Διονύσης Κυπριώτης: Πάω για Ιθάκη (2012)

Κλείνουμε αυτό το άτυπο αφιέρωμα στις δισκογραφικές παραγωγές του ανήσυχου "ρακοσυλλέκτη" ερευνητή του λαϊκού μας τραγουδιού Κώστα Χατζηδουλή (1946-2019) με δύο μάλλον άγνωστες παραγωγές του, από τις τελευταίες που πρόλαβε να υποστηρίξει λίγο πριν φύγει από τη ζωή. Πρόκειται για δύο δισκογραφικές καταθέσεις του Διονύση Κυπριώτη (γενν. 1961), ερασιτέχνη δημιουργού που τον συνέδεε στενή φιλία με τον Χατζηδουλή, αφού άλλωστε είναι ο άνθρωπος που έχει σήμερα στη διάθεσή του το αρχείο του παραγωγού, το οποίο ελπίζουμε κάποια στιγμή να τροφοδοτήσει νέες δισκογραφικές εκδόσεις αντλημένες από το πλούσιο και εν πολλοίς ανεξερεύνητο θησαυροφυλάκιο του αυθεντικού λαϊκού μας τραγουδιού.

Το 2012 λοιπόν σε ανεξάρτητη παραγωγή εκδόθηκε το διάρκειας 29 λεπτών άλμπουμ Πάω για την Ιθάκη, η πρωτόλεια δισκογραφική δουλειά του Διονύση Κυπριώτη με εννιά πρωτότυπα τραγούδια γραμμένα πάνω στους αυθεντικούς δρόμους του λαϊκού μας τραγουδιού (ζεϊμπέκικο, καμηλιέρικο, χασάπικο, χασαποσέρβικο, καλαματιανός) σε στίχους του Θεόδωρου Ποάλα, του Βασίλη Λάμπρου, του Νίκου Παπαδόπουλου και του ίδιου του συνθέτη. Τα τραγούδια είναι καλογραμμένα και διαθέτουν την πηγαία ομορφιά του αληθινού ερασιτέχνη αποκαλύπτοντας ωστόσο και μια βαθιά αντίληψη της λαϊκής αισθητικής, χωρίς ανούσιους εντυπωσιασμούς και παραπλανητικές φιοριτούρες. 

Ο εξαίρετος σολίστ του μπουζουκιού και συνθέτης Σπύρος Ιωαννίδης - ένα μόλις χρόνο πριν φύγει από τη ζωή - συνέβαλε με τη δική του μαστοριά στο θαυμάσιο αποτέλεσμα ενορχηστρώνοντας το υλικό και παίζοντας μπουζούκι. Μαζί του και άλλοι άξιοι μουσικοί, όπως ο Παντελής Μπενετάτος (πιάνο), ο Σπύρος Παναγιωτόπουλος (κρουστά), ο Γιώτης Σαμαράς (κιθάρα) και ο Κώστας Κωνσταντίνου (μπάσο). Αντάξιοι του αυθεντικού αυτού υλικού στέκονται και οι ερμηνευτές του Μιχάλης Δημητριάδης, Εβελίνα Αγγέλου, Μανώλης Καϊτατζής και Γιώργος Ρωμοσιός.

Η λιτή έκδοση, παρά τον ιδιωτικό της χαρακτήρα, είναι ιδιαίτερα καλαίσθητη και φέρει τη σφραγίδα του τελειομανή Κώστα Χατζηδουλή με τα όμορφα εικαστικά του Αντώνη Καπίρη που κοσμούν το εξώφυλλο.

Ασεβή τροπάρια εικονογραφημένα (2000)

Μια πολύ ιδιαίτερη, αλλά εξαιρετική από κάθε άποψη παραγωγή του Κώστα Χατζηδουλή αποτελεί το άλμπουμ με τον χαρακτηριστικό τίτλο Ασεβή τροπάρια εικονογραφημένα που κυκλοφόρησε το 2000 από τη Virgin. Το υλικό του άλμπουμ προέρχεται από το προνομιακό πεδίο ενδιαφέροντος του ανήσυχου παραγωγού, δηλαδή το ρεμπέτικο τραγούδι, με ειδικό θεματικό κέντρο, όπως επισημαίνεται εύγλωττα και από τον τίτλο της έκδοσης και όπως μας εξηγεί με πλήρη ειλικρίνεια ο παραγωγός στο ένθετο σημείωμά του:

"Είναι παμπάλαια ιστορία. Προσωπικά την εζησα για πρώτη φορά πριν πάρα πολλά χρόνια, όταν πρωτοείδα στους τόμους του μεταεπαναστατικού Ελεύθερου Τύπου μερικά στιχάκια που εθεωρούντο (και είναι βέβαια) έμμετρη σάτιρα. Μια σάτιρα γιομάτη 'ασέβεια' τις πιότερες φορές, όπως και τα αυτοσχέδια δίστιχα του λαού που ακολούθησαν : 'Του Οθωνα το φέσι το κάνανε σκαμνί, να κάτσ' η Αμαλία να κάνει το παιδί! Του Οθωνα το φέσι το δέσαν σε κλαδί, να τρέξ η Αμαλία ν' αφήσει το παιδί! Ε, δεν ήθελα και πάρα πολύ για να αρχίσω, ξέρετε. Κι αφού έτσι το 'θελε η μοίρα, σας προσκαλώ τώρα να παρακολουθήσουμε μαζί το διάβα τούτης της ιστορίας που μοιραία με οδήγησε στο σκάρωμα μιας δημοσιογραφικής, σατιρικής, κοινωνικής και θρησκευτικής έκδοσης. 'Ασεβή' , 'ασεμνα' και 'ανήθικα΄ τροπάρια βρίσκουμε πάρα πολλά μέσα στον πλούτο της ανόθευτης ελληνικής δισκογραφίας. Άλλωστε η πρώτη επιβολή λογοκρισίας στα δισκογραφικά τραγούδια (το 1937) από την αηδιαστική δικτατορία Άγγλων - Γλίξμπουργκ - Μεταξά μετέβαλε αμέσως και την καραμέλα που είδαμε ('Απαγορεύονται διότι το περιεχόμενό τους καθάπτεται της πατρίδος, της θρησκείας και των ελληνικών ηθών και εθίμων κλπ) σε καθεστώς. Η προσωπική μου σχέση έμπαινε 'ανάμεσα' στη φοβερή σχέση δισκογραφικού τραγουδιού και Τύπου. Μια αδιανόητα ελκυστική σχέση που, επαναλαμβάνω, αποτέλεσε και το αρχικό - και οριακό - ερέθισμα για το σκάρωμα της έκδοσης που έχετε στα χέρια σας. Από την αρχή απέφυγα να φτιάξω ένα δίσκο αποκλειστικά με τραγούδια χασισοπότικα. Γιατί κυκλοφορούν πολλοί τέτοιοι δίσκοι στην αγορά φτιαγμένοι πάρα πολύ καλά, από πολλούς ανθρώπους. Επίσης δεν ήθελα να συμπεριλάβω πολλά τραγούδια γύρω από την ελευθεροστομία του λαού. Γιατί αυτό έγινε (μοναδικά μπορώ να πω) από τη Δόμνα Σαμίου. Αλλά και γιατί μια τέτοια έκδοση χρειάζεται πάρα πολύ μεγάλη (και ειδική) προετοιμασία. Μόνο ένα τέτοιο τραγούδι (ελευθερόστομο) έχουμε στο δίσκο μας και αυτό μπήκε από μόνο του επειδή θεώρησε ότι εδώ ήταν η θέση του. Και για να μην κουραζόμαστε: Με το κριτήριο του ερευνητή του ελληνικού Τύπου επέλεξα τα τραγούδια αυτής της έκδοσης. Δεν το έχω ξανακάνει. Και μου είναι πάρα πολύ δύσκολο να τα αναλύσω περισσότερο τώρα. Θα προσθέσω μόνον, κλείνοντας, το εξής: Πριν βρίσετε, αδέλφια, προσπαθήστε να μπείτε μέσα σ' αυτό. Η διάταξη των τραγουδιών μάλιστα βοηθάει πιστεύω για μια ελεύθερη περιπλάνηση μέσα στην όλη ιστορία... ".

