Κώστας Καπνίσης: Τραγούδια από τον κινηματογράφο (1990)

Σαν σήμερα, στις 20 Νοεμβρίου 1920, γεννήθηκε ο Κώστας Καπνίσης (1920-2007), μια ξεχωριστή προσωπικότητα της ελληνικής μουσικής, ένας συνθέτης πολυδιάστατος και πολυγραφότατος, αν και η δισκογραφική του παρουσία είναι δυσανάλογα πενιχρή και τον αδικεί κατάφωρα. Κλασικοθρεμμένος με σπουδαίους δασκάλους, όπως ο Νίκος Σκαλκώτας, ο Μάριος Βάρβογλης και ο Γιάννης Παπαϊωάννου, νωρίς στράφηκε στην ελαφρά μουσική, για να βρει το φυσικό του χώρο στον κινηματογράφο, όπου και μας έδωσε το σημαντικότερο μέρος του έργου του επενδύοντας μουσικά πάνω από 120 ταινίες, συμμετέχοντας σε πολλά μουσικά και κινηματογραφικά Φεστιβάλ (Βραζιλία, Χιλή, Ισπανία, Ρωσία κ.ά) και αποσπώντας πολλά βραβεία εντός κι εκτός της χώρας μας. 

Η πρώτη ταινία με δική του μουσική ήταν η κωμωδία Μια νύχτα στον παράδεισο (1951) του Θανάση Μεριτζή και τελευταία η Μαρκησία του λιμανιού (1988) του Νίκου Φώσκολου. Οι περισσότερες από τις ταινίες αυτές είναι ασήμαντες, αλλά αποκτούν μια οντότητα αποκλειστικά και μόνο χάρις στην πρωτότυπη μουσική του Καπνίση που τις συνοδεύει. Έχει συνθέσει μουσική κάθε είδους και ανάλογα με τις σκηνικές ανάγκες κάθε φορά. Μερικές από τις γνωστότερες ταινίες με δική του μουσική είναι: Κατήφορος (1961), Το δόλωμα (1964), Τζένη Τζένη (1966), Υπολοχαγός Νατάσσα (1970), Οι γενναίοι του Βορρά (1970), Παπαφλέσσας (1971), Υποβρύχιο Παπανικολής (1971), Αδέρφια μου αλήτες πουλιά (1971)

Το 1990 η Lyra με επιμέλεια του Μάκη Δελαπόρτα εξέδωσε ένα αφιερωματικό άλμπουμ στον συνθέτη με τίτλο Τραγούδια από τον κινηματογράφο με μια ανθολογία δεκατεσσάρων συνολικά τραγουδιών του Κώστα Καπνίση που ακούστηκαν σε παλιές ελληνικές ταινίες της δεκαετίας του '60 (κυρίως) και συγκεκριμένα στις ταινίες: Μην ερωτεύεσαι το Σάββατο (1962), Τα παλιόπαιδα (1963), Το δόλωμα (1964), Κοντσέρτο για πολυβόλα (1967), Ο μικρός δραπέτης (1969), Όταν η πόλις πεθαίνει (1969), Υπολοχαγός Νατάσσα (1970), Υπερήφανοι αετοί (1971) και Αδέρφια μου αλήτες πουλιά (1971). Τους στίχους των τραγουδιών υπογράφουν οι: Μίμης Τραϊφόρος, Κώστας Πρετεντέρης, Αλέκος Σακελλάριος, Λευτέρης Παπαδόπουλος, Πυθαγόρας, Ηλίας Λυμπερόπουλος, Νέστορας Μάτσας, Μιχάλης Παπανικολάου, Ντίνος Δημόπουλος και Νίκος Φώσκολος. Τα ερμηνεύουν οι: Αλίκη Βουγιουκλάκη, Γιάννης Πουλόπουλος, Τζένη Βάνου, Κλειώ Δενάρδου, Ρίτα Σακελλαρίου και Μαίρη Χρονοπούλου. 

