δεσμός του και με την ποίηση του Γιάννη Ρίτσου (1909-1990), στην οποία επανερχόταν συνεχώς μελοποιώντας κατά καιρούς πολυάριθμα ποιήματά του, τα οποία βρίσκονται διάσπαρτα στην πλούσια δισκογραφία του. 

Η πρώτη ολοκληρωμένη δουλειά του στο έργο του Ρίτσου καταγράφεται στα 1976 με τον τίτλο "Καντάτα για τη Μακρόνησο", βασισμένη στην ποιητική σύνθεση "Πέτρινος Χρόνος", η οποία γράφτηκε στο τέλος του Εμφυλίου (1949), αλλά εκδόθηκε το 1957. Το έργο αναφέρεται στις σκληρές εμπειρίες του ποιητή από τα χρόνια των αλλεπάλληλων εξοριών του στα ξερονήσια της άγονης γραμμής. Ο λόγος καταγράφει με σκληρές λέξεις αυτές τις εμπειρίες, αλλά μέσα από την απόγνωση αναδύεται συχνά μια διάθεση τρυφερότητας και αισιοδοξίας που ασφυκτιά να απελευθερώσει τις δυνάμεις της και να γίνει κραυγή. 

Ο συνθέτης σεβάστηκε απόλυτα τον ποιητικό λόγο κι έγραψε μελωδίες που αναδεικνύουν ανάγλυφα το πνεύμα του κειμένου. Ξεκινά με μια εφιαλτική εισαγωγή, όπου ο σκόπιμα άναρθρος ήχος της ορχήστρας συμβαδίζει με τις άναρθρες κραυγές των εξόριστων. Τα τραγούδια είναι απλά, αλλά απόλυτα πρωτότυπα, ενίοτε με μιαν υπερβάλλουσα συναισθηματική ένταση που προκαλεί αυθόρμητη συγκίνηση στον ακροατή.

Το δεύτερο έργο του δίσκου έχει τίτλο "Σπουδή σε ποιήματα του Βλαδίμηρου Μαγιακόφσκι" και βασίζεται στη μεταφρασμένη από τον Γιάννη Ρίτσο ελληνική εκδοχή μιας σειράς πολιτικών ποιημάτων του μεγάλου Ρώσου ποιητή Βλαδίμηρου Μαγιακόφσκι (1893-1930), με τον οποίο ο Έλληνας ποιητής έβρισκε προφανώς κοινούς ποιητικούς δρόμους. Το έργο έχει και πάλι τη φόρμα καντάτας με εναλλασσόμενα μέρη από απαγγελίες και τραγούδια.

Η ερμηνεία της Μαρίας Δημητριάδη είναι για μια φορά ακόμη συγκλονιστική. Είναι σίγουρο ότι η μοναδική "χημεία" της φωνής της με την έμπνευση του συνθέτη λειτούργησε με μιαν απίστευτη δύναμη αλληλεπίδρασης που οδήγησε σε μεγαλειώδη αποτελέσματα, μοναδικά στην ελληνική μουσική.  

Γιάννης Μαρκόπουλος: Το κορίτσι με το κορδελάκι (1964)

Έχοντας αφιερώσει τις τελευταίες μας παρουσιάσεις στους μεγάλους Έλληνες συνθέτες (Μίκης Θεοδωράκης, Μάνος Χατζιδάκις, Σταύρος Ξαρχάκος), είναι αυτονόητο ότι δεν μπορούμε να ξεχάσουμε και τον άλλο μεγάλο μας συνθέτη που συμπληρώνει την κορυφαία τετράδα των δημιουργών του "έντεχνου" τραγουδιού. Κι αυτός φυσικά είναι ο Γιάννης Μαρκόπουλος.

Θέλω λοιπόν να σταθούμε σήμερα σε μια ιστορική στιγμή και του συνθέτη και της ελληνικής μουσικής. Αναφέρομαι στο θεατρικό soundtrack για το έργο "Το κορίτσι με το κορδελάκι" που ανέβηκε το 1964 από το Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο και τον Θίασο του Μάνου Κατράκη. Το έργο γράφτηκε από τον Νότη Περγιάλη (1920-2009), ηθοποιό, σκηνοθέτη, θεατρικό συγγραφέα και στιχουργό, γνωστό μας από μερικά υπέροχα τραγούδια που έγραψε με τον Μάνο Χατζιδάκι ("Πάμε μια βόλτα στο φεγγάρι") και τον Μίκη Θεοδωράκη ("Ο λεβέντης").

