Τραγουδοποιοί του '90 - Διονύσης Τσακνής: Ή ταν ή επί τας (1993)

Ιδιαίτερα παραγωγικός τραγουδοποιός ο Διονύσης Τσακνής, σε όλη τη δεκαετία του '90 δεν έπαψε να έχει τακτική δισκογραφική παρουσία ανελλιπώς κάθε χρόνο! Μετά τον πετυχημένο "Αλήτη καιρό" (1991) ήρθε ένας προσωπικός δίσκος για τον Γιώργο Κατσάρη ("Ο μπαλαμός", 1992) βασισμένος στο τηλεοπτικό "Τραγούδι των γύφτων", ενώ το 1993 μας έδωσε την επόμενη προσωπική του δουλειά με τίτλο "Ή ταν ή επί τας".

Πρόκειται για έναν τυπικό του ύφους του κύκλο ροκ τραγουδιών που φανερώνει την συνεχή ωρίμανση του δημιουργού με αποκρυσταλλωμένα τα χαρακτηριστικά της ροκ γραφής του διανθισμένης με ευαίσθητες μπαλάντες και στιχουργική σύγχρονου προβληματισμού με μια επίμονη πεσιμιστική διάθεση. Ξεχωρίζουν κάποια τραγούδια, όπως τα: "Οι ασκοί του Αιόλου", "Ή ταν ή επί τας", "Τόσo δα μικρό", καθώς και το τρυφερό "Αστεράκι" αφιερωμένο στη μνήμη της μητέρας του. Πολύ ενδιαφέρουσα η επανεκτέλεση του κλασικού τραγουδιού "Γυρίζω τις πλάτες μου στο μέλλον" με τη φωνή του ίδιου αυτή τη φορά και με διαφορετική ενορχήστρωση που πατάει διακριτικά στα χωράφια της λόγιας μουσικής με την όμορφη συμφωνική εισαγωγή του. Μάλιστα το θέμα του μεγάλου αυτού τραγουδιού δίνεται στο φινάλε και σε οργανική παραλλαγή με διαλεκτική συνύπαρξη της συμφωνικής και ροκ οργανικής συνοδείας! Άλλωστε οι συμφωνικές ανησυχίες του Τσακνή θα γίνουν πιο ξεκάθαρες σε μεταγενέστερες δουλειές του, όπως στη ζωντανή ηχογράφηση "Παίζοντας με δυο ορχήστρες" (2000).

Πάντως το τραγούδι που ακούστηκε περισσότερο από το δίσκο ήταν το "Φορέας" με τη συμμετοχή του Λάκη Λαζόπουλου, ένα τραγούδι που ακούστηκε και στην πολύ πετυχημένη τηλεοπτική σειρά "Δέκα μικροί Μήτσοι". Σημειώνω επίσης ότι στο δίσκο κάνει και την πρώτη στιχουργική του εμφάνιση ο Οδυσσέας Ιωάννου με το "Τραγούδι για φίλους". Στα φωνητικά συμμετέχουν επίσης ο Λαυρέντης Μαχαιρίτσας, ο Νίκος Ζιώγαλας, ο Κώστας Θωμαΐδης και ο Γιώργος Δημητριάδης. Την ενορχήστρωση αυτή τη φορά επιμελήθηκε ο Μιχάλης Μουστάκης (πρώην μέλος των Φατμέ και στη συνέχεια των Χάνομαι Γιατί Ρεμβάζω) με τη σύμπραξη του Δημήτρη Μπαρμπαγάλα.

Τραγουδοποιοί του '90 - Διονύσης Τσακνής: Αλήτης καιρός (1991)

Με το δίσκο "Αλήτης Καιρός" ο Διονύσης Τσακνής μπαίνει δυναμικά στη γόνιμη δεκαετία του '90 ως ένας από τους σημαντικότερους τραγουδοποιούς της γενιάς του, σε μια δεκαετία που ανέδειξε μια εντυπωσιακή φουρνιά νέων δημιουργών (Μάλαμας, Παπακωνσταντίνου, Ζούδιαρης, Περίδης κ.ά.), μέσω των οποίων το ελληνικό τραγούδι γνώρισε μια καινούργια άνθιση. 

Πρόκειται για ένα δυνατό ροκ δίσκο με δέκα καινούργια τραγούδια, όλα σε δική του μουσική και στίχους, ενώ στην ερμηνεία συμμετέχουν μαζί του και η Δήμητρα Γαλάνη ("Mass Media"), ο Γιώργος Νταλάρας ("Νοέμβρης '91") και η Ελένη Τσαλιγοπούλου ("Μόνος σαν όμηρος"). Το εναρκτήριο τραγούδι ("Ρωγμές") ακούστηκε πολύ, ενώ την πιο δυνατή στιγμή του δίσκου αποτελεί το βιωματικό "Νοέμβρης '91" αφιερωμένo στη 17η επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. Όμορφες και οι τρυφερές μπαλάντες "Σε βλέπω να γελάς", "Διαδρομή" και "Μόνος σαν όμηρος". 

Την ενορχήστρωση και πάλι επιμελήθηκε ο Γιώργος Ζηκογιάννης, ενώ πρέπει να επισημάνω ότι στην ψηφιακή του έκδοση ο δίσκος κυκλοφόρησε εμπλουτισμένος με οκτώ από τα δέκα τραγούδια του δίσκου "Φταίνε τα τραγούδια" (1989).  

Ταγουδοποιοί του '90 - Διονύσης Τσακνής: Φώτα, παρακαλώ! (1990)

Από τα πρώτα κιόλας μουσικά του φανερώματα ο Διονύσης Τσακνής έδειξε πως δεν είναι μόνο ένας πολύ ταλαντούχος τραγουδοποιός, αλλά ένας ολοκληρωμένος συνθέτης, καθώς το ενδιαφέρον του συχνά επεκτείνεται και σε άλλους συγγενικούς χώρους, όπως το θέατρο και η τηλεόραση. Το πρώιμο ενδιαφέρον του για τα πεδία αυτά καλύπτει ο δίσκος "Φώτα, παρακαλώ!" που κυκλοφόρησε το 1990 από την ΑΚΤΗ και αποτελεί το πρώτο δείγμα της άλλης πλευράς του δημιουργού, η οποία τα επόμενα χρόνια θα μας χαρίσει πολλές ακόμη ενδιαφέρουσες προτάσεις ("Το τελευταίο αντίο", "Business στα Βαλκάνια", "Χωρικά ύδατα" "Δούρειος ίππος", "Γαλάζιο φόρεμα" κ.ά.).

Ο δίσκος λοιπόν "Φώτα, παρακαλώ!" είναι πολυσυλλεκτικός και περιλαμβάνει υλικό γραμμένο για τις τηλεοπτικές σειρές "Το μπουρίνι" (1986), "Τα καημένα (1987), "Η παρέλαση" (1988-89) και "Το φάντασμα" (1988-89), καθώς και για τη θεατρική παράσταση "Σάββατο - Κυριακή" του ΚΘΒΕ (1989). Λόγω της χρηστικής του λειτουργίας για εντελώς διαφορετικές παραγωγές το συγκεκριμένο υλικό εύλογο είναι να έχει ετερόκλητο χαρακτήρα. Εδώ περιέχεται το υπέροχο "Τραγούδι των γύφτων" με τον Γιώργο Κατσάρη, πάνω στο οποίο χτίστηκε το υλικό ολόκληρου του μεταγενέστερου δίσκου "Ο μπαλαμός" (1992), η χαριτωμένη "Ταραντέλα" με την Τάνια Τσανακλίδου και τον Κώστα Θωμαΐδη, το τρυφερό "Τραγούδι της Έλενας" με την ηθοποιό Λυδία Κονιόρδου, καθώς και άλλα ωραία τραγούδια, συχνά σε καθαρόαιμο λαϊκό ύφος, με τις φωνές του Mανώλη Μητσιά, της Ελένης Δήμου, της Γιάννας Κατσαγιώργη, ακόμη και της Πίτσας Παπαδοπούλου!

Τραγουδοποιοί του '90 - Διονύσης Τσακνής: Φταίνε τα τραγούδια (1989)

Ο Διονύσης Τσακνής (γενν. 1954) ξεκίνησε στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '80 και πορεύτηκε παράλληλα με τους πρώιμους τραγουδοποιούς της εποχής (Βαγγέλης Γερμανός, Νίκος Πορτοκάλογλου, Λαυρέντης Μαχαιρίτσας, Αδελφοί Κατσιμίχα) παρουσιάζοντας ήδη το 1983 το πρωτόλειο "Η μπαλάντα του ταξιδιώτη" και λίγο αργότερα το δεύτερο προσωπικό του δίσκο ("Το τρίτο μάτι", 1987), ενώ συγχρόνως είχε αρχίσει να επεκτείνει τα μουσικά του ενδιαφέροντα και σε άλλα πεδία και κυρίως στο χώρο του θεάτρου με αξιόλογες μουσικές επενδύσεις που αργότερα θα περάσουν και στη δισκογραφία.

Ωστόσο η καταξίωση του δημιουργού ουσιαστικά ήρθε στη δεκαετία του '90 με αφετηρία τον κύκλο τραγουδιών "Φταίνε τα τραγούδια" που κυκλοφόρησε το 1989, ένα πολύ ενδιαφέρον ροκ άλμπουμ με δέκα τραγούδια σε μουσική και στίχους δικούς του, ερμηνευμένα επίσης από τον ίδιο και ενορχηστρωμένα από τον Γιώργο Ζηκογιάννη. 

Είναι ο δίσκος που ανέδειξε δυο εξαιρετικές στιγμές που με σιγουριά μπορούμε να πούμε πως σφυρηλάτησαν σε πολύ στέρεες βάσεις το όνομα του ανερχόμενου τραγουδοποιού της επαρχίας, μιας και ο Τσακνής μέχρι εκείνη την εποχή ακόμη επέμενε να διαμένει στην ιδιαίτερη πατρίδα του την Καρδίτσα, πριν αποφασίσει στις αρχές του '90 να εγκατασταθεί στην πρωτεύουσα. Το ένα τραγούδι είναι αυτό που έδωσε και τον τίτλο στο δίσκο ("Φταίνε τα τραγούδια"), μια μελαγχολική κι ευαίσθητη ροκ μπαλάντα, και το άλλο είναι το εμβληματικό "Γυρίζω τις πλάτες μου στο μέλλον", το κορυφαίο τραγούδι όλης της καριέρας του με τους εύστοχους και αιχμηρούς στίχους που στηλιτεύουν ανελέητα τον κυνικό πολιτικό ρεαλισμό. Το τραγούδι μάλιστα σφραγίστηκε από την ακαταμάχητη ερμηνεία των αδελφών Κατσιμίχα.