Ο συνθέτης κινείται με την ίδια ευκολία από το ελαφρό στο λαϊκό ή στο χορευτικό και τζαζ τραγούδι προσφέροντας μερικές θαυμάσιες στιγμές που ακούστηκαν πολύ, έστω κι αν πλέον είναι ξεχασμένες, όπως: Άσ' το το χεράκι σου, Μην ερωτεύεσαι το Σάββατο, Το δάκρυ μας σταλιά σταλιά, Μου αρέσουνε τ' αγόρια, Κλείσαν οι δρόμοι με βροχή κ.ά. Πάντως η συλλογή είναι πολύ μικρή, για να έχει τη φιλοδοξία ότι αποτελεί επαρκές δείγμα της κινηματογραφικής τραγουδοποιίας του σπουδαίου συνθέτη.

Αγνή Μπάλτσα: Τραγούδια της πατρίδας μου (1986)

Σήμερα συμπληρώνει τα 80 χρόνια της η διάσημη Ελληνίδα μεσόφωνος Αγνή Μπάλτσα, η οποία γεννήθηκε στις 19 Νοεμβρίου 1944 στη Λευκάδα και κατάφερε να εδραιωθεί στις κορυφαίες θέσεις του λυρικού θεάτρου παγκοσμίως από το 1968 που πρωτοεμφανίστηκε στην όπερα της Φρανκούρτης και στη συνέχεια με πάμπολλες συμμετοχές στο Φεστιβάλ του Σάλτσμπουργκ, πατρίδα του Μότσαρτ, αλλά και του κορυφαίου αρχιμουσικού Herbert von Karajan, ο οποίος στάθηκε ο μεγάλος της μέντορας για πολλά χρόνια στο χώρο της όπερας.

Τον Νοέμβριο του 1985 η Αγνή Μπάλτσα, διανύοντας εκείνη την εποχή την πιο ακμαία φάση της καριέρας της, ηχογράφησε στην Αθήνα για λογαριασμό της μεγάλης γερμανικής δισκογραφικής εταιρείας Deutsche Grammophon ειδικευμένης στο κλασικό ρεπερτόριο, ένα "ελληνικό" άλμπουμ με διεθνή τίτλο Songs My Country Taught Me και ελληνικό «Τραγούδια της Πατρίδας μου». Με τη στενή συνεργασία του Σταύρου Ξαρχάκου επέλεξε ένδεκα κλασικά ελληνικά τραγούδια γραμμένα από τρεις κορυφαίους Έλληνες συνθέτες, τον Μίκη Θεοδωράκη ("Μέρα Μαγιού", "Το τρένο φεύγει στις οχτώ", "Σε πότισα ροδόσταμο"), τον Μάνο Χατζιδάκι ("Γαρίφαλο στ' αφτί", "Όνειρο παιδιών της γειτονιάς", "Ο ταχυδρόμος") και τον Σταύρο Ξαρχάκο ("Στου Όθωνα τα χρόνια", "Άσπρη μέρα", "Βαρκαρόλα", "Τα τρένα που φύγαν") και για το φινάλε ένα τραγούδι του Βασίλη Τσιτσάνη ("Αρχόντισσα").

Όλη τη μουσική επιμέλεια του υλικού, την ενορχήστρωση και τη διεύθυνση ορχήστρας επωμίστηκε ο Σταύρος Ξαρχάκος διασκευάζοντας με τον κατάλληλο τρόπο τα τραγούδια, ώστε να μπορούν να γίνουν ευκολότερα προσλήψιμα κι από το διεθνές μουσικόφιλο κοινό, στο οποίο άλλωστε απευθυνόταν ο δίσκος κατά κύριο λόγο. Το λαϊκό στοιχείο λοιπόν παίρνει μια λόγια φορεσιά, χωρίς να προδίδεται η μελωδική του ουσία. Το αποτέλεσμα μοιάζει σαν ένα είδος φωνητικού κοντσέρτου για μπουζούκι και ορχήστρα σε ένδεκα μέρη. 

Στην εκτέλεση των τραγουδιών έλαβε μέρος η Πειραματική Ορχήστρα Αθηνών και ο μεγάλος σολίστας του μπουζουκιού Κώστας Παπαδόπουλος. Η ερμηνεία της Μπάλτα πιθανότατα να ξένισε τους Έλληνες ακροατές, αλλά είναι βέβαιο ότι στάθηκε στα υψηλά στάνταρ που χαρακτήριζαν τις ερμηνείες της στο λυρικό τραγούδι. Όλη η παραγωγή και η έκδοση είναι υψηλών ποιοτικών προδιαγραφών με εξολοκλήρου ψηφιακή ηχογράφηση (DDD) που μας προσφέρει ένα λαμπερό ακρόαμα.

