Μνήμη Μάνου Ελευθερίου

Έφυγε σήμερα από τη ζωή ο Μάνος Ελευθερίου (1938-2018), πολυγραφότατος συγγραφέας πεζών και ποιητικών έργων, μελετητής, ερευνητής και αγαπημένος στιχουργός με τεράστια παρακαταθήκη στο ελληνικό τραγούδι από τη δεκαετία του '60 μέχρι σήμερα. Ασφαλώς ο Μάνος Ελευθερίου - ένας από τους τρεις αγαπημένους Μάνους του ελληνικού τραγουδιού μαζί με τον Μάνο Χατζιδάκι και τον Μάνο Λοΐζο - ανήκει στην κορυφαία τριάδα των στιχουργών μας, δίπλα στον Νίκο Γκάτσο και τον Λευτέρη Παπαδόπουλο. Η μοίρα μάλιστα έπαιξε ένα παράξενο παιχνίδι ανάμεσα σ' αυτόν και στον φίλο του συνθέτη Σταύρο Κουγιουμτζή: Γεννήθηκε στις 12 Μαρτίου, τη μέρα που πέθανε ο Κουγιουμτζής, ενώ πέθανε στις 22 Ιουλίου, τη μέρα που γεννήθηκε ο συνθέτης!

Το πρώτο του τραγούδι γράφτηκε το 1963 και είχε μουσική του Χρήστου Λεοντή. Αρχικός του τίτλος ήταν "Το σπίτι γέμισε με λύπη", αλλά αργότερα καθιερώθηκε με τον τίτλο "Ρημαγμένοι κήποι". Κυκλοφόρησε σε δισκάκι 45 στροφών με πρώτη ερμηνεύτρια την Έφη Παναγιώτου, ενώ αργότερα το ερμήνευσαν υπέροχα ο Κώστας Χατζής και η Δήμητρα Γαλάνη.

Η πρώτη μεγάλη συνεργασία του Μάνου Ελευθερίου ήταν αυτή με τον Μίκη Θεοδωράκη. Οι δυο τους συνυπέγραψαν αρκετούς κύκλους τραγουδιών, μέσα από τους οποίους ξεπήδησαν σπουδαία τραγούδια. Πρώτα έγραψαν τις "Αρκαδίες" αρ. 2 και 3 (1968) και σχεδόν ταυτόχρονα τους κύκλους "Τα λαϊκά" και "Νύχτα θανάτου" που βγήκαν σε δίσκο αργότερα (1974) με ερμηνευτές τον Αντώνη Καλογιάννη και τη Μαρία Δημητριάδη. Επίσης στο δίσκο "Τραγούδια του Αγώνα" (1971/1974) περιλαμβάνεται κι ο μικρός κύκλος "Οδός Μπουμπουλίνας" με τέσσερα τραγούδια που ερμήνευσαν η Μαρία Φαραντούρη και ο Μίκης Θεοδωράκης.

Η δεύτερη μεγάλη συνεργασία του Μάνου Ελευθερίου ήταν με τον Δήμο Μούτση που απέφερε τον σπουδαίο δίσκο "Άγιος Φεβρουάριος" (1971) και αρκετά σκόρπια τραγούδια. Αμέσως μετά συναντήθηκε με τον Γιάννη Μαρκόπουλο, πρώτα στον εμβληματικό δίσκο "Θητεία" (1974) και λίγο αργότερα στο "Σεργιάνι στον κόσμο" (1979). 

Το 1974 είχε και μια σύντομη συνάντηση με τον Μάνο Χατζιδάκι στον κύκλο του "Οδοιπόρου" από το έργο "Ο Οδοιπόρος, το μεθυσμένο κορίτσι και ο Αλκιβιάδης" (1974). Λίγο μετά ακολούθησε άλλος ένας μεγάλος σταθμός στην πορεία του, όταν συναντήθηκε με τον Θάνο Μικρούτσικο και το αποτέλεσμα ήταν δύο κορυφαία έργα, τα "Τροπάρια για φονιάδες" (1977) και πιο πρόσφατα ο "Άμλετ της σελήνης" (2002). Η τελευταία μεγάλη συνεργασία του μέσα στη δεκαετία του '70 ήταν με τον Ηλία Ανδριόπουλο σε δυο θαυμάσιους κύκλους τραγουδιών, τα "Γράμματα στον Μακρυγιάννη" (1979) και τις "Ξένες πόρτες" (1985). 
Πολύ όμορφα τραγούδια επίσης απέφερε η περιστασιακή συνεργασία του με τον Σταύρο Κουγιουμτζή, τον Λουκιανό Κηλαηδόνη, τον Γιάννη Σπανό, τον Γιώργο Χατζηνάσιο, τον Βασίλη Δημητρίου, τον Θανάση Γκαϊφύλια και τον Σταύρο Ξαρχάκο σε ένα και μοναδικό, αλλά διαχρονικό τραγούδι ("Είν' αρρώστια τα τραγούδια"). 