Η "αριθμητική" του δίσκου αναλύεται στα στοιχεία: 1+8+2. Ιδανικές αναλογίες για την ανάπτυξη ενός θέματος υπό μορφή σχολικής έκθεσης: Πρόλογος, κύριο θέμα, επίλογος. Κι εδώ ο πρόλογος δίνεται με το οργανικό θέμα "Προλεγόμενα", πρωτότυπη σύνθεση του μπουζουξή και συνθέτη Σπύρου Ιωαννίδη. Το κύριο θέμα που ακολουθεί περιλαμβάνει οκτώ παλιά λαϊκά τραγούδια που ανάγονται στα τέλη του 19ου αιώνα ως τη δεκαετία του '50 με συνθέσεις του Μάρκου Βαμβακάρη, του Βασίλη Τσιτσάνη, του Ανέστη Αθανασίου, του Στέλιου Χρυσίνη και του Στέλιου Πειραιώτη. Τέλος, το διπλό "Υστερόγραφο" (ο επίλογος δηλαδή) περιλαμβάνει δύο τραγούδια, από τα οποία το ένα είναι "Η λιτανεία του μάγκα" του Τσιτσάνη που το βρίσκουμε και στο κύριο σώμα της έκδοσης σε ρυθμό χασάπικου, ενώ στο "υστερόγραφο" έχει πάρει μορφή ζεϊμπέκικου! Το άλλο τραγούδι του "υστερόγραφου" είναι το πασίγνωστο τραγούδι "Πάρε πια το δρόμο σου" που υπογράφεται από τον Άκη Σμυρναίο και τον Μίμη Τραϊφόρο, δυο εκπροσώπους του "ελαφρού" τραγουδιού από την εποχή που είχαν αρχίσει να γεφυρώνονται οι δυο όχθες του τραγουδιού μας μέσω του λεγόμενου "αρχοντορεμπέτικου" κατά τη δεκαετία του '50.

Η ορχήστρα είναι απόλυτα ισορροπημένη, πιστή στην αυθεντική γραμμή του κλασικού λαϊκού τραγουδιού με την επιμέλεια του Σπύρου Ιωαννίδη. Τραγουδούν: Γιώργος Νταλάρας, Μιχάλης Δημητριάδης, Στέλιος Βαμβακάρης, Ερωφίλη, Χρυσούλα Χριστοπούλου, Εβελίνα Αγγέλου, Αρχέλαος και Χρήστος Νικολόπουλος. Σε κάποια τραγούδια μάλιστα συμμετέχει η αυτοσχέδια Ασεβέστατη Χορωδία σχηματισμένη από όλη την παρέα των ερμηνευτών.

Σπύρος Ιωαννίδης: Ο παράξενος ερωμένος (1994)

Συνεχίζουμε στην ίδια αισθητική γραμμή των τελευταίων παρουσιάσεων επικεντρώνοντας σε κάποιες ακόμη από τις προσεγμένες παραγωγές του εκλεκτικού παραγωγού Κώστα Χατζηδουλή (ή Ρακοσυλλέκτη). 

Σειρά λοιπόν έχει ο σημαντικός δεξιοτέχνης του μπουζουκιού και αξιόλογος, αν και ολιγογράφος, συνθέτης Σπύρος Ιωαννίδης, ο οποίος έφυγε πρόωρα από τη ζωή το 2013 σε ηλικία 58 χρόνων έχοντας πάντως προλάβει να γράψει τη δική του ενδιαφέρουσα ιστορία στο ελληνικό πεντάγραμμο. Η αθέατη πλευρά της δουλειάς του έχει να κάνει με τις αμέτρητες συμμετοχές του στις ηχογραφήσεις διαφόρων καλλιτεχνών, ενώ υπήρξε και μέλος του εξαιρετικού σχήματος Τρίχορδο δίπλα στον Κώστα Παπαδόπουλο και τον Χρήστο Κωνσταντίνου. 

