Χριστουγεννιάτικη μουσική για χάλκινα πνευστά: Christmas Goes Brass (2002)

Συνεχίζοντας τις εορταστικές μας παρουσιάσεις έχω επιλέξει για σήμερα ένα πολύ ξεχωριστό άλμπουμ με μουσική γραμμένη ή προσαρμοσμένη στο πνεύμα των Χριστουγέννων. Είναι μια ευρεία ανθολογία μελωδιών για μπάντα χάλκινων πνευστών σε οργανική μορφή ή με χορωδιακή συνοδεία. Τίτλος του δίσκου: «Christmas Goes Brass». Κυκλοφόρησε από τη μεγάλη αγγλική δισκογραφική εταιρεία Decca το 2002, αλλά περιλαμβάνει ηχογραφήσεις παλιότερες της περιόδου 1972-1994.

Τα χάλκινα πνευστά (αγγλ. brass) αποτελούν μια ξεχωριστή ομάδα οργάνων της συμφωνικής ορχήστρας που περιλαμβάνει τα ειδικότερα όργανα: Τρομπέτα, κόρνο, τρομπόνι και τούμπα. Σ' αυτόν τον κατάλογο βέβαια τη νεότερη εποχή έχουν προστεθεί και άλλα χάλκινα όργανα, όπως το σαξόφωνο, το φιλικόρνο, η κορνέτα, το ευφώνιο και άλλα. Στη λόγια μουσική φιλολογία έχουμε πάμπολλες συνθέσεις για χάλκινα όργανα με κορυφαία τη σειρά κοντσέρτων του Mozart για Κόρνο.

Το συγκεκριμένο άλμπουμ ανατρέχει σε μια μακρά περίοδο της μουσικής δημιουργίας ανθολογώντας εκλεκτές μελωδικές στιγμές με κατανυκτική διάθεση που γράφτηκαν από κορυφαίους ή λιγότερο γνωστούς συνθέτες της δυτικής παράδοσης, όπως ο Bach, o Handel, o Frescobaldi, o Gruber, o Gabrieli, o Schutz και πολλοί άλλοι. Δεν παραλείπονται φυσικά κάποιες πασίγνωστες χριστουγεννιάτικες μελωδίες, όπως το «Stille Nacht» (Άγια νύχτα), «The First Nowell», «We Wish You a Merry Christmas», «O Come, All Ye Faithfull», «Η άφιξη της Βασίλισσας του Σaβά» (από το ορατόριο «Σολομών») και «Jingle Bells».

Στην εκτέλεση των κομματιών συμμετέχουν διάσημες μπάντες χάλκινων πνευστών, όπως: Blaser der Berliner Philharmoniker, Canadian Brass, Michael Laird Brass Ensemble, Philip Jones Brass Ensemble. Συμμετέχουν επίσης τα συμφωνικά σχήματα: Members of the New York Philharmonic και Members of the Philadelphia Orchestra, καθώς και τα χορωδιακά σχήματα: Elmer Iseler Singers, The Monteverdi Choir, The Bach Choir. Διευθύνουν ο John Eliot Gardiner, o David Wilcocks και ο Elmer Iseler. Εκκλησιαστικό όργανο παίζει ο Peter Hurford.

Μνήμη Ντόρας Γιαννακοπούλου (1937-2025)

Έφυγε σήμερα από τη ζωή η Ντόρα Γιαννακοπούλου (1937-2025) σε ηλικία 88 ετών. Υπήρξε σπουδαία καλλιτέχνιδα και μάλιστα με την τριπλή ιδιότητα της ηθοποιού, της ερμηνεύτριας και της συγγραφέως. Οι δυο πρώτες ιδιότητές της αναπτύχθηκαν παράλληλα, κυρίως κατά τη δεκαετία του '60, όταν εμφανίστηκε σε κάμποσες ταινίες του παλιού ελληνικού κινηματογράφου («Η λίμνη των στεναγμών» 1959, «Ψιτ, κορίτσια» 1959, «Τα σκαλοπάτια της ζωής» 1962, «Καταιγίδα» 1965 κ.ά.), αλλά και στο θέατρο, ενώ η συνάντησή της με τον Μίκη Θεοδωράκη της έδωσε την ευκαιρία να προσφέρει την εκφραστική φωνή της σε σημαντικές δημιουργίες του μεγάλου συνθέτη («Όμορφη πόλη», «Ένας όμηρος», «Μαγική πόλις», «Μικρές Κυκλάδες»). 