Να επισημάνω ότι δυο τραγούδια του δίσκου δεν έχουν στίχους του Τσακνή. Στο "Θα γυρίσω θεατής" οι στίχοι ανήκουν στον αδελφό του Νίκο Τσακνή και "Στο βάθος κάποιου δρόμου" οι στίχοι γράφτηκαν από τον Αντώνη Παπαϊωάννου. Το τραγούδι "Παράσταση για δύο" στηρίζεται σε παραδοσιακή ιρλανδέζικη μελωδία.

Τραγουδοποιοί του '90 - Στάμος Σέμσης: Γενναίοι έρωτες (1997)

Δυο χρόνια μετά την πετυχημένη πρώτη συνάντηση του συνθέτη Στάμου Σέμση με τον έμπειρο στιχουργό Μιχάλη Μπουρμπούλη στο δίσκο "Στην Ελλάδα κάνει κρύο" (1995) οι δυο δημιουργοί επανέρχονται με φρέσκο υλικό κι ένα καινούργιο λαϊκό δίσκο με όμορφα τραγούδια σαν ...γλυκό του κουταλιού! 

Ο δίσκος έχει τον τίτλο "Γενναίοι έρωτες" και βασική ερμηνεύτρια την εξαίρετη Μελίνα Κανά, η οποία εκείνη την εποχή είχε καθιερωθεί στην πρώτη γραμμή των νέων ερμηνευτών μέσα από τις ξεχωριστές συνεργασίες της με τον Νίκο Μαμαγκάκη, τον Νίκο Ξυδάκη, τον Σωκράτη Μάλαμα και τον Θανάση Παπακωνσταντίνου. 

Ο συνθέτης εδώ δείχνει να εμβαθύνει πιο αποτελεσματικά στον καθαρό λαϊκό ήχο παράλληλα με τη μελωδική του ευχέρεια πετυχαίνοντας σωστές ισορροπίες μεταξύ της πηγαίας του μελωδικότητας και του ρυθμού. Έτσι προκύπτουν όμορφα τραγούδια με πιο ξεχωριστά τα "Είσαι γλυκό του κουταλιού", "Τέσσερα φιλιά", "Ένα πλοίο η Ρεβέκκα" και - το αγαπημένο μου - "Τα φώτα στο διάστημα", ενώ ακούστηκε πολύ και το "Αχ, να περάσει ο πυρετός". 

Δίπλα στη Μελίνα Κανά και ιδιαίτερα στις πιο καθαρές λαϊκές στιγμές του δίσκου ο νέος Θεσσαλονικιός τραγουδιστής Ανδρέας Καρακότας που λίγο νωρίτερα μας είχαν συστήσει ο Απόστολος Καλδάρας και ο Μάνος Χατζιδάκις. Συμμετέχει επίσης η Τερέζα Δανέζη απαγγέλλοντας στίχους του Μπουρμπούλη στο στοχαστικό κομμάτι του φινάλε με τις δεξιοτεχνικές πινελιές της βιόλας που παίζει ο συνθέτης.

Τραγουδοποιοί του '90 - Στάμος Σέμσης: Στην Ελλάδα κάνει κρύο (1995)

Μετά την ατυχή λαϊκή προσπάθεια του Στάμου Σέμση με το δίσκο "Ναδίρ" (1991) ακολούθησε μια δεύτερη ολοκληρωμένη συνεργασία με την Έλλη Πασπαλά ("Living a Lie", 1993) και ταυτόχρονα μια μάλλον άγνωστη σύμπραξη με τον Γιώργο Μαρίνο ("Ο παίκτης", 1993), κι αφού δοκίμασε τις ερμηνευτικές του δυνατότητες στο δίσκο του συνεργάτη του Γιώργου Ανδρέου "Δέκα τελευταία χρόνια" (1994), θα μας δώσει τον πρώτο λαϊκό του δίσκο με ευρεία απήχηση, μιας και ο βασικός του ερμηνευτής θα είναι ο Γιώργος Νταλάρας.

Ο λόγος βέβαια για τον ξεχωριστό κύκλο τραγουδιών "Στην Ελλάδα κάνει κρύο" που κυκλοφόρησε το 1995 από την RCA (BMG) με δέκα τραγούδια σε στίχους του έμπειρου Μιχάλη Μπουρμπούλη, ο οποίος θα συμπορευτεί με τον συνθέτη τα επόμενα χρόνια σε αρκετές ενδιαφέρουσες δουλειές τους. Ομολογουμένως οι στίχοι του Μπουρμπούλη είναι αξιόλογοι και πρωτότυποι με θεματολογία που περιδιαβαίνει αχαρτογράφητα ή ημισκότεινα τοπία μέσα από μια ευρεία ανθρωπογεωγραφική οπτική και γλώσσα υπαινικτική και συμβολική, όπως φαίνεται και από τον τίτλο όλης της δουλειάς.

Η ράθυμη μελωδία του τραγουδιού "Τα βεγγαλικά σου μάτια" αποτέλεσε το ισχυρό εμπορικό όπλο του δίσκου που πάντως περιλαμβάνει κι άλλες εκλεκτές στιγμές, όπως το ομότιτλο τραγούδι ή το συγκαλυμμένο ζεϊμπέκικο "Τα ζάρια τα βαριά" και το βαλς "Μαργαρίτα" που ερμηνεύει ο συνθέτης. Προσωπικά πάντως από το δίσκο ξεχωρίζω δυο πολύ ιδιαίτερες στιγμές: Πρώτα το οργανικό "Νυχτερινό" που λειτουργεί ως εισαγωγή του έργου με τη δεξιοτεχνική μελωδία της βιόλας, και το ζεϊμπέκικο "Το πούλμαν για την Τίρυνθα" με τη βιόλα και πάλι να σέρνει εξαίσια την υπέροχη μελωδία, ενώ η βαριά φωνή του συνθέτη αποδίδει συναρπαστικά την πικρή αίσθηση της μεταγωγής κρατουμένων στις αγροτικές φυλακές της Τίρυνθας. 

Ένας σπουδαίος δίσκος που παρά την εμπορική του απήχηση εξακολουθεί να κρύβει ακόμη πολλές όμορφες στιγμές που δεν έχουν ανακαλυφθεί.

Τραγουδοποιοί του '90 - Στάμος Σέμσης: Ναδίρ (1991)

Ο Στάμος Σέμσης (γενν. 1964) προέρχεται από μεγάλη μουσική οικογένεια, αφού παππούς του ήταν ο θρυλικός βιολιστής του ρεμπέτικου Δημήτρης Σέμσης ή Σαλονικιός, ενώ ο πατέρας και ο αδελφός του ήταν επίσης σημαντικοί βιολονίστες σε συμφωνικά ορχηστρικά σχήματα. Και ο ίδιος σπούδασε κλασικό βιολί, αλλά ειδικεύτηκε τελικά στη βιόλα, όργανο που συχνά ενσωματώνει επιδέξια και διακριτικά στην ορχήστρα των τραγουδιών του προσδίδοντας ένα πολύ ιδιόμορφο ηχόχρωμα. Η πρώτη δισκογραφική του εμφάνιση σημειώθηκε το 1989 με το αγγλόφωνο άλμπουμ "Cairo" που ερμήνευσε η Έλλη Πασπαλά εγκαινιάζοντας τη μακρόχρονη συνεργασία τους, η οποία την επόμενη χρονιά απέφερε το άλμπουμ "Το νησί των Λωτοφάγων".

Το 1991 λοιπόν ο Στάμος Σέμσης παρουσίασε την τρίτη προσωπική του δουλειά με τίτλο "Ναδίρ", η οποία, όπως και οι δύο προηγούμενες, εκδόθηκε από την ΑΚΤΗ. Δυστυχώς πρόκειται για μια πολύ μέτρια δουλειά βασισμένη σε στίχους της Ιφιγένειας Γιαννοπούλου, οι οποίοι δεν αποφεύγουν τα πολυφορεμένα εκφραστικά και θεματικά κλισέ. Η μουσική περιλαμβάνει ανατολίτικους σκοπούς, σοφιστικέ τσιφτετέλια και περιπαθείς λαϊκότροπους ρυθμούς που ψάχνουν να βρουν μια ταυτότητα, αλλά τελικά βυθίζονται αύτανδροι στο ναδίρ της θορυβώδους αναζήτησής τους! 

Αν κάτι διασώζει το δίσκο είναι η υψηλής εκφραστικής δύναμης ερμηνεία της υπέροχης Τάνιας Τσανακλίδου και το χαριτωμένο εξώφυλλο που υπογράφεται από τον μάστορα του είδους Γιώργο Σταθόπουλο. Tην παραγωγή επιμελήθηκε ο συνθέτης Γιώργος Ανδρέου και γιαυτό ίσως όλη η αισθητική του δίσκου παραπέμπει έντονα στα δικά του χαρακτηριστικά. Όπως και να έχει, δεν είναι σίγουρα από τους δίσκους του Σέμση που πιστοποιούν το αδιαμφισβήτητο συνθετικό ταλέντο του.

Τραγουδοποιοί του '90 - Γιώργος Ανδρέου: Χελιδόνια της βροχής (2000)

Η γόνιμη δεκαετία του '90 ολοκληρώνεται για τον συνθέτη Γιώργο Ανδρέου με μια εξαιρετική δουλειά πλημμυρισμένη από μελωδίες και νοσταλγικά χρώματα που τονίζονται ιδιαίτερα από τους γοητευτικούς ηχοχρωματισμούς της Ορχήστρας Νυκτών Εγχόρδων του Δήμου Πατρέων, αυτής της υπέροχης ορχήστρας που επί χρόνια υπηρέτησε τη μουσική ζωή της αχαϊκής πρωτεύουσας υπό την εμπνευσμένη καθοδήγηση του Θανάση Τσιπινάκη και συνεχίζει ακόμη μετά τον πρόωρο θάνατο του ιδρυτή της το 2012.

Πρόκειται για τον κύκλο τραγουδιών "Χελιδόνια της βροχής" βασισμένο σε ποίηση του πατρινού ποιητή Διονύση Καρατζά, γνωστού μας άλλωστε από τις σπουδαίες συνεργασίες του με τον Μίκη Θεοδωράκη ("Τα πρόσωπα του ήλιου", "Ως αρχαίος άνεμος", "Η Βεατρίκη στην Οδό Μηδέν", "Τα λυρικότερα") και τον Ηλία Ανδριόπουλο ("Μουσικό τοπίο").

