Χρήστος Λεοντής: Καντάτα Ελευθερίας (1999)

Μια δεύτερη, εξαιρετικά σημαντική δισκογραφική έκδοση με την ίδια αφορμή, όπως η έκδοση της χθεσινής μας παρουσίασης, κυκλοφόρησε το 1999 και μάλιστα με τη χορηγεία της Βουλής των Ελλήνων με τίτλο: Καντάτα Ελευθερίας. Το μουσικό υλικό της έκδοσης υπογράφεται από τον σπουδαίο συνθέτη Χρήστο Λεοντή και βασίζεται σε εμβληματικά κείμενα τριών μεγάλων ελληνικών φωνών που διακρίθηκαν για τον άδολο πατριωτισμό τους, μιας προεπαναστατικής, του Ρήγα Φεραίου (1757-1798), μιας επαναστατικής, του εθνικού μας ποιητή Διονυσίου Σολωμού (1798-1857), και μιας μετεπαναστατικής, του στρατηγού και αγωνιστή Γιάννη Μακρυγιάννη (1797-1864).

Ο Χρήστος Λεοντής είχε συλλάβει το μεγαλεπήβολο σχέδιο μιας μεγάλης εθνικής σύνθεσης ήδη από τα σκοτεινά χρόνια της χούντας των συνταγματαρχών. Μάλιστα το 1972 είχε παρουσιάσει μια πρώτη μορφή αυτής της ιδέας με το δίσκο Η Άννα Συνοδινού διαβάζει Ρήγα, Κάλβο, Σολωμό και Μακρυγιάννη, όπου βρίσκουμε πολλές από τις μελωδίες που σε νέα επεξεργασία ενσωματώθηκαν στην εμπλουτισμένη έκδοση του 1999, όπως το υπέροχο τραγούδι "Το χάραμε επήρα" από το πρώτο σχεδίασμα των "Ελεύθερων Πολιορκημένων" του Σολωμού. Σημειώνει σχετικά ο συνθέτης: “Η ιδέα της Καντάτας Ελευθερίας ξεκίνησε το 1970. Δύσκολη χρονιά για αναφορές σε έννοιες αυτής της μορφής. Οι μηχανισμοί του εσωτερικού κόσμου άρχισαν να ευαισθητοποιούνται μπροστά στην καθημερινή απαξία και χυδαιότητα των καιρών και την αυθαιρεσία, ενώ τα αισθήματα αναζητούσαν διεξόδους. Η καταφυγή, λοιπόν, σε έργα και πρόσωπα που θα βοηθούσαν και θα στήριζαν τέτοιες αξίες, ήταν για μένα μια ιδεώδης πηγή έμπνευσης και ενεργοποίησης του ψυχισμού μου. Έτσι οδηγήθηκα στο έργο του Ρήγα, του Σολωμού, του Μακρυγιάννη“.

Το έργο δομείται από εναλλασσόμενα αφηγηματικά και μελοποιημένα μέρη που αποδίδονται κυρίως από το χορωδιακό σχήμα Φίλοι Μοντέρνας Μουσικής υπό την καθοδήγηση του Δημήτρη Παπαδημητρίου, ενώ τα σόλο τραγουδιστικά μέρη αποδίδουν η Νένα Βενετσάνου, ο Δώρος Δημοσθένους, ο Χρήστος Σίκκης και ο συνθέτης. Τα αφηγηματικά μέρη διαβάζουν οι ηθοποιοί Χρήστος Τσάγκας και Ουρανία Μπασλή. Η οργανική συνοδεία αποτελούμενη από ακουστικά όργανα (φλογέρα, φλάουτο, λαούτο, φυσαρμόνικα, κιθάρα και πιάνο) αποδίδεται από την Ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής της ΕΡΤ. 

Η έκδοση κυκλοφόρησε ως συμβολή της εθνικής μας αντιπροσωπείας στη διπλή επέτειο των 200 χρόνων από το θάνατο του Ρήγα και τη γέννηση του Σολωμού. Πρόκειται για εξαιρετικά επιμελημένη έκδοση που περιλαμβάνει πλούσιο φωτογραφικό και πληροφοριακό υλικό με έγκυρα φιλολογικά κείμενα, καθώς και ηλεκτρονικό αρχείο με τις παρτιτούρες του έργου. Η έκδοση κυκλοφόρησε εκτός εμπορίου και διανεμήθηκε δωρεάν σε όλα τα ελληνικά σχολεία και σε άλλα δημόσια ιδρύματα.

Η Ελλάδα του Ρήγα (1998)

Με αφορμή τη σημερινή μεγάλη εθνική επέτειο θα ξεκινήσουμε ένα μικρό αφιέρωμα στην κορυφαία αυτή σελίδα της νεότερης ιστορίας μας επικεντρωμένο σε μουσικά έργα και εκδόσεις που περιέχουν υλικό εμπνευσμένο από την προετοιμασία του Μεγάλου Αγώνα, αλλά και από το ίδιο το συγκλονιστικό γεγονός της Επανάστασης.