Στα χρόνια της Επταετίας βρέθηκε στο εξωτερικό συμμετέχοντας στις περιοδείες του Μίκη Θεοδωράκη, όπου μάλιστα βρήκε την ευκαιρία να ηχογραφήσει εκ νέου κάποιους νεότερους κύκλους τραγουδιών του συνθέτη γραμμένους στα χρόνια του εκτοπισμού του στη Ζάτουνα της Αρκαδίας («Τα λαϊκά», «Αρκαδίες 2,3 & 6»).

Μετά τη Μεταπολίτευση στράφηκε στο χώρο της συγγραφής και μας έδωσε μερικά πολύ πετυχημένα μυθιστορήματα, τα περισσότερα από τα οποία παίχτηκαν και στην ελληνική τηλεόραση με μουσική του Βασίλη Δημητρίου και σκηνοθεσία του Κώστα Κουτσομύτη («Πρόβα νυφικού», «Ο μεγάλος θυμός», «Οι τρεις χήρες» κ.ά.). Η τελευταία συγγραφική της δημιουργία εκδόθηκε το 2011 με τίτλο «Πεθαίνω για σένα».

Η Ντόρα Γιαννακοπούλου στο Δισκοβόλο:

1962. Όμορφη πόλη (Τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη από την ομώνυμη θεατρική παράσταση)

1963. Ένας όμηρος (4 τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη από την ομώνυμη θεατρική παράσταση)

1963. Μαγική πόλις (Τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη από την ομώνυμη μουσική παράσταση με τη σύμπραξη του Μάνου Χατζιδάκι)

1964. Μικρές Κυκλάδες (Κύκλος τραγουδιών του Μίκη Θεοδωράκη σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη)

1965. Καταιγίδα (Μουσική και τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη για την ομώνυμη κινηματογραφική ταινία)

1970. Η Ντόρα Γιαννακοπούλου τραγουδά Μίκη Θεοδωράκη (Τραγούδια σε δεύτερη εκτέλεση από τους κύκλους «Τα λαϊκά», «Αρκαδία ΙΙΙ»)

1974. Τραγούδια της Ζάτουνας (Τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη σε δεύτερη εκτέλεση από τους κύκλους «Αρκαδία ΙΙ» και «Αρκαδία VI»)

2001. Οι τρεις χήρες (Μουσική του Βασίλη Δημητρίου για την ομώνυμη τηλεοπτική σειρά βασισμένη στο βιβλίο της Ντόρας Γιαννακοπούλου)

Barbara Hendricks: Spiritual Christmas (2010)

Μπαίνοντας πλέον στο κλίμα των Χριστουγέννων θεωρώ σκόπιμο να αφιερώσουμε μερικές από τις τελευταίες παρουσιάσεις αυτής της χρονιάς σε κάποιες ενδιαφέρουσες μουσικές εκδόσεις, ξένες και ελληνικές, με περιεχόμενο εμπνευσμένο από το μέγα γεγονός της γέννησης του Θεανθρώπου μέσα από την οπτική και την ευαισθησία σημαντικών, αλλά και άσημων μουσικών δημιουργών ανά τους αιώνες.

Μετά το χριστουγεννιάτικο άλμπουμ λοιπόν του Μάριου Φραγκούλη που είδαμε χθες, περνάμε σε ένα ανάλογου περιεχομένου και ύφους άλμπουμ της διάσημης Αμερικανίδας σοπράνο Barbara Hendricks (γεγγ. 1948) με τίτλο «Shout for Joy / Spiritual Christmas», το οποίο εκδόθηκε στη Σουηδία το 2010. Πρόκειται για ένα χορταστικό ανθολόγιο χριστουγεννιάτικων μελωδιών (η διάρκειά του είναι κοντά στα 80 λεπτά) που διατρέχουν το χρόνο και το χώρο γυρνώντας πίσω ως τα πρώτα μεταναγεννησιακά χρόνια και φτάνοντας ως τη νεότερη εποχή. Ο τίτλος του δίσκου μας προσανατολίζει κυρίως στους εξαίσιους θρησκευτικούς λαϊκούς ύμνους των καταπιεσμένων νέγρων του αμερικανικού Νότου, τα λεγόμενα «spirituals», που είναι διάσπαρτα μέσα στο δίσκο με ιδιαίτερα συγκινητικό το εναρκτήριο «Mary Had a Baby» σε μια συγκλονιστική ερμηνεία από τη σπουδαία σοπράνο.