Ο συνθέτης καταθέτει όλη την ευαισθησία του σε μια σειρά συναρπαστικών μελωδιών που γράφτηκαν για το συγκεκριμένο οργανικό σύνολο και αποδίδονται με απόλυτη εκφραστικότητα. Αρωγοί άξιοι αυτής της θαυμάσια δουλειάς οι δυο βασικές ερμηνεύτριες, η Τάνια Τσανακλίδου και η Ελένη Τσαλιγοπούλου, αμφότερες αγαπημένες ερμηνεύτριες και σύντροφοι κατά καιρούς του συνθέτη. Μαζί τους ο Δημήτρης Μπάσης, η Βάκια Σταύρου και ο τενόρος Μάριος Φραγκούλης, ενώ ο ποιητής απαγγέλλει στίχους από τρία σύντομα ποιήματά του με την συνοδεία του οργανικού θέματος "Σαν παιχνίδι".

Ο δίσκος περιλαμβάνει πέντε οργανικά θέματα και δέκα τραγούδια. Το οργανικό "Το λιμάνι νύχτα" βασίζεται στο θέμα του παλιότερου τραγουδιού "Το λιμάνι" που είχε ερμηνεύσει η Αναστασία Μουτσάτσου. Από τα τραγούδια ξεχωρίζουν ιδιαίτερα τα: "Χελιδόνια της βροχής", "Τις θάλασσες σταμάτα", "Τι μένει" και το επιλογικό "Άγιος ο έρωτας" που ερμηνεύει ο ίδιος ο συνθέτης. Η ηχογράφηση πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα Οδυσσέας Ελύτης του Πανεπιστημίου της Πάτρας. Η έκδοση είναι εξαιρετικά καλαίσθητη, αν και προξενεί αρνητική εντύπωση στο οπισθόφυλλο η λανθασμένη απόδοση στα αγγλικά της λέξης Χελιδόνια ως Sparrows (σπουργίτια)!

Τραγουδοποιοί του '90 - Γιώργος Ανδρέου: Μικρή πατρίδα (1996)

Το 1996 αποδείχθηκε η πιο γόνιμη χρονιά του Γιώργου Ανδρέου με δύο προσωπικές δουλειές, τη "Μικρή πατρίδα" και την "Αρζεντίνα", οι οποίες ωστόσο δεν έχουν σχεδόν καμία σχέση μεταξύ τους ως προς την αισθητική του υλικού τους.

Χωρίς αμφιβολία, ο δίσκος "Μικρή πατρίδα" αποτελεί μια από τις ακρώρειες ολόκληρης της δεκαετίας του '90 και ασφαλώς την πιο ώριμη και ολοκληρωμένη δισκογραφική κατάθεση του πολυτάλαντου δημιουργού (συνθέτη, στιχουργού, πιανίστα, ενορχηστρωτή, παραγωγού) Γιώργου Ανδρέου. Mε κύριο όχημα το υπέροχο ομότιτλο τραγούδι (που γνώρισε πάμπολλες μεταγενέστερες επανεκτελέσεις), αλλά και με όλα τα υπόλοιπα τραγούδια να στέκονται σε υψηλό επίπεδο, ο δίσκος ακούστηκε πολύ και ανέδειξε έναν εξαιρετικό καινούργιο τραγουδιστή, τον Παντελή Θεοχαρίδη, μια από τις εκφραστικότερες φωνές της νεότερης γενιάς ερμηνευτών. Ντεμπούτο επίσης με το δίσκο αυτό έκανε και η θαυμάσια ερμηνεύτρια Μόρφω Τσαϊρέλη αποδίδοντας δύο τραγούδια, από τα οποία το ένα, η τρυφερή ερωτική μελωδία "Τέτοια παράξενη ομορφιά", αποτελεί μια από τις ωραιότερες στιγμές του συνθέτη.

Δυνατό στοιχείο επίσης του δίσκου οι ποιητικότατοι και στοχαστικοί στίχοι του Παρασκευά Καρασούλου που έδωσαν μια νέα πνοή στη βαλτωμένη σύγχρονη στιχουργική, αν και δεν είχαν την επιθυμητή συνέχεια. Είναι μια ποίηση εσωστρεφής και εξομολογητική μέσα από μια αγωνιώδη αναζήτηση της ερωτικής και ανθρώπινης επαφής. Η ενορχήστρωση κινείται στην περιοχή της έντεχνης αισθητικής, χωρίς να απουσιάζουν πάντως και τα λαϊκότερα στοιχεία. Στην ερμηνεία των τραγουδιών συμμετέχουν επίσης οι καταξιωμένοι Γιώργος Νταλάρας και Ελένη Τσαλιγοπούλου, καθώς και ο Αλκίνοος Ιωαννίδης που κλείνει το δίσκο με την υποβλητικά εξομολογητική μπαλάντα "Η μόνη αλήθεια". 

Αξίζει να σταθούμε λίγο στην εξαιρετικά καλαίσθητη έκδοση, από τις πιο προσεγμένες της ελληνικής δισκογραφίας. Πρωτοποριακή χειροποίητη και οικολογική συσκευασία και συγχρόνως η πρώτη έκδοση της νεοσύστατης εκδοτικής εταιρείας Μικρή Άρκτος ιδιοκτησίας του στιχουργού, η οποία στα κατοπινά χρόνια θα μας δώσει εξαιρετικές παραγωγές δίσκων και βιβλίων, ενώ έχει και την αποκλειστικότητα στην ελληνική διανομή των δίσκων της Ελένης Καραΐνδρου συνεργαζόμενη με τη γερμανική εταιρεία ECM.

Τραγουδοποιοί του '90 - Γιώργος Ανδρέου: Τραγούδια του παράξενου κόσμου (1995)

Θα σταθούμε σήμερα σε έναν όμορφο δίσκο από τη χρυσή τριετία (1994-1996) της δισκογραφικής δραστηριότητας του Γιώργου Ανδρέου, εκεί στα μέσα της δεκαετίας του '90. Το 1994, όπως είδαμε χθες,  κυκλοφόρησε ο επετειακός του δίσκος "Δέκα τελευταία χρόνια", το 1995 τα "Τραγούδια του παράξενου κόσμου", ενώ το 1996 απανωτά άλλοι δύο, πρώτα η σπουδαία "Μικρή Πατρίδα" κι αμέσως μετά η "Αρζεντίνα". Στη συνέχεια αραίωσε λίγο την παραγωγικότητά του, η οποία πάντως έφτασε σε μια σημαντική κορύφωση το 2000 με τo θαυμάσιo "Χελιδόνια της βροχής".

Τα "Τραγούδια του παράξενου κόσμου" λοιπόν είναι ένας δίσκος εξολοκλήρου γραμμένος όχι μόνο πάνω στη φωνή της υπέροχης Τάνιας Τσανακλίδου, αλλά ακόμα και πάνω στα ιδιαίτερα βιωματικά και χαρακτηρολογικά της στοιχεία. Ως αίσθηση λοιπόν θυμίζει κάτι από το εξομολογητικό "Μαμάω γερνάω" (1988) του Σταμάτη Κραουνάκη. Μουσικά ωστόσο ακολουθεί άλλους δρόμους, στη γραμμή της ρυθμικής και μελωδικής ιδιοσυγκρασίας του συνθέτη. Έχουμε κάποια τραγούδια με έντονη ρυθμική αγωγή, απ' αυτά που κάνουν αίσθηση με το πρώτο κιόλας άκουσμα παρά τη διάχυτη μελαγχολία που τα διακρίνει, όπως τα "Η μάνα μου στον ουρανό", "Πεθύμησα ένα σύννεφο" και "Σκόρπια". Κάποια άλλα σε πιο ορθόδοξη και κλασική γραμμή που επιβάλλουν την ανάγκη για πολλαπλές ακροάσεις, όπως το υποβλητικό χασάπικο "Ακαριαία". Και κάποια απέραντα τρυφερά και ευαίσθητα που διεκδικούν επιτακτικά μια μόνιμη θέση στη φωλιά των αισθημάτων μας, όπως το αισθαντικότατο "Γεφύρι ξεχασμένο", μουσικά, στιχουργικά και ερμηνευτικά, μια καθαρή και ακριβή μελωδία για φωνή και πιάνο που καθηλώνει.

Οι στίχοι στα περισσότερα τραγούδια είναι γραμμένοι από τον ίδιο τον συνθέτη. Έχουμε επίσης στίχους του Μιχάλη Γκανά, της Ελένης Αφεντάκη, του Θοδωρή Γκόνη και του ποιητή Γιώργου Χρονά.

Στον επίλογο του δίσκου βρίσκουμε δύο ορχηστρικά κομμάτια βασιμένα σε τραγούδια που προηγούνται. Το τελευταίο συνοψίζει οργανικά τα βασικά μουσικά μοτίβα που διατρέχουν ολόκληρο το δίσκο, κάτι σαν τις overtures (εισαγωγές) της όπερας, ας πούμε. Οι ερμηνείες της Τάνιας Τσανακλίδου αποδεικνύουν πόσο σπουδαία κι εκφραστική φωνή διαθέτει.

Μικρό ίσως μειονέκτημα του δίσκου σε τεχνικό επίπεδο είναι μια σχετική έλλειψη ισορροπίας στη στάθμη της έντασης φωνής και ορχήστρας, όπου νιώθει κανείς κάποιες στιγμές τη φωνή να πνίγεται πίσω από τα φορτίσιμα της οργανικής συνοδείας.

Τραγουδοποιοί του '90 - Γιώργος Ανδρέου: Δέκα τελευταία χρόνια (1994)

Ο Γιώργος Ανδρέου αποτελεί μια ξεχωριστή και ολοκληρωμένη μουσική προσωπικότητα που διαθέτει μάλιστα και το χάρισμα του λόγου μαζί με τη γνώση και το σεβασμό απέναντι στους παλιότερους δημιουργούς. Έχει υπογράψει μέχρι τώρα αρκετούς δίσκους με κορυφαίο τη "Μικρή Πατρίδα" (1996), ίσως τον σημαντικότερο ελληνικό δίσκο εκείνης της ακμαίας δεκαετίας. Η πρώτη του εμφάνιση σημειώθηκε το 1984 με το συγκρότημα Αλερετούρ και το δίσκο "Σαν ελληνική ταινία". Η δεκαετία του '90 υπήρξε η πιο παραγωγική του κι αυτή που τον επέβαλε ως σημαντική δύναμη του ελληνικού πενταγράμμου. Η πρώτη καθαρά προσωπική δουλειά του εκδόθηκε το 1989 με τίτλο "Κορίτσι και γυναίκα" και ερμηνεία από την Ελένη Τσαλιγοπούλου σε μια παραγωγή του Νίκου Ξυδάκη, με τον οποίο είχε αναπτύξει μια πολύ γόνιμη συνεργασία εκείνα τα χρόνια, ενώ δυο χρόνια αργότερα ακολούθησε ο δίσκος "Η πόλη που ονειρεύτηκα" (1991) με την Ελένη Βιτάλη. 

