Οι απώλειες του 2017

Το 2017 μας αποχαιρετά απόψε τα μεσάνυχτα κι εύλογα αναρωτιέμαι τι μας άφησε πίσω του στο χώρο του ελληνικού τραγουδιού. Αυτό δυστυχώς που μένει έντονο στη συναισθηματική μου μνήμη είναι οι πολλές και σημαντικές απώλειες καλλιτεχνών μέσα στη χρονιά αυτή. Και βρίσκω τώρα την ευκαιρία να ξαναθυμίσω τις πιο ξεχωριστές από αυτές με τη βεβαιότητα ότι πολλοί από σας συμμερίζεστε τη θλίψη μου σ' αυτόν τον μελαγχολικό απολογισμό.

Τον Φλεβάρη έφυγαν δύο σημαντικοί συνθέτες: ο Βασίλης Τενίδης (γενν. 1935), συνθέτης και κλασικός κιθαριστής, και ο Λουκιανός Κηλαηδόνης (γενν. 1943), ο αγαπημένος μας Λούκι Λουκ του τραγουδιού, συνθέτης, στιχουργός και ερμηνευτής. Από την πολύχρονη διαδρομή του Λουκιανού στο τραγούδι και τη δισκογραφία θα σταθώ στις κορυφαίες του στιγμές: "Η πόλη μας" (1970), "Η κόκκινη κλωστή" (1972), "Τα Μικροαστικά" (1973), "Media Luz" (1976), "Είμαι ένας φτωχός και μόνος καουμπόι" (1978), "Χαμηλή πτήση" (1982). Με τα "Μικροαστικά" άφησε ένα ισχυρό στίγμα στο ελληνικό τραγούδι, ενώ διαχρονικές παραμένουν μερικές επιτυχίες τραγουδιών του, όπως: ¨Μη χτυπάς", "Όσο αγαπιόμαστε τα δυο", "Σπίτι μου", "Η φωτογραφία", "Τα θερινά σινεμά", "Αχ, Ρίτα", "Μια μέρα μιας Μαίρης" και πολλά άλλα.

Σημειώνω εδώ τα αφιερώματα του ΔΙΣΚΟΒΟΛΟΥ στον Λουκιανό Κηλαηδόνη:

• Η σκοτεινή πλευρά (ανέκδοτες ηχογραφήσεις
• Σκόρπια τραγούδια σε πρώτη εκτέλεση
• Ελευθέριος Βενιζέλος (OST)
• Τα Μικροαστικά (ραδιοφωνική μετάδοση)
• Media Luz (1976)
• Χαμηλή πτήση (1982)

Ο Ιούλιος στάθηκε σκληρός για το ελληνικό τραγούδι, αφού στη διάρκειά του χάθηκαν δύο εκλεκτές φωνές της γενιάς του '60.

Πρώτα ο αγαπημένος λαϊκός τραγουδιστής Γιάννης Καλατζής (γενν. 1943), συνομήλικος του Λουκιανού Κηλαηδόνη, αν και στη δισκογραφία δεν συναντήθηκαν ποτέ λόγω διαφορετικών εταιριών. Ο Γιάννης Καλατζής ήταν ο αγαπημένος τραγουδιστής του Μάνου Λοΐζου και μαζί ξεκίνησαν στη Minos το 1968 με τον περίφημο "Σταθμό" που ήταν ο πρώτος μεγάλος δίσκος και για τους δυο, αλλά και για την εταιρία! Στη συνέχεια ο Καλατζής κατέκτησε την κορυφή με τεράστια σουξέ που του έγραψαν ο Γιώργος Κατσαρός, ο Απόστολος Καλδάρας, ο Σταύρος Κουγιουμτζής, ο Γιάννης Σπανός και άλλοι συνθέτες.

Δείτε τα αφιερώματα του ΔΙΣΚΟΒΟΛΟΥ στον Γιάννη Καλατζή:

• Παραμυθάκι μου (1971)
• Γιάννης Καλατζής: Ο πρώτος του δίσκος (1968)
• Ακυκλοφόρητα 45άρια
• Ο σταθμός (1968)

Νίκος Λαρυγγάκης: Άτακτο παιδί (1992)

Εμφανίστηκε στη δισκογραφία το 1985 με το "Πράσινο αεράκι". Το 1987 ηχογράφησε την πιο φιλόδοξη δουλειά του με τίτλο "Πτερά του Μοντεζούμα" σε ποίηση Ανδρέα Εμπειρίκου. Και το 1992 με το 'Άτακτο παιδί" εγκατέλειψε άτακτα και οριστικά το δισκογραφικό κατεστημένο προτιμώντας να συνεχίσει στο παρασκήνιο της δισκογραφικής επικαιρότητας με επιλεκτικές εμφανίσεις σε διάφορους χώρους και κυρίως στην ιδιαίτερη πατρίδα του, τη Γλώσσα στη Σκόπελο ή στην κοντινή Σκιάθο.

Φυσικά αναφέρομαι στον Νίκο Λαρυγγάκη που πέρασε σαν κομήτης από το χώρο του ελληνικού τραγουδιού με τρεις προσωπικές δουλειές όλες κι όλες μέσα σε μια επταετία. Η τελευταία, το "Άτακτο παιδί", περιλαμβάνει δέκα ροκ μπαλάντες με ισορροπημένη ρυθμική και μελωδική γραμμή που ακούγονται ευχάριστα, χωρίς πάντως να κομίζουν κάτι καινούργιο στο πεδίο δράσης των τραγουδοποιών που ήδη εκείνη την εποχή είχαν κυριαρχήσει στο ελληνικό τραγούδι. Οι στίχοι και η μουσική είναι πάντα δικά του, όπως και η ερμηνεία. Συμμετέχει επίσης η Ηρώ Λεχουρίτη, η γνωστή Ηρώ, στην πρώτη δισκογραφική της παρουσία, ερμηνεύοντας δυο πολύ τρυφερά τραγούδια ("Βοτσαλάκι", "Μυστικός φωταγωγός"), ίσως τα ωραιότερα του δίσκου.