Θα σταθούμε λοιπόν σήμερα σε μια άκρως ενδιαφέρουσα έκδοση της FM Records από τη σημαντική σειρά Αρχείο Ελληνικής Μουσικής που αποτελεί έναν μουσικό και ερευνητικό οργανισμό με αντικείμενο την ελληνική μουσική στα βάθη των αιώνων. Από τη σειρά αυτή λοιπόν κυκλοφόρησε το 1998 ο ψηφιακός δίσκος Η Ελλάδα του Ρήγα με το διευκρινιστικό υπότιτλο: Μια προσέγγιση στον Νεοελληνικό Διαφωτισμό. 

Ο δίσκος είναι αφιερωμένος στον μεγάλο αγωνιστή και ποιητή Ρήγα Φεραίο ή Βελεστινλή (1757-1798) κι εκδόθηκε με αφορμή τη συμπλήρωση 200 χρόνων από το μαρτυρικό του θάνατο στο Βελιγράδι από τις αυστριακές αρχές το 1798. Ο Ρήγας - παλιότερα θεωρούνταν εντελώς λανθασμένα ότι το πραγματικό του όνομα ήταν Αντώνιος Κυριαζής ή Κριεζής - αποτελεί προδρομική μορφή του απελευθερωτικού αγώνα του 1821 και βασικό εκπρόσωπο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού - δίπλα στον Αδαμάντιο Κοραή - με ανυπολόγιστης σημασίας έργο που στόχευε στην πνευματική αφύπνιση των σκλαβωμένων Ελλήνων. Για το σκοπό αυτό συνέθεσε μια μεγάλη σειρά ποιητικών έργων, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζει ασφαλώς ο εμβληματικός του Θούριος που γράφτηκε το 1897, λίγο δηλαδή πριν φύγει από τη ζωή. Στα σημαντικά του έργα ανήκει επίσης και η οραματική του Χάρτα της Ελλάδος, αλλά και εκλεκτά ξένα έργα που μετέφρασε ο ίδιος στα ελληνικά εμφορούμενος από τις επαναστατικές ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης. Πάντως μοιάζει συμβολική η χρονική σύμπτωση του θανάτου του Ρήγα το 1798 με τη γέννηση την ίδια χρονιά του Διονυσίου Σολωμού, ο οποίος ήρθε κατά κάποιο τρόπο να παραλάβει την ποιητική-επαναστατική σκυτάλη από τον προκάτοχό του και να τη φτάσει στο υψηλότερο βάθρο με τον "Ύμνο εις την Ελευθερίαν" και τους "Ελεύθερους Πολιορκημένους".

Ο δίσκος Η Ελλάδα του Ρήγα είναι δομημένος σε τρεις ενότητες βασισμένες στο έργο του Ρήγα. Η πρώτη καλύπτεται με διάφορα "πατριωτικά" ποιήματα του ιδίου ή άλλων αγνώστων ποιητών που αποδίδονται σ' αυτόν, όπως: "Όλα τα έθνη πολεμούν" και "Ελληνική Μασσαλιώτις". Η δεύτερη ενότητα είναι αφιερωμένη στον "Θούριο" μέσα από τις ποικίλες παραλλαγές ή διασκευές του (συνολικά δώδεκα) που συναντιούνται σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Η τελευταία ενότητα είναι αφιερωμένη στο έργο "Σχολείον των ντελικάτων Εραστών" που γράφτηκε το 1790 και βασίζεται σε γαλλικά ερωτικά κείμενα που ανασκεύασε με το δικό του τρόπο ο Ρήγας.

Τη μουσικολογική έρευνα, τα κείμενα και την καλλιτεχνική διεύθυνση της έκδοσης επιμελήθηκε ο Γιώργος Κωνστάντζος σε συνεργασία με τον Χρόνη Αηδονίδη. Στην εκτέλεση των τραγουδιών συμμετέχει το Χορωδιακό Εργαστήρι Αθηνών υπό τη διεύθυνση του Σταύρου Μπερή. Τραγουδούν: Χρόνης Αηδονίδης, Κατερίνα Παπαδοπούλου, Χρυσόστομος Μητροπάνος, Κώστας Γεωργαλής, Βασίλης Μπαραμπούτης και Τάσος Αλούπης. Μεταξύ των εκλεκτών μουσικών βρίσκουμε και τα ονόματα των: Κυριάκου Γκουβέντα (βιολί), Κυριάκου Κωστούλα (κλαρίνο), Σωκράτη Σινόπουλου (πολίτικη λύρα) και Πέτρου Ταμπούρη (κανονάκι).