Το υπόλοιπο υλικό του δίσκου περιλαμβάνει μελωδίες επώνυμων και ανώνυμων δυτικών δημιουργών. Μεταξύ αυτών το κοσμαγάπητο «Stille Nacht» (Άγια Νύχτα) του Γερμανού συνθέτη Franz Xaver Gruber (1787-1863), μέρη από το αριστουργηματικό ορατόριο «Ο Μεσσίας» του Georg Friedrich Handel (1685-1759), το τρυφερό «Νανούρισμα της Μαρίας» του Max Reger (1873-1916), το γνωστό ύμνο «Panis angelicus» του Cesar Franck (1822-1890), δύο «Ave Maria» των Franz Schubert (1797-1828) και Charles Gounod (1818-1893), την εξαίσια παραδοσιακή αγγλική μελωδία «Greensleeves» («What Child is This»), καθώς και μια σειρά από παραδοσιακά αγγλικά και γαλλικά κάλαντα.

Όλα τα μέρη του άλμπουμ ερμηνεύει η σπουδαία Barbara Hendricks, ενώ συμμετέχει και η Σουηδή μεσόφωνος Ulrika Tenstam. Συμμετέχει επίσης το Drottningholm Quartet και Ensemple. Η ηχογράφηση πραγματοποιήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2010 στη Στοκχόλμη.

Μάριος Φραγκούλης: Tales of Christmas (2015)

Ολοκληρώνουμε το μικρό αυτό αφιέρωμα στον εκλεκτό λυρικό ερμηνευτή Μάριο Φραγκούλη με ένα δίσκο που μας βάζει σιγά σιγά στο εορταστικό κλίμα των ημερών, έναν κύκλο ξένων τραγουδιών από το λόγιο ή ελαφρό διεθνές ρεπερτόριο με τίτλο «Tales of Christmas» που κυκλοφόρησε το 2015 από τη Minos-EMI, όπου είχε ήδη μεταστεγαστεί ο ερμηνευτής μετά από μακροχρόνια συνεργασία με τη Sony (BMG).

Ο Έλληνας ερμηνευτής, έχοντας πλέον κατακτήσει μια διεθνή αναγνώριση ως καλλιτέχνης υψηλών προδιαγραφών, κατάφερε να συνεργαστεί αυτή τη φορά με τον διάσημο πιανίστα, μαέστρο και παραγωγό Jorge Calandrelli, βραβευμένο με έξι Grammy και με κορυφαίες συνεργασίες με πρωτοκλασάτα ονόματα του λυρικού και ποπ τραγουδιού, όπως οι Placido Domingo, Tony Bennett, Barbra Streisand, Celine Dion και άλλοι, επιλέγοντας ένα όμορφο ρεπερτόριο με χριστουγεννιάτικες μελωδίες προερχόμενες είτε από κλασικά θρησκευτικά έργα του λόγιου χώρου, όπως το «Panis angelicus» του Βέλγου συνθέτη Casar Franck (1822-1890) ή το αγαπημένο «Ave Maria» του Αυστριακού συνθέτη Franz Schubert (1797-1828), αλλά και από νεότερα σκηνικά έργα (μιούζικαλ), όπως το οσκαρικό «White Christmas», γραμμένο το 1942 από τον Irving Berlin και διάσημο από την ομώνυμη κλασική ταινία του 1954 με τη φωνή του Bing Crosby, ή το «Smile» του θρυλικού Charlie Chaplin, αλλά και το «What Child Is This» βασισμένο στην εξαίσια και πολυτραγουδισμένη παραδοσιακή αγγλική μελωδία «Greensleeves» του 16ου αιώνα.

Τον Μάριο Φραγκούλη συνοδεύουν σε κάποια ντουέτα διάσημοι καλλιτέχνες, όπως Αμερικανίδα μεσόφωνος Marilyn Horne, η Julie Zorrilla, η Sarah Brightman και ο Ελληνογάλλος ερμηνευτής Γιώργος Περρής. Συμμετέχει η Χορωδία Μικρών Μουσικών υπό τη διεύθυνση της Καλλιόπης Γερμανού, ενώ την περίφημη Philharmonia Orchestra του Λονδίνου διευθύνει ο Jorge Calandrelli. H ηχογράφηση πραγματοποιήθηκε στα Abbey Road Studios του Λονδίνου.