Το 1994 λοιπόν ο Σπύρος Ιωαννίδης παρουσίασε τη μοναδική ολοκληρωμένη συνθετική του δουλειά σε παραγωγή του Κώστα Χατζηδουλή με τίτλο Ο παράξενος ερωμένος που εκδόθηκε από την ετικέτα Portrait της Sony Music. Πρόκειται για έναν κύκλο οκτώ καθαρόαιμων λαϊκών τραγουδιών που βασίζονται σε στίχους παλιών λαϊκών δημιουργών, όπως ο Λουκάς Νταράλας (πατέρας του Γιώργου Νταλάρα) και ο Γιάννης Λελάκης, αλλά και ο αιγυπτιώτης δημοσιογράφος και λόγιος Μάριος Βαϊανός (από δική του ποιητική συλλογή πήρε τον τίτλο ο δίσκος), καθώς και νεότερων, όπως η πανταχού παρούσα Λίνα Νικολακοπούλου, ο Αλέξανδρος Αλεξάνδρου (Θεόδωρος Ποάλας) και ο Κώστας Ερνάνης που δεν είναι άλλος από τον Κώστα Χατζηδουλή. 

Όλα τα τραγούδια, γραμμένα κατά το διάστημα 1988-1992, είναι θαυμάσια και είναι κρίμα που δεν πέρασαν στον κόσμο, καθώς μάλιστα ευτύχησαν και αντάξιων ερμηνειών με επικεφαλής τον Μανώλη Λιδάκη και συμμετοχή του Μιχάλη Δημητριάδη, της Σοφίας Βόσσου και της Αρλέτας. Την ενορχήστρωση επιμελήθηκε ο Θύμιος Παπαδόπουλος, ενώ ο ίδιος ο συνθέτης είναι επικεφαλής της ορχήστρας με το μπουζούκι του πλαισιωμένος από σπουδαίους σολίστες, όπως ο Νίκος Σακελλαράκης (τρομπέτα και φιλικόρδο), ο Βασίλης Χριστόπουλος (όμποε), ο Αντώνης Απέργης (ταμπουρά και κανονάκι), ο Νίκος Τσεσμελής (μπάσο), ο Γιώργος Ζαχαρίου (πιάνο), ο Γιώτης Σαμαράς (κιθάρες) και άλλοι.

Αξίζει να προσθέσουμε ότι η ψηφιακή επανέκδοση του δίσκου περιέχει το υλικό του αναλογικού δίσκου επαυξημένο και με τις ορχηστρικές αποδόσεις των τραγουδιών.

Αργυρώ Καπαρού: Χειρολαβές (2012)

Μετά τις δυο πρώτες προσωπικές της δουλειές (Μετάξι είναι το βλέμμα σου, 2000, Μη μου χαλάσεις το όνειρο, 2003) η Αργυρώ Καπαρού συνέχισε να δίνει το δισκογραφικό της παρών με σκόρπιες συμμετοχές, για να επανέλθει δυναμικά στο προσκήνιο με μια τρίτη προσωπική δουλειά μετά από μια ολόκληρη δεκαετία. Το 2012 λοιπόν κυκλοφόρησε από την ετικέτα RTime το άλμπουμ Χειρολαβές με 18 καινούργια τραγούδια σε μουσική της πρωτοεμφανιζόμενης Δάφνης Αλεξανδρή και στίχους της πολύπειρης και παραγωγικότατης Λίνας Νικολακοπούλου που έχει επιμεληθεί και την παραγωγή του δίσκου.

Πρόκειται για πολύ ενδιαφέρον υλικό - που τροφοδότησε και την αντίστοιχη σκηνική παράσταση - πλημμυρισμένο από λυρικές μελωδίες ανάμικτες με λαϊκά και ροκ στοιχεία ενορχηστρωμένα με ακουστικά όργανα (κιθάρες, ακορντεόν, βιολί, μπαγλαμά, κλαρίνο, τζουρά και πλήκτρα) μέσα σε ένα λιτό ηλεκτρονικό περίβλημα, όλα με την ευθύνη της συνθέτριας, η οποία μας εξηγεί και το πνεύμα που διατρέχει όλο το έργο σημειώνοντας χαρακτηριστικά: "Χειρολαβή είναι η στιγμή που χωράς σ' ένα βλέμμα και κρατιέσαι από μια σκέψη, ένα χέρι. Είναι όταν σ' ακούνε αληθινά, όταν σε καταλαβαίνουν. Για μένα φωτεινή χειρολαβή είναι η Λίνα Νικολακοπούλου με την ποιότητά της, με τον υπέροχο και θαρραλέο λόγο της. Χειρολαβές είναι η ευκαιρία και το παράθυρο που ανοίγει στην ανθεκτική τελικά ομορφιά αυτού του κόσμου, σε πείσμα της επίμονης ασχήμιας που μας άλωσε...".