Σταμάτης Κόκοτας, αρ. 4 (1973)

Θα κλείσουμε τους λογαριασμούς μας με την προσωπική δισκογραφία του σπουδαίου ερμηνευτή Σταμάτη Κόκοτα με τον 4ο κατά σειρά δίσκο του που φέρει τον απλό τίτλο Σταμάτης Κόκοτας Νο. 4 κι εκδόθηκε από την Columbia το 1973, αφού το 1971 είχε μεσολαβήσει ο 3ος του δίσκος. Και είναι αξιοσημείωτο ότι είναι ο μοναδικός από τους πέντε αριθμημένους δίσκους του τραγουδιστή που δεν εκδόθηκε ποτέ σε ψηφιακή μορφή (αν και όλα τα τραγούδια τα βρίσκουμε σκόρπια σε διάφορες ψηφιακές συλλογές). Οι "αριθμημένοι" του δίσκοι φτάνουν ως τον αριθμό "5" με το δίσκο Εγώ κι ο έρωτας (1974), αλλά στο μεταξύ είχαν κυκλοφορήσει τρεις ακόμη προσωπικοί του δίσκοι χωρίς αρίθμηση (Ξαρχάκος+Κόκοτας, Δώδεκα φύλλα της καρδιάς, Παλιά μεράκια) που πάντως αξιώθηκαν ψηφιακής επανέκδοσης.

Ήταν η εποχή που είχε ήδη αρχίσει στη δισκογραφία να πρωταγωνιστεί ο τραγουδιστής-βεντέτα υποσκελίζοντας τους πραγματικούς δημιουργούς του τραγουδιού (συνθέτες και στιχουργούς), σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε την προηγούμενη δεκαετία, όταν ο δημιουργός είχε τον πρώτο λόγο. Γιαυτό και στις περισσότερες κυκλοφορίες αυτού του τύπου κυριαρχούσε πλέον στο εξώφυλλο η προσωπογραφία του ερμηνευτή. Πάντως πριν αρχίσει η προσωπική δισκογραφία των τραγουδιστών να συγκροτείται από πρωτότυπο υλικό με τη σύμπραξη διαφόρων δημιουργών, η κυρίαρχη τάση ήταν να εκδίδονται τέτοιοι δίσκοι με σκόρπιο υλικό που ήδη είχε κυκλοφορήσει είτε στις 45 στροφές, είτε σε προσωπικές δουλειές διάφορων συνθετών. 

Σ' αυτή τη λογική κινείται και ο δίσκος Σταμάτης Κόκοτας Νο. 4 που μπορεί να κυκλοφόρησε το 1973, αλλά το υλικό του ανατρέχει ακόμη και μια πενταετία πίσω! Τα περισσότερα τραγούδια βέβαια ανθολογήθηκαν από επιτυχίες της προηγούμενης διετίας (1972-1973), αλλά υπάρχει κι ένα τραγούδι, το υπέροχο "Έξω φυσάει και βρέχει" των Σταύρου Ξαρχάκου και Λευτέρη Παπαδόπουλου, που είχε πρωτοκυκλοφορήσει το 1968 και μάλιστα είχε συμπεριληφθεί και στον 2ο προσωπικό δίσκο του τραγουδιστή το 1969, αλλά παραδόξως το βρίσκουμε και σε τούτη την πολύ μεταγενέστερη έκδοση!

Από τα δώδεκα τραγούδια του δίσκου τα οκτώ είναι γραμμένα από δύο συνθέτες, τον Γιώργο Χατζηνάσιο με πέντε τραγούδια, κάποια από τα οποία υπήρξαν μεγάλες επιτυχίες ("Ο τρόπος που σ' αγάπησα", "Μια παρένθεση και μόνο"), και τον Γιάννη Σπανό με τρία τραγούδια, όλα σε στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου, τα οποία την ίδια χρονιά είχαν συμπεριληφθεί και στο δίσκο Μέρες αγάπης (1973). Τα υπόλοιπα γράφτηκαν από τον Γιώργο Κατσαρό, τον Λουκιανό Κηλαηδόνη και τον Λυκούργο Μαρκέα μαζί με το τραγούδι του Σταύρου Ξαρχάκου που προαναφέραμε.

Σταμάτης Κόκοτας: Μαζί με τον Σταμάτη (1969)

Σαν σήμερα, 23 Μαρτίου, πριν από 88 χρόνια γεννήθηκε ο Σταμάτης Κόκοτας (1937-2022), ο οποίος έφυγε από τη ζωή έχοντας αφήσει σημαντική κληρονομιά στο ελληνικό τραγούδι με υπέροχες ερμηνείες μεγάλων τραγουδιών από τα μέσα της δεκαετίας του '60, όταν τον "ανακάλυψε" ο Σταύρος Ξαρχάκος ως μέλος ενός περιφερόμενου ελληνικού γκρουπ στο Παρίσι και τον επανέφερε στην πατρίδα, για να τον μετατρέψει αμέσως σε κορυφαίο ερμηνευτή δίπλα στον Γρηγόρη Μπιθικώτση και τη Βίκυ Μοσχολιού που ήταν τα μεγάλα ονόματα επί πολλά χρόνια της δισκογραφικής εταιρείας Columbia.

