Ο αποστειρωμένος ιδεαλισμός της κυρίας Αρβελέρ

Μεταφέρω εδώ μια σειρά επίκαιρων κρίσεων της κυρίας Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ σχετικά με την κατάσταση που βιώνει η Ελλάδα και οι Έλληνες στα χρόνια των μνημονίων:

"Αυτό που με φοβίζει πολύ είναι ένα είδος αδράνειας. Νομίζεις ότι οι Έλληνες έχουν πάθει καθίζηση. Δεν υπάρχει ένα όραμα. Μνημόνιο-όχι μνημόνιο. Το μνημόνιο είναι όραμα; Τι θα πεις στα παιδιά; Όχι μνημόνιο, καλά, αλλά μετά; Πολύ περισσότερο απ’ όλα με φοβίζει ότι έχασαν οι Έλληνες τη δυνατότητα -όχι της ελπίδας, την οποία έχουν εναποθέσει στους ξένους- αλλά του οράματος".

Αυτά υπογραμμίζει μεταξύ άλλων η διεθνούς φήμης ακαδημαϊκός και πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κέντρου Δελφών Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ, στη συνέντευξή της στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.

"Αλλιώς μας βλέπει ένας καθηγητής πανεπιστημίου ή ένας φοιτητής κι αλλιώς ένας εργάτης, ο οποίος σου λέει, "γιατί εγώ να δουλεύω για τους Έλληνες;". Είχα πάρει ένα ταξί πρόσφατα στο Παρίσι και μου λέει ο ταξιτζής "κυρία Αρβελέρ, πρέπει να βοηθήσουμε τους Ισπανούς γιατί είναι εργατικοί, κάνουν ό,τι πρέπει, όχι σαν τους Έλληνες. Σε ένα μέρος του κόσμου, το οποίο δεν έχει να κάνει ούτε με τον χτεσινό πολιτισμό ούτε με τον αυριανό, αλλά έχει να κάνει με την καθημερινότητα, βγάζω το ψωμί μου, δεν το βγάζω, έχω οικογένεια, είμαι άνεργος, αυτοί σου λένε "φτάνει πια".

Από την άλλη μεριά σου λένε "οι Έλληνες κάνουν ότι μπορούν και μας δώσανε τα φώτα τους στο παρελθόν". Το θέμα, πάντως, είναι ότι χάσαμε την αίγλη, ότι ήμασταν αυτοί οι οποίοι κάνανε την καλύτερη αντίσταση, αυτοί που γέννησαν τη δημοκρατία. Τώρα σου λένε "δώσατε, αλλά φτάνει πια"".

Η "Εκδρομή" του Νίκου Μαμαγκάκη

Πολυσύνθετος μουσικός ο Νίκος Μαμαγκάκης, έδωσε με τρόπο εμφαντικό τα διαπιστευτήριά του και στο χώρο της κινηματογραφικής μουσικής συνεργαζόμενος με πολυάριθμους σκηνοθέτες του ελληνικού (και του ξένου) κινηματογράφου ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του '60.
Η πρώτη, γονιμότατη και μακροχρόνια συνεργασία του ήταν με τον σκηνοθέτη Τάκη Κανελλόπουλο στις ποιητικές ταινίες που μας πρόσφερε στα χρόνια του ασπρόμαυρου σινεμά. Ανάμεσά τους το έξοχο ψυχολογικό δράμα "Εκδρομή", παραγωγής 1966, που πραγματεύεται ένα ερωτικό τρίγωνο μέσα από ένα οδυνηρό πλέγμα αλληλοσυγκρουόμενων διλημμάτων και αντιφάσεων. 