Οι στίχοι της Λίνας Νικολακοπούλου αποκαλύπτουν για μια ακόμη φορά τις ποιητικές καταβολές της έμπνευσής της που - πέρα από μια επίφαση παιχνιδίσματος και εκζήτησης - κρύβει στο βάθος μια διαρκή αναζήτηση της κρυμμένης ομορφιάς της ζωής μας επιζητώντας εναγώνια τη χαμένη ανθρωπιά μας. Η ερμηνευτική προσέγγιση της Αργυρώς Καπαρού ανταποκρίνεται με πλήρη επίγνωση και ωριμότητα στις απαιτήσεις του ποιητικού και μουσικού λόγου και μας δίνει μια υποδειγματική ερμηνεία. Μαζί της στα φωνητικά συμμετέχουν μέλη της ομάδας Σπείρα Σπείρα, αλλά και άλλοι μουσικοί, όπως ο Σταμάτης Κραουνάκης, η Χριστίνα Αργύρη, ο Βασίλης Μασσαλάς, ο Κώστας Νικολόπουλος και η συνθέτρια. Η Λίνα Νικολακοπούλου "παρεμβαίνει" με αναγνώσεις στα τραγούδια "Ο κόσμος" και "Πανδρόσου" συνεισφέροντας μάλιστα και τη μουσική στο τραγούδι "Πες μου". Αξίζει επίσης να επισημάνουμε ότι το τραγούδι "Τα φτερά" αποτελεί απόσπασμα από τον "Προφητικό" λόγο, μέρος της ευρείας ποιητικής σύνθεσης Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου του μεγάλου μας ποιητή Κωστή Παλαμά (1959-1943).

Αργυρώ Καπαρού: Μη μου χαλάσεις το όνειρο (2003)

Μετά την καλή υποδοχή της πρώτης προσωπικής της δουλειάς με τίτλο Μετάξι είναι το βλέμμα σου (2000) κι αφού είχε μερικές σκόρπιες συμμετοχές σε κάποιες τηλεοπτικές μουσικές (Βαθύ κόκκινο, 2000, Εν Ιορδάνη, 2002), το 2003 η Αργυρώ Καπαρού μας έδωσε τη δεύτερη προσωπική της δουλειά με τίτλο Μη μου χαλάσεις το όνειρο, πάλι από τη Legend, την ίδια χρονιά που συμμετείχε και στον παιδικό δίσκο Τα δώρα της Πανδώρας του Τάσου Γκρους.

Ο δίσκος Μη μου χαλάσεις το όνειρο δεν περιέχει πρωτότυπα τραγούδια, αλλά μόνο επανεκτελέσεις παλιών κλασικών τραγουδιών από το λαϊκό και "έντεχνο" πεντάγραμμο φανερώνοντας έτσι την πρόθεση της ερμηνεύτριας να προβάλει τις φωνητικές της δυνατότητες εν είδει ρεσιτάλ αναμετρώμενη με ένα δοκιμασμένο ρεπερτόριο που έφερε τη σφραγίδα μεγάλων ερμηνευτών του παρελθόντος. Έχουμε λοιπόν δώδεκα τραγούδια που απλώνονται σε ένα χρονικό ορίζοντα σχεδόν 50 χρόνων, αφού το παλιότερο ανατρέχει στην προπολεμική εποχή και το νεότερο στα μέσα της δεκαετίας του '80. Συγκεκριμένα, τα ορόσημα του επιλεγμένου υλικού είναι το προπολεμικό ρεμπέτικο "Απόψε να μην κοιμηθείς" που έγραψε ο Βασίλης Τσιτσάνης το 1938 και είχε ερμηνεύσει η Ρίτα Αμπατζή, και το λαϊκό τραγούδι "Κυριακή σε είχα βρει" του Χρήστου Νικολόπουλου και Μάνου Ελευθερίου που είχε πρωτοακουστεί το 1985 από την Ελένη Βιτάλη. Από το ενδιάμεσο διάστημα αυτής της μακράς περιόδου έχουμε κλασικά τραγούδια του Γιάννη Παπαϊωάννου, του Μανώλη Χιώτη, του Νίκου Δαλέζιου, του Μάνου Χατζιδάκι, του Σταύρου Ξαρχάκου και του Γιώργου Κοντογιώργου. Προνομιακή μεταχείριση έχει ο Μανώλης Χιώτης με τέσσερα τραγούδια και ο Σταύρος Ξαρχάκος με δύο. Στους στίχους βρίσκουμε επίσης σπουδαία ονόματα, όπως: Χρήστος Κολοκοτρώνης, Κώστας Κοφινιώτης, Χαράλαμπος Βασιλειάδης, Λευτέρης Παπαδόπουλος, Μάνος Ελευθερίου, Άκος Δασκαλόπουλος και άλλοι.