Με τον Ξαρχάκο ο Σταμάτης Κόκοτας είχε μια πολύ γόνιμη συνεργασία ως το τέλος της δεκαετίας του '60 ('Ενα μεσημέρι, Χρώματα, Μάρκος ο δάσκαλός μας, Κόσμε αγάπη μου, Ξαρχάκος+Κόκοτας), ενώ παράλληλα άρχισε να συνεργάζεται και με άλλους σημαντικούς συνθέτες, όπως ο Απόστολος Καλδάρας, ο Βασίλης Τσιτσάνης, ο Δήμος Μούτσης, ο Γιάννης Σπανός, ο Βαγγέλη Πιτσιλαδής, ο Γιώργος Ζαμπέτας, ο Αντώνης Κατινάρης, ο Γιώργος Χατζηνάσιος και άλλοι. 

Το 1968 κυκλοφόρησε ο πρώτος προσωπικός του δίσκος με τίτλο Κόκοτας ή Τα χρυσά τραγούδια, ενώ την επόμενη χρονιά ήρθε η φυσική συνέχεια με το άλμπουμ Μαζί με τον Σταμάτη. Όπως και στο πρώτο άλμπουμ, έτσι και σ' αυτό - κατά τη συνήθεια της εποχής - το υλικό συγκροτήθηκε από ένα συμμάζεμα σκόρπιων ηχογραφήσεων που είχαν αρχικά κυκλοφορήσει στις 45 στροφές κατά τη διετία 1968-1969. Τέσσερα τραγούδια έχουν μουσική του Δήμου Μούτση και στίχους του Νίκου Γκάτσου. Ξεχωρίζει η διαχρονική "Πειραιώτισσα". Από τα υπόλοιπα τραγούδια ξεχωρίζουν τα υπέροχα: "Πες πως μ' αντάμωσες" των Γιάννη Σπανού και Λευτέρη Παπαδόπουλου, "Έξω φυσάει και βρέχει" των Σταύρου Ξαρχάκου και Λευτέρη Παπαδόπουλου, "Το παιδί απ' το λιμάνι" του Βασίλη Τσιτσάνη και "Ένα φύλλο μαραμένο" των Απόστολου Καλδάρα και Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου. Έχουμε επίσης τραγούδια του Βαγγέλη Πιτσιλαδή ("Στις 16 Μάη μήνα") και του Λάκη Καρνέζη ("Μες στην ομίχλη χάθηκες").

Συλλογή: Ανοιξιάτικο τραγούδι (1997)

Ολοκληρώνουμε αυτό το μικρό "εαρινό" αφιέρωμα με μια ανθολογία τραγουδιών για την άνοιξη από το αρχείο της δισκογραφικής εταιρείας Lyra που εκδόθηκε το 1997. Θα μπορούσα ασφαλώς να φτιάξω ο ίδιος μια ευρεία "ανοιξιάτικη" συλλογή, μιας και πρόκειται για ένα τόσο πολυτραγουδισμένο θέμα, αλλά αρκούμαι σ' αυτήν την όμορφη ανθολογία που επιγράφεται Ανοιξιάτικο τραγούδι με δεκαέξι μελωδικές στιγμές σε πρώτη ή και δεύτερη εκτέλεση που καλύπτουν τέσσερις δεκαετίες από το εκλεκτό ρεπερτόριο της εταιρείας ξεκινώντας από τα μέσα της δεκαετίας του '60, την εποχή δηλαδή του Νέου Κύματος, και φτάνοντας ως τη δεκαετία του '90. 

Στο άλμπουμ παρελαύνουν όλες οι μεγάλες και μικρότερες δυνάμεις του ελληνικού πενταγράμμου, όπως: Κώστας Γιαννίδης, Μίκης Θεοδωράκης, Μάνος Χατζιδάκις, Μίμης Πλέσσας, Σπήλιος Μεντής, Νότης Μαυρουδής, Διονύσης Σαββόπουλος, Γιάννης Γλέζος, Σπύρος Σαμοΐλης, Νίκος Ξυδάκης, Βαγγέλης Γερμανός, Αργύρης Μπακιρτζής, Νένα Βενετσάνου, Παντελής Θαλασσινός και Νίκος Λαρυγγάκης. Πολλά από τα τραγούδια τα αποδίδουν οι ίδιοι οι δημιουργοί τους, ενώ συμμετέχουν και αρκετοί καταξιωμένοι ερμηνευτές: Γιάννης Πουλόπουλος, Γιώργος Ζωγράφος, Αρλέτα, Πόπη Αστεριάδη, Σούλα Μπιρμπίλη, Μαργαρίτα Ζορμπαλά, Σαβίνα Γιαννάτου και Ισιδώρα Σιδέρη.