Στη δεκαετία του '80 συνεργάστηκε πολύ και με πιο εμπορικούς συνθέτες, όπως ο Χρήστος Νικολόπουλος, ο Αντώνης Βαρδής, ο Θανάσης Πολυκανδριώτης, αλλά και ο Θέμης Ανδρεάδης, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις δε δίστασε να περάσει και στο πεδίο της "άλλης όχθης" με συνεργασίες, όπως αυτή με τον Βασίλη Τερλέγκα ή την Πέγκυ Ζήνα! Στα πιο πρόσφατα χρόνια στίχους του μελοποίησαν και αρκετοί τραγουδοποιοί, όπως ο Διονύσης Τσακνής, ο Παντελής Θαλασσινός, ο Λαυρέντης Μαχαιρίτσας, ο Κώστας Λειβαδάς και άλλοι.

Σας προτείνω το παραπάνω μικρό πορτρέτο του μεγάλου στιχουργού, όπου ανθολογούνται 25 σπουδαία τραγούδια από την πρώτη του περίοδο, την περίοδο της μεγάλης ακμής του, δηλαδή το διάστημα 1963-1979, φροντίζοντας να είναι επαρκής και αναλογικά δίκαιη η εκπροσώπηση όλων των συνθετών που έβαλαν μουσική στους στίχους του αυτή την περίοδο. Τα τραγούδια μπήκαν με χρονολογική σειρά. Όλα υπάρχουν σε ψηφιακές εκδόσεις και μπορεί εύκολα πλέον να τα βρει κάθε ενδιαφερόμενος...

(c) Philips, EMI, Minos, Lyra | 1963-1979 | πηγή: d58

Μικρό υστερόγραφο: 

Διαβάζω στην ηλεκτρονική σελίδα της εφημερίδας ΤΟ ΠΟΝΤΙΚΙ ένα καλογραμμένο μεταθανάτιο αφιέρωμα στον Μάνο Ελευθερίου από τον δημοσιογράφο Ξενοφώντα Μπρουντζάκη. Είναι ο ίδιος δημοσιογράφος που σε άλλα κείμενά του αραδιάζει ακατάσχετα λιβελλογραφήματα για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους απλούς ανθρώπους της καθημερινότητας! Δεν μπορώ λοιπόν παρά να εκλάβω ως δείγμα υποκρισίας το κείμενό του για τον Μάνο Ελευθερίου και θυμώνω που τέτοιοι άνθρωποι πιάνουν στο στόμα τους τέτοια πρόσωπα!Δεν έχω λοιπόν παρά να του απαντήσω ακριβώς αυτό που του έγραψα κι εκεί:

Ο Μάνος Ελευθερίου αγάπησε βαθιά την Ελλάδα κι ακόμα περισσότερο τους Έλληνες με τα όποια κουσούρια και χαρακτηριστικά τους. Έγραψε τραγούδια διαμάντια για τους απλούς ανθρώπους κι έδειχνε απέραντο σεβασμό για τον άνθρωπο του μόχθου και της καθημερινότητας. Ένα απλό καφενείο, ας πούμε, ήταν για κείνον πηγή ανεξάντλητης έμπνευσης. Δυστυχώς σήμερα τριγύρω έχουν ξεφυτρώσει ένα σωρό δημοσιολογούντες - πολιτικοί και δημοσιογράφοι - που έχουν βάλει μπροστά τις αρρωστημένες εμμονές τους και φροντίζουν με κάθε κουβέντα τους να ταπεινώνουν αυτόν τον απλό άνθρωπο. Είμαι σίγουρος πως ο Μάνος έφυγε θυμωμένος με όλους αυτούς!