Το 1994 λοιπόν, με τη συμπλήρωση μιας δεκαετίας από το ξεκίνημά του, ο Γιώργος Ανδρέου παρουσίασε ένα δίσκο που μας υπενθύμιζε την ως τότε διαδρομή του στο τραγούδι. Χαρακτηριστικός ο τίτλος του: "Δέκα τελευταία χρόνια". Πρόκειται για μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, αν και εμφανώς ανομοιογενή, δουλειά με ετερόκλητο υλικό γραμμένο στο διάστημα 1982-1992 που ωστόσο με μεγάλη μαστοριά καταφέρνει να ενοποιήσει η επιδέξια ενορχήστρωση με τη δική του φυσικά επιμέλεια. Περιέχονται τρυφερές μπαλάντες, όπως το εξαίρετο εναρκτήριο τραγούδι "Γράμμα στον κύριο Νίκο Γκάτσο", σπονδή στη μνήμη του κορυφαίου μας στιχουργού, με την ελεγειακή ερμηνεία της Τάνιας Τσανακλίδου, αλλά και η "Οδός Αριανίτου" με την ευαίσθητη ερμηνεία του Νίκου Ξυδάκη. Επίσης τραγούδια άλλοτε δυναμικά κι άλλοτε νοσταλγικά με αυτοβιογραφικές αναφορές, όλα σε ένα συναρπαστικό σύνολο. 

Το θαυμάσιο αυτό υλικό ζωντανεύει μια στρατειά από εκλεκτούς ερμηνευτές, είτε τραγουδιστές, όπως η Τάνια Τσανακλίδου, ο Κώστας Παυλίδης και ο Βασίλης Βασιλόπουλος, είτε συνθέτες της δικής του γενιάς, όπως ο Νίκος Ξυδάκης, ο Στάμος Σέμσης και ο Κώστας Χαριτάτος. Σε δυο τραγούδια οι στίχοι ανήκουν στον ποιητή Γιώργο Χρονά, με τον οποίο ο Γιώργος Ανδρέου έχει συνεργαστεί και σε άλλες δουλειές του. Μάλιστα ο ποιητής συμμετέχει διαβάζοντας στίχους του. Στα φωνητικά συμμετέχουν επίσης η Αναστασία Μουτσάτσου, η Κατερίνα Γιαμαλή και ο Ανδρέας Λουρίδας.

Τραγουδοποιοί του '90 - Λαυρέντης Μαχαιρίτσας: Παυσίλυπον (1996)

Η απρόσμενη εμπορική αποτυχία της προηγούμενης δουλειάς του ("Παράθυρα που κούρασε η θέα") φαίνεται πως αυτή τη φορά δεν απαογοήτευσε τον Λαυρέντη Μαχαιρίτσα, αλλά τον ώθησε σε μια σύντομη επιστροφή με νέο υλικό που κυκλοφόρησε το 1996 με τίτλο "Παυσίλυπον" και γνώρισε μεγάλη απήχηση στο κοινό, αφού μάλιστα κατάφερε να γίνει και πλατινένιος! Κι όμως, ο καλός τραγουδοποιός δεν άλλαξε και πολλά πράγματα στο υλικό του, πέρα από την ενορχήστρωση, όπου αυτή τη φορά απουσιάζει ο στενός συνεργάτης του Χάρης Ανδρεάδης και τη θέση του έχει πάρει ο παλιότερος συνοδοιπόρος του στους Τερμίτες Αντώνης Μιτζέλος δίνοντας πιο καθαρή ροκ φορεσιά στα τραγούδια.

Το κεντρικό τραγούδι που έδωσε και τον γενικό τίτλο στο δίσκο είναι μια μελωδική νοσταλγική μπαλάντα με βιωματικές αναφορές. Τους στίχους έγραψε ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Νίκος Τσακνής, αδελφός του Διονύση. Παυσίλυπον ονομάζεται η κεντρική πλατεία της Καρδίτσας, απ' όπου κατάγεται άλλωστε και ο Διονύσης Τσακνής, η γνωριμία του οποίου με τον σχεδόν συντοπίτη του Μαχαιρίτσα θα σημαδέψει τα επόμενα χρόνια την καριέρα και των δύο.

Ο δίσκος όμως απογειώθηκε κυρίως από δυο ξεχωριστά τραγούδια και τα δυο σε στίχους του Ισαάκ Σούση, με τον οποίο εμπεδώνεται πια η σταθερή συμπόρευση του Λαυρέντη. Το πρώτο είναι το ρυθμικό και παιχνιδιάρικο "Ένας Τούρκος στο Παρίσι" (έξυπνη παραλλαγή του μπαλέτου "Ένας Αμερικανός στο Παρίσι" του Γκέρσουιν), ένα υπέροχο τραγούδι που στο βάθος κρύβει μια αδιόρατη μελαγχολία που πηγάζει από το συναίσθημα της μοναξιάς. Το τραγούδι μάλιστα προκάλεσε και την αντίδραση της τουρκικής πρεσβείας, πράγμα που ίσως τελικά ωφέλησε την εμπορικότητα ολόκληρου του δίσκου! Το άλλο σπουδαίο τραγούδι του δίσκου, ίσως και το ωραιότερο ολόκληρης της καριέρας του συνθέτη, είναι η εξαιρετική ροκ μπαλάντα "Νότος" που ερμηνεύει ο Λαυρέντης μαζί με τον Μπάμπη Στόκα των Πυξ Λαξ.

Από τα υπόλοιπα τραγούδια επισημαίνω το "Κίτρινα βράδια" με την ερμηνευτική συμμετοχή του Δημήτρη Μητροπάνου, ο οποίος εδώ καταφέρνει πειστικά να μας δώσει μια ροκ ερμηνεία αφήνοντας στην άκρη για λίγο τον οικείο λαϊκό χώρο του. Εκτός από τον Ισαάκ Σούση που έγραψε τα πέντε από τα ένδεκα τραγούδια του δίσκου, στίχους επίσης έγραψαν ο Γιώργος Οικονομέας, η Λίνα Δημοπούλου, η Δήμητρα Μπλίκα και ο Μίλτος Πασχαλίδης.

Τραγουδοποιοί του '90 - Λαυρέντης Μαχαιρίτσας: Παράθυρα που κούρασε η θέα (1995)

Έχοντας ήδη πίσω του δύο πετυχημένα προσωπικά άλμπουμ ("Διδυμότειχο Blues" 1991, "Ρίξε κόκκινο στη νύχτα" 1993) το 1995 ο ξεχωριστός ροκ τραγουδοποιός Λαυρέντης Μαχαιριτσας μας δίνει την κορυφαία δουλειά της καριέρας του, το δίσκο "Παράθυρα που κούρασε η θέα", όπου τα χαρακτηριστικά της τραγουδοποιητικής του μαστοριάς βρίσκονται στο σύνολό τους στην πιο ώριμη και εμπνευσμένη στιγμή τους.

Αν και ο ίδιος δεν έγραφε στίχους, αλλά περιοριζόταν στη σύνθεση και την ερμηνεία των τραγουδιών του, είχε την τύχη να συμπορεύεται με πολύ ενδιαφέροντες στιχουργούς, όπως ο Μιχάλης Γκανάς που εδώ υπογράφει δυο τραγούδια, ένα από τα οποία είναι κι αυτό που έδωσε τον τίτλο στο δίσκο, η Λίνα Δημοπούλου σε τρία τραγούδια κι ένα ξένο διασκευασμένο στα ελληνικά ("Hollywood Nights"), ο Γιάννης Πανουτσόπουλος, ο Δημήτρης Τσιμπούκης, η Βικτώρια Τράπαλη και ο Βαγγέλης Βρούβας που έγραψε το εναρκτήριο "Πώς να την κοιμηθείς αυτή τη νύχτα", ένα δυνατό μπλουζ με σκοτεινές αποχρώσεις που σε μεγάλο βαθμό χαρακτηρίζει ολόκληρο το δίσκο. Υπάρχει επίσης κι ένα ακόμη τραγούδι με έντονα αυτοσαρκαστικό τόνο ("Κουνουπάκι") που υπογράφεται από τον Ισαάκ Σούση. Τον άφησα τελευταίο, για να τονίσω την πρώτη επαφή εδώ δύο συνεργατών που τα επόμενα χρόνια θα ταυτίσουν σχεδόν το βηματισμό τους στο ελληνικό τραγούδι χαρίζοντάς μας πολλές ξεχωριστές στιγμές.

Συμπληρωματικά να αναφέρω ότι ο δίσκος φιλοξενεί και το τραγούδι "Φυλακές ανηλίκων" σε διπλή εκδοχή, του οποίου τη μουσική έγραψε ο Γιώργος Θεοδωράκης, ενώ ένας παλιός συνεργάτης του Μαχαιρίτσα από τα χρόνια των Τερμιτών, ο στιχουργός Μιχάλης Μαρματάκης, έγραψε τους στίχους. Στα φωνητικά κάποιων τραγουδιών συμμετέχει ο βάρδος του νησιώτικου τραγουδιού Βαγγέλης Κονιτόπουλος και η Ελισάβετ Καρατσόλη. Ξεχωριστή αναφορά αξίζει στην εξαιρετική ενορχήστρωση του υλικού, πάντα με την υπογραφή του Χάρη Ανδρεάδη, αλλά με την πιο ενεργή αυτή τη φορά εμπλοκή και του συνθέτη. Αυθεντικός ροκ ήχος με συχνές "έντεχνες" αναλαμπές και μια φευγαλέα διάθεση συμφωνικών εκτροπών δίνουν στα τραγούδια αυτά ένα ξεχωριστό ειδικό βάρος, παρόλο που το κοινό μάλλον δεν συγκινήθηκε και τόσο από το αποτέλεσμα κι έτσι ο δίσκος ατύχησε εμπορικά, αλλά παραμένει δυνητικά ένα ισχυρό σημείο αναφοράς για το μέλλον.