Το έργο καταγράφει τη σκληρή μετεμφυλιακή κατάσταση της Ελλάδας, όταν πολλοί αριστεροί κυνηγημένοι από την εκδικητική μανία των νικητών κατέφυγαν στην πρωτεύουσα και προσπάθησαν να επιβιώσουν χτίζοντας παράνομα τις φτωχικές τους παράγκες στην άκρη της πόλης, χωρίς όμως κι εκεί να βρουν την ησυχία τους.

Ο Γιάννης Μαρκόπουλος έγραψε τη μουσική και τα τραγούδια της ιστορικής αυτής παράστασης συνθέτοντας ένα πανέμορφο λαϊκό soundtrack που κυριαρχείται από τόνους μελαγχολίας και λυρικής διάθεσης. Το τραγούδι "Γκρεμισμένα σπίτια", ένα εξαίσιο χασάπικο, που ερμηνεύει εμβληματικά ο Κώστας Χατζής, είναι το πρώτο μεγάλο τραγούδι του συνθέτη σε μια εποχή που δοκίμαζε το ταλέντο του στο λαϊκό ύφος γράφοντας πάμπολλα όμορφα λαϊκά τραγούδια για τον κινηματογράφο. Στο έργο επίσης υπάρχει ένα ακόμη τραγούδι σε δυο παραλλαγές ("Αν είχα δυο φτερά", "Ο χορός της πέτρας") σε ύφος μπαλάντας με συνοδεία κιθάρας. Τα υπόλοιπα θέματα είναι οργανικά σε διάφορες παραλλαγές με κυρίαρχο τον χαρακτηριστικό ήχο από το απαράμιλλο μπουζούκι του Γιώργου Ζαμπέτα.

Ο Σταμάτης Κόκοτας τραγουδά Μάνο Χατζιδάκι...

Ας ξεκινήσουμε λοιπόν την καινούργια χρονιά από το σημείο που αποχαιρετήσαμε την προηγούμενη: Από τον Μάνο Χατζιδάκι! Κι ας γυρίσουμε πίσω στο 1970, τη χρονιά που ο μεγάλος συνθέτης έκανε την "επιστροφή" του στην ελληνική δισκογραφία μετά την απουσία του για μερικά χρόνια στην Αμερική. Η τελευταία του ελληνική ηχογράφηση ήταν το 1966 με το δίσκο "Καπετάν Μιχάλης" βασισμένη σε στίχους του Νίκου Καζαντζάκη από το ομώνυμο μυθιστόρημά του. 

Τέσσερα χρόνια λοιπόν μετά η Columbia καλωσόρισε τον συνθέτη με το δίσκο "Επιστροφή", ο οποίος περιλαμβάνει ένδεκα τραγούδια σε στίχους του Νίκου Γκάτσου βασισμένα σε σκόρπιες μελωδίες του συνθέτη, μερικές από τις οποίες είχαν χρησιμοποιηθεί παλιότερα στη μουσική για την παράσταση "Η τύχη της Μαρούλας" (1960) και κάποιες άλλες στον "αμερικάνικο" δίσκο "Reflections" (1969). Η ηχογράφηση του δίσκου έγινε χωρίς την παρουσία του συνθέτη και γιαυτό τη συνολική ενορχηστρωτική επιμέλεια ανέλαβε και διεκπεραίωσε άψογα ο ανερχόμενος τότε συνθέτης Δήμος Μούτσης. Τα τραγούδια ερμήνευσαν έξοχα ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης και η Δήμητρα Γαλάνη. Μάλιστα ο δίσκος λίγο αργότερα κυκλοφόρησε και σε οργανική μορφή.

Εκείνο που δεν είναι ίσως γνωστό είναι ότι τέσσερα από τα τραγούδια της "Επιστροφής" ηχογραφήθηκαν παράλληλα και με τη φωνή του Σταμάτη Κόκοτα! Πρόκειται για επίσημες ηχογραφήσεις σε στούντιο πάνω στην ίδια ενορχήστρωση της κανονικής έκδοσης, αλλά για κάποιο λόγο δεν κυκλοφόρησαν ποτέ σε δίσκο και παρέμειναν άγνωστες και ανέκδοτες μέχρι το 2000, όταν και ενσωματώθηκαν στην ψηφιακή έκδοση "Σταμάτης Κόκοτας, Τραγούδια από τις 45 στροφές, Νο.2". 

2020! Με πολλές ελπίδες...