Ο Χρήστος Τσάγκας διαβάζει Γιάννη Ρίτσο (2009)

Ολοκληρώνουμε σήμερα το εκτεταμένο αυτό αφιέρωμα στις δισκογραφημένες απαγγελίες ποιημάτων του Γιάννη Ρίτσου με άλλο ένα επετειακό αφιέρωμα που εκδόθηκε το 2009, τη χρονιά δηλαδή που γιορτάστηκαν τα 100 χρόνια του ποιητή. Ο δίσκος έχει τίτλο Ο Χρήστος Τσάγκας διαβάζει ποίηση Γιάννη Ρίτσου και διανεμήθηκε μέσω του έγκριτου λογοτεχνικού περιοδικού Θέματα Λογοτεχνίας που κυκλοφορεί από το 2005 ανελλιπως κάθε τετράμηνο από τις εκδόσεις Γκοβόστη.

Το περιεχόμενο του δίσκου μας συνδέει έμμεσα με τη χθεσινή επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, καθώς φιλοξενεί μεταξύ άλλων και την ποιητική συλλογή Χειρονομίες, η οποία εκδόθηκε το 1972 με υλικό γραμμένο κατά το διάστημα 1969-1970, αμέσως δηλαδή πριν από τη σύνθεση των ποιημάτων της συλλογής Διάδρομος και σκάλα, όταν δηλαδή ο ποιητής είχε επιστρέψει από την εξορία στη Λέρο και είχε τεθεί υπό περιορισμό στο σπίτι της συζύγου του στο Καρλόβασι της Σάμου. 

Ο δίσκος φιλοξενεί επίσης ποιήματα από δυο άλλες ποιητικές συλλογές του Γιάννη Ρίτσου, τις Μαρτυρίες (πρώτη σειρά, 1963) με ποιήματα γραμμένα στο διάστημα 1957-1963, και Μονοβασιά (1982) με ποιήματα της όψιμης δημιουργικής του περιόδου γραμμένα στο Καρλόβασι, τη Μονεμβασιά, την Τρίπολη και την Αθήνα στα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια (1974-1976).

Όλα τα ποιήματα διαβάζει ο ηθοποιός Χρήστος Τσάγκας (1939-2011), ένας χαρισματικός αφηγητής με καθαρή φωνή και ρωμαλέο ύφος που άφησε το στίγμα του στην ελληνική δισκογραφία με εμβληματικές απαγγελίες, όπως στους δίσκους: Άσμα ηρωικό κιαι πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας (1968) σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη και μουσική Νότη Μαυρουδή, Ο Δείπνος ο Μυστικός (1984) του Σταύρου Ξαρχάκου και Καντάτα Ελευθερίας (1995) του Χρήστου Λεοντή. Την απαγγελία εδώ συνοδεύει με πρωτότυπα θέματα για κλασική κιθάρα ο Μιχαηλάγγελος Τουμανίδης.

Ο Γιάννης Ρίτσος διαβάζει τη Ρωμιοσύνη (1974)

Η επέτειος της μεγάλης φοιτητικής εξέγερσης στο Πολυτεχνείο που κορυφώθηκε στις 17 Νοεμβρίου 1973, πριν από 51 ακριβώς χρόνια, σηματοδοτώντας τη σταδιακή αποσύνθεση και τελικά την πτώση του απριλιανού καθεστώτος, τιμάται κάθε χρόνο με πολύ δυναμικό τρόπο, ενώ κάποιες μουσικές που συνδέονται με την επέτειο έχουν ήδη χαραχθεί βαθιά στη συλλογική μας μνήμη. Ανάμεσα στις μουσικές αυτές χωρίς αμφιβολία την πρώτη θέση έχει η εμβληματική Ρωμιοσύνη του Μίκη Θεοδωράκη με την καταλυτική ερμηνεία του Γρηγόρη Μπιθικώτση.