Τραγουδοποιοί του '90 - Λαυρέντης Μαχαιρίτσας: Ρίξε κόκκινο στη νύχτα (1993)

Η επιτυχία του δίσκου "Διδυμότειχο Blues" (1991) έδωσε την απαιτούμενη ώθηση στην καριέρα του Λαυρέντη Μαχαιρίτσα και η συνέχεια υπήρξε εξαιρετική μέχρι το τέλος της ίδιας δεκαετίας που στάθηκε και η πιο εμπνευσμένη όλης της διαδρομής του στο ελληνικό τραγούδι. Το επόμενο βήμα ήρθε δυο χρόνια αργότερα με το σπουδαίο ροκ άλμπουμ "Ρίξε κόκκινο στη νύχτα", που περιλαμβάνει μερικά από τα κορυφαία τραγούδια του. 

Ο δίσκος ξεκινά με τον κλασικό πλέον και δημοφιλέστατο "Μικρό Τιτανικό", όπου ο τραγουδοποιός συναντιέται για πρώτη φορά με τον σπουδαίο στιχουργό και ποιητή Μιχάλη Γκανά, με τον οποίο θα συμπορευτεί δημιουργικά και τα επόμενα χρόνια. Ο Γκανάς υπογράφει επίσης άλλα δυο υπέροχα τραγούδια του δίσκου, το σαρκαστικό χρονικό "Να δεις τι σου 'χω για μετά" που ερμηνεύει ο συνθέτης μαζί με τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου, και την πικρή οικολογική μπαλάντα "Στα καμένα". Η κορυφαία πάντως στιγμή, κατά τη γνώμη μου, είναι η λιτή ροκ μπαλάντα "Στο ημίφως" σε στίχους της Έλενας Ζερβού, ενώ στα υπόλοιπα τραγούδια έχουμε στίχους του Κώστα Καρυστινού, της Λίνας Δημοπούλου, αλλά και του παλαίμαχου Άκου Δασκαλόπουλου. 

Ο δίσκος πήρε τον τίτλο του από ένα ξένο τραγούδι ("You Are the Voice") που απέδωσε στα ελληνικά ως "Ρίξε κόκκινο στη νύχτα" η Λίνα Δημοπούλου. Η ίδια επίσης έγραψε τους ελληνικούς στίχους και στο ξένο τραγούδι "We Are no Angels" (θυμίζει την ομώνυμη κωμωδία του 1955 με τον Humphrey Bogart!) που εδώ μετονομάστηκε "Δεν με πιστεύεις". Το ανατολίτικων χρωματισμών τραγούδι "Μικρασιάτικο" ο συνθέτης το ερμηνεύει μαζί με την Ελευθερία Αρβανιτάκη. Την ενορχήστρωση επιμελήθηκε ο Χάρης Ανδρεάδης μαζί με τον συνθέτη.

Τραγουδοποιοί του '90 - Λαυρέντης Μαχαιρίτσας: Διδυμότειχο Blues (1991)

Δυο χρόνια μετά το "Ο Μαγαπάς και η Σαγαπώ" (1989), που υπήρξε ο πρώτος προσωπικός δίσκος του Λαυρέντη Μαχαιρίτσα (1956-2019) μετά την εποχή των Τερμιτών, κυκλοφόρησε το "Διδυμότειχο Blues", ο δίσκος που επέβαλε τον τραγουδοποιό ως αυτόνομη και ισχυρή παρουσία στο σύγχρονο ελληνικό τραγούδι και μάλιστα ήρθε σε μια κρίσιμη στιγμή, όταν ο ίδιος, απογοητευμένος από τη χλιαρή αποδοχή του πρώτου του δίσκου, είχε αρχίσει να σκέφτεται την αποχώρησή του από το τραγούδι!

Είναι ο δίσκος που σφραγίστηκε με την απροσδόκητα τρομαχτική επιτυχία που γνώρισε το ομώνυμο τραγούδι, ένα είδος ροκ ζεϊμπέκικου, με στίχους του Γιάννη Σπυρόπουλου, που αν και αρχικά προορίζονταν για τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου, τελικά το ερμήνευσαν από κοινού ο συνθέτης και ο Γιώργος Νταλάρας, ο οποίος είχε ξανασυνεργαστεί με τον Μαχαιρίτσα στα χρόνια των Τερμιτών. Το τραγούδι μάλιστα προκάλεσε και σοβαρές αντιδράσεις από την τοπική κοινωνία της πόλης του Διδυμότειχου για κάποιες εκφράσεις που περιέχονται στους στίχους ("...τρύπα στη γεωγραφία"...), οι οποίες ξεπεράστηκαν όταν αργότερα ο Μαχαιρίτσας πραγματοποίησε επιτυχημένη συναυλία στη συγκεκριμένη πόλη. Ο ίδιος αφηγείται στο περιοδικό Μετρονόμος:

«Το τραγούδι αυτό είναι βιογραφικό κι αφορά την προσωπική μου ιστορία στο στρατό. Την διηγούμουνα μια μέρα στον Γιάννη Μπαχ Σπυρόπουλο και τ’ απόγευμα μου την έφερε σε στίχους! Ετοίμασα το δίσκο και περίμενα ότι θα κάνει κάποια επιτυχία ένα άλλο τραγούδι, το “Σε στυλ να μη ξεχνιόμαστε”. Όταν όμως ολοκληρώθηκε το “Διδυμότειχο Blues” και το τραγούδησα μαζί με τον Νταλάρα, είδα τις αντιδράσεις όλων στην εταιρεία, που έλεγαν ότι με το τραγούδι αυτό θα γίνει της κακομοίρας! Το είχε καταλάβει ο Μάτσας! Είχε και τρομερές εμπειρίες βέβαια αυτός. Εγώ δεν περίμενα τίποτα και γι’ αυτό ήμουν κι ελεύθερος. Κι όμως, ήταν καταιγιστική η επιτυχία του. Το “Διδυμότειχο Blues”, τώρα, μετά από τόσα χρόνια, το καταλαβαίνω, είναι ένα διαχρονικό τραγούδι κι ένα τραγούδι που δεν ξεφτίζει με τίποτα.».

Βέβαια ο δίσκος είναι εμφανώς ανισοβαρής, αφού το υπόλοιπο υλικό δε στέκεται στο ίδιο ύψος. Πάντως δυο τρία τραγούδια έχουν ενδιαφέρον ("Σε στυλ να μην ξεχνιόμαστε", "Για να μην παραιτηθώ", "Μάτια από νύχτα"), ενώ το ρυθμικό "Κινέζικη γυμναστική" αποτέλεσε το πρόπλασμα ενός μοτίβου που στα κατοπινά χρόνια θα αξιοποιήσει επιδέξια ο δημιουργός για πληθώρα πετυχημένων τραγουδιών του. Στίχους, πέρα από τον Γιάννη Σπυρόπουλο, έγραψαν και οι: Γιάννης Προεστάκης, Χάρης Καφετζόπουλος και Σάββας Πασχαλίδης. Περιλαμβάνεται επίσης και το ξένο τραγούδι "Τι να πω" (μουσική Lucio Battisti), διασκευασμένο στα ελληνικά με στίχους της Αφροδίτης Μάνου. Την ενορχήστρωση υπογράφει ο έμπειρος Χάρης Ανδρεάδης.

Τραγουδοποιοί του '90 - Νίκος Πορτοκάλογλου: Παιχνίδια με τον διάβολο (1999)

Η προσωπική πορεία που ξεκίνησε ο Νίκος Πορτοκάλογλου το 1990 με το άλμπουμ "Φωνές" απέφερε αρκετές επιτυχίες που τον καταξίωσαν σ' ένα ευρύτερο κοινό, αλλά και ουκ ολίγες συνεργασίες με άλλους καλλιτέχνες, χάρις στις οποίες είχε σταδιακά αρχίσει να απομακρύνεται από τις αυθεντικές ροκ καταβολές του και να ενσωματώνει στη μουσική του στοιχεία της "έντεχνης" περιοχής, πράγμα που ενισχύθηκε και από το ενδιαφέρον του για την κινηματογραφική μουσική.

Ωστόσο μετά την πετυχημένη αυτή περιπλάνηση που κάλυψε ολόκληρη τη δεκαετία του '90, λες και τον κατέλαβε ξαφνικά ένα συναίσθημα ενοχής κι αποφάσισε να κλείσει τη δεκαετία με ένα δίσκο που σηματοδοτούσε μια δυναμική επιστροφή στις "ρίζες" του, στην εποχή των Φατμέ και του αυθεντικού ροκ ήχου. Έτσι προέκυψε το άλμπουμ "Παιχνίδια με τον διάβολο" που μοιάζει με ένα μανιφέστο της μουσικής του προσωπικότητας, μια επιτομή των μουσικών του κατακτήσεων με χορταστικό υλικό αυθεντικής έμπνευσης και διάρκειας σχεδόν μίας ώρας, όπου έχουν χωρέσει τα πάντα!

Χωρίς αμφιβολία, θα έλεγα ότι τα "Παιχνίδια με τον διάβολο" μας αποκαλύπτουν έναν ολοκληρωμένο δημιουργό στην κορυφαία στιγμή της πορείας του στο ελληνικό τραγούδι. Ήδη με τα δυο εναρκτήρια τραγούδια ("Τι έχει μείνει απ' τη φωτιά", "Παιχνίδια με τον διάβολο") μας δηλώνει χωρίς περιστροφές ότι οι Φατμέ είναι πάλι ζωντανοί και παρόντες με τη γνήσια ροκ φορεσιά τους. Αλλά και η αυθεντική μελωδική έμπνευση του δημιουργού εδώ καταφέρνει να μας γοητεύσει βαθιά κι αδυσώπητα, ιδιαίτερα με τις εξαίσιες λυρικές μπαλάντες "Δε μας συγχωρώ" και "Δε σου 'χω πει ακόμα τίποτα". Η πρώτη μάλιστα κουβαλάει και τα ίχνη της λαϊκής εκτροπής του, καθώς αναπτύσσεται σε ρυθμό ...ζεϊμπέκικου! Αξιοσημείωτο είναι επίσης ότι, όπως είχε αρχίσει εκείνη τη εποχή να γίνεται συρμός στη δισκογραφία, ο δίσκος ολοκληρώνεται με ένα "κρυφό" τραγούδι που δεν αναγράφεται στους τίτλους, διάρκειας σχεδόν εννέα λεπτών!