Η Αργυρώ Καπαρού προσεγγίζει το σπουδαίο αυτό υλικό με σεβασμό, αλλά χωρίς καμία συμπλεγματική αναστολή απέναντι στις μεγάλες φωνές που το πρωτοτραγούδησαν, όπως μια Ρίτα Αμπατζή, μια Σωτηρία Μπέλλου, μια Μαίρη Λίντα, μια Βίκυ Μοσχολιού, ένας Σταμάτης Κόκοτας, ένας Γιάννης Πουλόπουλος ή ακόμη και μια Φλέρυ Νταντωνάκη! Ο Γιώργος Ζαχαρίου φρόντισε την ενορχήστρωση παίζοντας ο ίδιος πιάνο, συνεπικουρούμενος από εκλεκτούς μουσικούς, όπως ο Δημήτρης Μαριολάς στο μπουζούκι ή ο Ηρακλής Βαβάτσικας στο ακορντεόν.

Αργυρώ Καπαρού: Μετάξι είναι το βλέμμα σου (2000)

Άλλη μια ερμηνεύτρια που ανέδειξε η γόνιμη δεκαετία του '90 είναι και η Πειραιώτισσα Αργυρώ Καπαρού που διαθέτει εκφραστική φωνή μεσόφωνου και πρωτοεμφανίστηκε στο χώρο του τραγουδιού στα τέλη της δεκαετίας του '80, αλλά η πρώτη της δισκογραφική εμφάνιση σημειώθηκε μόλις το 1998 με το άλμπουμ του Τάσου Γκρους Του πόθου και του πάθους, όπου απέδωσε μαζί με τον Μιχάλη Δημητριάδη την υπέροχη μπαλάντα "Λουλουδάκι του χειμώνα", εγκαινιάζοντας έτσι τη μακρόχρονη συνεργασία της με τον συνθέτη.

Το 2000 λοιπόν η Αργυρώ Καπαρού παρουσίασε την πρώτη προσωπική της δισκογραφική κατάθεση που κυκλοφόρησε από τη Legend με τίτλο Μετάξι είναι το βλέμμα σου. Ο δίσκος περιλαμβάνει δώδεκα τραγούδια έντεχνου λαϊκού ύφους με ανατολίτικες αποχρώσεις. Από αυτά τα πέντε φέρουν την υπογραφή του Τάσου Γκρους, ένα από τα οποία ("Ο Παναγής") βασίζεται σε αμελοποίητους στίχους της μεγάλης Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου, ενώ τα υπόλοιπα έχουν στίχους του Ηλία Κατσούλη, της Καίτης Παπαδάκη και της Ανθούλας Αθανασιάδου. Μουσική επίσης έγραψαν οι Μ. Σαντάλ, Σωτήρης Γεραλής, Σταμάτης Χατζηευσταθίου και ο γνωστός στιχουργός Θεόδωρος Ποάλας που εδώ εμφανίζεται και ως συνθέτης τριών τραγουδιών. Περιλαμβάνεται επίσης σε δεύτερη εκτέλεση και το τραγούδι "Ο μέγας Ανατολικός" του Μίνωα Μάτσα, το οποίο είχε ερμηνεύσει λίγο νωρίτερα ο Μανώλης Χατζημανώλης στο δίσκο Ο μάγος της πόλης (1997).