Στο εσώφυλλο της έκδοσης φιλοξενείται το διήγημα "Η βυσσινιά" του γνωστού συγγραφέα Νίκου Δήμου από το βιβλίο του "Καθημερινά Κυριακάτικα" (1995). Την έκδοση επιμελήθηκε ο γνωστός στιχουργός και ραδιοφωνικός παραγωγός Κώστας Κωτούλας.

Σαβίνα Γιαννάτου: Άνοιξη στη Σαλονίκη (1994)

Θα σταθούμε σήμερα σε άλλον ένα "ανοιξιάτικο" δίσκο. Τίτλος του: Άνοιξη στη Σαλονίκη ή Primavera en Salonico. Από την ισπανόφωνη μάλιστα ονομασία πήρε και το δικό του όνομα ένα εξαιρετικής ποιότητας μουσικό σχήμα που ξεκίνησε τη δραστηριότητά του στα μουσικά μας πράγματα ακριβώς μ' αυτό το δίσκο έχοντας επικεφαλής του την υπέροχη ερμηνεύτρια Σαβίνα Γιαννάτου, η οποία εδώ και 30 χρόνια έχει συνδέσει στενά την καριέρα της με ένα είδος φολκ/έθνικ τραγουδιού που καλύπτει ολόκληρη τη λεκάνη της Μεσογείου.

Το άλμπουμ Άνοιξη στη Σαλονίκη εκδόθηκε το 1994 από τη Lyra κι έχει ως υπότιτλο την επισήμανση "Σεφαραδίτικα λαϊκά τραγούδια", δηλώνοντας έτσι την προέλευση του υλικού από την εβραϊκή παράδοση που άφησαν κληρονομιά στη Θεσσαλονίκη οι σεφαραδίτες Ισπανοεβραίοι, πριν από τη ναζιστική γενοκτονία που τους εξαφάνισε ουσιαστικά από τη συμπρωτεύουσα. Πρόκειται για τραγούδια μελαγχολικού κατά κανόνα περιεχομένου με ευρεία θεματολογία (κοινωνικά, φυσιολατρικά, ερωτικά θέματα, αλλά και νανουρίσματα) με μουσικά χρώματα που εμπεριέχουν αραβοπερσικές, βυζαντινές και βαλκανικές επιρροές.

Ο Κώστας Βόμβολος είναι ο ενορχηστρωτής του υλικού κι έχει τη γενική επιμέλεια της παραγωγής με την υποστήριξη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, στο ψηφιακό Εργαστήριο Οπτικοακουστικής του οποίου πραγματοποιήθηκε η ηχογράφηση με την επίβλεψη του καθηγητή Γιώργου Παπανικολάου. Εκτός από τον Βόμβολο που παίζει κανονάκι και ζίλια, συμμετέχουν τα υπόλοιπα μέλη του σχήματος Primavera en Salonico, δηλαδή ο Μιχάλης Σιγανίδης στο κοντραμπάσο, ο Κυριάκος Γκουβέντας στο βιολί και τη βιόλα, ο Γιώργος Αλεξανδρής στο ούτι και τον ταμπουρά και ο Λευτέρης Αγγουριδάκης στο μπεντίρ και το τουμπερλέκι. Εξαιρετική η ερμηνεία της Σαβίνας Γιαννάτου που αποδίδει τα τραγούδια στην ισπανόφωνη διάλεκτο των παλιών σεφαραδιτών Εβραίων.

Η έκδοση είναι εξαιρετικά επιμελημένη με πλούσιο πληροφοριακό υλικό και τρίγλωσσα επεξηγηματικά σχόλια (ελληνικά, αγγλικά, ισπανικά) και κείμενα που υπογράφουν ο Κώστας Βόμβολος και ο (αείμνηστος πια) καθηγητής του ΑΠΘ Ξενοφών Κοκόλης, ο οποίος μας δίνει μεταφρασμένο κι ένα ποίημα του Μπόρχες με τίτλο "Una llave en Salonica" (Ένα κλειδί στη Θεσσαλονίκη), ενώ η φωτογραφία που κοσμεί το εξώφυλλο προέρχεται από το βιβλίο του Κώστα Κοψιδά "Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης".