Ως bonus στο αρχείο πρόσθεσα ένα ανεξάρτητο τραγούδι του Νίκου Λαρυγγάκη με τίτλο "Φεύγω για τη Σκόπελο" που μοιάζει σαν το αποχαιρετιστήριο μανιφέστο του συνθέτη προς το καλλιτεχνικό κατεστημένο.

Νίκος Λαρυγγάκης, Ανδρέας Εμπειρίκος: Πτερά του Μοντεζούμα (1987)

Μας συστήθηκε ως ολοκληρωμένος τραγουδοποιός το 1985 με τον κύκλο τραγουδιών "Πράσινο αεράκι". Δεν επαναπαύθηκε όμως στο αρχικό του ύφος, αν και έμοιαζε κατασταλαγμένο και ώριμο. 

Δυο χρόνια αργότερα ο Νίκος Λαρυγγάκης επανεμφανίστηκε με καινούργιο υλικό και μάλιστα μελοποιημένης ποίησης. Κι όχι απλής και συμβατικής ποίησης που προσφέρεται για εύκολη μελοποίηση, αλλά ποίησης ελεύθερης γραφής με υπερρεαλιστικά κείμενα του πατριάρχη του ελληνικού υπερρεαλισμού, του Ανδρέα Εμπειρίκου (1901-1975). Τίτλος του έργου: "Πτερά του Μοντεζούμα". 

Ο δίσκος περιλαμβάνει οκτώ συνολικά τραγούδια που ερμηνεύει ο ίδιος ο συνθέτης μαζί την Ελένη Αντωνιάδου, μια ενδιαφέρουσα ερμηνεύτρια που κάνει εδώ την παρθενική της εμφάνιση, αλλά θα αξιωθεί τα επόμενα χρόνια να ερμηνεύσει μέχρι και Μίμη Πλέσσα. Συμμετέχουν επίσης και δυο παιδικές φωνές κοριτσιών. 

Η ορχήστρα συνδυάζει και πάλι ετερόκλητα στοιχεία που απλώνονται από τα ηλεκτρικά όργανα μέχρι τα συμβατικά ακουστικά και παραδοσιακά. Στην ενορχήστρωση συνέπραξε ο Μίμης Ντούτσουλης.

Νίκος Λαρυγγάκης: Πράσινο αεράκι (1985)

Το όνομα του τραγουδοποιού Νίκου Λαρυγγάκη το πιθανότερο είναι να μη λέει τίποτε σ' ένα σημερινό ακροατή, ίσως και σ' ένα της προηγούμενης γενιάς, δυστυχώς. Αυτή είναι η μοίρα των διακριτικών δημιουργών που δεν έκαναν ποτέ το μεγάλο "μπαμ" της εμπορικότητας και περιορίστηκαν στην τέχνη τους σεμνά κι αθόρυβα. Σ' αυτή την κατηγορία θα κατέτασσα τον Νίκο Λαρυγγάκη.

Τρεις προσωπικούς δίσκους είναι ολόκληρη η δισκογραφική προσφορά του καλλιτέχνη. Ο πρώτος είχε τίτλο "Πράσινο αεράκι" και κυκλοφόρησε το 1985 από την Πανδώρα. Το 1987 μας έδωσε την πιο φιλόδοξη δουλειά του, τα "Πτερά του Μοντεζούμα", βασισμένη σε ποίηση του Ανδρέα Εμπειρίκου. Κι έκλεισε οριστικά τους λογαριασμούς του με τη δισκογραφική βιομηχανία το 1992 με το δίσκο "Άτακτο παιδί".

Ο Νίκος Λαρυγγάκης τυπικά ανήκει στη μεγάλη γενιά των τραγουδοποιών μας, με την ουσιώδη όμως διαφορά ότι προηγήθηκε εκείνης της λαμπρής φουρνιάς που ξεπετάχθηκε στη δεκαετία του '90 (Μάλαμας, Παπακωνσταντίνου, Περίδης κλπ.). Θα τον έβαζα δίπλα στον Βαγγέλη Γερμανό ως ένα είδος συνεχιστή του και ως προάγγελο του πολύ προσωπικού ύφους ενός Φοίβου Δεληβοριά. Ήταν από τους πρώτους που συνταίριασαν με συνέπεια τον ροκ ήχο με τον ελληνικό στίχο. Στοιχεία άλλωστε που βρίσκουμε από την πρώτη κιόλας δουλειά του, το "Πράσινο αεράκι", όπου διαπλέκονται με πολύ λειτουργικό τρόπο ηλεκτρικά όργανα με ακουστικά (φλάουτο, κλασική κιθάρα), ακόμη και παραδοσιακά (ούτι). Μουσική, στίχοι και ερμηνεία, όλα δικά του. Μαζί του ακούγονται και οι φωνές φίλων του, ενώ στην ενορχήστρωση είχε τη συνδρομή του Άρη Παυλή.

Ο δίσκος πλέον είναι δυσεύρετος και φυσικά εκτός εμπορίου.

Τάσος Σχορέλης: Ρεμπέτικη Ανθολογία (1992)

Οι μελέτες και οι καταγραφές του ρεμπέτικου τραγουδιού είναι βέβαια πάμπολλες, άλλες αξιόπιστες και προσεγμένες, άλλες υπερβολικές ή ανακριβείς. Έτσι κι αλλιώς μιλάμε για ένα πεδίο του νεοελληνικού λαϊκού πολιτισμού που παραμένει ακόμη ανεξιχνίαστο στις απόκρυφες διαστάσεις του, ενώ έχω την εντύπωση πως, παρά τις κατά καιρούς αναβιώσεις του είδους μέσα από το συρμό των νεορεμπέτικων  σχημάτων, στη συνείδηση του μέσου ακροατή το ρεμπέτικο δεν έχει ακόμη αποκατασταθεί στις ορθολογικές του διαστάσεις απαλλαγμένο από σύνδρομα ηθικών και κοινωνικών αναστολών. Αν δεν ήταν μάλιστα στη μέση και η μακρόχρονη και συστηματική προσπάθεια ενός Μάνου Χατζιδάκι (διάλεξη στο Θέατρο Τέχνης το 1949, Έξι Λαϊκές Ζωγραφιές, Πασχαλιές μέσα από τη νεκρή γη, Λειτουργικά, Ο σκληρός Απρίλης του '45, Τα πέριξ),  ίσως ακόμη να παραμέναμε στο σκοταδισμό της προεμφυλιακής εποχής!