Ο Μαμαγκάκης έγραψε ένα εξαιρετικό soundtrack που μουσικολογικά μάλλον ανήκει στο χώρο της λόγιας μουσικής και δη της μουσικής για σόλο κλασική κιθάρα. Αναπτύσσεται πάνω στη φόρμα του θέματος με παραλλαγές. Ένα λιτό αρχικό θέμα ακολουθεί μια γοητευτική διαδρομή μέσα από επτά πανέμορφες παραλλαγές και δύο άλλα ελεύθερα θέματα, ενώ διανθίζεται και με δύο τραγούδια γραμμένα πάνω σε στίχους του Δημήτρη Χριστοδούλου κι ερμηνευμένα από την Πόπη Αστεριάδη.
Το έργο ερμηνεύει ο σπουδαίος κιθαριστής Γεράσιμος Μηλιαρέσης, στενός συνεργάτης του συνθέτη εκείνη την εποχή, τον οποίο όμως εκ των υστέρων ο Μαμαγκάκης, με τη γνωστή ελευθεροστομία του, δεν δίστασε να επικρίνει ότι είχε παρέμβει αποφασιστικά στη διαμόρφωση του έργου σε βαθμό που αλλοίωσε την δική του αρχική πρόθεση ως συνθέτη! Υπερβολές, νομίζω, και εκκεντρικότητες του Μαμαγκάκη. Το έργο παραμένει μέχρι σήμερα συναρπαστικό σε κάθε του νέο άκουσμα και - παρά την περί του εναντίου επιμονή του συνθέτη - θεωρώ ότι αυτή η πρώτη του εκτέλεση σαφώς και υπερέχει από τη νεότερη με την Έλενα Παπανδρέου (1986).

(C) Lyra 1966

Ο Γιώργος Κουρουπός μελοποιεί το "Μονόγραμμα" του Ελύτη

Το "Μονόγραμμα", το κορυφαίο ερωτικό ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη, γράφτηκε το 1971 και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος. Η πρώτη μελοποιημένη του εκδοχή υπογράφεται από τον Γιάννη Ζουγανέλη (1983), ενώ το 1988 κυκλοφόρησε στη Γαλλία η δεύτερη μελοποίηση του έργου από τη σπουδαία Ελληνίδα μουσικό Angelique Ionatos (Αγγελική Ιωαννάτου).  Το 1999 ηχογραφήθηκε μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάγνωση με τη σύμπραξη του Μίκη Θεοδωράκη και της Ιουλίτας Ηλιοπούλου, οι οποίοι απαγγέλλουν σε μορφή διαλεκτικής αντίστιξης το ποίημα υπό τους ήχους του τρυφερότατου Adagio του Μίκη.
Το 2006 κυκλοφόρησε μια τρίτη ολοκληρωμένη μελοποίηση του έργου σε μουσική Γιώργου Κουρουπού. Πρόκειται για μια παραγωγή της Ορχήστρας των Χρωμάτων με την υποστήριξη της «Λέσχης του Δίσκου», μιας πολύ αξιόλογης εκδοτικής επιχείρησης που δραστηριοποιούνταν επί 40 τόσα χρόνια στο χώρο της λόγιας μουσικής και της έκδοσης μουσικολογικών βιβλίων, αλλά δυστυχώς δεν υπάρχει πια. Η παρούσα έκδοση είναι υψηλής αισθητικής σε μορφή πολυσέλιδου βιβλίου με χοντρά εξώφυλλα και πλούσιο πληροφοριακό υλικό για το έργο και τη μελοποίησή του. Περιέχονται κείμενα του συνθέτη και της Ιουλίτας Ηλιοπούλου, καθώς και ολόκληρο το κείμενο του ποιήματος. Υπάρχει επίσης πλούσιο εικαστικό υλικό από το αρχείο του ίδιου του ποιητή, ενώ γίνεται αναλυτική παρουσίαση όλων των συντελεστών της ηχογράφησης. Πραγματικά μια έκδοση-κόσμημα, αντάξια του μεγάλου έργου του ποιητή, σπάνια για τα ελληνικά δεδομένα.
Ο συνθέτης χαρακτηρίζει το έργο με τον αδόκιμο όρο «σκηνική καντάτα», που πάντως αποδίδει με ακρίβεια τη φόρμα του έργου. Πρόκειται δηλαδή για μια σύνθεση για δύο φωνές (βαρύτονο και σοπράνο) σε μορφή τυπικής καντάτας, αλλά με την αναγκαία προϋπόθεση μιας στοιχειώδους σκηνικής δράσης, την οποία υπαινίσσεται το κείμενο. Υπάρχουν δύο πρόσωπα, ο άνδρας και η γυναίκα, τα οποία διαλέγονται ερωτικά, χωρίς απαραίτητα να βρίσκονται στον ίδιο χώρο. Ο πόνος μάλιστα για τη διαφαινόμενη «απουσία» του γυναικείου προσώπου συστέλλει και διαστέλλει εναλλάξ το χρόνο και διαμορφώνει μια κλιμακωτή διαδρομή δραματικής κορύφωσης.