Igor Stravinsky: Ιεροτελεστία της Άνοιξης (Pierre Monteux, 1956)

20 του Μάρτη σήμερα και τα ημερολόγια μας θυμίζουν την εαρινή ισημερία και την επίσημη είσοδο της άνοιξης. Γιαυτό και σκέφτηκα να αφιερώσουμε για τη μέρα αυτή της αναγέννησης της φύσης ένα κλασικό έργο για την άνοιξη που σημάδεψε ανεξίτηλα τη μουσική ιστορία προκαλώντας μάλιστα αληθινή επανάσταση στην εποχή του. 

Το έργο αυτό είναι η περίφημη Ιεροτελεστία της άνοιξης (Le sacre du printemps) του Ρώσου συνθέτη Igor Stravinsky (1882-1971), σκηνική σύνθεση (μπαλέτο) για τα ιστορικά Ρωσικά Μπαλέτα του Σέργιου Ντιαγκίλεφ, η οποία πρωτοπαρουσιάστηκε στο Παρίσι το 1913 προκαλώντας θύελλα αντιδράσεων από το αιφνιδιασμένο παριζιάνικο κοινό που έγινε μάρτυρας μιας επαναστατικής πρωτοποριακής μουσικής, αλλά και χορογραφίας που αναπαριστούσε μια παγανιστική τελετή γονιμότητας, η οποία κατέληγε στη θυσία μιας κόρης. Χαρακτηριστικά, ο ιστορικός της μουσικής Emile Vuillermoz στη δίτομη "Ιστορία της μουσικής" του σημειώνει μεταξύ άλλων για την ιστορική αυτή παράσταση: «...Καθώς οι μουχλιασμένοι από τον πολιτισμό νεαροί Γάλλοι είχαν μιαν εμφάνιση αρκετά αξιοθρήνητη μέσα στην πανοπλία του Αττίλα, ο Στραβίσκι αποκρίθηκε "Παρών" κι έριξε καταμεσίς του πλήθους τη βόμβα της "Ιεροτελεστίας της άνοιξης"! Η έκρηξη στάθηκε έκρηξη ατομικής βόμβας. Μετά τη στερνή συγχορδία του έργου τίποτε πια δεν έμενε όρθιο στο χώρο της αρμονίας, της αντίστιξης, της κλασικής σύνταξης και γραμματικής. Τρόμος και πανικός απλώθηκε πάνω σ' όσους βρέθηκαν εκεί. Ωστόσο κάθε καλόπιστος ακροατής βρέθηκε αναγκασμένος να παραδεχθεί πως η συσκευή αυτή ήταν κι ένα αξιοθαύμαστο αριστούργημα μηχανικής και πως επιτέλους είχε ανακαλυφθεί μια σωστή και αποτελεσματική φόρμουλα αντιγοητείας...».

Το έργο είναι δομημένο σε δύο μεγάλες ενότητες αποτελούμενες από μικρότερες σκηνές. Οι δυο ενότητες έχουν τους τίτλους: Ι. Η λατρεία της γης (L' adoration de la terre), II. Η θυσία (Le sacrifice). Στο πρώτο μέρος περιγράφεται ένα εθιμοτυπικό επεισόδιο των αρχαίων σλαβικών φυλών που έχουν συγκεντρωθεί για να γιορτάσουν τον ερχομό της άνοιξης. Στο δεύτερο μέρος αυτές οι φυλές ορίζουν ένα θύμα για θυσία και το έργο ολοκληρώνεται μέσα σε ένα γενικευμένο διονυσιακό χορό. «Μια μέρα του 1910, όταν τελείωνα το "Πουλί της Φωτιάς" στην Αγία Πετρούπολη, είχα ένα φευγαλέο όραμα... Είδα στη φαντασία μου μια παγανιστική τελετουργία: μια ομάδα σοφών γερόντων κάθονταν σε κύκλο, έχοντας στη μέση ένα νεαρό κορίτσι, που χόρευε μέχρι θανάτου. Τη θυσίαζαν για να εξευμενίσουν το θεό της άνοιξης. Αυτό είναι το θέμα της Ιεροτελεστίας της Άνοιξης» γράφει στην αυτοβιογραφία του ο συνθέτης.

Από τις πολυάριθμες εκτελέσεις του έργου που έχω στο αρχείο μου (πάνω από 20) με τους μεγαλύτερους αρχιμουσικούς του 20ου αιώνα (Szell, Karajan, Markevitch, Bernstein, Abbado, Davis, Haitink, Boulez, Barenboim, Ozawa, Mehta κ.ά.) έχω επιλέξει μια ιστορική εγγραφή που πραγματοποιήθηκε το 1956 στο Παρίσι από τον εμβληματικό Γάλλο αρχιμουσικό Pierre Monteux (1875-1964) με τη γαλλική Orchestre de la Societe des Concerts du Conservatoire de Paris. Πρόκειται για τον αρχιμουσικό που συνέδεσε στενά την καριέρα του με το έργο του Στραβίνσκι, αφού ήταν αυτός που διηύθυνε το 1913 στο Παρίσι τη μνημειώδη εκείνη πρώτη εκτέλεση της "Ιεροτελεστίας της άνοιξης", για την ενορχήστρωση μάλιστα της οποίας συνεργάστηκε με τον συνθέτη, αν και η αντίδρασή του απέναντι στην αρχική εκδοχή του έργου για πιάνο ήταν πολύ αρνητική!