Την ενορχήστρωση επιμελήθηκε ο Γιώργος Ζαχαρίου, ενώ στα φωνητικά συμπράττουν η Μαρία Σπυροπούλου και (σε ένα τραγούδι) ο Μανώλης Μητσιάς. Συμμετέχουν επίσης αξιόλογοι μουσικοί, όπως ο Δημήτρης Μαργιολάς (μπουζούκι, τζουρά, μπαγλαμά), ο Θανάσης Βασιλόπουλος (κλαρίνο, νέι) και ο Δημήτρης Μπαρμπαγάλας (ηλεκτρική κιθάρα). Την εικαστική επιμέλεια είχε η ζωγράφος (και σκηνογράφος) Μαρία Σεβαστάκη.

Ερωφίλη: Τραγουδάκι μου (2001)

Η τρίτη προσωπική δισκογραφική εμφάνιση της Ερωφίλης με τίτλο Τραγουδάκι μου κυκλοφόρησε το 2001, δυο χρόνια μετά το Στα μυστικά σου βάλε με (1999) και τέσσερα μετά το Πάμε για το Γιάχο Βάχο (1997). Αυτές είναι οι τρεις ολοκληρωμένες δουλειές που συνέβαλαν στην εδραίωσή της ερμηνεύτριας στο ελληνικό πεντάγραμμο, η οποία πάντως αμέσως μετά προτίμησε να ανακόψει την προσωπική της πορεία και να ενταχθεί στο φωνητικό σύνολο Τρίφωνο (μαζί με τον Νίκο Κουρουπάκη και τον Δημήτρη Υφαντή), όπου και θα παραμείνει για μια δεκαετία περίπου γνωρίζοντας σημαντική εμπορική επιτυχία.

Ο δίσκος Τραγουδάκι μου είναι ένας καλογραμμένος κύκλος τραγουδιών σε ύφος λαϊκής μπαλάντας με μουσική του πιανίστα Σάκη Βαρέμ και στίχους του Λάζαρου Παριανού, ο οποίος υπήρξε στη συνέχεια και συνεργάτης του Τρίφωνου. Ένα τραγούδι ("Και θα σε παντευτώ") έχει στίχους της Αθηνάς Παριανού. Συνολικά έχουμε εννέα καινούργια τραγούδια, από τα οποία το φερώνυμο του τίτλου ακούγεται σε διπλή εκδοχή, μία ορχηστρική ως εισαγωγή του δίσκου και μία φωνητική ως επίλογος. 

Η έκδοση φέρει και πάλι την υπογραφή του ακαταπόνητου ερευνητή του λαϊκού τραγουδιού και εκλεκτικού παραγωγού Κώστα Χατζηδουλή και κυκλοφόρησε από την ετικέτα V2 Records, χωρίς πάντως να ακουστεί ιδιαίτερα.

Ερωφίλη: Στα μυστικά σου βάλε με (1999)

Με το δίσκο 12 Ανέκδοτα της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου (1996), που είδαμε χθες, έκανε την πρώτη δισκογραφική της εμφάνιση ως δεύτερη φωνή η ερμηνεύτρια Ερωφίλη, κατά κόσμον Αθηνά Χανδράκη, η οποία γεννήθηκε στα Χανιά το 1968 και σπούδασε χορό, χορογραφία και φωνητική στην Αθήνα. Η πρώτη ολοκληρωμένη προσωπική της δουλειά ήρθε το 1997 με το άλμπουμ Πάμε για το Γιάχο Βάχο, ενώ ακολούθησε το 1999 το άλμπουμ Στα μυστικά σου βάλε με και το 2001 το Τραγουδάκι μου. Στη συνέχεια εντάχθηκε στο φωνητικό τρίο Τρίφωνο μαζί με τον Νίκο Κουρουπάκη και τον Δημήτρη Υφαντή, όπου παρέμεινε επί μία δεκαετία, για να συνεχίσει την προσωπική της πορεία αμέσως μετά ηχογραφώντας τον τελευταίο μέχρι στιγμής προσωπικό της δίσκο με τίτλο Στα λόγια της ψυχής που εκδόθηκε το 2018 από τον Μετρονόμο.