Θα ήθελα λοιπόν εδώ να σας προτείνω μια εξαιρετική έκδοση για το ρεμπέτικο τραγούδι, από αυτές που στέκονται απολύτως έντιμα και με σεβασμό απέναντι σ' αυτό το σπουδαίο πολιτισμικό γεγονός. Πρόκειται για την περίφημη Ρεμπέτικη Ανθολογία του Τάσου Σχορέλη. Ένα μνημειώδες έργο που κυκλοφόρησε το 1992 από τις εκδόσεις Πλέθρον σε τέσσερις τόμους, αλλά και σε επίτομη έκδοση των 418 σελίδων. Έργο ζωής του συγγραφέα με πλουσιότατο υλικό: Βιογραφίες των αρχιμαστόρων του ρεμπέτικου, αλφαβητική καταγραφή χιλιάδων τίτλων ρεμπέτικων τραγουδιών, φωτογραφικά ντοκουμέντα, χειρόγραφα, παρτιτούρες κι ένα πολύ χρήσιμο γλωσσάρι του ρεμπέτικου γλωσσικού κώδικα επικοινωνίας. 

Το αρχείο δίνεται σε μορφή pdf που φρόντισε με πολύ κόπο ο καλός μου φίλος Γιάννης ο Συριανός, πατριώτης δηλαδή του μεγάλου σκαπανέα του ρεμπέτικου Μάρκου Βαμβακάρη!

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ:

ΚΑΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ !!!

Καλοί μου φίλοι,

εύχομαι από καρδιάς σε όλους σας

ΚΑΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ !!!

Σας αφιερώνω ένα αγαπημένο μου χριστουγεννιάτικο έργο, γραμμένο πριν από τρεισήμιση αιώνες!

Ένα concerto grosso του μεγάλου Ιταλού συνθέτη της εποχής του μπαρόκ Arcangelo Corelli (1653-1713) από τη σειρά των 12 Κοντσέρτων, opus 6. Το 8ο κατά σειρά. Επιγράφεται: "Fatto per la notte di Natale".
Μαζί ακούγονται και τα επίσης υπέροχα χριστουγεννιάτικα κοντσέρτα των Manfredini, Torelli και Locatelli.
Ερμηνεύει το κορυφαίο μπαρόκ σύνολο I Musici.
Απολαύστε τα:

Μίμης Πλέσσας, Γιώργος Μαρίνος: Παράσταση (1974)

Βρισκόμαστε στο σημαδιακό έτος 1974, τη χρονιά της μεταπολίτευσης και της εισβολής του πολιτικού τραγουδιού. Την ίδια εκείνη χρονιά ωστόσο η ελληνική δισκογραφία εξακολούθησε να κινείται και με τους δικούς της παράλληλους ρυθμούς με την κυκλοφορία δίσκων έξω από το κλίμα της περιρρέουσας και ζέουσας επικαιρότητας.

Το 1974 λοιπόν ο χαλκέντερος και πολυγραφότατος συνθέτης Μίμης Πλέσσας εγκαινίασε τη συνεργασία του με τον ηθοποιό, διασκεδαστή και τραγουδιστή Γιώργο Μαρίνο. Μέσα στην ίδια χρονιά του έγραψε έναν (σχεδόν) προσωπικό δίσκο με τίτλο "Παράσταση", ενώ τον συμπεριέλαβε και στην ομάδα τραγουδιστών του δίσκου "Λουκιανού: Νεκρικοί διάλογοι". Η συνεργασία των δύο καλλιτεχνών ολοκληρώθηκε τρία χρόνια αργότερα με το δίσκο "Χαμένα χρόνια".

Ο δίσκος "Παράσταση" λοιπόν περιλαμβάνει δεκατρία τραγούδια κι άλλο ένα σε επανάληψη. Τα οκτώ από αυτά ερμηνεύει μόνος του ο Γιώργος Μαρίνος, τέσσερα ερμηνεύει η μόνιμη σχεδόν συνεργάτιδά του Κατιάνα Μπαλανίκα, ενώ σε άλλα δύο τραγουδούν και οι δυο τους. Οι στίχοι γράφτηκαν από τους Σοφία Φίλντιση, Ανδρέα Αγγελάκη, Γιώργο Λαζαρίδη, Κώστα Βίρβο και Β. Δαλαμάγκα. Είναι τραγούδια με εμφανή σκηνικό χαρακτήρα, απόλυτα προσαρμοσμένα στις φωνητικές και υποκριτικές δυνατότητες του σπουδαίου Γιώργου Μαρίνου.

(c) LP | Polydor | 1974

Νίκος Δανίκας: Σκηνές και εικόνες (1972)

Ο Νίκος Δανίκας άφησε το προσωπικό του αποτύπωμα στην ελληνική δισκογραφία με κάμποσες ενδιαφέρουσες δουλειές στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '70, κυρίως με τους κύκλους τραγουδιών "Καφενείον η Ευρυτανία" (1974) και "Ροζ προκηρύξεις" (1976), ενώ αργότερα ο Μάνος Χατζιδάκις φιλοξένησε στο Σείριο το δίσκο του "Ο δρομέας" (1991), για να βρει τελικά το δρόμο μιας εμπορικότερης αποδοχής στη δεκαετία του '90 συνεργαζόμενος με τον Λάκη Λαζόπουλο στους "Δέκα μικρούς Μήτσους" του.

Η πρώτη δισκογραφική του κατάθεση καταγράφεται το 1972 με το δίσκο "Σκηνές και εικόνες" που κυκλοφόρησε από την Polydor. Περιλαμβάνει δώδεκα κομμάτια, ένδεκα τραγούδια και το ομότιτλο οργανικό. Οι στίχοι στα περισσότερα τραγούδια ανήκουν στη Σέβη Τηλιακού. Βασικός ερμηνευτής ο εξαιρετικός Γιώργος Μαρίνος που ως τραγουδιστής, αν και έχει σημαντική δισκογραφία, δεν αξιολογήθηκε ποτέ - νομίζω - στο πραγματικό μέγεθος της ερμηνευτικής του ικανότητας. Συμμετέχει επίσης και η Κατιάνα Μπαλανίκα.