Η Ρωμιοσύνη βέβαια αποτελεί μια από τις κορυφαίες ποιητικές στιγμές του Γιάννη Ρίτσου. Το έργο αυτό επέλεξε ο ποιητής για τον τρίτο κατά σειρά δίσκο της Lyra (Διόνυσος) με απαγγελίες ποιημάτων του που εκδόθηκε αμέσως μετά τη Μεταπολίτευση του 1974 με τον Νότη Μαυρουδή να τον συνοδεύει παίζοντας με την κιθάρα του μελωδίες από τη μουσική σύνθεση του Μίκη Θεοδωράκη.

Το έργο ανήκει στην πρώιμη δημιουργική φάση του Ρίτσου, κατά το πρώτο διάστημα του εμφυλίου σπαραγμού (1945-1947), πριν ο ίδιος γίνει το θύμα της μισαλλοδοξίας της εποχής και πάρει το δρόμο της εξορίας (1948-1952, Λήμνος, Μακρόνησος, Άη Στράτης). Αναγκαστικά λοιπόν εκδόθηκε αργότερα, το 1954, ενταγμένο στην ευρύτερη ποιητική συλλογή "Αγρύπνια". Ο ποιητής με το έργο αυτό αντανακλά την ιστορική παράδοση του ελληνισμού αναδεικνύοντας με καίρια εκφραστική δύναμη και ισχυρά φορτισμένο λόγο μια πατρίδα σε αέναη αγωνιστική εγρήγορση για την ελευθερία, την ανθρωπιά και μια δίκαιη κοινωνία. 

Επισημαίνω ότι το 1975 ο σκηνοθέτης Νίκος Καβουκίδης γύρισε το ντοκιμαντέρ "Μαρτυρίες" με θέμα την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Στο συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ καταγράφεται μεταξύ άλλων και η δημόσια απαγγελία της "Ρωμιοσύνης" από τον ίδιο τον ποιητή κατά την πρώτη επέτειο της εξέγερσης (17 Νοεμβρίου 1974) με τη συγκλονιστική φωνή του να δονεί τη λαοθάλασσα των διαδηλωτών που είχε κατακλύσει τους κεντρικούς δρόμους της πρωτεύουσας πανηγυρίζοντας για την πρόσφατη ακόμη αποκατάσταση της δημοκρατίας! 

Γιάννης Ρίτσος: Διάδρομος και σκάλα (2009)

Εκτός από το δίσκο Ο Γιώργος Χρονάς διαβάζει Γιάννη Ρίτσο που είδαμε χθες, μέσα στο 2009, τη χρονιά της 100ης επετείου από τη γέννηση του Γιάννη Ρίτσου, κυκλοφόρησε ακόμη ένας δίσκος με δικά του ποιήματα και μάλιστα με απαγγελία από τον ίδιο. Τίτλος του δίσκου: Διάδρομος και σκάλα. Η έκδοση πραγματοποιήθηκε με την ευθύνη του Ελληνικού Κέντρου Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) και περιλαμβάνει ένα 46σέλιδο βιβλιαράκι, καθώς κι ένα ψηφιακό δίσκο με απαγγελίες 31 συνολικά ποιημάτων από την ομώνυμη ποιητική συλλογή (Κέδρος, 1973).

Το υλικό του συγκεκριμένου ηχογραφήματος μας συνδέει επίσης με τη μεγάλη επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου που τιμάται αύριο, καθώς πρόκειται για ποιήματα γραμμένα στα χρόνια του χουντικού καθεστώτος, όταν ο ποιητής γνώρισε νέες διώξεις από το καθεστώς. Αφού πρώτα υπέστη την οδυνηρή εμπειρία της εξορίας στη Γυάρο και το Παρθένι της Λέρου (1967-1968), στη συνέχεια υποχρεώθηκε σε αυστηρό κατ' οίκον περιορισμό στη Σάμο (Καρλόβασι), στο σπίτι της γυναίκας του, όπου κάθε επικοινωνία με τον έξω κόσμο ήταν αυστηρά απαγορευμένη, ενώ η υγεία του ήδη είχε κλονιστεί, καθώς οι γιατροί διέγνωσαν καρκίνο της ουροδόχου κύστης. 