Ο Μάριος Φραγκούλης τραγουδά Μάνο Χατζιδάκι: Η εποχή της αγάπης ΙΙ (2010)

Ένα χρόνο μετά την κυκλοφορία του επιτυχημένου άλμπουμ «Η εποχή της αγάπης» με ερμηνείες του Μάριου Φραγκούλη σε κλασικά τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι κι αφού μεσολάβησε άλλη μια ζωντανή ηχογράφηση στην «Ιερά Οδό», ο δημοφιλής λυρικός ερμηνευτής μας έδωσε το δεύτερο μέρος της «Εποχής της αγάπης» ολοκληρώνοντας έτσι το αφιέρωμά του στον μεγάλο συνθέτη.

Το δεύτερο αυτό άλμπουμ έχει τα ίδια χαρακτηριστικά με το προηγούμενο. Η ενορχήστρωση και πάλι υπογράφεται από τον πιανίστα Λευτέρη Μιχαλόπουλο με τη συμμετοχή του θαυμάσιου Μουσικού Συνόλου Μάνος Χατζιδάκις. Συνολικά ακούγονται δεκατρία τραγούδια, μεταξύ των οποίων (στο φινάλε) κι ένα αγγλόφωνο. Οι στίχοι ανήκουν στον Νίκο Γκάτσο και τον συνθέτη, ενώ από ένα τραγούδι υπογράφουν στιχουργικά ο Αλέκος Σακελλάριος, ο Γεώργιος Ρούσσος, καθώς και ο Clifton Nivison στο αγγλόφωνο «Dedication» που προέρχεται απί το αμερικάνικο άλμπουμ του συνθέτη «Reflections» (1970). Από το ίδιο άλμπουμ προέρχεται επίσης ο περίφημος «Κεμάλ» στην ελληνική του όμως εκδοχή με στίχους του Νίκου Γκάτσου. Χαρακτηριστικό μάλιστα είναι ότι η πεζή εισαγωγή και ο επίλογος του τραγουδιού αποδίδεται από τη φωνή του ίδιου του συνθέτη παρμένη από παλιότερη ηχογράφηση. 

Τα τραγούδια ερμηνεύει με κατανυκτική προσήλωση ο Μάριος Φραγκούλης, ενώ συμμετέχουν η Άννα Λινάρδου και η φλαουτίστα Στέλλα Γαδέδη. Την ορχήστρα απαρτίζουν και πάλι οι: Νίκος Γκίνος (κλαρινέτο), Σωκράτης Άνθης (τρομπέτα), Στέλλα Γαδέδη (φλάουτο), Στέλλα Κυπραίου (κιθάρα), Γιώργος Παναγιωτόπουλος (βιολί), Ρενάτο Ρίπο (βιολοντσέλο) και Λευτέρης Μιχαλόπουλος (πιάνο), ενώ στο κοντραμπάσο αυτή τη φορά είναι ο Δημήτρης Καμοργιαννάκης. Την παραγωγή της πολύ φροντισμένης έκδοσης - που κοσμείται και με σπάνιο φωτογραφικό υλικό από το αρχείο του συνθέτη - επιμελήθηκαν ο Γιώργος Χατζιδάκις και ο Μάριος Φραγκούλης.

Ο Μάριος Φραγκούλης τραγουδά Μάνο Χατζιδάκι: Η εποχή της αγάπης (2009)

Μια σημαντική στιγμή στην καριέρα του Μάριου Φραγκούλη στάθηκε η μεταθανάτια «συνάντησή» του με το μαγικό κόσμο της μουσικής του Μάνου Χατζιδάκι που υπήρξε σταθερά ο αγαπημένος του Έλληνας συνθέτης και γιαυτό δεν παρέλειπε ποτέ σε όλες τις δημόσιες εμφανίσεις του (δισκογραφημένες ή μη) να ανατρέχει στην πλούσια δεξαμενή των αθάνατων μελωδιών του και να τους δίνει νέα ζωή μέσα από τη δική του ερμηνευτική οπτική. Με αφορμή λοιπόν και τον φετινό εορτασμό για τα 100 χρόνια του Μάνου Χατζιδάκι, λίγες μόλις ημέρες πριν εκπνεύσει αυτή η χρονιά, θεωρώ την καλύτερη επιλογή να σταθούμε σε δυο ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες δισκογραφικές δουλειές του Μάριου Φραγκούλη αποκλειστικά με μελωδίες του μεγάλου συνθέτη.