Παρόλο που τα τραγούδια είναι αξιόλογα, δεν γνώρισαν την αποδοχή του κόσμου, ενώ σήμερα ο δίσκος είναι απολύτως δυσεύρετος. Ευτυχώς διασώθηκε σε μια κασέτα από τον Δραμινό φίλο μου Δημήτρη κι έτσι έχουμε στη διάθεσή μας σε αρκετά ικανοποιητικό επίπεδο ηχητικής ποιότητας αυτό το σπάνιο δισκογραφικό ντοκουμέντο.

Σάκης Τσιλίκης: Άλλοθι (1985)

Μετά από τέσσερις απανωτούς παιδικούς δίσκους που ηχογράφησε μέσα στο 1980 ο Σάκης Τσιλίκης κι αφού πρόλαβε να μας δώσει και τρεις κύκλους τραγουδιών, το 1985 ήρθε η στιγμή μιας πρώτης καταξίωσης με τη φιλοξενία του στο Σείριο του Μάνου Χατζιδάκι και την έκδοση ενός αξιόλογου κύκλου τραγουδιών υπό τον τίτλο "Άλλοθι".

Πρόκειται για μια προσεγμένη δουλειά σε ύφος ηλεκτρικής και ακουστικής μπαλάντας. Τους στίχους έγραψε η Μανθούλα Καρίπη. Μεταξύ άλλων περιλαμβάνεται κι ένα ποίημα του Ζακ Πρεβέρ. Τραγουδούν: Πέτρος Πανδής, Κατιάνα Μπαλανίκα και Φωτεινή Σαββατιανού. Στην ορχήστρα συμμετέχουν κορυφαίοι μουσικοί, μεταξύ των οποίων ο Γιάννης Σπάθας στην κιθάρα, ο Αντώνης Αντύπας στα κρουστά, ο Αντώνης Τουρκογιώργης στο μπάσο, ο Σπύρος Καζιάνης στο φαγκότο, ο Βαγγέλης Σκούρας στο κόρνο, η Στέλλα Κυπραίου στην κλασική κιθάρα και ο Δημήτρης Γούσιος στο βιολοντσέλο. Την ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας επωμίστηκε ο δαιμόνιος Τάσος Καρακατσάνης.

Σάκης Τσιλίκης: Ο μικρός πρίγκιπας (1980)

Ο συνθέτης Σάκης Τσιλίκης γεννήθηκε στην Αλεξανδρούπολη και σπούδασε μουσική και θέατρο στη Θεσσαλονίκη, όπου έγραψε και τις πρώτες του μουσικές για το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος. 

Μετά το 1975 εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αθήνα και συνέχισε να γράφει μουσική σχεδόν αποκλειστικά για το θέατρο, ενώ το 1978 έγινε ευρύτερα γνωστός με το τραγούδι "Τσάρλι Τσάπλιν" που έγραψε για τη φωνή της Τάνιας Τσανακλίδου για το διαγωνισμό της Eurovision. Το τραγούδι αυτό του έδωσε το διαβατήριο για τη δισκογραφία, η οποία μετά το 1980 ήταν αρκετά πυκνή, επικεντρωμένη κυρίως στο παιδικό θέατρο με στενό συνεργάτη του τον συγγραφέα Γιάννη Ξανθούλη.

Η πρώτη λοιπόν δισκογραφική δουλειά του Σάκη Τσιλίκη ήταν η μουσική και τα τραγούδια που έγραψε για το έργο "Ο μικρός πρίγκιπας" βασισμένο στο ομώνυμο κλασικό βιβλίο του Σεν Εξιπερί, το οποίο διασκεύασε σε μορφή μιούζικαλ ο Τάκης Καρνάτσος. Τους στίχους έγραψε ο Δημήτρης Ιατρόπουλος. Το έργο είναι πλημμυρισμένο από μικρά χορευτικά τραγούδια που ερμηνεύει η Βάσια Ζήλου, ενώ ο Τάκης Καρνάτσος συμμετέχει ως αφηγητής και τραγουδιστής.

Στέλιος Φωτιάδης: Καινούργια μέρα (1975)

Στον απόηχο της θητείας του στο νεανικό συγκρότημα Νοστράδαμος, το οποίο από το 1973 είχε αρχίσει να διαλύεται, ο Στέλιος Φωτιάδης ηχογράφησε το δίσκο "Καινούργια μέρα", ίσως θέλοντας με τον τίτλο αυτό να προαναγγείλει τη νέα πορεία του μουσικού του προσανατολισμού.

Ο δίσκος περιλαμβάνει ένδεκα ποπ τραγούδια με στοιχεία ροκ και φολκ, όλα σε μουσική του Φωτιάδη, ενώ οι στίχοι των περισσότερων υπογράφονται από την Εύη Ρουμελιώτη. Βασικός ερμηνευτής είναι ο Βλάσης Μπονάτσος, ενώ συμμετέχουν η Δέσποινα Γλέζου και ο Δημήτρης Ψαριανός. Αρκετά τραγούδια του δίσκου ακούστηκαν πολύ στην εποχή τους, αλλά σήμερα πια είναι εντελώς ξεχασμένα, όπως και ο δίσκος που πλέον είναι εξαιρετικά δυσεύρετος.

Στέλιος Φωτιάδης: Λοταρία (1979)

Ο Θεσσαλονικιός συνθέτης Στέλιος Φωτιάδης, αφού έκανε για κάμποσα χρόνια ένα πέρασμα από νεανικά σχήματα, όπως οι Νοστράδαμος, κι έγραψε τραγούδια για ποπ τραγουδιστές, όπως ο Βλάσης Μπονάτσος ή τον Ιπποκράτη Εξαρχόπουλος, τελικά καταστάλαξε σε ένα είδος ελαφρολαϊκού τραγουδιού, ειδικά μάλιστα μετά τη συνάντησή του με τη σύζυγό του Γλυκερία.