Τραγουδοποιοί του '90 - Νίκος Πορτοκάλογλου: Άσωτος υιός (1996)

Ξεκινώ σήμερα έναν ευρύ θεματικό κύκλο αφιερωμένο στους τραγουδοποιούς της δεκαετίας του '90, της δεκαετίας που έφερε μια καινούργια δυναμική στο ελληνικό τραγούδι μετά την κάμψη που σημειώθηκε κατά στη δεκαετία που είχε προηγηθεί. Η ανάκαμψη αυτή έφερε στο προσκήνιο και παλιότερους δημιουργούς που πάσχιζαν με δυσκολία να δώσουν ένα προσωπικό στίγμα στα χρόνια του '80, κυρίως μέσα από νεανικά συγκροτήματα, όπως οι Φατμέ που ανέδειξαν τον Νίκο Πορτοκάλογλου και οι Τερμίτες που μας έδωσαν τον Λαυρέντη Μαχαιρίτσα, ενώ συγχρόνως βρήκαν πρόσφορο έδαφος καινούργιες δυνάμεις, όπως ο Γιώργος Ανδρέου, ο Σωκράτης Μάλαμας, ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου, ο Νίκος Ζούδιαρης, ο Μιλτιάδης Πασχαλίδης, ο Χρήστος Θηβαίος, ο Ορφέας Περίδης, ο Φοίβος Δεληβοριάς και αρκετοί άλλοι.

Ας κάνουμε λοιπόν αρχή με τον παλιότερο όλων, τον Βολιώτη τραγουδοποιό Νίκο Πορτοκάλογλου, ο οποίος μετά από μια γόνιμη οκταετία που απέφερε πέντε ολοκληρωμένους δίσκους με τους Φατμέ αποφάσισε να αυτονομηθεί και να ακολουθήσει τον προσωπικό του δρόμο ηχογραφώντας το 1990 το άλμπουμ "Φωνές", για να ακολουθήσουν άλλες δύο προσωπικές δουλειές ("Σήκω ψυχή μου, σήκω χόρεψε", 1991, "Τα καράβια μου καίω", 1993), πριν μας δώσει τον υπέροχο "Άσωτο Υιό" του το 1996. 

Ο "Άσωτος Υιός" ανήκει στη σπάνια εκείνη κατηγορία δίσκων που στοιχειοθετούν πειστικά ένα ισχυρό αντεπιχείρημα στην έμμονη προσωπική μου πεποίθηση ότι οι δεύτερες εκτελέσεις υστερούν πάντα από τις πρώτες! Πράγματι, ο συγκεκριμένος δίσκος, με υλικό παρμένο απ' όλη την καριέρα του τραγουδοποιού και ειδικότερα από τη δωδεκαετία 1982-1993, ερμηνευμένο όμως εδώ από άλλους τραγουδιστές ή και από τον ίδιο με καινούργια ενορχήστρωση, είναι μια εξαιρετική δουλειά, από τις εκλεκτότερες ολόκληρης της δεκαετίας του '90. Στην υπέροχη παρέα του συνθέτη βρίσκουμε παλιούς και καινούργιους θεράποντες της τραγουδιστικής τέχνης, είτε τραγουδοποιούς, όπως ο Διονύσης Σαββόπουλος, ο Νίκος Ζιώγαλας, ο Μάνος Ξυδούς, ο Χάρης Κατσιμίχας, ο Μανώλης Φάμελος και ο Φοίβος Δεληβοριάς, είτε καταξιωμένους ερμηνευτές, όπως η Ελένη Βιτάλη, η Έλλη Πασπαλά, η Ελένη Τσαλιγοπούλου και η Μελίνα Κανά, μαζί με την καινούργια Ροβένα Αλευρά, ενώ στο επιλογικό τραγούδι ("Ταξίδι") επανεμφανίζονται οι Φατμέ. 

Μερικές στιγμές του δίσκου είναι από τις πολύ αγαπημένες μου, όπως το "Ψέματα" με τον Χάρη Κατσιμίχα, το "Πίσω απ' τις γρίλιες" με τον Μανώλη Φάμελο και τον Πορτοκάλογλου, αλλά πάνω απ' όλα οι "Φωνές" με την αποκαλυπτική ερμηνεία της Έλλης Πασπαλά. Ο δίσκος πάντως περιέχει κι ένα καινούργιο τραγούδι σε πρώτη εκτέλεση, το δυνατό ζεϊμπέκικο "Κλείσε τα μάτια σου" ερμηνευμένο από τον συνθέτη και τη Μελίνα Κανά, το οποίο γράφτηκε για την ταινία "Ακροπόλ" του Παντελή Βούλγαρη, η μουσική της οποίας κυκλοφόρησε την ίδια χρονιά σε ανεξάρτητο soundtrack.

Άκης Δαούτης: Μάτια από νύχτα (2003)

Η τρίτη συνεχόμενη δισκογραφική κατάθεση του πρόωρα χαμένου συνθέτη Άκη Δαούτη ήρθε το 2003 με το soundtrack της ταινίας "Μάτια από νύχτα", μιας τρυφερής κοινωνικής ταινίας του Περικλή Χούρσογλου με θέμα τη μοναχική ζωή ενός ζευγαριού μεσηλίκων που διασταυρώνεται ξαφνικά με τη ζωή μιας ατίθασης 17χρονης, η οποία ανατρέπει βίαια την ηρεμία της οικογενειακής ζωής.

Ο συνθέτης και πάλι μας δίνει ένα πολύ ενδιαφέρον μουσικό υλικό προσαρμοσμένο στους ρυθμούς και την ατμόσφαιρα της ταινίας παίζοντας πάντα με άνεση σε διάφορα μουσικά πεδία, από τον μινιμαλισμό και το χιπ-χοπ ως τη λυρική μελωδία. Το τρυφερό εναρκτήριο τραγούδι ("Πόρτα ανοιχτή") με στίχους του Τάκη Συρέλλη αποδίδει αισθαντικά η Δήμητρα Καμπεροπούλου. Περιλαμβάνονται επίσης δυο τραγούδια σε ρυθμό χιπ-χοπ με τους FF.C, το πρώτο από τα οποία ("Είσαι ακόμα εδώ") αναπτύσσεται με πιανιστική υπόκρουση που μοιάζει με απόηχος της "Σονάτας του σεληνόφωτος" του Μπετόβεν. Υπάρχει επίσης κι ένα αγγλόφωνο τραγούδι ("One Moere Chance") που ερμηνεύει ο Joe Breen.

Με το soundtrack αυτό ολοκληρώνει την κύρια δισκογραφική του παρουσία ο Άκης Δαούτης, ενώ τα επόμενα χρόνια θα συνεχίσει να εργάζεται στο μουσικό χώρο παράγοντας μουσική για άλλες χρήσεις (θέατρο, ντοκιμαντέρ, διαφήμιση) και συνεργαζόμενος πάντα με άλλους δημιουργούς είτε ως μουσικός, είτε κυρίως ως ενορχηστρωτής. Η αλήθεια είναι πάντως ότι κατά καιρούς έκανε κάποιες περιστασιακές επανεμφανίσεις με νέο υλικό, κυρίως το soundtrack "Ο εχθρός μου" (The Enemy Within, 2014) για την ομώνυμη ταινία του Γιώργου Τσεμπερόπουλου, αλλά και μια συγκεντρωτική έκδοση με τίτλο "Space, Time & Beyond" που κυκλοφόρησε το 2016 με υλικό από την περίοδο 1986-2016. Να προσθέσω επίσης ότι για ένα μεγάλο διάστημα (2005-2011) δίδαξε και στο τμήμα Κινηματογράφου της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ.

Άκης Δαούτης: Μουσική για ταινίες του Κωνσταντίνου Γιάνναρη

Πριν από δύο ημέρες έφυγε πρόωρα από τη ζωή ο Άκης Δαούτης (1960-2023), ένας πολύ ενδιαφέρων και ιδιαίτερος μουσικός με πρωτοποριακές σπουδές στην Αμερική, όπου μάλιστα βρέθηκε να εργάζεται στο περίφημο σύστημα Πολυαγωγίας (UPIC) του Γιάννη Ξενάκη που του έδωσε την ευκαιρία να συνθέσει μια σειρά ηλεκτρονικών έργων, τα οποία απέσπασαν διεθνή βραβεία. Από τα μέσα της δεκαετίας του '80 άρχισε να εμπλέκεται και με τα εγχώρια μουσικά πράγματα λειτουργώντας ως σκιώδης συνεργάτης διαφόρων μουσικών, όπως ο Τζίμης Πανούσης ή οι Πυξ Λαξ, ενώ παράλληλα έγραφε ασταμάτητα μουσική για την τηλεόραση και τη διαφήμιση.

Η δισκογραφική του παρακαταθήκη περιορίζεται ουσιαστικά σε μερικές αξιόλογες κινηματογραφικές επενδύσεις, κυρίως κατά το διάστημα 1999-2003. Η αρχή έγινε με την ταινία "Από την άκρη της πόλης" (1999), ακολούθησε το πολύ πετυχημένο "Δεκαπενταύγουστο" (2001) κι έκλεισε αυτός ο κύκλος με την ταινία "Μάτια από νύχτα" (2003).

Οι δυο πρώτες ταινίες ανήκουν στον σκηνοθέτη Κωνσταντίνο Γιάνναρη. Η ταινία "Από την άκρη της πόλης" γυρίστηκε το 1998 και περιγράφει τις περιπέτειες μιας παρέας Ρωσοπόντιων στις γειτονιές της Αθήνας, όπου αντιμετωπίζουν τις αντιδράσεις του ρατσιστικού κατεστημένου. Το πλούσιο soundtrack του Άκη Δαούτη είναι πλημμυρισμένο από  ηλεκτρινούς ήχους που ακολουθούν βήμα προς βήμα τις κινήσεις των ηρώων, άλλοτε με καταιγιστικούς ρυθμούς κι άλλοτε με εσωστρεφή και ατμοσφαιρικά ηχοχρώματα. Όλο το μουσικό οπλοστάσιο του συνθέτη μας αποκαλύπτεται άμεσα παίζοντας περίτεχνα με ήχους που απλώνονται από τη μουσική πρωτοπορία ως το ροκ και τη ρέγγε. Περιλαμβάνεται κι ένα φωνητικό θέμα ("Oh, Baby") που ερμηνεύει η Θεοδώρα Τζήμου.

Η δεύτερη και πιο πετυχημένη συνεργασία του συνθέτη με τον σκηνοθέτη Κωνσταντίνο Γιάνναρη ήρθε το 2001 με την ταινία "Δεκαπενταύγουστος", η οποία περιγράφει τη μπερδεμένη ιστορία τριών οικογενειών που διαμένουν στην ίδια πολυκατοικία κι αποφασίζουν, για διαφορετικούς λόγους η καθεμία, να πάνε διακοπές το Δεκαπενταύγουστο. Κι εδώ έχουμε ένα soundtrack με παρόμοια μουσικά χαρακτηριστικά όπως το προηγούμενο. Το ομώνυμο τραγούδι σε στίχους Τάκη Συρέλλη που ακούγεται σε διπλή εκδοχή στην αρχή και στο τέλος της ταινίας, έδωσε την ευκαιρία στη Γλυκερία να ερμηνεύσει ένα από τα σουξέ της καριέρας της. Για τις ανάγκες του σεναρίου επίσης ακούγεται στην ταινία το κλασικό λαϊκό τραγούδι του Γρηγόρη Μπιθικώτση "Το μεσημέρι καίει το μέτωπό σου".