Δυο χρόνια λοιπόν μετά την εξαιρετική έκδοση που είδαμε χθες με το άλμπουμ «Σκοτεινός έρωτας» (2007) κι αφού μεσολάβησαν δυο ζωντανές ηχογραφήσεις με τον τίτλο «Mario & Friends» (με διεθνείς συνεργασίες και αντίστοιχο ρεπερτόριο), το 2009 ο Μάριος Φραγκούλης ηχογράφησε στο στούντιο ένα άλμπουμ με τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι και με το χαρακτηριστικό τίτλο «Η εποχή της αγάπης». Το πρόγραμμα περιλαμβάνει δεκατέσσερα κλασικά τραγούδια από διάφορες δημιουργικές εποχές του συνθέτη διανθισμένα και με πέντε διευκρινιστικά «σχόλια» που έγραψε ο συνθέτης που τα ακούμε από τη φωνή του τραγουδιστή. Το υλικό αυτό δοκιμάστηκε πρώτα σε συναυλιακούς χώρους πριν αποτυπωθεί σε δίσκο στη προσπάθεια του ερμηνευτή να πετύχει την απαιτούμενη μέθεξη. Το αποτέλεσμα τον δικαιώνει απόλυτα, καθώς φαίνεται να έχει καταφέρει να ανανεώσει την κρυφή γοητεία των αθάνατων αυτών μελωδιών, χωρίς καμία συμπλεγματική εξάρτηση από τις πάμπολλες άλλες ερμηνευτικές προσεγγίσεις που είχαν προηγηθεί. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το αγγλόφωνο τραγούδι «Sleeping Princess» (στίχοι της Franceska Aeschlimann) βασισμένο σε μελωδία από το soundtrack της ταινίας «300 Spartans» (1962) που δεν είναι άλλο από το τραγούδι «Η σκάλα του ουρανού», το οποίο με στίχους της Λίνας Νικολακοπούλου είχε ερμηνεύσει η Δήμητρα Γαλάνη στο δίσκο «Χορός με τη σκιά μου» (1998), όπως και το φερώνυμο τραγούδι του τίτλου.

Ο πιανίστας Λευτέρης Μιχαλόπουλος είχε την ενορχηστρωτική επιμέλεια καθοδηγώντας το θαυμάσιο Μουσικό Σύνολο Μάνος Χατζιδάκις και τους εξαιρετικούς μουσικούς που το απαρτίζουν, δηλαδή: Νίκος Γκίνος (κλαρινέτο), Σωκράτης Άνθης (τρομπέτα), Στέλλα Γαδέδη (φλάουτο), Στέλλα Κυπραίου (κιθάρα), Γιώργος Παναγιωτόπουλος (βιολί), Ρενάτο Ρίπο (βιολοντσέλο), Τάκης Καπογιάννης (κοντραμπάσο) και Λευτέρης Μιχαλόπουλος (πιάνο). Την παραγωγή της έκδοσης επιμελήθηκαν από κοινού ο Γιώργος Χατζιδάκις και ο Μάριος Φραγκούλης.

Δημήτρης Μαραμής, Μάριος Φραγκούλης: Σκοτεινός έρωτας (2007)

Γενέθλια ημέρα η σημερινή για τον δημοφιλή λυρικό ερμηνευτή Μάριο Φραγκούλη, ο οποίος γεννήθηκε στις 18 Δεκεμβρίου 1966 στη Ροδεσία (Ζιμπάμπουε), ενώ από το 1970 είναι εγκατεστημένος στην Αθήνα, όπου σπούδασε βιολί στο Ελληνικό Ωδείο και στο Ωδείο Αθηνών και στη συνέχεια θέατρο στο Λονδίνο και τραγούδι στην Ιταλία και τη Νέα Υόρκη. Η πρώτη του εμπλοκή στο χώρο της δισκογραφίας σημειώθηκε το 1996 συμμετέχοντας στο άλμπουμ «Αναγέννηση» του Γιάννη Μαρκόπουλου, με τον οποίο θα έχει αρκετές ακόμη συνεργασίες τα επόμενα χρόνια. Η συμμετοχή του ωστόσο στις ζωντανές εμφανίσεις του Γιώργου Νταλάρα στην «Ιερά Οδό» (1998) κι αμέσως μετά πάλι στον ίδιο χώρο η εμφάνισή του με αποκλειστικά δικό του πρόγραμμα που δισκογραφήθηκε με τον τίτλο «Φεγγάρι ερωτευμένο» (1999) του χάρισαν ευρύτατη αναγνώριση και τον επέβαλαν οριστικά ως μια ισχυρή δύναμη στο χώρο του λόγιου και έντεχνου τραγουδιού με πάμπολλες εγχώριες και διεθνείς εμφανίσεις και συμπράξεις.