Με το τελείωμα λοιπόν της δεκαετίας του '70 ο Στέλιος Φωτιάδης μας έδωσε την καλύτερη δισκογραφική δουλειά του, τον ωραίο κύκλο τραγουδιών "Λοταρία" σε στίχους του Δημήτρη Ιατρόπουλου. Ο δίσκος αυτός μπορεί σήμερα να μη λέει και πολλά πράγματα στους νεότερους ακροατές, αλλά στην εποχή του έκανε ισχυρή εντύπωση και πολλά τραγούδια ακούστηκαν πολύ, κυρίως στο ραδιόφωνο, όπως το γλυκύτατο "Θεσσαλονίκη". Έχει πολλά όμορφα τραγούδια αυτός ο δίσκος. Εκτός από το εμβληματικό "Θεσσαλονίκη" θα ξεχώριζα αρκετά ακόμη, όπως: "Είμαι καλά, σ' ευχαριστώ", "Πριν να μου φύγεις", "Τα ματοτσίνορα", "Και τι θα πεις", "Σαν η αγάπη είναι μεγάλη" και το χαρούμενο και νοσταλγικό "Πρωτομαγιά στη Σαντορίνη". Τραγουδούν οι ήδη καθιερωμένοι Αντώνης Καλογιάννης και Δημήτρης Ψαριανός, ενώ ντεμπουτάρει μια νέα ερμηνεύτρια με ζεστή κι εκφραστική φωνή, η Ελίνα Παπανικολάου, η οποία ωστόσο δεν κατάφερε στη συνέχεια να χτίσει μια αντάξιά της καριέρα.

Θωμάς Μπακαλάκος: Τα πώς και τα γιατί (1990)

Το 1990 ο Θωμάς Μπακαλάκος, δυο χρόνια μετά το δίσκο "Από έρωτα", ηχογράφησε την προτελευταία δισκογραφική του δουλειά με τίτλο "Τα πώς και τα γιατί" με δέκα τραγούδια, από τα οποία τα δύο σε επανεκτέλεση.

Στέκομαι λίγο στο υπεραισιόδοξο σημείωμα του συνθέτη στο οπισθόφυλλο: "Επιθυμία μου είναι ο δίσκος αυτός να αποτελέσει μια δροσερή σταγόνα και ένα προμήνυμα βροχής, για να συμβάλω κι εγώ έτσι στο τελείωμα μιας περιόδου ξηρασίας που πλήττει το ελληνικό τραγούδι...". Δυστυχώς με τον συγκεκριμένο δίσκο δεν υπήρχε καμία πιθανότητα να βγει αληθινή η προσδοκία του. Γιατί πρόκειται για μάλλον αδιάφορα τραγούδια στυλιζαρισμένα στις αγκυλωμένες ηχητικές νόρμες της στάσιμης δεκαετίας του '80. Aπό μια άλλη άποψη βέβαια η επιθυμία του συνθέτη ευοδώθηκε, αφού ήδη μπαίναμε στην περίοδο της ανθοφορίας των πολύ αξιόλογων τραγουδοποιών του '90 (Μάλαμας, Παπακωνσταντίνου, Περίδης, Ζούδιαρης, Ανδρέου, Πασχαλίδης) που έφεραν μια νέα εποχή ακμής του ελληνικού τραγουδιού, από την οποία όμως ο Μπακαλάκος πια θα είναι απών.

Ξαναγυρνώντας όμως στο δίσκο να συμπληρώσω ότι οι στίχοι στα περισσότερα τραγούδια γράφτηκαν από τον Κυριάκο Ντούμο, τέσσερα έχουν στίχους του συνθέτη κι ένα του Γιώργου Κλεφτογιώργου. Το κυριότερο όμως προσόν του δίσκου είναι η παρουσία της σπουδαίας και αδικημένης ερμηνεύτριας Ελίνας Παπανικολάου που, παρά τον εξαιρετικό φωνητικό της χρωματισμό, δεν κατάφερε ποτέ να στήσει μια αξιόλογη καριέρα από την εποχή της "Λοταρίας" το 1979 που πρωτοεμφανίστηκε. Εδώ η προσπάθειά της είναι φιλότιμη και υποστηρίζει με αξιοπρέπεια το μέτριο υλικό του δίσκου. 

Αν θα έπρεπε να διαλέξω κάποια κομμάτια, θα ξεχώριζα φυσικά τα δυο ωραία τραγούδια που ακούγονται σε δεύτερη εκτέλεση ("Σ' αγαπώ", "Πάρε με σ' έναν έρωτα") και ίσως τα "Λόγια τρυφερά" και "Κάπου βρέχει".

Θωμάς Μπακαλάκος: Από έρωτα (1988)

Επτά προσωπικούς δίσκους όλους κι όλους ηχογράφησε ο Θωμάς Μπακαλάκος, από τα "Αγροτικά" (1975) μέχρι το "Απ' την Ελλάδα γεια χαρά" (1993), ενώ έχει ήδη πάνω από είκοσι χρόνια να ξαναμπεί στο στούντιο με καινούργια τραγούδια έχοντας στραφεί για ένα διάστημα σε άλλα ενδιαφέροντα, όπως η τοπική αυτοδιοίκηση, παράλληλα με σποραδικές ζωντανές εμφανίσεις του, ενίοτε μάλιστα με συνθέσεις λόγιου προσανατολισμού ("Ιπποκράτειος Όρκος").

Ο πέμπτος κατά σειρά δίσκος του κυκλοφόρησε το 1988 από τη Lyra. Τίτλος του: "Από έρωτα". Η μουσική είναι του Μπακαλάκου, όπως και οι στίχοι σε επτά από τα δώδεκα τραγούδια. Στίχους έγραψαν επίσης ο Γιώργος Κλεφτογιώργος, ο Κυριάκος Ντούμος και ο Περικλής Λουκόπουλος. Τραγουδά και πάλι ο συνθέτης και μαζί του ο Δημήτρης Ψαριανός, η Ελίνα Παπανικολάου και ο Γιάννης Γιοκαρίνης, ενώ στα φωνητικά συμμετέχει η Ρένα Αλεξίου.

Τραγούδια χωρίς να κομίζουν κάτι καινούργιο, με τα γνωστά μελωδικά και ρυθμικά κλισέ του συνθέτη. Υπάρχουν καλές στιγμές, όπως το "Σ' αγαπώ" με την υπέροχη διφωνία του ρεφρέν ή το "Πάρε με σ' ένα έρωτα" με την αισθαντική ερμηνεία της Ελίνας Παπανικολάου, αλλά στο σύνολό του ο δίσκος πέρασε απαρατήρητος και σήμερα αγνοείται παντελώς.