Παρόλα αυτά - ή ίσως και εξαιτίας αυτών - ο ποιητής θα αξιοποιήσει το χρόνο του με μια συστηματική και εξαντλητική προσπάθεια τακτοποίησης του έργου του. Στις αρχές του 1970 είχε κιόλας αρχίσει την επεξεργασία των ποιημάτων της νέας του συλλογής που έλαβε τελικά τον τίτλο Διάδρομος και σκάλα με ποιήματα που αποπνέουν έντονα μια διάθεση ματαιότητας που είχαν επιτείνει και η προσωπική του περιπέτεια υγείας, αλλά και ο πρόσφατος χαμός της αδελφής του Νίνας. Χρησιμοποιώντας τρίτο ή δεύτερο πρόσωπο γίνεται έντονα εξομολογητικός, έως αυτοσαρκαστικός, γράφοντας με εντατικούς ρυθμούς, λες και ήθελε να προλάβει το επερχόμενο τέλος του. Κυριαρχεί μια πνιγηρή ατμόσφαιρα πλημμυρισμένη από τη διάχυτη αίσθηση του θανάτου και της ματαιότητας. Ο ποιητής νιώθει πως ακόμη και οι μεγάλες αξίες που υπηρέτησε σ' όλη του τη ζωή τώρα πια τον έχουν προδώσει...

Η έγκριτη μελετήτρια του έργου του ποιητή Χρύσα Προκοπάκη, που επιμελήθηκε το πλούσιο ένθετο της έκδοσης, μας πληροφορεί ότι η ίδια τον Αύγουστο του 1970 συμμετείχε σε μια μικρή αποστολή μαζί με τον Γάλλο σκηνοθέτη Αντουάν Βιτέζ (παλιό γραμματέα του Λουίς Αραγκόν), που επισκέφτηκε τον ποιητή στη Σάμο και κατάφερε να ηχογραφήσει τις συγκεκριμένες απαγγελίες με τη φωνή του σε 31 από τα 99 συνολικά ποιήματα της συλλογής, όσα δηλαδή χωρούσε η διαθέσιμη μαγνητοταινία. Η φωνή του ποιητή ακούγεται κουρασμένη, αλλά πάντα ξεχωριστά εκφραστική. "Λυπημένη, αλλά νηφάλια, βαθαίνει τις λέξεις χωρίς να τις ακονίζει", σημειώνει η Προκοπάκη, εξομολογείται και αποκαλύπτει το ταραγμένο τοπίο του εσωτερικού του κόσμου. Ένα σπουδαίο ντοκουμέντο.

Ο Γιώργος Χρονάς διαβάζει Γιάννη Ρίτσο (2009)

Το 2009 γιορτάστηκε η επέτειος των 100 χρόνων από τη γέννηση του μεγάλου ποιητή Γιάννη Ρίτσου (1909-1990) και στο πλαίσιο ποικίλων αφιερωμάτων είχαμε και μια πολύ ενδιαφέρουσα δισκογραφική δραστηριότητα βασισμένη στο έργο του ποιητή, όπως η διπλή μελοποίηση της συλλογής Πρωινό άστρο (1955) από τον Σάκη Τσιλίκη και τον Νίκο Ζουρνή (με το δίσκο "Χιλιόμετρα"), αλλά και δυο εκδόσεις με απαπγγελίες ποιημάτων του, μία από τον ίδιο με τίτλο "Διάδρομος και σκάλα" κι άλλη μία από τον Γιώργο Χρονά.

Ο ποιητής και εκδότης Γιώργος Χρονάς (γενν. 1948), υπεύθυνος του λογοτεχνικού περιοδικού Οδός Πανός, το οποίο εκδίδεται ανελλιπώς εδώ και 43 χρόνια (από το 1981), συμμετέχοντας στην εκατοστή επέτειο της γέννησης του Γιάννη Ρίτσου αφιέρωσε ολόκληρο το τεύχος 146 στο έργο του ποιητή προσφέροντας μάλιστα στους αναγνώστες του κι ένα ψηφιακό δίσκο με τίτλο Ο Γιώργος Χρονάς διαβάζει Γιάννη Ρίτσο. Περιλαμβάνονται 27 συνολικά ποιήματα, από τα οποία τα πρώτα εννιά προέρχονται από τη συλλογή "Ο κόσμος είναι ένας" (1978), ενώ κοινό σημείο θεματικής αναφοράς όλων των ποιημάτων είναι οι ποιητικές εντυπώσεις του Ρίτσου από ένα ταξίδι του στην Ιταλία (Σαλέρνο, Πομπηία, Σιένα, Ρώμη, Βατικανό, Παζολίνι). 

