Πρόσκληση σε δείπνο από τον τροβαδούρο του θεσσαλικού κάμπου!

"Πρόσκληση σε δείπνο κυανίου" ονομάζεται ο ολοκαίνουργιος δίσκος του Θανάση Παπακωνσταντίνου! Κι αυτό είναι πάντα ένα σημαντικό γεγονός μέσα στη λειψυδρία του σύγχρονου δισκογραφικού τοπίου. Μάλιστα μετά τη ληξιαρχική πράξη θανάτου της Lyra και την προσωρινή του καταφυγή σε άλλες εταιρίες, ο τραγουδοποιός φρόντισε να δημιουργήσει ο ίδιος το δικό του χώρο, για να στεγάσει τις νέες του δημιουργίες. Τον ονόμασε "Αχός", έχει έδρα το Μεταξοχώρι Αγιάς και τον έχει περάσει επίσημα στην ιδιοκτησία των δύο γιων του. Καλά έκανε. Ούτως ή άλλως πια η εγχώρια δισκογραφική παραγωγή, ανεξάρτητα από την παντοδυναμία των πολυεθνικών κολοσσών, τείνει να πάρει τη μορφή οικοβιοτεχνίας με την εμπλοκή συγγενών και φίλων, οι οποίοι εν πολλοίς αποτελούν και το βασικό αγοραστικό της κοινό!
Πάντως ο σπουδαίος τροβαδούρος του θεσσαλικού κάμπου συνεχίζει ακούραστος τη δημιουργική του ανηφοριά οιστρηλατημένος από διαρκή έμπνευση. Χωρίς αμφιβολία, αποτελεί την ισχυρότερη δύναμη σήμερα στο ελληνικό τραγούδι. Και κάθε δουλειά του εξακολουθεί να μας εκπλήσσει ευχάριστα. Είναι κι αυτή η ακομπλεξάριστη μουσική του ιδιοσυγκρασία, η οποία δεν τον αφήνει να βολευτεί στα κεκτημένα ούτε να επαναπαυτεί σε μια εύκολη μανιέρα. 

Και στην καινούργια του δουλειά βρίσκουμε αυτά τα χαρακτηριστικά. Τραγούδια που δύσκολα μπορούν να καταταγούν σε κάποια από τις καθιερωμένες κατηγορίες. Με ευκολία και εμφανή απόλαυση περιδιαβαίνει κάθε μουσική έκφραση κι όλο αυτό καταλήγει σχεδόν πάντα σε συναρπαστικά μίγματα ήχων. Ο ίδιος βέβαια δίνει μεγαλύτερη βαρύτητα στο στίχο του και δε διστάζει να εκθέσει δημόσια μια μορφή ανεπιτήδευτης αυταρέσκειας για τις στιχουργικές του επιδόσεις. Προσωπικά δε μ' ενοχλεί καθόλου αυτό. Ίσα ίσα, θα το χαρακτήριζα κιόλας ως αυθόρμητη εξομολόγηση ενός ανθρώπου που ξέρει τα όριά του και συγχρόνως παλεύει να τα υπερβαίνει σταθερά.
Στην ερμηνεία των νέων τραγουδιών του το κύριο βάρος φέρει ο ίδιος, αλλά μαζί του έχει και φίλους απ' τα παλιά, όπως η Μελίνα Κανά κι ο Σωκράτης Μάλαμας, καθώς και καινούργιους, όπως η Ματούλα Ζαμάνη κι ο Παντελής Ζεμπίλης.

Η δισκογραφική περιπέτεια του "Canto General"