Ο Γιάννης Μαρκόπουλος μελοποιεί την "Εαρινή Συμφωνία" του Γιάννη Ρίτσου (1986)

Με αφορμή τη χθεσινή επέτειο της γέννησης του μεγάλου Έλληνα συνθέτη Γιάννη Μαρκόπουλου (1939-2023), μία ημέρα μάλιστα πριν από την αυριανή εαρινή ισημερία και την επίσημη άφιξη της άνοιξης, βρίσκω μια καλή ευκαιρία να σταθούμε σε ένα επίκαιρο έργο του συνθέτη με τίτλο Τραγούδι για τους νέους της γης βασισμένο στο εμβληματικό ποίημα "Εαρινή Συμφωνία" του Γιάννη Ρίτσου.

Την άνοιξη του 1938, παραμονές του Μεγάλου Πολέμου, ο Γιάννης Ρίτσος (1909-1990) νοσηλευόμενος στο σανατόριο της Πάρνηθας και ζώντας άμεσα μέσα στη φύση στην καλύτερη στιγμή της, εμπνεύστηκε και συνέθεσε το σημαντικό ποίημα "Ερωτική Συμφωνία", ένα από τα δύο (μαζί με το "Μονόγραμμα" του Οδυσσέα Ελύτη) κορυφαία ερωτικά ποιήματα της νεότερης λογοτεχνίας μας. Ο ποιητής οραματίζεται τον ιδανικό έρωτα με μιαν αγαπημένη μορφή που αναδύεται μέσα από τη χειροπιαστή ομορφιά της φύσης που απολαμβάνει άμεσα ο ποιητής. Όλο το έργο λοιπόν αποτελεί έναν τρυφερό ύμνο στον έρωτα συνδυασμένο με μιαν ισχυρή κατάφαση στην ίδια τη ζωή.  Άλλωστε κι ο Γιάννης Μαρκόπουλος, που γεννήθηκε ένα μόλις χρόνο αργότερα, επισημαίνει χαρακτηριστικά: «1938. Ο Γιάννης Ρίτσος τελειώνει την "Εαρινή Συμφωνία", ένα ποίημα κοινωνικό-ερωτικό γεμάτο με όλα τα χρώματα της ίριδος. Ο ποιητής δίνει ένα παγκόσμιο μήνυμα εναντίον του επερχόμενου πολέμου αντιπαραθέτοντας την ομορφιά της ζωής: "Ανοίχτε τα παράθυρα να μπει το σύμπαν ανθισμένο μ' όλες τις παπαρούνες του αίματός μας...", "Απλώνουμε τα χέρια στον ήλιο και τραγουδάμε...", "Άξιζε να υπάρξουμε, για να συναντηθούμε..." ».

Ο συνθέτης καταπιάστηκε με το έργο μετά από σχετική παραγγελία που έλαβε από τους διοργανωτές του 1ου Παγκοσμίου Πρωταθλήματος Στίβου Εφήβων-Νεανίδων που πραγματοποιήθηκε στο Ολυμπιακό Στάδιο της Αθήνας το 1986. Το αποτέλεσμα ήταν ένα πανηγυρικό τραγούδι-ποταμός 10λεπτης περίπου διάρκειας με εναλλασσόμενα θεματικά μοτίβα πάνω σε μια βάση εμβατηριακής ρυθμικής αγωγής που παίζεται σε δύο εκδοχές, μία για κάθε πλευρά του maxi single που εξέδωσε την ίδια χρονιά η Lyra. Η πρώτη πλευρά περιλαμβάνει το έργο σε μορφή τραγουδιού, το οποίο αποδίδουν εναλλάξ μαζί με τον συνθέτη και αρκετοί άλλοι ερμηνευτές και συγκεκριμένα ο Χαράλαμπος Γαργανουράκης, η Βασιλική Λαβίνα, η Γλυκερία, ο Δημήτρης Ζερβουδάκης και ο Δημήτρης Κατοίκος. Στην άλλη πλευρά του δίσκου το έργο ακούγεται σε χορωδιακή εκδοχή με τη συμμετοχή του 30μελούς σχήματος Χορωδιακό Εργαστήρι και 40μελούς ορχήστρας με λαϊκά και συμφωνικά όργανα που διευθύνει ο συνθέτης.