Το 2007 ο Μάριος Φραγκούλης μας έδωσε μια από τις ωραιότερες δισκογραφικές στιγμές του με το ποιητικό άλμπουμ «Σκοτεινός έρωτας» («Amor oscuro») σε μουσική του πιανίστα και συνθέτη Δημήτρη Μαραμή πάνω σε μελοποιημένη ποίηση του μεγάλου Ισπανού ποιητή και θεατρικού συγγραφέα Federico Garcia Lorca (1898-1936). Ο συνθέτης επέλεξε τον ποιητικό κύκλο «Σονέτα του σκοτεινού έρωτα» που αποτελούν το κύκνειο άσμα του ποιητή, μια σύνθεση με θέμα το ερωτικό πάθος σε μια ατμόσφαιρα που μετεωρίζεται μεταξύ ρεαλισμού και ονείρου, ζωής και θανάτου. Μια πρώτη γεύση μάλιστα της μουσικής προσέγγισης του Δημήτρη Μαραμή είχαμε πάρει νωρίτερα με τον σύντομο κύκλο «Του σκοτεινού έρωτα» (2004) με πέντε μελωδικές στιγμές που ερμήνευσε ο Μίνως Θεοχάρης. Δυο χρόνια μετά ο συνθέτης επανεπεξεργάστηκε την πρωτόλεια αυτή μορφή του έργου και μας έδωσε τη διευρυμένη και ολοκληρωμένη του μορφή που περιλαμβάνει ένδεκα τραγούδια σε ελληνική απόδοση του Σωτήρη Τριβιζά, δύο οργανικά θέματα εν είδει ιντερμέδιου και επιλόγου κι ένα ισπανόφωνο τραγούδι («Adelina de paseo») για το κλείσιμο του άλμπουμ.

Το έργο διακρίνεται για τη βαθιά λυρική και μελωδική του διάθεση, αλλά και την απόλυτα εκφραστική ερμηνεία του Μάριου Φραγκούλη, ο οποίος σε κάποια τραγούδια συνοδεύεται φωνητικά από τον Κωνσταντίνο Κληρονόμο. Πιάνο παίζει ο συνθέτης, ενώ συμμετέχει και το κιθαριστικό ντουέτο Στέλιος και Βασίλης που συμβάλλει στη διαμόρφωση της υποβλητικής ηχητικής ατμόσφαιρας με τα διακριτικά ισπανικά ηχοχρώματα.

Κώστας Βάρναλης: Μελοποιημένα ποιήματα (1962-1986)

Η απλή, ευθύβολη και λαϊκή γραφή του μεγάλου ποιητή Κώστα Βάρναλη (1884-1974) με την πολύμορφη θεματική της ευρύτητα συνδυασμένη με τον απόλυτο σεβασμό στους κανόνες της ποιητικής τεχνικής έδωσε το κίνητρο σε πολλούς συνθέτες μας να την προσεγγίσουν μουσικά και σε πολλές περιπτώσεις να μας δώσουν υπέροχα τραγούδια που βαστούν χρόνια τη γοητεία και την ομορφιά τους, ενώ συχνά επανέρχονται στο προσκήνιο με νεότερες επανεκτελέσεις. Κάποια μάλιστα από αυτά τα ποιήματα γνώρισαν πολλαπλές μελοποιήσεις από εντελώς διαφορετικού ύφους συνθέτες και σε πολύ διαφορετικούς χρόνους. 