Όπως το ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ είναι η Βίβλος του ελληνικού λαού, έτσι το CANTO GENERAL είναι η Βίβλος της αμερικάνικης ηπείρου. Σε αυτό το «opus magnum» των 342 ποιημάτων, o χιλιανός ποιητής Pablo Neruda (1904-1973), «ο μηχανικός της ψυχής», όπως τον χαρακτήρισε η Δανάη Στρατηγοπούλου, αναπαριστά με εντυπωσιακές εικόνες τη γένεση της ηπείρου και την ιστορία των λαών που την κατοίκησαν, που την κατοικούν ακόμη, που υποφέρουν και αγωνίζονται ενάντια στους καταπιεστές που κατέφθασαν με τη δύναμη των όπλων να απομυζήσουν τους ανθρώπους και τα πλούτη μιας οργιαστικής φύσης. Αυτό άλλωστε προσδίδει στο έργο παγκόσμιο χαρακτήρα.
Με δυνατές μεταφορές, χείμαρρους εικόνων και μελωδιών, αυτή η ποίηση μιλά για το σύμπαν, στο κέντρο του οποίου στέκει ο άνθρωπος -ο άνθρωπος ως στοιχείο της φύσης- από την οποία υποφέρει αλλά και αντλεί ταυτόχρονα τη δύναμη του. Η σχέση του ανθρώπου με τη φύση γίνεται σύμβολο και πρότυπο, μέτρο για τις ανθρώπινες οχέσεις.

Ο Pablo Neruda έγραψε το μεγαλύτερο μέρος αυτού του έπους στα τέλη της δεκαετίας του '40, ενόσω βρισκόταν, φυγάς, στην παρανομία. Ο πρόεδρος -και μετέπειτα δικτάτορας- της Χιλής, Γονζάλες Βιδέλα, τον είχε επικηρύξει, αφότου ο ποιητής εξαπέλυσε κατηγορίες εναντίον του. Κυνηγημένος, διέσχισε «κάμπους, λιμάνια, πολιτείες...» Γι' αυτό το CANTO GENERAL έγινε η σπαρακτική κραυγή του ξεσηκωμού ενάντια σ' όλες τις δυνάμεις και τις μορφές καταπίεσης: από τον κατατρεγμο των ιθαγενών από τους κονκισταδόρ μέχρι τον τρόμο που σπέρνουν οι σύγχρονοι δικτάτορες, οι «μύγες». Γίνεται όμως και το μέγα τραγούδι της αλληλεγγύης προς τους καταπιεσμένους, τους ταπεινωμένους και τους εξανδραποδισμένους: εργάτες στα ορυχεία χαλκού και νιτρικού άλατος, ινδιάνους, πιονέρους, ξυλοκόπους, μια έκφραση αγάπης προς τους απλούς ανθρώπους, για τον άνδρα και τη γυναίκα που αγαπιούνται και πασχίζουν για ένα καλύτερο αύριο: «Γράφω για το λαό κι ας μη μπορεί να διαβάσει την ποίηση μου με τα απλοϊκά του μάτια». Ποτέ άλλοτε δεν δημιουργήθηκε τόσο δυνατή σχέοη ανάμεσα σ' ένα ποιητικό έργο και οε μια ολόκληρη ήπειρο....Όταν ο Neruda πήρε το βραβείο Νόμπελ το 1971, το CANTO GENERAL θεωρήθηκε το «αμερικάνικο ποίημα που δίνει ζωή στο πεπρωμένο και τα όνειρα μιας ηπείρου, ποίημα μέσω του οποίου μια ήπειρος συνειδητοποιεί την αξία της». 

 Δεν μας παραξενεύει λοιπόν που αυτό το ιδιαίτερο, το μοναδικό στη σύγχρονη λογοτεχνία, έργο εντυπωσίασε τον Μίκη Θεοδωράκη. Πάντοτε τον ενέπνεαν ιδανικά ανάλογα με αυτά του Neruda, ιδανικά για το οποία και οι δύο καλλιτέχνες φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν και εξορίστηκαν. 

Για πρώτη φορά ο συνθέτης δεν χρησιμοποιεί ένα ελληνικό κείμενο ή ελληνική μετάφραση κάποιου ξένου κειμένου -όπως έκανε στην περίπτωση των Μπίαν και Λόρκα- αλλά το ισπανικό πρωτότυπο. O καινούριος ήχος των λέξεων μετατρέπεται σε καινούρια μουσική ηχητική. Σολίστες, χορωδίες και ορχήστρα -με ένα γιγαντιαίο σύνολο κρουστών μοναδικής ποικιλίας- εκτινάσσονται στη σφαίρα της υμνωδίας (...)