Η μουσική του Γιώργου Κουρουπού είναι γραμμένη με πλήρη επίγνωση της ιδιαιτερότητας του κειμένου και της συμβατικότητας που εξ ορισμού έχει ένα τόσο τολμηρό μελοποιητικό

εγχείρημα. Οι στέρεες όμως μουσικές του γνώσεις τού επιτρέπουν να ανατρέξει στις προχωρημένες μουσικές αντιλήψεις που ανέδειξε ο 20ος αιώνας (σειραϊσμός, δωδεκαφθογγισμός και ατονικότητα), για να υποτάξει το απαιτητικό κείμενο σε συγκεκριμένη μουσική φόρμα. Το αποτέλεσμα είναι εξαιρετικό, αν και δύσκολο ως ακρόαμα, ειδικά για ακροατές αμύητους σε τέτοια μουσικά μονοπάτια. Αλλά έτσι κι αλλιώς τις ίδιες δυσκολίες πρόσληψης επιβάλλει και το κείμενο, έστω κι αν σε πρώτο επίπεδο ανάγνωσης δίνει την αίσθηση μιας απλής ερωτικής εξομολόγησης.
Το ρόλο του άνδρα υποδύεται ο εξαιρετικά δραστήριος στη δισκογραφία τα τελευταία χρόνια, βαρύτονος Τάσης Χριστογιαννόπουλος, γνωστός μας και από ερμηνείες του σε έργα του Νίκου Μαμαγκάκη, του Γιάννη Μαρκόπουλου, του Νίκου Κυπουργού, του Μιχάλη Γρηγορίου κ.ά. Στο ρόλο της γυναίκας η σοπράνο Βασιλική Καραγιάννη. Τη Χορωδία διευθύνει ο Νίκος Βασιλείου. Τη γενική μουσική επιμέλεια και διεύθυνση της Ορχήστρας Των Χρωμάτων έχει ο Μίλτος Λογιάδης.
Το έργο υπήρξε παραγγελία της Οργανωτικής Επιτροπής των Ολυμπιακών Αγώνων «Αθήνα 2004» και παρουσιάστηκε σε παγκόσμια πρώτη εκτέλεση στις 18 Σεπτεμβρίου του 2004 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, όπου και έγινε η παρούσα ηχογράφηση.