Τρία είναι τα πιο πολυμελοποιημένα ποιήματα του Βάρναλη: «Οι μοιραίοι», «Το πέρασμά σου» και «Η μπαλάντα του κυρ Μέντιου». Το πρώτο γνώρισε τρεις αλλεπάλληλες μελοποιήσεις κατά τη δεκαετία του '60, αρχικά (1962) από τον Νίκο Μαμαγκάκη, λίγο αργότερα (1964) από τον Μίκη Θεοδωράκη (σε μια κλασική πλέον και πολυαγαπημένη μελοποίηση), καθώς και μια ξεχασμένη σε «ρετρό» ύφος από τον Χρήστο Χαιρόπουλο (1965). Με το ποίημα «Το πέρασμά σου» ο Γιάννης Σπανός μας χάρισε άλλη μια υπέροχη στιγμή από το πλήθος των ποιητικών μελοποιήσεων που έκανε κατά καιρούς, ενώ το ίδιο ποίημα μελοποιήθηκε κι από την Τερψιχόρη Παπαστεφάνου, τον Γιώργο Γεωργιάδη και τον Σωτήρη Ρεμπάπη. Και φυσικά η «Μπαλάντα του κυρ Μέντιου» ευτύχησε μιας έξοχης μελοποίησης από τον Λουκά Θάνο με την αξεπέραστη ερμηνεία του Νίκου Ξυλούρη λίγο πριν φύγει από τη ζωή. Κι αυτό το ποίημα έχει γνωρίσει απανωτές μελοποιήσεις κι από άλλους συνθέτες, ενώ η μελοποίηση του Θάνου έχει γνωρίσει πάμπολλες νεότερες επανεκτελέσεις από τους πιο ετερόκλητους ερμηνευτές, μεταξύ των οποίων και ο Νότης Σφακιανάκης! 

Στην παρούσα συλλογή έχω επιλέξει 24 αντιπροσωπευτικές μελοποιημένες στιγμές του ποιητή που πέρασαν στη δισκογραφία κατά το μακρό διάστημα 1962-1986 είτε σε δίσκους 45 στροφών, είτε και σε ολοκληρωμένες δουλειές διαφόρων συνθετών. Από τις μελοποιήσεις αυτές προέκυψαν αρκετά θαυμάσια τραγούδια, από τα οποία ασφαλώς ξεχωρίζουν τα εξής: «Οι μοιραίοι» και «Η μπαλάντα του Αντρίκου» του Μίκη Θεοδωράκη, «Για χαρά καλή» του Σταύρου Κουγιουμτζή, «Ήσουν ωραίος σαν άγγελος» του Νίκου Μαμαγκάκη, «Το πέρασμά σου» του Γιάννη Σπανού, «Πόνοι της Παναγιάς» και «Η μπαλάντα του κυρο Μέντιου» του Λουκά Θάνου. Τη μουσική στα υπόλοιπα τραγούδια υπογράφουν κατά χρονική σειρά οι συνθέτες: Σπύρος Σαμοΐλης, Τερψιχόρη Παπαστεφάνου, Μαρίζα Κωχ, Τάκης Βούης, Γιάννης Ζουγανέλης, Γιώργος Καμπανάς, Νίκος Γεωργούσης, Θωμάς Μπακαλάκος, Χρήστος Λεοντής και Σωτήρης Ρεμπάπης. Τραγουδούν: Φώτης Δήμας, Γρηγόρης Μπιθικώτσης, Χριστόφορος Γλιπιρίδης, Γιάννης Καλατζής, Μαρία Δημητριάδη, Πέτρος Πανδής, Κώστας Καράλης, Αντώνης Καλογιάννης, Μαρίζα Κωχ, Τάκης Βούης, Αφροδίτη Μάνου, Ισιδώρα Σιδέρη, Ελένη Τσαγκαράκη, Γιάννης Κούτρας, Νίκος Κατσής, Νίκος Ξυλούρης, Θωμάς Μπακαλάκος, Χρήστος Λεοντής, Γιώργος Υδραίος και Βασιλική Βιρουράκη.