Θωμάς Μπακαλάκος: Ανοιχτή επιστολή (1983)

Η διαδρομή του Θωμά Μπακαλάκου κράτησε κοντά στα είκοσι χρόνια (1974-1993) και κινήθηκε κυρίως στο ύφος του πολιτικού τραγουδιού με λυρικές παρενθέσεις που στάθηκαν η αφορμή για μερικά πολύ τρυφερά τραγούδια που κάποτε αγαπήσαμε, αλλά σήμερα πια έχουν ξεχαστεί. Στην ιστορία του ελληνικού τραγουδιού μνημονεύεται κυρίως για τον κύκλο τραγουδιών "Τα αγροτικά" (1975), αλλά η καλύτερη στιγμή του νομίζω πως στάθηκε ο δίσκος "Πορεία στη νύχτα" (1977/1981).

Το 1983 ηχογράφησε τον 4ο προσωπικό του δίσκο με τίτλο "Ανοιχτή επιστολή" και πάλι με τη Minos, όπως όλες τις προηγούμενες δουλειές του. Μουσική, στίχοι και ερμηνεία από τον ίδιο. Δυο τραγούδια έχουν στίχους του ποιητή και πεζογράφου Ασημάκη Πανσέληνου (1903-1984). Στην ερμηνεία συμμετέχει κι ο καλός τραγουδιστής Γιώργος Υδραίος. 

Τα τραγούδια κινούνται στο γνωστό ύφος του συνθέτη, αλλά δεν μπορεί κανείς να μη σταθεί σε δυο πολύ όμορφες στιγμές που δικαιώνουν αυτόν τον ξεχασμένο δίσκο. Μιλώ για τις τρυφερές μπαλάντες "Άννα" και "Μύριεμ". Αξίζει να τις ξαναθυμηθούμε.

Σταύρος Πασπαράκης: Γιακουμής, ένα μουλάρι στην Οδό Σταδίου (1973)

Ο Σταύρος Πασπαράκης (1940-2014) υπήρξε μια εντελώς ιδιόμορφη καλλιτεχνική προσωπικότητα με ευρύ φάσμα ενδιαφερόντων, αφού καταπιάστηκε με το τραγούδι, αλλά και με τη ζωγραφική και την ποίηση, ενώ για κάποιο διάστημα της ζωής του βρέθηκε ακόμη και στη φυλακή.

Στην ιστορία του ελληνικού τραγουδιού πάντως έχει μια ενδιαφέρουσα θέση κυρίως για τη συμμετοχή του στον σπουδαίο δίσκο "Ήλιος ο πρώτος" (1969) των Γιάννη Μαρκόπουλου και Οδυσσέα Ελύτη. Τραγούδησε επίσης σε μια από τις εκδοχές των "18 Λιανοτράγουδων" των Μίκη Θεοδωράκη και Γιάννη Ρίτσου, στο "Πανηγύρι" του Γιώργου Γεωργιάδη, στο "Δεν περισσεύει υπομονή" του Αργύρη Κουνάδη και σε μερικούς ακόμη δίσκους.

Ο μοναδικός προσωπικός του δίσκος και μάλιστα όχι μόνο ως ερμηνευτή, αλλά και ως συνθέτη, κυκλοφόρησε το 1973 από τη Lyra και είχε τον περίεργο τίτλο: "Ο Γιακουμής, ένα μουλάρι στην Οδό Σταδίου". Μάλιστα ο τίτλος ήταν μακροσκελέστατος και είχε ως συνέχεια τη φράση: "...και άλλα - σοβαρά και όχι - τραγούδια"! Οι στίχοι γράφτηκαν από τον Δημήτρη Ιατρόπουλο. Η μουσική είναι ευχάριστη με λαϊκό χρώμα, χωρίς κάποια πρωτοτυπία, σαφώς πάνω στα γνωστά ηχητικά πατήματα μιας πλειάδας συνθετών που δραστηριοποιούνταν εκείνη την εποχή στη Lyra (Πλέσσας, Κοντογιώργος, Κόκοτος, Κουμπής, Μαμαγκάκης κλπ.). Εκτός από τον συνθέτη, τραγουδούν επίσης η Μαρία Δουράκη, ο Γιώργος Γερολυμάτος και η Ελένη Βιτάλη.

Ο Νίκος Κούρκουλος τραγουδά... (2005)

Σας είχα παρουσιάσει πριν από μερικούς μήνες ένα 45άρι extended (1966) με τέσσερα τραγούδια που ερμήνευσε ο ηθοποιός Νίκος Κούρκουλος. Εκεί έκανα αναφορά και σε μια νεότερη έκδοση με ερμηνευτή πάλι τον σπουδαίο ηθοποιό. Πρόκειται για το 10ιντσο βινύλιο "Ο Νίκος Κούρκουλος τραγουδά..." που εκδόθηκε το 2005 από τη Lyra με επιμέλεια της έκδοσης από τον Μάκη Δελαπόρτα.

Ο δίσκος αυτός ήταν ένα μικρό πορτρέτο του ηθοποιού με το ρόλο του τραγουδιστή που υποδύθηκε σε αρκετές περιπτώσεις στα χρόνια της μεγάλης του ακμής, στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 60. 

Η πρώτη όψη του δίσκου καλύπτεται αποκλειστικά με το 45άρι του 1966, περιλαμβάνει δηλαδή δυο πανέμορφες μπαλάντες του Μίμη Πλέσσα σε ποίηση Κώστα Καρυωτάκη ("Κυριακή") και Μιλτιάδη Μαλακάση ("Τροβαδούρος") και συμπληρώνεται με δυο παραδοσιακά τραγούδια που διασκεύασε και ενορχήστρωσε ο Μίμης Πλέσσας.

