Σταύρος Κουγιουμτζής: Ηλιοσκόπιο (1973)

Μακροχρόνια φιλία συνέδεε τον συνθέτη Σταύρο Κουγιουμτζή με τον ποιητή από τη Σάμο Γιώργο Θέμελη (1900-1976), ο οποίος είχε εγκατασταθεί στη Θεσσαλονίκη από τις αρχές του '30 κι αποτέλεσε έναν από τους ακρογωνιαίους λίθους της λεγόμενης "Σχολής της Θεσσαλονίκης" στην ποίησή μας. 

Μέσα στη δεκαετία του '60 ο Κουγιουμτζής είχε μελοποιήσει κάμποσα ποιήματα του Θέμελη ("Έλα σαν άγγελος", "Ο ήλιος γέρνει", "Η αγάπη μου", "Σαν ένα αστέρι"), πριν γράψει το σπουδαίο "Μ' έκοψαν, με χώρισαν στα δυο" για το δίσκο "Νάτανε το '21" (1970). Και φτάνουμε έτσι στα 1973, για να καρποφορήσει αυτή η πολύχρονη συνεργασία με ένα ολοκληρωμένο έργο που εκδόθηκε από τη Minos με τον τίτλο "Ηλιοσκόπιο".

Ο δίσκος αυτός πληροί απόλυτα τις προδιαγραφές του λεγόμενου κύκλου τραγουδιών, όπως είχε διαμορφωθεί η έννοια αυτή από την εποχή του "Επιτάφιου". Θα έλεγα ότι είναι ένας από τους πιο αδικημένους δίσκους του συνθέτη, παρόλο που 2-3 τραγούδια του ακούστηκαν πολύ. Είναι πάντως μια πιο απαιτητική εργασία του Κουγιουμτζή, η οποία κατά κάποιο τρόπο προαναγγέλλει μια πολύ μεταγενέστερη σύνθεσή του, τους "Ύμνους αγγέλων σε ρυθμούς ανθρώπων" (1998), όπου ανέδειξε τις βαθιές μουσικές του καταβολές από τη βυζαντινή μουσική.

Το "Ηλιοσκόπιο" βασίζεται στην ομώνυμη ποιητική σύνθεση του Γιώργου Θέμελη και αποτελεί μια λυρική ανίχνευση της συμβολικής λειτουργίας του Θείου Πάθους και του χριστιανικού Πάσχα. Ο συνθέτης εξέφρασε με τις μελωδίες του τον βαθύ θρησκευτικό του προσανατολισμό αντλώντας την έμπνευσή του από τη βυζαντινή και δημοτική παράδοση. Το κυρίαρχο μουσικό μοτίβο ("Το πρώτο περιστέρι") είναι ένα τσάμικο που συγκλονίζει με τα πρώτα εισαγωγικά μέτρα του κλαρίνου. Το μαγευτικό adagio "Πώς να σε πάρω" με το βιολοντσέλο να οδηγεί την κεντρική μελωδική γραμμή είναι μία από τις κορυφαίες λυρικές συλλήψεις του συνθέτη. 

Αυτή είναι η τρίτη μεγάλη συνεργασία του συνθέτη με τον κορυφαίο ερμηνευτή Γιώργο Νταλάρα, ο οποίος εδώ έχει την ευκαιρία να δώσει μια διαφορετική ερμηνευτική πλευρά του πλούσιου ταλέντου του με τραγούδια που πατάνε εν μέρει σε λαϊκά μονοπάτια, αλλά συγχρόνως απαιτούν και πολύ διαφορετική οπτική με τη διεύρυνση του μουσικού τους υπόβαθρου. Και πράγματι ο τραγουδιστής ανταποκρίθηκε απόλυτα στην ευκαιρία που του δόθηκε χαρίζοντάς μας συγκλονιστικές ερμηνείες. 

Μαζί του σε τρία τραγούδια, συναρπαστική και αποκαλυπτική όσο και απέριττα λιτή και λυρική, η Αιμιλία Κουγιουμτζή, σύζυγος του συνθέτη, η οποία για πρώτη φορά δοκίμασε τη φωνή της στη δισκογραφία με πολύ πειστικό τρόπο. Θα έλεγα ότι η Αιμιλία Κουγιουμτζή αδικείται από την πενιχρή παρουσία της στην ελληνική δισκογραφία, η οποία περιορίζεται σε τέσσερις όλες κι όλες ηχογραφήσεις στην άτυπη τραγουδιστική της καριέρα, αλλά έχω την εντύπωση ότι η ίδια δεν συμμερίζεται και τόσο αυτή την άποψη, αφού σε ολόκληρη τη ζωή της επέλεξε να υπηρετήσει σεμνά, διακριτικά και αποκλειστικά τον μεγάλο της σύντροφο.

(c) LP | Minos | 1973