Γιώργος Χατζηπιερής: Η μικρή γαλέρα (1993)

Όπως είπαμε ήδη, ο Γιώργος Χατζηπιερής δεν είναι συνθέτης μόνο παιδικών τραγουδιών, έστω κι αν έτσι κυρίως τον γνωρίσαμε μέσα από την εξαιρετική σειρά του "Τεμπέλη Δράκου" του. Γιαυτό και θέλω σήμερα να κλείσω αυτό το μικρό αφιέρωμά μου γυρίζοντας κάμποσα χρόνια πίσω, στις αρχές της δεκαετίας του '90, όταν ο συνθέτης μας παρουσιάζει το πρωτόλειο δισκογραφικό του πόνημα με τον ταξιδιάρικο τίτλο "Η μικρή γαλέρα" που ηχογραφήθηκε στο ιστορικό εργαστήριο ηχοληψίας "Αγροτικόν" με την επιμέλεια και την ενορχήστρωση του Νίκου Παπάζογλου τον Φεβρουάριο του 1993 κι εκδόθηκε από την κυπριακή δισκογραφική ετικέτα Ήχος Ασπάλαθος.

Η πρώτη αυτή επαφή του Γιώργου Χατζηπιερή με τη δισκογραφία οδηγεί σε ένα πολύ ενδιαφέρον αποτέλεσμα που εμπεριέχει ήδη όλα τα θετικά γνωρίσματα του ύφους που τα μεταγενέστερα χρόνια θα παγιώσει στις πιο ολοκληρωμένες δημιουργίες του. Η μελωδική του φλέβα είναι εμφανής, ενώ τα τραγούδια του "παίζουν" χωρίς προκαταλήψεις με ποικίλα μουσικά είδη, άλλοτε στο ύφος του ροκ ή ποπ, άλλοτε στο πεδίο του καθαρόαιμου λαϊκού κι άλλοτε της μπαλάντας και της ευαίσθητης μελωδίας. Εξίσου ενδιαφέροντες είναι και οι στίχοι των τραγουδιών, δροσεροί και ευρηματικοί. Ο ίδιος ερμηνεύει τα τραγούδια του με εμφανή σε κάποιες περιπτώσεις την επίδραση της κυπριακής του καταγωγής στην εκφορά του λόγου, αλλά πάντως με σωστή απόδοση των φράσεων και τον τονισμό των λέξεων. Από τα τραγούδια θα ξεχώριζα λίγο παραπάνω τα "Πήγες παντού" και "Αλαμάνος".

Διευκρινίζω ότι οι στίχοι του τραγουδιού "Εν τω μνησθήναι" ανήκουν στον ποιητή Διονύση Καψάλη (είναι ο γνωστός "Ιλισσός" που αργότερα μελοποίησε και ο Νίκος Ξυδάκης) και του "Παρτίδα σκάκι" στον Μάριο Σοφοκλέους, ενώ το τραγούδι "Ψαρόσουπα" το έγραψε ο Φλώρης Παναγίδης. Στα φωνητικά συμμετέχει η Δώρα Θεοδώρου.

Γιώργος Χατζηπιερής: Η επιστροφή του Τεμπέλη Δράκου (2009)

Τέσσερα χρόνια μετά τον εξαιρετικό "Τεμπέλη Δράκο" ο Κύπριος συνθέτης Γιώργος Χατζηπιερής επανέρχεται με τη δεύτερη από τις τέσσερις συνολικά επιστροφές του στον αγαπημένο του παιδικό ήρωα προς τέρψη των μικρών (ή μήπως και των μεγάλων;) φίλων του. 

Ο καινούργιος δίσκος έχει τον τίτλο "Η επιστροφή του Τεμπέλη Δράκου" και περιλαμβάνει 15 μικρές μουσικές ιστορίες για κάθε είδους ζωντανό πλάσμα που κινείται πάνω στη γη ή ακόμη και κάτω απ' αυτήν, αλλά και στον αέρα! Ιστορίες για χορτοφάγους καρχαρίες, για κοκόρια που έχασαν και τ' αβγά και τις κότες, για αλεπούδες που δεν ξέρουνε πού πάνε, για παγωτά, ποντίκια, γουρουνάκια, μελισσούλες, πεταλούδες και πολλά άλλα ευφάνταστα και χαριτωμένα. Όλα πανέξυπνα μορφοποιημένα σε υπέροχα τραγούδια. Ανάμεσά τους και πάλι ένα στην κυπριακή διάλεκτο ("Ο Καράολος"). Ευρηματικές μελωδίες, ευφάνταστοι στίχοι και εξαιρετική ενορχήστρωση από τον Μάριο Τακούσιη που υπογράφει και τη μουσική ενός τραγουδιού ("Το άσπρο γουρουνάκι").

Στην ερμηνεία των τραγουδιών έχουμε ξανά μια πρωτοφανή για τα δισκογραφικά δεδομένα παρέλαση αστέρων: Έλλη Πασπαλά, Διονύσης Σαββόπουλος, Σοφία Παπάζογλου, Αλκίνοος Ιωαννίδης, Ελευθερία Αρβανιτάκη, Απόστολος Ρίζος, Μαριαστελλα Τζανουδάκη, Φοίβος Δεληβοριάς, Δώρος Δημοσθένους, Μελίνα Κανά και ο συνθέτης! Συμμετέχει επίσης η Χορωδία Νέας Γενιάς Ζηρίδη. Το θαυμάσιο artwork επιμελήθηκε και πάλι η Κυριακή Κώστα.

Επισημαίνω ότι τα επόμενα χρόνια ο Γιώργος Χατζηπιερής θα μας δώσει άλλες δυο συνέχειες της σειράς, το 2015 "Τα ταξίδια του Τεμπέλη Δράκου" και το 2021 "Τα όνειρα του Τεμπέλη Δράκου", τα οποία μάλιστα θα εκδοθούν από τη δισκογραφική ετικέτα Ο Τεμπέλης Δράκος που δημιούργησε ο ίδιος. Με τους δίσκους αυτούς θα επανέλθω σύντομα...

Γιώργος Χατζηπιερής: Ο Τεμπέλης Δράκος και άλλες ιστορίες... (2005)

Θα μου επιτρέψετε να εκφραστώ με πολύ υποκειμενικό τρόπο και οπτική γι' αυτόν το δίσκο που τον θεωρώ έναν από τους καλύτερους της πρώτης δεκαετίας του νέου αιώνα! Εξαιρετικός από κάθε άποψη. Και να σκεφτεί κανείς πως πρόκειται για έναν καθαρά παιδικό δίσκο!

Ο Γιώργος Χατζηπιερής (Αμμόχωστος 1960) είναι Κύπριος ερασιτέχνης μουσικός, καθώς η κύρια επαγγελματική του ιδιότητα είναι του δικηγόρου. Ωστόσο ήδη από το 1993 έχει κάνει την εμφάνισή του στη δισκογραφία με τους δίσκους "Η μικρή γαλέρα", "Θαμώνες" (1995) και "Αν είναι μπλε θα ταξιδέψω" (2001), οι οποίοι εκδόθηκαν στην Κύπρο. Το 2005 εμφανίζεται δυναμικά στην ελληνική δισκογραφία με μια σειρά εξαιρετικών παιδικών δίσκων με πρωταγωνιστή τον υπέροχο "τεμπέλη δράκο" του που μας τον συστήνει σε διάφορες φάσεις του περιπετειώδους βίου του με μια σειρά όμορφων τραγουδιών και μάλιστα μέσα από μια συναρπαστική παρέλαση των πιο εκλεκτών σύγχρονων ερμηνευτών του ελληνικού πενταγράμμου.

Συνολικά εκδοθηκαν τέσσερις δίσκοι με ήρωα τον "τεμπέλη δράκο". Η αρχή έγινε με το δίσκο "Ο Τεμπέλης Δράκος και άλλες ιστορίες" (2005) κι ακολούθησαν: Η επιστροφή του Τεμπέλη Δράκου (2009), Τα ταξίδια του Τεμπέλη Δράκου (2015) και Τα όνειρα του Τεμπέλη Δράκου (2021). Ο πρώτος δίσκος της σειράς έδωσε και το μουσικό στίγμα της δουλειάς του συνθέτη. Ωραιότατες και ευρηματικές μελωδίες με εκλεπτυσμένες ενορχηστρώσεις χατζιδακικών προδιαγραφών που παραπέμπουν στις καλύτερες στιγμές του λεγόμενου "έντεχνου" τραγουδιού, χωρίς προκαταλήψεις και αυτοπεριορισμούς, καθώς ανιχνεύονται και ποικίλα άλλα μουσικά χαρακτηριστικά από την εγχώρια και παγκόσμια μουσική παράδοση. Ευρηματικοί είναι και οι στίχοι, γραμμένοι από τον ίδιο, με εξαίρεση το "Καρυδότσουφλο" που υπογράφεται από τον ποιητή Διονύση Καψάλη. Αν θα είχε νόημα να ξεχωρίσω οπωσδήποτε κάποια τραγούδια, θα διάλεγα πρώτα το αισθαντικότατο "Γυάλινη μικρή κουκλίτσα" κι ύστερα το τρυφερό "Καρυδότσουφλο", καθώς και το χαριτωμένο "Σκουλουκούιν" γραμμένο στην κυπριακή διάλεκτο.

Και βέβαια ο δίσκος πιστώνεται και μερικές εξαιρετες ερμηνείες! Εδώ παρελαύνει ολόκληρη Εθνική του ελληνικού τραγουδιού! Ιδού ονόματα: Σωκράτης Μάλαμας, Ελευθερία Αρβανιτάκη, Αλκίνοος Ιωαννίδης, Ελένη Τσαλιγοπούλου, Λιζέτα Καλημέρη, Φοίβος Δεληβοριάς, Δώρος Δημοσθένους, Απόστολος Ρίζος, αλλά και Μανώλης Πάπος, Ελένη Καπηλίδου, Λευτέρης Μουμτζής. Την ενορχήστρωση υπογράφει ο Μάριος Τακούσιης. Το χαριτωμένο εξώφυλλο σχεδίασε η Κυριακή Κώστα.