Η δεύτερη πλευρά του δίσκου περιλαμβάνει τρία κινηματογραφικά τραγούδια κι ένα θεατρικό που ερμήνευσε ο Κούρκουλος στις ταινίες "Το χώμα βάφτηκε κόκκινο" (1966) σε μουσική Μίμη Πλέσσα, "Γυμνοί στο δρόμο" (1969) σε μουσική Σταύρου Ξαρχάκου και στο θεατρικό του Ιάκωβου Καμπανέλλη "Η γειτονιά των αγγέλων" (1963) σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη. Στο τελευταίο συμμετέχει και η Τζένη Καρέζη.

Μίμης Πλέσσας: Τραγούδια του ήλιου (1969)

Ο Μίμης Πλέσσας, αυτός ο χαλκέντερος και χαρισματικός μουσικός, έφτασε στο απόγειο της δημιουργικής του ακμής στα τέλη του '60 και ειδικότερα το 1969, τη χρονιά που ηχογράφησε τον αριστουργηματικό λαϊκό δίσκο "Ο δρόμος" που έμελλε να αναδειχθεί στον εμπορικότερο ελληνικό δίσκο όλων των εποχών.

Παράλληλα όμως με την πρωτογενή συνθετική του δραστηριότητα ο Μίμης Πλέσσας είχε έντονο ενδιαφέρον και για την ενορχήστρωση ηχογραφώντας κατά καιρούς πολλούς οργανικούς δίσκους με δικές του συνθέσεις, αλλά συχνά και με συνθέσεις άλλων ομοτέχνων του. Στενός συνεργάτης του αρχικά ήταν ο μεγάλος δεξιοτέχνης του μπουζουκιού Γιώργος Ζαμπέτας, ενώ στη συνέχεια τη θέση του πήρε ο Στέλιος Ζαφειρίου, μαθητής άλλωστε του Ζαμπέτα.

Έτσι λοιπόν εκείνη τη σημαδιακή χρονιά του 1969 ο Μίμης Πλέσσας ηχογράφησε κι αυτόν τον σπάνιο ορχηστρικό δίσκο με τίτλο "Τραγούδια του ήλιου" (Handful of Sun) που κυκλοφόρησε αρχικά στη Νέα Υόρκη από την εταιρία P.I. Records. Περιλαμβάνονται τέσσερις συνθέσεις του ίδιου του Πλέσσα, δύο του Γιώργου Ζαμπέτα και του Σταύρου Ξαρχάκου κι από ένα τραγούδι των Μάνου Χατζιδάκι, Απόστολου Καλδάρα, Άκη Πάνου και Δήμου Μούτση. Στο μπουζούκι φυσικά είναι ο Στέλιος Ζαφειρίου. Στο οπισθόφυλλο του βινυλίου φιλοξενείται κι ένα ενδιαφέρον κείμενο του αιρετικού μελετητή και λαογράφου Ηλία Πετρόπουλου.

Γιάννης Καλατζής: Παραμυθάκι μου (1971)

Φτάνοντας σιγά σιγά στη δύση του 2017 μοιραία κάνουμε και τον απολογισμό της χρονιάς που φεύγει. Και δεν ήταν μια καλή χρονιά αυτή για το ελληνικό τραγούδι, αφού σημαδεύτηκε με τη "φυγή" πολλών άξιων υπηρετών του ελληνικού πενταγράμμου. Ανάμεσά τους κι ο αγαπημένος τραγουδιστής Γιάννης Καλατζής που μας αποχαιρέτησε σεμνά και αθόρυβα καταμεσής του καλοκαιριού που μας πέρασε.

Δε νομίζω πως χρειάζεται να πούμε κάτι παραπάνω για τον υπέροχο αυτό ερμηνευτή που μέσα σε 5-6 χρόνια πραγματικής καριέρας κατάφερε να μας δώσει έναν τεράστιο αριθμό σπουδαίων τραγουδιών με τις υπογραφές μερικών από τους σημαντικότερους συνθέτες μας. Θυμίζω ότι η φωνή του Γιάννη Καλατζή υπηρέτησε μεγάλα τραγούδια του Μάνου Λοΐζου ("Δελφίνι δελφνάκι", "Το παλιό ρολόι", "Τζαμάικα", "Παραμυθάκι μου", "Κουταλιανός", "Παποράκι", "Γοργόνα"), του Σταύρου Κουγιουμτζή ("Ήσουν ωραία", "Ξενάκι", "Αν βαρέθηκες κυρία", "Γεια χαρά καλή", "Μέθυσα κι απόψε", "Ήθελα να 'μουνα πουλί"), του Γιώργου Κατσαρού ("Ο επιπόλαιος", "Κυρά Γιώργαινα", "Ο Σταμούλης ο λοχίας", "Αγιά Λεούσα", "Άσπρα θα φορέσω"), του Απόστολου Καλδάρα ("Φιλοσοφία", "Με πήρε η νύχτα"), του Θόδωρου Δερβενιώτη ("Τα χρυσά κλειδιά"), του Γιάννη Σπανού, του Βασίλη Δημητρίου και πολλών άλλων.

Ο πρώτος προσωπικός δίσκος του Γιάννη Καλατζή με τίτλο το όνομά του κυκλοφόρησε το 1968 με την έναρξη λειτουργίας της εταιρίας Minos, της οποίας υπήρξε το βαρύ πυροβολικό στα πρώτα της χρόνια. Ακολούθησαν άλλοι δέκα προσωπικοί δίσκοι, ένας κάθε χρόνο, μέχρι το 1981, οπότε και σιγά σιγά αποσύρθηκε από το προσκήνιο.

Ο δίσκος λοιπόν "Παραμυθάκι μου", που κυκλοφόρησε το 1971, ήταν ο τέταρτος προσωπικός του μετά τους δίσκους: Γιάννης Καλατζής (1968), Ο επιπόλαιος (1969), Κυρά Γιώργαινα (1970). Βρισκόμαστε πια στην εποχή της απόλυτης κυριαρχίας του Γιάννη Καλατζή στο μουσικό μας στερέωμα, όταν όλη η Ελλάδα σιγοτραγουδούσε τις τεράστιες επιτυχίες του. Κι αυτός ο δίσκος είναι γεμάτος επιτυχίες. Τι να πρωτοδιαλέξει κανείς από τραγούδια σαν αυτά: "Παραμυθάκι μου" και "Πλεούμενα" του Μάνου Λοΐζου, "Ήσουν ωραία" ή "Γεια χαρά καλή" ή "Μέθυσα κι απόψε" ή "Στη γειτονιά σου" του Σταύρου Κουγιουμτζή; Και μαζί μ' αυτά μερικά ακόμη λιγότερο γνωστά, αλλά πολύ όμορφα λαϊκά τραγούδια, όπως το "Παντελής ο ρεμπελιάς" και "Κοινωνία κοινωνία" του Γιώργου Κατσαρού, αλλά και "Ο καυγατζής" και "Δεν πιστεύω σε γυναίκα" του Απόστολου Καλδάρα.

