Απόστολος Καλδάρας: Βυζαντινός Εσπερινός (1973)

Ο "Βυζαντινός Εσπερινός" είναι ένα κορυφαίο έργο της ελληνικής δισκογραφίας. Προσωπικά τον κατατάσσω στους δέκα σπουδαιότερους ελληνικούς δίσκους. Συγκεντρώνει όλα τα επιμέρους δομικά στοιχεία σε ποιοτικό επίπεδο πρώτης γραμμής: Μουσική, στίχοι, ερμηνεία. Όλα δουλεμένα και συναρμοσμένα με τρόπο ιδανικό. Κι όσοι μάλιστα τρέφουν αυτή την ανεξήγητη χρόνια αντιπάθεια προς τον Γιώργο Νταλάρα, στο δίσκο αυτό θα βρουν την πιο πειστική απάντηση που διαψεύδει πανηγυρικά αυτή την εμπαθή μικροψυχία.

Ο δίσκος κυκλοφόρησε το 1973, ένα χρόνο μετά το μεγάλο "μπαμ" που προκάλεσε η έκδοση της "Μικράς Ασίας", ενός δίσκου που σηματοδότησε εντυπωσιακά τη "στροφή" του μεγάλου λαϊκού συνθέτη Απόστολου Καλδάρα προς την "έντεχνη" τραγουδοποιία.

Ο δίσκος εκείνος είχε δώσει την ευκαιρία να ξεπεταχτεί μια καινούργια τραγουδίστρια, η Χάρις Αλεξίου, η οποία αμέσως θα καταλάβει προνομιακή θέση στο ελληνικό τραγούδι. Ο Γιώργος Νταλάρας ήταν κιόλας καταξιωμένος τραγουδιστής έχοντας ήδη ερμηνεύσει μεγάλα τραγούδια του Σταύρου Κουγιουμτζή και του Μάνου Λοΐζου. Η σχέση του με τον Απόστολο Καλδάρα είχε ξεκινήσει από τα 1970 με την έκδοση ενός δίσκου με τα μεγάλα λαϊκά τραγούδια του συνθέτη σε νέες πανέμορφες ερμηνείες. Και φαίνεται πως ο συνθέτης βρήκε στο πρόσωπο του Νταλάρα τον ιδανικό ερμηνευτή για τη νέα κατεύθυνση της συνθετικής του δραστηριότητας. Και δεν έπεσε έξω, αφού ο τραγουδιστής απογείωσε αυτά τα τραγούδια, απογειώνοντας ταυτόχρονα και την προσωπική του καριέρα.

Τα τραγούδια του "Βυζαντινού Εσπερινού" γράφτηκαν πρώτα ως μελωδίες από τον συνθέτη και στη συνέχεια κλήθηκε ο Λευτέρης Παπαδόπουλος να προσαρμόσει τους στίχους του στα μέτρα της μουσικής, πράγμα που δεν ήταν και τόσο δύσκολο για τον ασκημένο σ' αυτή τη διαδικασία στιχουργό που έδωσε μερικούς από τους ωριμότερους στίχους της κεριέρας του.

Λέγεται ότι αρχικά ο Καλδάρας σχεδίαζε να συνθέσει ένα έργο με τίτλο "Ελληνισμός" ως συνέχεια της "Μικράς Ασίας" και ζήτησε από τον Πυθαγόρα να γράψει τους στίχους. Μάλιστα στα σχέδια ήταν και πάλι να ερμηνεύσει το έργο ο Στέλιος Καζαντζίδης, αλλά το σχέδιο τελικά ναυάγησε λόγω μιας απρόβλεπτης παραξήγησης μεταξύ Πυθαγόρα και Καζαντζίδη. Τότε ήταν που ο συνθέτης απευθύνθηκε στον Λευτέρη Παπαδόπουλο, ο οποίος όμως οδήγησε τα αρχικά μεγαλόπνοα σχέδια προς άλλη κατεύθυνση με μια πιο χαλαρή και γενική αναφορά στην έννοια του ελληνισμού γράφοντας τραγούδια καθαρά λαϊκού χρώματος με ευθείες αναφορές σε στοιχεία της παράδοσης και του δημοτικού τραγουδιού.

Η "χημεία" των δύο δημιουργών λειτούργησε ιδανικά. Ο Καλδάρας δεν είχε γράψει απλώς μερικές ωραίες μελωδίες. Είχε δουλέψει συστηματικά πάνω στους βυζαντινούς δρόμους και, όπως εξηγεί ο ίδιος, προχώρησε στη διασταύρωση ήχων της βυζαντινής οκταήχου, μέσα από την οποία προέκυψαν δώδεκα "δρόμοι", όσοι είναι και οι μουσικοί δρόμοι του δημοτικού τραγουδιού. Στην ενορχήστρωση απέφυγε τη χρήση στοιχείων της δυτικής μουσικής και χρησιμοποίησε όργανα, όπως κλαρίνο, σαντούρι, λαούτο και μπουζούκι, τα οποία αποδίδουν πειστικά τα ανατολίτικα ηχοχρώματα των τραγουδιών. 

Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος έγραψε στίχους που σφύζουν από ζωή και συναισθήματα κι εκφράζουν όλες τις αποχρώσεις της ανθρώπινης διαδρομής μέσα στο χρόνο. Αναφορές στην ιστορία και τις ελληνικές καταβολές δίνονται μετουσιωμένες σε καθαρό ποιητικό λόγο χωρίς μεγαλοστομίες ή μελοδραματισμούς. Και βέβαια ένα προσεκτικό αφτί μπορεί να διακρίνει και κάποιες έμμεσες αναφορές στη σκοτεινή πραγματικότητα της τότε πολιτικής συγκυρίας.
Το αποτέλεσμα όλων των παραπάνω είναι ένας δίσκος σπουδή στο λαϊκό τραγούδι, ένας διαχρονικός δίσκος αναφοράς, ένα ολοκληρωμένο λαϊκό αριστούργημα.

(c) LP | Minos | 1973 | πηγή: d58