(Απόσπασμα από το βιβλίο του Guy Wagner «Μίκης Θεοδωράκης-Μια ζωή για την Ελλάδα», εκδόσεις τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός, 2002)

 
  

Ο Μίκης Θεοδωράκης καταπιάστηκε με το έργο για πρώτη φορά στη Γαλλία το 1972 μελοποιώντας αρχικά 4 μέρη, τα οποία ηχογραφήθηκαν στο Παρίσι το 1974. Τα μέρη ήταν: Los Libertadores, America insurecta, Vegetaciones και Vienen los Pajaros. Τα ερμήνευσαν η Μαρία Φαραντούρη και ο Πέτρος Πανδής. Ο δίσκος κυκλοφόρησε το 1975 πρώτα στη Γαλλία κι αμέσως μετά στην Ελλάδα από την ΕΜΙ, ενώ παράλληλα ο συνθέτης μελοποιεί ακόμη 3 μέρη (Voy a Vivir, La United Fruit Co., Algunas Bestias) και ηχογραφεί ζωντανά τα επτά πλέον μελοποιημένα κομμάτια στην Αθήνα (Στάδιο Καραϊσκάκη και γήπεδο Παναθηναϊκού) στις 13 & 16 Αυγούστου 1975. Τραγουδούν: Μαρία Φαραντούρη και Πέτρος Πανδής, ενώ προλογίζει ο Μάνος Κατράκης. Ο δίσκος εκδόθηκε από τη MINOS το 1975 και αποτελεί την επίσημη εκδοχή του έργου στη δισκογραφία του συνθέτη. H ίδια ηχογράφηση κυκλοφόρησε επίσης από την RCA στη Γερμανία (1975, RCA/2LPs, 1991/2CDs).

Το 1980 ηχογραφείται εκ νέου το έργο ζωντανά στο Ανατολικό Βερολίνο (σε 8 μέρη) με τη Μαρία Φαραντούρη και τον Heiner Vogt. Διευθύνει ο Μίκης (1980, Hansa Musikproduktion / 1994 Barbarossa). Μέχρι το 1981 ο συνθέτης μελοποιεί 5 ακόμη μέρη (Amor America, γραμμένο ήδη από το 1972, Emiliano Zapata, A mi Partido, Sandino, Lautaro) προσθέτοντας ένα ακόμη σε ποίηση δική του αφιερωμένο στη μνήμη του ποιητή (Neruda Requiem Aeternam) δίνοντας έτσι την τελική και ολοκληρωμένη μορφή του έργου σε δεκατρία (13) μέρη, τα οποία θα ηχογραφήσει το ίδιο έτος ζωντανά στο Μόναχο (Olympia Halle) με τους Μαρία Φαραντούρη και Πέτρο Πανδή, τη Χορωδία Jakob και την Ορχήστρα της Στοκχόλμης με διεύθυνση του Μίκη (MINOS-EMI, 1981 / 3LPs)

Το 1982 έγινε μια ακόμη ηχογράφηση με επτά μέρη του έργου από το σύνολο The Athenians, ειδικευμένο σε δισκογραφίες τουριστικού προσανατολισμού (ARC, 1982 / 2002).

Το 1985 θα ηχογραφηθούν εννέα μέρη του έργου με τον Πέτρο Πανδή και την Arja Saijonmaa (Blue Angel, 1985/2LPs), ακολουθεί το 1988 μια αμερικάνικη ηχογράφηση με τον Πέτρο Πανδή και την Mary Preus (Atma Sphere, 1988), ενώ το 1989 θα γίνει μια δεύτερη ηχογράφηση της ολοκληρωμένης μορφής του έργου (13 μέρη) με συμφωνική ορχήστρα και λυρικούς ερμηνευτές στο Βερολίνο με αρχιμουσικό τον Λουκά Καρυτινό και σολίστες την Αλεξάνδρα Παπατζιάκου και τον Φραγκίσκο Βουτσίνο. Η ψηφιακή εγγραφή θα κυκλοφορήσει σε διπλό CD το 1993 (INTUITION RECORDS)
Το 2002 η ηχογράφηση της MINOS-EMI του 1981 θα επανεκδοθεί από την FM Records σε διπλό ψηφιακό δίσκο, ενώ από την ίδια εταιρία θα επανεκδοθεί το 2008.