"Περιμένοντας τους βαρβάρους" του Γιάννη Γλέζου

Ιδού μια εξαιρετικά φιλόδοξη και δύσκολη προσπάθεια του αξιόλογου συνθέτη Γιάννη Γλέζου να μελοποιήσει γνωστά ποιήματα του Κωνσταντίνου Καβάφη! Φαίνεται μάλιστα ότι το διάβημά του αυτό είχε τη θερμή παρότρυνση του θείου του, ποιητή Γιάννη Ρίτσου!
Ο Γιάννης Γλέζος έγινε γνωστός στα τελευταία χρόνια της δεκαετίας του '60, όταν αναδείχθηκε σε έναν από τους αξιολογότερους δημιουργούς της ομάδας του Αλέκου Πατσιφά στη Lyra. Εκείνη άλλωστε την εποχή μάς έδωσε και τους δύο σημαντικότερους δίσκους του, την "Ελένη του Μάη" (1968) και τα "12 Τραγούδια του F.G.Lorca" (1969). Από τότε κιόλας ξεκίνησε η γόνιμη σχέση του με τη μελοποιημένη ποίηση. Ο δίσκος του για τον Λόρκα αποτελεί αναμφισβήτητα ένα μικρό αριστούργημα του είδους. Σε ανάλογο υψηλό επίπεδο κινήθηκε και ο επόμενος δίσκος του  με ποιήματα του Πάμπλο Νερούδα ("Εμιλιάνο Ζαπάτα", 1971) και λίγο αργότερα μια δεύτερη δουλειά σε ποίηση του Λόρκα ("Αντόνιο Τόρες Χερέδια", 1974). Ακολούθησε τετράχρονη σιωπή, όταν έφυγε στο εξωτερικό (Νέα Υόρκη) για σπουδές, για να επανέλθει το 1978 με το δίσκο "Χαρούμενος πηγαίνω". Ωστόσο η επιστροφή του δεν σημαδεύτηκε με την ίδια επιτυχία και οι νέες του δουλειές δεν είχαν πλέον τη φρεσκάδα και την έμπνευση των έργων της πρώτης του περιόδου.
Σ' αυτήν λοιπόν τη δεύτερη δημιουργική του περίοδο εντάσσεται και η μελοποίηση των 12 ποιημάτων του μεγάλου Αλεξανδρινού ποιητή. Το αποτέλεσμα δυστυχώς κινείται σε μέτρια επίπεδα και δίνει έντονα την αίσθηση ότι πρόκειται για μια πειραματική προσέγγιση, χωρίς να κομίζει τίποτε στην ούτως ή άλλως αυτάρκη ποίηση του Καβάφη. Ρυθμικά κομμάτια συχνά εμβατηριακού χαρακτήρα, που δεν καταφέρνουν να διεισδύσουν στις λεπτές αποχρώσεις της καβαφικής ποίησης, όπως τόσο λαμπρά λίγο νωρίτερα το είχε καταφέρει ο Μάνος Χατζιδάκις στον "Μεγάλο Ερωτικό" ή ο Δήμος Μούτσης στην "Τετραλογία" κι ακόμη καλύτερα αργότερα ο Θάνος Μικρούτσικος στο "Γέρο της Αλεξάνδρειας" (1983). Στις πιο λυρικές στιγμές του δίσκου ("Δέησις", "Φωνές", "Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον", "Ιθάκη") τα πράγματα είναι καλύτερα, χωρίς ωστόσο να αντιμετωπίζεται επιτυχώς η αίσθηση του απλού πειραματισμού, ο οποίος θα χρειαζόταν οπωσδήποτε μια ουσιαστικότερη συνέχεια, για να μπορέσει να δικαιωθεί.
Όλα τα τραγούδια ερμηνεύει ο ίδιος ο συνθέτης με την αδέξια και άγουρη φωνή του. Η δεύτερη φωνή ανήκει στη Μαρίζα Κωχ.

Οι "Όρνιθες" του Δημήτρη Παπαδημητρίου

Για την κωμωδία του Αριστοφάνη "Όρνιθες" (που ανέβασε το 2000 το Εθνικό Θέατρο) ο αξιόλογος συνθέτης και τραγουδοποιός Δημήτρης Παπαδημητρίου έγραψε τη μουσική αναμετρώμενος με τόλμη και αρετή προς το μυθικό επίτευγμα του Μάνου Χατζιδάκι πάνω στο ίδιο έργο τέσσερις δεκαετίες νωρίτερα! 

Χρησιμοποιήθηκε η μετάφραση του Α. Ροσόλυμου (που δεν είναι άλλος από τον Αλέξη Σολομό), η οποία μπορεί μεν να υπολείπεται εκείνης του Βασίλη Ρώτα ως προς τους ευφάνταστους αναχρονισμούς, αλλά είναι ενδιαφέρουσα και σοβαρή. 

Την παράσταση σκηνοθέτησε ο Κώστας Τσιάνος και πρωταγωνίστησαν οι: Πέτρος Φιλιππίδης, Σωτήρης Τζεβελέκος, Τάσος Παλατζίδης και Νίκος Μπουσδούκος. Τραγούδησαν οι κορυφαίοι του χορού Χαρά Κεφαλά και Αντώνης Λουδάρος. Στο χορό συμμετείχε και η άγνωστη ακόμη Φωτεινή Δάρρα. 