Στο δίσκο επίσης περιλαμβάνονται και δυο μελοποιημένα ποιήματα, ένα από τον θεατρικό μονόλογο "Φαίδρα" (1978) με τίτλο "Η αγιότητα πριν απ' την αμαρτία" σε μουσική του Χαρίλαου Τρουβά και ερμηνεία του Θοδωρή Τσαγγάρη με συνοδεία πιάνου από τον Παναγιώτη Τσεβά, κι άλλο ένα από τη συλλογή "Ερωτικά" (1981) με τίτλο "Σάρκινος λόγος" σε μουσική και ερμηνεία του Ηλία Στεργίου.

Ο Γιώργος Χρονάς περιγράφει με πιητικό τρόπο την επαφή του με τον Ρίτσο: Κάθε φορά που διαβάζω ποιήματά του ξαναμπαίνω στο μάθημα των αισθημάτων. Άρρωστα ή υγιή έρχονται και με απαλύνουν. Μια σάλπιγγα ακούγεται, ένα παιδί ψηλά κοιτά πάνω από την Πύλη των Λεόντων, στην είσοδο του Κάστρου της Μονεμβάσιας, το σπίτι που γεννήθηκε ο ποιητής. Πιο κάτω, ο τάφος του, μες στη νύχτα φέγγει. Έχει πανσέληνο απόψε. Ο Ξένος, από την ομώνυμη συλλογή του, με υποδέχεται – προηγήθηκε ο Ρίτσος και ακολούθησε ο Παζολίνι με το Θεώρημά του, έχουν το ίδιο θέμα. Κάποιο ραδιόφωνο παίζει. Ένα παράθυρο ανοίγει. Ο Γιάννης Ρίτσος είναι εδώ. Πάντα μένει εδώ. Δεν έχει φύγει...

Η Μελίνα Μερκούρη στη Σονάτα του Σεληνόφωτος του Γιάννη Ρίτσου (2004)

Η Σονάτα του Σεληνόφωτος, γραμμένη το 1956, σηματοδοτεί την ώριμη ποιητική φάση του Γιάννη Ρίτσου, η οποία εκτείνεται ως τις αρχές της δεκαετίας του '70 και οριοθετείται με την έκδοση της συγκεντρωτικής συλλογής Τέταρτη Διάσταση (Κέδρος, 1972) με τη Σονάτα ως το παλαιότερο χρονικά κείμενο. Το έργο αποτελεί ένα σκηνικό μονόλογο μιας ηλικιωμένης γυναίκας σε μορφή εξομολόγησης και συγχρόνως παράκλησης για την ίδια τη ζωή που δε γνώρισε ποτέ κλεισμένη στο σκοτεινό της δωμάτιο. Το σκηνικό περιγράφει με ακρίβεια ο ίδιος ο ποιητής: "Ανοιξιάτικο βράδι. Μεγάλο δωμάτιο παλιού σπιτιού. Μια ηλικιωμένη γυναίκα, ντυμένη στα μαύρα, μιλάει σ’ έναν νέο. Δεν έχουν ανάψει φως. Απ’ τα δυο παράθυρα μπαίνει ένα αμείλικτο φεγγαρόφωτο. Ξέχασα να πω ότι η Γυναίκα με τα Μαύρα έχει εκδώσει δυο τρεις ενδιαφέρουσες ποιητικές συλλογές θρησκευτικής πνοής...".

Το ποίημα αποδείχθηκε σε ένα από τα δημοφιλέστερα του Γιάννη Ρίτσου, ενώ έχει και μια ενδιαφέρουσα δισκογραφική παρουσία. Ο ίδιος ο ποιητής το επέλεξε στον πρώτο δίσκο με απαγγελίες ποιημάτων του (1966) στο πλαίσιο της σειράς Ελληνικά Ποιήματα της Lyra (Διόνυσος). Το 1985 ο Θάνος Μικρούτσικος μας έδωσε μια εξαιρετική μελοποίηση του έργου που συμπεριλήφθηκε στο δίσκο Αντιθέσεις με ερμηνευτή τον βαθύφωνο Φραγκίσκο Βουτσίνο, ενώ μια πολύ εκφραστική επανεκτέλεση της ίδιας μελοποίησης είχαμε το 2004 από τον Κώστα Θωμαΐδη στο δίσκο Ο σχοινοβάτης. 