Ο Νίκος Μαμαγκάκης μελοποιεί Βάρναλη: Σκλάβοι πολιορκημένοι (2008)

Συμπληρώνονται σήμερα 51 χρόνια από το θάνατο του μεγάλου μας ποιητή Κώστα Βάρναλη (1884-1974), τιμημένου με το Βραβείο Ειρήνης Λένιν το 1959, ο οποίος γεννήθηκε στο Μπουργκάς (Πύργος) της Βουλγαρίας, ενώ πήγε σχολείο στη Φιλιππούπολη και για σπουδές φιλολογίας στην Αθήνα, όπου και άρχισε να βιοπορίζεται ως δημοσιογράφος και μεταφραστής κλασικών αρχαίων κειμένων. Το 1919, ευρισκόμενος στο Παρίσι, προσχώρησε στο μαρξισμό, μια ιδεολογία που υπηρέτησε με συνέπεια σε όλο το βίο και το έργο του, πράγμα που του στοίχισε πολλές διώξεις και εξορίες από το μισαλλόδοξο συστηρητικό κατεστημένο της εποχής. Με εργαλείο του τη ζωντανή λαϊκή γλώσσα συνέθεσε σημαντικούς ποιητικούς κύκλους («Το φως που καίει», «Σκλάβοι πολιορκημένοι», «Ελεύθερος κόσμος», «Ποιήματα»), πεζογραφήματα και μελέτες («Η αληθινή απολογία του Σωκράτη», «Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική», «Οι δικτάτορες»), μεταφράσεις ελληνικών και ξένων κειμένων, θεατρικά και εκατοντάδες χρονογραφήματα.

Στην ελληνική δισκογραφία καταγράφονται τέσσερις μελοποιημένοι κύκλοι εξολοκλήρου με ποίηση του Κώστα Βάρναλη, δηλαδή: «Σκλάβοι πολιορκημένοι» (1974) του Νίκου Μαμαγκάκη, «Λαϊκή ανθολογία Βάρναλη» (1977) του Γιάννη Ζουγανέλη, «Ελεύθερος κόσμος» (1979) του Νίκου Γεωργούση και το λόγιο άλμπουμ «Στα ηχοκύματα υψωμένοι» (2010) με συνθέσεις μεταξύ άλλων του Θόδωρου Αντωνίου και του Κυριάκου Σφέτσα. Πλήθος μεμονωμένα μελοποιημένα ποιήματά του επίσης βρίσκουμε διάσπαρτα στην ελληνική δισκογραφία με μουσική των Μίκη Θεοδωράκη, Σταύρου Κουγιουμτζή, Άκη Λυμούρη, Σπύρου Σαμοΐλη, Χρήστου Λεοντή, Γιάννη Σπανού, Γιώργου Γεωργιάδη, Τάκη Βούη, Νότη Μαυρουδή, Λουκά Θάνου, Σωτήρη Ρεμπάπη, Τίμου Αρβανιτάκη και άλλων.

Τον ποιητικό κύκλο «Σκλάβοι πολιορκημένοι», γραμμένο το 1927, μελοποίησε το 1974 ο Νίκος Μαμαγκάκης για τον ομώνυμο δίσκο που κυκλοφόρησε από τη Lyra με ερμηνευτές τη Μαρία Δημητριάδη και τον Δημήτρη Ψαριανό. Πολλά χρόνια αργότερα, το 2008, ο συνθέτης επανήλθε στο έργο για λογαριασμό της ιδιωτικής του δισκογραφικής εταιρείας Ιδαία επιχειρώντας μια εκ βάθρων ανασκευή της αρχικής ενορχήστρωσης σ' ένα πιο χαμηλόφωνο και λαϊκότροπο ύφος, μιας και ο συνθέτης από παλιά υποστήριζε ότι η πρώτη εκτέλεση τον "ενοχλούσε" για τον επικό της τόνο! Συμπαραστάτες του οι μουσικοί: Δημήτρης Λίβανος (μπουζούκι), Ανδρέας Παπάς (κρουστά), Κυριάκος Γκουβέντας (βιολί), Αντώνης Φασάρτ (τρομπέτα), Ανδρέας Αρβανίτης (λύρα), Εύη Μάζη (φλάουτο) και Παναγιώτης Παπαϊωάννου (ακουστική κιθάρα). Αξιόλογες ερμηνείες προσφέρουν οι νέοι ερμηνευτές του έργου: Ανδρέας Καρακότας, Μαρίνα Δακανάλη, Παναγιώτης Παπαϊωάννου και Ναταλί Ρασούλη, αλλά δύσκολα θα μπορούσαν να συναγωνιστούν τις ερμηνείες μιας Μαρίας Δημητριάδη ή ενός Δημήτρη Ψαριανού!