 
Να προσθέσουμε επίσης ότι μέρη του έργου μελοποιήθηκαν και από άλλους Έλληνες συνθέτες σε ελληνική απόδοση των στίχων: Το 1971 ο Γιάννης Γλέζος ηχογράφησε το δίσκο «Εμιλιάνο Ζαπάτα» σε ελληνική απόδοση του Λευτέρη Παπαδόπουλου, όπου περιλαμβάνονται μέρη από το Canto General, ενώ το 1975 ο Χρήστος Λεοντής συμπεριέλαβε στο δίσκο «Παραστάσεις» τρία αποσπάσματα από το Canto General σε ελληνική απόδοση της Δανάης Στρατηγοπούλου («Οι νεκροί της πλατείας», «Μοραζάν» και «Οι ελευθερωτές»). Δύο συνθέσεις επίσης της ίδιας της Δανάης συμπεριλαμβάνονται στο δίσκο «Χαμένο τίποτα δεν πάει» (1974) του δίδυμου Σπύρου και Λήδας (κόρης της Δανάης).

Ο Pablo Neruda στην ελληνική δισκογραφία:
(από το προσωπικό μου αρχείο)

Danai canta Neruda (1969) Δανάης Στρατηγοπούλου • Εμιλιάνο Ζαπάτα (1971) Γιάννη Γλέζου [«Εμιλιάνο Ζαπάτα», «Ο άνεμος στο νησί», «Όταν γέρνεις στα βράδια», μφρ. Λευτ. Παπαδόπουλου] • Χαμένο τίποτα δεν πάει (1974) Σπύρου Βλασσόπουλου, Λήδας [«Ven conmigo, ven», «Balada de Matilde» σε μουσική Δανάης Στρατηγοπούλου] • Δόξα και Θάνατος (1975) Βασίλη Δημητρίου [“Lovely Boy”, “Θρήνος” σε μφρ. Μανώλη Μαυρομάτη, ελεύθ. απόδ. Λ. Παπαδόπουλου] • Canto General (1974, 1975, 1981, 1989) Μίκη Θεοδωράκη [«Algunas bestias», «Voy a vivir», «Los Libertadores», «A mi partido», «Lautaro», «Vienen Los Pajaros», «Sandino», «La United Fruit Co.», «Vegetaciones», «Amor America», «Emiliano Zapata», «America insurrecta» & «Neruda Requiem Aeternam» σε ποίηση Μ. Θεοδωράκη] • Παραστάσεις (1975) Χρήστου Λεοντή [«Οι νεκροί της πλατείας», «Μοραζάν», «Οι ελευθερωτές», μφρ. Δ. Στρατηγοπούλου] • Εικόνες (1978) Ηλία Ανδριόπουλου [«Πικρή μπαλάντα»] • Τα ερωτικά (1980) Χρήστου Γκάρτζου [«Μικρή και τριανταφυλλένια», «Ασχημούλα μου», «Πεινάω για σένα», «Το γυμνό χέρι», «Όχι εγώ δε σ’ αγαπώ», «Γυναίκα μήλο σάρκινο», «Αν μας ρωτήσουν οι ουρανοί», «Γυναίκα που αγάπησα», «Ήμουν δικός σου», Η ώρα του θανάτου», «Ένα ταξίδι μέσα στη νύχτα», μφρ. Λευτ. Παπαδόπουλου] • Amor (1996) Μιχάλη Γρηγορίου • Στης νύχτας την ανάσα (2001) δίσκος της Λίας Βίσση [«Το σπίτι» σε μουσική Σ. Σάββα, ελλ. απόδοση Τάκη Καλογερόπουλου] • Δρόμοι της θάλασσας (2007) Μίμη Πλέσσα [«Poema de amor»] • Eros y muerte (2007) Angelique Ionatos [«Sabras que note amo», «Tal vez no ser…», «Amor mio, si muero», «No te toque la noche», «No estees lejos de mi…»]