Νωρίτερα ωστόσο, το 1980, είχε προηγηθεί μια ραδιοφωνική απαγγελία της Μελίνας Μερκούρη για το Τρίτο Πρόγραμμα του Μάνου Χατζιδάκι. Η ηχογράφηση αυτή μεταφέρθηκε σε δίσκο και διανεμήθηκε μέσω του λογοτεχνικού περιοδικού Η Λέξη το 2004. Η Μελίνα καταθέτει μια δυνατή ανάγνωση του κειμένου με εκφραστική πειστικότητα αποδεκνύοντας την υποκριτική της άνεση, καθώς αισθάνεται κανείς ότι είναι ταυτισμένη με τη γηραιά κυρία του ποιητικού μονολόγου! Συνοδευτικά ακούγεται το γοητευτικό Adagio από την ομώνυμη Σονάτα για Πιάνο του Μπετόβεν.

Ο Γιάννης Ρίτσος διαβάζει τον Αποχαιρετισμό (1975)

Η πολυμορφική ποίηση του Γιάννη Ρίτσου περιλαμβάνει και μια ιδιαίτερη και ξεχωριστή κατηγορία ποιημάτων που θα μπορούσαμε να τα ονομάσουμε "αγωνιστικά". Πρόκειται για μια ιδιότυπα στρατευμένη ποίηση που δεν περιορίζεται στα στενά πλαίσια μιας συγκεκριμένης πολιτικής ιδεολογίας, αλλά αγκαλιάζει τις υψηλές πατριωτικές ιδέες ολόκληρου του έθνους φωτίζοντας το αγωνιστικό πνεύμα της αυτοθυσίας των αληθινών του ηρώων. Έτσι ο Ρίτσος έγινε συνώνυμος της Ρωμιοσύνης και εντάσσεται δικαιωματικά στη στενή χορεία των εθνικών μας ποιητών.

Ο συγκλονιστικός απελευθερωτικός αγώνας μιας εσχατιάς του ελληνισμού, της μαρτυρικής Κύπρου, πρώτα κατά την πενταετία 1955-1959 ενάντια στην αγγλοκρατία κι αργότερα ενάντια στον στυγερό Αττίλα (1974) στάθηκε η πηγή έμπνευσης του ποιητή και απέφερε δύο σημαντικά έργα, τον Αποχαιρετισμό (1957) και τον Ύμνο και Θρήνο για την Κύπρο (1974) αντίστοιχα. 

Από τη σειρά λοιπόν απαγγελιών του Γιάννη Ρίτσου που εξέδωσε η Lyra υπό την ετικέτα Διόνυσος κυκλοφόρησε το 1975 ο δίσκος Ο Γιάννης Ρίτσος διαβάζει τον Αποχαιρετισμό με την επισήμανση του υποτίτλου: Οι τελευταίες ώρες του Γρηγόρη Αυξεντίου μες στη φλεγόμενη σπηλιά. Πρόκειται για μια συγκλονιστική ελεγεία αφιερωμένη στο μαρτυρικό θάνατο του Κύπριου αγωνιστή της ΕΟΚΑ Γρηγόρη Αυξεντίου (1928-1957), ο οποίος πολεμώντας ηρωικά κατά των Άγγλων βρέθηκε αποκλεισμένος σε μια σπηλιά κοντά στη Μονή Μαχαιρά στο όρος Τρόοδος κι εκεί κάηκε ζωντανός στις 3 Μαρτίου 1957 στα 29 μόλις χρόνια του. 

Ο ποιητής χωρίς πομπώδεις μεγαλοστομίες μας δίνει ένα βαθιά συγκινητικό και ανθρώπινο κείμενο που απαγγέλλει ο ίδιος με τη συναρπαστική εκφορά του λόγου που τον διέκρινε. Η αφήγηση γίνεται σε πρώτο πρόσωπο, καθώς ο ποιητής - ανακαλώντας τις προσωπικές του τραυματικές εμπειρίες από το κολαστήριο της Μακρονήσου - ταυτίζεται με τον ήρωα περιγράφοντας τις τελευταίες στιγμές της θυσίας του. Η έκδοση κοσμείται στο εξώφυλλο με χαρακτικό της Βάσως Κατράκη.