Το αποτέλεσμα είναι πολύ αξιόλογο με θαυμάσιες μουσικές ιδέες που δε δείχνουν καμία συμπλεγματική εξάρτηση από το ιστορικό τους πρότυπο.

(C) CD | Mercury | 2000

Στη μνήμη μιας αληθινής σταρ!

Έφυγε από τη ζωή πριν από λίγες ημέρες, στις 12 Αυγούστου, τη μέρα που εγώ γιόρταζα τα γενέθλιά μου, η Lauren Bacall (1924-2014), μια αληθινή σταρ της χρυσής εποχής του Χόλιγουντ, μια σαγηνευτική κινηματογραφική περσόνα και μια γυναικεία φιγούρα που έχει αφήσει ανεξίτηλο το στίγμα της στη μεγάλη οθόνη και στις καρδιές μας!

Την πρωτογνώρισα μέσα από την αινιγματική "αναίδεια" της έκφρασής της στην περιπέτεια "To Have and Have Not", παραγωγής 1944, στην πρώτη της κινηματογραφική εμφάνιση, όπου γνωρίστηκε κιόλας με τον μεγάλο Hamphrey Bogart, για να μοιραστεί στη συνέχεια μαζί του τη ζωή της μέχρι τον πρόωρο θάνατό του (1957). Συμπορεύτηκαν τα επόμενα χρόνια στην οθόνη σε μια υπέροχη σειρά noir αριστουργημάτων ("The Big Sleep", 1946, "Dark Passage", 1947) με αποκορύφωμα το έξοχο κλειστοφοβικό δράμα "Key Largo" (1948), όπου νομίζω πως έκανε την ωριμότερη και γοητευτικότερη ερμηνεία της και μ' έκανε να την ερωτευτώ διά παντός!

Η Lauren υπήρξε και μια ξεχωριστή προσωπικότητα με προοδευτική στάση ζωής και αντισυμβατική συμπεριφορά. Δεν μπορώ να μη θαυμάσω τη μοναδική της γενναιότητα, της ίδιας αλλά και του Humphrey, να περιγελά και να σχολιάζει με αιχμηρό τρόπο κάποιους καιροσκόπους διάσημους συναδέλφους της (Gary Cooper, John Wayne, Robert Taylor), οι οποίοι, όταν στις αρχές της δεκαετίας του '50 την αμερικανική κοινωνία δηλητηρίαζε η θλιβερή μακαρθική ψύχωση, έσπευσαν να πυροδοτήσουν την αντικομμουνιστική υστερία καταδίδοντας προοδευτικούς κινηματογραφιστές. Ανάμεσα σ' αυτούς δυστυχώς ήταν κι ο "δικός" μας Elia Kazan! Και τι κρίμα! Έχοντας ήδη στο ενεργητικό του αριστουργήματα, όπως το "A Tree Grows in Broklyn" (1945) και το "A Street Named Desire" (1951), κι έχοντας πρόσφατα αποτίσει φόρο τιμής στον μεγάλο μεξικανό αγωνιστή Εμιλιάνο Ζαπάτα ("Viva Zapata", 1952), έσπευσε ν' ασπαστεί το αποτρόπαιο δόγμα του διεστραμμένου γερουσιαστή καταθέτοντας την αντικομμουνιστική καρικατούρα "Man On a Tightrope" (1953), με την οποία εξέθεσε κιόλας τον σπουδαίο ηθοποιό Frederic March! Ευτυχώς αμέσως μετά ήρθε η μεταμέλεια με το κορυφαίο "On the Waterfront" (1954). Απέναντι σ' όλα αυτά τα ταπεινωτικά φαινόμενα εκφυλισμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας η υπέροχη Lauren Bacall στάθηκε όρθια και τους γύρισε αγέρωχα την πλάτη της!