Να σημειώσω κλείνοντας ότι για κάποιο ανεξήγητο λόγο αυτός ο δίσκος μαζί με τον πρώτο δίσκο του 1968 είναι οι μοναδικοί του μεγάλου τραγουδιστή που δεν εκδόθηκαν ποτέ ψηφιακά.

Νότης Μαυρουδής: Beatles for Classical Guitar (1978)

Ο σημαντικός συνθέτης και κιθαριστής Νότης Μαυρουδής (γενν. 1945) σπούδασε κλασική κιθάρα με δάσκαλο τον μεγάλο Δημήτρη Φάμπα και αποφοίτησε το 1969 όντας ήδη φτασμένος συνθέτης με πολύ όμορφα τραγούδια στα χρόνια του Νέου Κύματος. Η πρώτη συνθετική του περίοδος ολοκληρώθηκε το 1968 με το δίσκο "Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας" σε ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη. Στη συνέχεια εγκαταστάθηκε για κάμποσα χρόνια στο Μιλάνο ως δάσκαλος της κλασικής κιθάρας εγκαταλείποντας έτσι προσωρινά τη σύνθεση τραγουδιών. Την περίοδο εκείνη ηχογράφησε τον εξαιρετικό δίσκο "The Classical Guitar" (1972) ερμηνεύοντας συνθέσεις ξένων δημιουργών για κλασική κιθάρα.

Μετά το 1976 επανήλθε στην ελληνική δισκογραφία και στη φόρμα του απλού τραγουδιού, ενώ σχετικά πρόσφατα, κατά τη δεκαετία 1999-2008, ηχογράφησε τη συναρπαστική σειρά "Cafe de l' art" με ερμηνείες εκλεκτών κομματιών από το ελληνικό και διεθνές ρεπερτόριο σε διασκευή για κλασική κιθάρα μαζί με τον μαθητή του και σπουδαίο επίσης κιθαριστή Παναγιώτη Μάργαρη.

Αρκετά χρόνια όμως νωρίτερα, το 1978, ο Νότης Μαυρουδής είχε ηχογραφήσει έναν ακόμη κιθαριστικό δίσκο με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Τίτλος του: "Beatles for Classical Guitar". Ο τίτλος αποκαλύπτει και το περιεχόμενο του δίσκου. Ευφυείς και δεξιοτεχνικές διασκευές για κλασική κιθάρα μερικών από τα πολυαγαπημένα τραγούδια των διάσημων Σκαθαριών. Για την εποχή του ο δίσκος ήταν πρωτοποριακός, γιατί δεν ήταν τότε ακόμη συνηθισμένη η σύζευξη της ποπ μουσικής με τη λόγια. Ο Μαυρουδής διαχειρίστηκε το αβανταδόρικο αυτό υλικό με απόλυτη σοβαρότητα δίνοντάς του νέες ηχητικές διαστάσεις και ανοίγοντας έτσι ένα δρόμο που σήμερα πια θεωρείται σχεδόν του συρμού.

Γιάννης Ζουγανέλης: Τούμπα (1989)

Ο Γιάννης Ζουγανέλης (1938-2006), θείος του γνωστού συνθέτη και τραγουδιστή, υπήρξε ο μεγαλύτερος Έλληνας σολίστ της τούμπας, αυτού του υποτιμημένου πνευστού με τον πολύ βαθύ ήχο, το οποίο χάρις σ' αυτόν τον σπουδαίο μουσικό απέκτησε το κύρος σόλο οργάνου. 

Καταγόταν από πολύ φτωχική οικογένεια και τα παιδικά του χρόνια ήταν δύσκολα. Σπούδασε στο Εθνικό Ωδείο και στο Ωδείο Αθηνών. Πρώτος ο συνθέτης Θόδωρος Αντωνίου έγραψε έργο για τον ίδιο, ενώ χάρις στις εντυπωσιακές του δεξιοτεχνικές επιδόσεις έγινε το κίνητρο, για να γραφτούν δεκάδες έργα για τούμπα από Έλληνες (Σόλων Μιχαηλίδης, Γιώργος Σισιλιάνος, Δημήτρης Δραγατάκης κ.ά.) και ξένους συνθέτες εμπλουτίζοντας έτσι το φτωχό μέχρι τότε σχετικό ρεπερτόριο.

Ο Γιάννης Ζουγανέλης έχει αφήσει έντονο το στίγμα του στην ελληνική δισκογραφία ως σκιώδης συνεργάτης σε αμέτρητες ηχογραφήσεις της έντεχνης τραγουδοποιίας. Ο χαρακτηριστικός ήχος της τούμπας του ακούγεται σε έργα, όπως ο "Θεσσαλικός κύκλος" ή το τραγούδι "Η Ρόζα η ναζιάρα" του Γιάννη Μαρκόπουλου, αλλά και η "Τετραλογία" του Δήμου Μούτση. Ο Διονύσης Σαββόπουλος στο τραγούδι "Αουντουαντάρια" από τη "Ρεζέρβα" φρόντισε να αποθανατίσει το όνομα του μεγάλου σολίστα απαριθμώντας με ευφυή τρόπο τους συνεργάτες του στο στούντιο.

Το 1989 ηχογραφήθηκε ο μοναδικός προσωπικός δίσκος του Γιάννη Ζουγανέλη για την εταιρία Concert Athens σε παραγωγή του Ελληνικού Πολιτιστικού Γραφείου. Περιλαμβάνει ένα απάνθισμα πρωτότυπων ή διασκευασμένων κομματιών για τούμπα με συνοδεία πιάνου. Συνοδεύει στο πιάνο η Ναταλία Μιχαηλίδη.