Ο Μιχάλης Γκανάς διαβάζει Γκανά (2009)

Έφυγε σήμερα από τη ζωή στα 80 χρόνια του ο σπουδαίος ηπειρώτης ποιητής, πεζογράφος και στιχουργός Μιχάλης Γκανάς (1944-2024), μια πολυσχιδής προσωπικότητα με σπουδές στη Νομική Αθηνών και δραστηριότητα στο χώρο του βιβλίου και της διαφήμισης. Το 1978 εξέδωσε την πρώτη ποιητική του συλλογή με τίτλο "Ακάθιστος Ύμνος", ενώ το 1989 μας έδωσε τη συναρπαστική αυτοβιογραφικού χαρακτήρα συλλογή "Γυάλινα Γιάννενα", για να συνεχιστεί αυτός ο κύκλος με αρκετές ακόμη συλλογές ως το 2010. Ο λόγος του χαρακτηρίζεται από έντονα ηπειρώτικα χρώματα και βαθύ λυρισμό συνδυασμένα με μια αφοπλιστικής απλότητας και εκφραστικής δύναμης γραφή.

Ο Μιχάλης Γκανάς πρωτοεμφανίστηκε στο χώρο της ελληνικής δισκογραφίας το 1983 με δυο τραγούδια σε μουσική του Νίκου Ξυδάκη από το δίσκο Πρώτο βράδυ στην Αθήνα ("Στο Σου Μι Τζου", "Η γυναίκα του Πρωτομάστορα"), ενώ κατά τη δεκαετία του '90 είχε έντονη παρουσία στη δισκογραφία συνεργαζόμενος με πολυάριθμους και εντελώς διαφορετικού ύφους συνθέτες (Μίκης Θεοδωράκης, Νίκος Μαμαγκάκης, Νίκος Κυπουργός, Παναγιώτης Καλαντζόπουλος, Ευανθία Ρεμπούτσικα, Δημήτρης Παπαδημητρίου, Ara Dinkjian, Goran Bregovic, Λαυρέντης Μαχαιρίτσας, Μίνως Μάτσας, Μιχάλης Χριστοδουλίδης κ.ά.). Μεταξύ αυτών και αρκετές ολοκληρωμένες δουλειές, όπως: Μυστικά τραγούδια (Νίκος Μαμαγκάκης, 1991), Ασίκικο Πουλάκη (Μίκης Θεοδωράκης, 1996), Έρωτα δεν ξέρεις ν' αγαπάς (Ευανθία Ρεμπούτσικα, 2004). Το 2017 κυκλοφόρησε η πιο πρόσφατη δισκογραφική του δουλειά βασισμένη στην ποιητική συλλογή Γυάλινα Γιάννενα με μουσική του Νίκου Ξυδάκη.

Από την πλούσια ωστόσο αυτή δισκογραφική παρουσία του Μιχάλη Γκανά θα ήθελα να επιλέξω ως αφιέρωμα στη μνήμη του έναν ποιητικό δίσκο που κυκλοφόρησε το 2009 στο πλαίσιο της νεότερης σειράς (δεύτερη περίοδος) της Lyra (Διόνυσος) με γενικό τίτλο Ελληνική Ποίηση. Ο δίσκος επιγράφεται Ο Μιχάλης Γκανάς διαβάζει Γκανά και περιλαμβάνει αναγνώσεις από τον ίδιο τον ποιητή επιλεγμένων ποιημάτων του μέσα από το σύνολο του ποιητικού του έργου και ειδικότερα από τις συλλογές: Ακάθιστος Ύμνος, Μαύρα λιθάρια, Τα άγρια και τα ήμερα, Βήματα πίσω, Ακαριαία, Γυάλινα Γιάννενα, Παραλογή, Ο ύπνος του καπνιστή, Άψινθος, Γυναικών. Το τελευταίο μέρος της ανθολογίας περιλαμβάνει ένα απάνθισμα από σκόρπια ποιήματά του γραμμένα κατά το διάστημα 1969-1999.