Θανάσης Νικόπουλος: Τραγούδια του έρωτα και της θάλασσας, αρ.2 (2002)

Ένα χρόνο μετά την έκδοση του κύκλου μελοποιημένης ποίησης "Τραγούδια του έρωτα και της θάλασσας" ο Θανάσης Νικόπουλος επανέρχεται με ένα δεύτερο κύκλο με τον ίδιο τίτλο και ανάλογο περιεχόμενο, όπως δηλώνει και ο υπότιτλος "Μουσική ανάγνωση σε Έλληνες και Γάλλους ποιητές", που εκδόθηκε και πάλι από την αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία Ευφωνία και διανεμήθηκε από την FM Records.

Το μεγαλύτερο μέρος του μελοποιημένου υλικού ανήκει σε Έλληνες ποιητές, μεταξύ των οποίων οι αγαπημένοι του συνθέτη Γιάννης Ρίτσος (τρία ποιήματα) και Χριστόφορος Λιοντάκης. Έχουμε επίσης ποιήματα των Κ.Π. Καβάφη, Μηνά Δημάκη, Αντώνη Φωστιέρη, Γιάννη Κοντού, Κικής Δημουλά, Γιώργου Βέη και Ρέας Γαλανάκη. Από τη γαλλική ποίηση έχει επιλεγεί το εμβληματικό ποίημα "Το μεθυσμένο καράβι" του Αρθούρ Ρεμπό σε ελληνική απόδοση από τον Καίσαρα Εμμανουήλ, μέρος του οποίου ερμηνεύεται από τον βαθύφωνο Φραγκίσκο Βουτσίνο ηχογραφημένο στο Φεστιβάλ της Πάτρας του 1988 σε μίξη με την καινούργια ερμηνεία νέων τραγουδιστών. Περιλαμβάνεται κι ένα ατμοσφαιρικό ορχηστρικό θέμα εμπνευσμένο από τα "Τραγούδια του Μαλντορόρ" του Λοτρεαμόν.

Τα τραγούδια ερμηνεύουν οι Γιάνννης Ζάρας, Δανάη Παναγιωτοπούλου, Θανάσης Δόβρης και ο συνθέτης, ενώ σε έκτακτη συμμετοχή ο Νίκος Ανδρουλάκης αποδίδει δυο τραγούδια. Αρκετά από τα τραγούδια είναι ηχογραφημένα ζωντανά από συναυλία στο Θέατρο Λήδρα τον Δεκέμβριο του 2000.

Θανάσης Νικόπουλος: Τραγούδια του έρωτα και της θάλασσας, αρ.1 (2001)

Παραδόξως, παρά την ωριμότητα που φανέρωσε ήδη με την πρωτόλεια δισκογραφική του εργασία "Μοναχικοί σαλτιμπάγκοι" (1987), ο Θανάσης Νικόπουλος δεν έδειξε το αναμενόμενο ενδιαφέρον να συνεχίσει αυτή τη δραστηριότητα, με αποτέλεσμα να μείνει εκτός δισκογραφίας για μια 15/ετία περίπου, πριν επανακάμψει δυναμικά στις αρχές του νέου αιώνα με μια διπλή δισκογραφική δουλειά. Βεβαίως ποτέ δεν αποσύρθηκε από την ενεργό μουσική δραστηριότητα, αφού σ' όλο αυτό το διάστημα συνέχισε να συνθέτει μουσική, κυρίως για το θέατρο και τον κινηματογράφο. Είχε ήδη συνεργαστεί με τον Νίκο Μαμαγκάκη για τη μουσική της ταινίας του Δημήτρη Μακρή "Το Φράγμα" (1982), ενώ συνέθεσε μουσική για το χορογραφικό έργο «Ανάταση» που παρουσιάστηκε στις Βρυξέλλες. Έγραψε επίσης μια συμφωνική σουΐτα με τίτλο "Ακροβασίες Ψυχής" που παρουσιάστηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, καθώς και το έργο "Αφιέρωμα στο Γιάννη Ρίτσο" που παρουσιάστηκε στη Μονεμβασιά, γενέτειρα του ποιητή.

Το 2001 λοιπόν αποφάσισε να επανέλθει στη δισκογραφία με έναν νέο κύκλο μελοποιημένης ποίησης με τίτλο «Τραγούδια του έρωτα και της θάλασσας» και υπότιτλο: «Μουσική ανάγνωση σε Έλληνες και Γάλλους ποιητές», ο οποίος μάλιστα αποδείχθηκε πως ήταν το πρώτο μέρος ενός ποιητικού δίπτυχου, αφού την επόμενη χρονιά ακολούθησε και μια ανάλογη συνέχεια. Επέλεξε ποιήματα των αγαπημένων του Γιάννη Ρίτσου και Χριστόφορου Λιοντάκη, από δύο για τον καθένα, αλλά και των Γιώργου Σεφέρη, Αθηνάς Παπαδάκη, Ρούλας Κακλαμανάκη, Θανάση Νιάρχου, Γιώργου Μαρκόπουλου και Κ.Χ. Μύρη, καθώς και των Γάλλων Γκιγιόμ Απολινέρ και Σεν-Τζον Περς. Για την ακρίβεια, το ποίημα "Λυκόφως" του Απολινέρ δεν αποδίδεται με λόγο, αλλά μόνο με ένα οργανικό μουσικό θέμα με τον ίδιο τίτλο, το οποίο περιλαμβάνονταν και στους "Μοναχικούς σαλτιμπάγκους", με τη διαφορά ότι εδώ τη θέση του φλάουτου έχει πάρει το βιολί. Το ποίημα του Σεν-Τζον Περς "...Και σεις θάλασσες" έχει αποδώσει στα ελληνικά ο ποιητής Τάκης Βαρβιτσιώτης. Επισημαίνω επίσης ότι άλλα δυο μελοποιημένα ποιήματα, ένα του Γιώργου Σεφέρη ("Θεατρίνοι") κι ένα του Χριστόφορυ Λιοντάκη ("Ο έρωτας δεν ήτανε δοσμένος"), είναι επίσης παρμένα από τον κύκλο "Μοναχικοί σαλτιμπάγκοι", αλλά εδώ δίνονται σε νέα ενορχήστρωση και εκτέλεση.

Τα τραγούδια ερμηνεύουν με ευαισθησία και εκφραστικότητα οι Γιάννης Ζάρας και Δανάη Παναγιωτοπούλου μαζί με τον συνθέτη, ενώ συμμετέχει και ο Μιλτιάδης Πασχαλίδης. Η ηχογράφηση περοέρχεται από ζωντανή παρουσίαση του υλικού στο Θέατρο Λήδρα. Στο εσώφυλλο της ωραίας έκδοσης φιλοξενείται σχόλιο του σκηνοθέτη Ζιλ Ντασέν που μιλάει με κολακευτικά λόγια για τον συνθέτη. Το εξώφυλλο του δίσκου κοσμείται από την ελαιογραφία του Θεόφραστου Τριανταφυλλίδη "Δυο παιδιά στην παραλία" (1919). Ο δίσκος εκδόθηκε από την αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία Ευφωνία και διανεμήθηκε από την FM Records.

Θανάσης Νικόπουλος, Κώστας Θωμαΐδης: Μοναχικοί σαλτιμπάγκοι (1987)

Ο Θανάσης Νικόπουλος (Λαμία 1953) ξεκίνησε ως τραγουδιστής με το δίσκο "Ο κύκλος με την κιμωλία" (1977) του Νίκου Μαμαγκάκη, ενώ στη συνέχεια συνεργάστηκε στενά επί σειρά ετών ως μουσικός (πιανίστας) με τον Θάνο Μικρούτσικο. Το 1987 παρουσίασε την πρώτη συνθετική του εργασία με τον τίτλο "Μοναχικοί Σαλτιμπάγκοι", ενώ κατά τη διετία 2001-2002 παρουσίασε μια σειρά δύο δίσκων υπό τον τίτλο "Τραγούδια του έρωτα και της θάλασσας" και κάπου εκεί ολοκλήρωσε τη δισκογραφική του προσφορά. Κοινό γνώρισμα των συνθέσεών του είναι ότι όλα σχεδόν τα τραγούδια του στηρίζονται σε ποιητικά κείμενα με ιδιαίτερα ενδιαφέρον μελωδικό αποτέλεσμα.

Ο δίσκος "Μοναχικοί Σαλτιμπάγκοι" περιλαμβάνει επτά μελοποιημένα ποιήματα των Γιώργου Σεφέρη ("Θεατρίνοι"), Ανδρέα Εμπειρίκου ("Ο σωστός δρόμος"), Ρέας Γαλανάκη ("Πού ζει ο λύκος"), Χριστόφορου Λιοντάκη ("Ο έρωτας δεν ήτανε δοσμένος"), Μίλτου Σαχτούρη ("Η σκηνή"), Γιάννη Ρίτσου ("Το δίχτυ") και Guillaume Apollinaire ("Σαλτιμπάγκοι" σε μετάφραση Χριστόφορου Λιοντάκη). Περιλαμβάνει επίσης κι ένα μελωδικότατο οργανικό θέμα ("Λυκόφως") για σόλο φλάουτο και πιάνο που γεφυρώνει τις δυο πλευρές του δίσκου, γραμμένο στο ύφος των "Γυμνοπαιδιών" του Ερίκ Σατί. Το ερμηνεύει ο διάσημος φλαουτίστας Marc Grauwels.

Η μουσική του Νικόπουλου είναι όμορφη και αναδεικνύει εύστοχα το ύφος του ποιητικού λόγου. Ο συνθέτης είναι εμφανώς επηρεασμένος από τη μουσική του Θάνου Μικρούτσικου, πράγμα που ενισχύεται και από την παρουσία του εξαίρετου Κώστα Θωμαΐδη στην ερμηνεία των τραγουδιών. Έχοντας πίσω του ήδη σπουδαίες ερμηνείες σε έργα του Θάνου Μικρούτσικου, του Γιώργου Σταυριανού και του Νότη Μαυρουδή ο Κώστας Θωμαΐδης καταθέτει μια συναρπαστική ερμηνεία, η οποία συμβάλλει αποφασιστικά στην τελική εικόνα αυτών των τραγουδιών. Στα φωνητικά συμμετέχει και ο ίδιος ο συνθέτης, καθώς και η Παιδική Πολυφωνική Χορωδία Πάτρας. Το εξώφυλλο σχεδίασε ο Δημήτρης Θ. Αρβανίτης και βασίζεται στον πίνακα Οικογένεια του Πικάσσο. Ο δίσκος εκδόθηκε από την Εταιρία Νέας Μουσικής (ΕΝΜ) του Θάνου Μικρούτσικου.