Μια μαγική βραδιά με τον Ηλία Ανδριόπουλο

Όπως λένε σ' αυτές τις περιπτώσεις, ήμουν κι εγώ εκεί! Καταμεσής του περσινού καλοκαιριού στο μαγευτικό Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου, μέσα στους πορτοκαλεώνες της ευλογημένης αργολικής γης και πλάι στις νότιες ακτές του Σαρωνικού, ο Ηλίας Ανδριόπουλος παρουσίασε μια ζωντανή αναδρομή στο συνθετικό του έργο στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Επιδαύρου. Τίτλος του προγράμματος: Μια διαδρομή από τα Γράμματα στον Μακρυγιάννη στις Ωδές του Ανδρέα Κάλβου. Η διαδρομή αυτή περιλάμβανε πέντε μεγάλους δισκογραφικούς σταθμούς της περιπέτειάς του μέσα στο ελληνικό τραγούδι: α) Γράμματα στον Μακρυγιάννη (1979), β) Λαϊκά Προάστια (1980), γ) Προσανατολισμοί (1984), δ) Αργοναύτες (1998), ε) Ωδαί (2003).  Έργα πολυσήμαντα που αποκτούν ξεχωριστό ειδικό βάρος, καθώς στηρίζονται σε κείμενα μεγάλων μας ποιητών (Ανδρέας Κάλβος, Γιώργος Σεφέρης, Οδυσσέας Ελύτης) και στιχουργών (Νίκος Γκάτσος, Μάνος Ελευθερίου, Μιχάλης Μπουρμπούλης). 

Δυο προσωπικές επισημάνσεις (ενστάσεις;) εδώ: α) Νομίζω πως η αφετηρία αυτού του ταξιδιού θα έπρεπε να ορίζεται στο έτος 1976 με το έργο "Κύκλος Σεφέρη", που σήμανε και την πρώτη εμφάνιση του συνθέτη στο ελληνικό τραγούδι, αλλά παραδόξως το συγκεκριμένο έργο συνήθως ο ίδιος το ξεχνάει προτιμώντας τη μεταγενέστερη εκδοχή αυτών των τραγουδιών όπως παρουσιάστηκαν στο δίσκο "Αργοναύτες". Ομολογώ πως αυτό το βρίσκω πολύ παράδοξο, αν λάβουμε κιόλας υπόψιν ότι εκείνη η παρθενική του εμφάνιση πιστώνεται με την παρουσία ενός Νίκου Ξυλούρη! β) Θεωρώ παράλειψη που δεν περιλαμβάνεται στην ίδια ομάδα έργων και ο δίσκος "Ξένες Πόρτες" (1985) με ανάλογης βαρύτητας μουσικό και ποιητικό περιεχόμενο.

Η βραδιά πάντως ήταν μαγευτική. Το υλικό παρουσιάστηκε σε νέα ενορχηστρωτική επεξεργασία, λιτή και απέριττη, την οποία επιμελήθηκε ο πιανίστας Αχιλλέας Γουάστωρ. Συμμετείχαν δύο μόλις μουσικοί: ο Ηρακλής Ζάκκας (μαντολίνο, μπουζούκι) και ο Αλέξανδρος Μποτίνης (βιολοντσέλο). Το αφαιρετικό αυτό σχήμα έδωσε το χώρο να αναδειχθούν οι σπουδαίοι ερμηνευτές που λάμπρυναν τη βραδιά. Πάνω απ' όλους ο συγκλονιστικός βαρύτονος Τάσης Χριστογιαννόπουλος, ιδιαίτερα δραστήριος τα τελευταία χρόνια στο χώρο του έντεχνου λαϊκού τραγουδιού, και μαζί του εξαιρετική η μεσόφωνος Θεοδώρα Μπάκα και επαρκείς οι αδελφές Ελένη και Σουζάνα Βουγιουκλή. 

Ο διπλός ψηφιακός δίσκος που πρόσφατα κυκλοφόρησε στέκεται ανίσχυρος να αποδώσει τη μαγική ατμόσφαιρα εκείνης της αξέχαστης βραδιάς που έκανε τα όμορφα τραγούδια του Ηλία Ανδριόπουλου να βρουν την ιδανική τους απόδοση και να δικαιωθούν με τον πλέον πειστικό και συναρπαστικό τρόπο.

(C) 2014 Polytropon | 2 CDs