Με την ευκαιρία, να πούμε ότι το σπουδαίο αυτό ποίημα του Γιάννη Ρίτσου έχει μιαν αξιοσημείωτη μελοποιημένη παρουσία στην ελληνική δισκογραφία. Η αρχή έγινε το 1977 με την ομώνυμη σύνθεση της Καλλιόπης Χατζηπατέρα και του Βαγγέλη Πιτσιλαδή. Το 1984 ο Μίκης Θεοδωράκης συνέθεσε την 7η Συμφωνία του, τη λεγόμενη "εαρινή", αφού βασίστηκε στο ποίημα του Ρίτσου. Aκολούθησε η μελοποίηση του 1986 από τον Γιάννη Μαρκόπουλο, μέρος της οποίας σε νέα εκτέλεση έχει συμπεριληφθεί και στο άλμπουμ Τολμηρή επικοινωνία (1987), για να φτάσουμε στο 1990, όταν ο Νίκος Μαμαγκάκης μας έδωσε τη δική του "Εαρινή Συμφωνία", την οποία σε νέα εκτέλεση μας έδωσε ξανά το 2006.

Σταύρος Ξαρχάκος, F.G. Lorca: Llanto por Ignacio Sanchez Mejias (2006)

Σήμερα θα σταθούμε σε μία από τις περιπτώσεις της δισκογραφίας μας που ένα έργο του ίδιου δημιουργού εμφανίζεται σε διπλή εκδοχή* και μάλιστα με μια χρονική απόσταση κάπου τριών δεκαετιών ανάμεσα στις δυο εκδοχές! Μιλώ βέβαια για το έργο Θρήνος για τον Ιγνάθιο Σάντσιεθ Μεχίας του Σταύρου Ξαρχάκου σε ποίηση Federico Garcia Lorca και ελληνική απόδοση του Νίκου Γκάτσου, το οποίο κυκλοφόρησε στην πρώτη του γραφή το 1969 σε φόρμα λαϊκής καντάτας, ενώ το 2006 επανεκδόθηκε σε νέα επεξεργασία και πολύ διευρυμένη μορφή με τον ισπανόφωνο τίτλο Llanto por Ignacio Sanchez Mejias, έτσι που η αρχική διάρκεια των 57 λεπτών έφτασε τελικά να ξεπεράσει τις δύο ώρες!

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά τους. Ο Γάλλος σκηνοθέτης Perre Jourdan, γνωστός μας κι από μια παλιότερη συνεργασία του με τον Γιάννη Μαρκόπουλο για την αφιερωματική τηλεταινία "L' anniversaire", ζήτησε από τον Σταύρο Ξαρχάκο να επανεπεξεργαστεί το πρωτότυπο έργο του 1969 αντικαθιστώντας τη λαϊκή ορχήστρα με συμφωνική. Ο συνθέτης πράγματι έσκυψε και πάλι στο έργο του και ανασκεύασε εξαρχής το υλικό, ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες μιας μεγάλης σκηνικής εκδοχής σε μορφή όπερας (τραγωδίας) σε δύο πράξεις και πέντε σκηνές. Η νέα αυτή εκδοχή παρουσιάστηκε αρχικά στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών το 1996, όπου και πραγματοποιήθηκε η ηχογράφηση που πέρασε στη δισκογραφία με μεγάλη καθυστέρηση, δέκα ολόκληρα χρόνια αργότερα (2006), από τη Legend.

Πρόκειται για μια φιλόδοξη παραγωγή με διεθνείς συνεργασίες που έδωσε στο έργο μια τελείως άλλη διάσταση. Πέρα από τη χρήση συμφωνικής ορχήστρας, της Armonia Nova που διευθύνει ο συνθέτης, και την υπερδιπλάσια διάρκεια του έργου σε σχέση με την πρώτη του γραφή, εδώ παρουσιάζεται πλέον στην πρωτότυπη γλώσσα, δηλαδή στα ισπανικά, όπως ακριβώς το έγραψε ο ποιητής, και γιαυτό τα αφηγηματικά μέρη τα αποδίδει η Ισπανίδα ηθοποιός Isabel Ayukar, ενώ τα φωνητικά η Γαλλίδα μεσόφωνος Lucile Vignon. Τα ισπανικά ηχοχρώματα που διανθίζουν τη συμφωνική ορχήστρα αποδίδουν με τις κιθάρες τους ο Ισπανός Jose Maria Gallardo del Rey και ο Ιταλός Anjello Desiderio. Συμμετέχει επίσης το ελληνικό χορωδιακό σχήμα Fons Musicalis υπό τη διεύθυνση του Κωστή Κωνσταντάρα.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι η έκδοση μας προσφέρει στο ξεκίνημά της κι ένα σπάνιο ηχητικό ντοκουμέντο με τον ποιητή Νίκο Γκάτσο να απαγγέλλει ένα απόσπασμα από το έργο ("Cuerpo presente") και μάλιστα στην ισπανική γλώσσα.