Ο δίσκος Στα μυστικά σου βάλε με αποτελεί άλλη μια εκλεκτή παραγωγή του Κώστα Χατζηδουλή κι εκδόθηκε από τη Minos-EMI. Περιλαμβάνει δέκα όμορφα λαϊκά τραγούδια, όλα σε στίχους του Αλέξανδρου Αλεξάνδρου που δεν είναι άλλος από τον γνωστό και πρόωρα χαμένο στιχουργό Θεόδωρο Ποάλα (1948-2012). Τη μουσική υπογράφουν παλιότεροι και νεότεροι λαϊκοί συνθέτες και συγκεκριμένα οι: Κώστας Παπαδόπουλος (ο γνωστός δεξιοτέχνης του μπουζουκιού), Χρήστος Νικολόπουλος, Τάσος Γκρους, Δομένικος Βαμβακάρης και Σπύρος Ιωαννίδης, ο τελευταίος ως πρώτο μπουζούκι και ενορχηστρωτής των τραγουδιών. Μεταξύ των συνθετών αναφέρεται και το όνομα Παντελής Σπυρογιώτης*, το οποίο ωστόσο δεν είναι παρά ένα ψευδώνυμο που σχηματίστηκε με συνδυασμό στοιχείων από τα ονόματα των μουσικών Σπύρου Ιωαννίδη (μπουζούκι), Παντελή Μπενετάτου (πιάνο), Σπύρου Παναγιωτόπουλου (κρουστά) και Γιώτη Σαμαρά (κιθάρες)!

Οι ερμηνείες της Ερωφίλης είναι χαμηλόφωνες και απόλυτα ταιριαστές με το ύφος και το χρώμα των τραγουδιών. Μάλιστα αρκετά τραγούδια τα αποδίδει έχοντας δίπλα της σημαντικές φωνές σε ρόλο σεγόντου, όπως ο Χρήστος Νικολόπουλος, ο Μιχάλης Δημητριάδης και - η έκπληξη - ο Γιάννης Πάριος! Κορυφαία στιγμή η τριφωνία της Ερωφίλης με τον Χρήστο Νικολόπουλο και τον Μιχάλη Δημητριάδη στην υπέροχη λαϊκή μπαλάντα "Φίλε, γλυκέ μου φίλε" που κλείνει με ένα σύντομο ταξιμάκι αφιερωμένο στον Γιώργο Ζαμπέτα. Το τραγούδι μάλιστα αυτό είχε πρωτοακουστεί νωρίτερα στον πρώτο προσωπικό δίσκο της Ερωφίλης Πάμε για το Γιάχο Βάχο (1997). 

12 Ανέκδοτα της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου (1996)

Με αφορμή την πρόσφατη παρουσίαση της δισκογραφίας του συνθέτη Τάσου Γκρους είχαμε την ευκαιρία να αναφερθούμε και σε κάποιους ερμηνευτές που συνεργάστηκαν με τον συνθέτη, για τους οποίους αξίζει να ρίξουμε μια δεύτερη ματιά, γιατί έχουν ήδη αξιοπρόσεκτη παρουσία στο ελληνικό τραγούδι κι ας μην έχουν καταφέρει ποτέ να παίξουν πρωταγωνιστικό ρόλο.

Ξεκινώ λοιπόν με τον λαϊκό τραγουδιστή Μιχάλη Δημητριάδη (γενν. 1959), ερμηνευτή του άλμπουμ Του πόθου και του πάθους (1998), ο οποίος έκανε την πρώτη δισκογραφική του εμφάνιση το 1981 με το άλμπουμ Αφετηρία και στη συνέχεια αργά και σταθερά εδραιώθηκε στο χώρο του ελληνικού τραγουδιού με αξιόλογες συνεργασίες (Σταμάτης Σπανουδάκης, Γιάννης Μαρκόπουλος, Χρήστος Νικολόπουλος κ.ά.). Το 1996 ο εκλεκτικός παραγωγός Κώστας Χατζηδουλής τον επέλεξε για μια φιλόδοξη παραγωγή αφιερωμένη αποκλειστικά στη μεγάλη λαϊκή στιχουργό Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου (1893-1972) στο πλαίσιο μιας παλιάς δέσμευσης του παραγωγού απέναντι στη στιχουργό και στον Βασίλη Τσιτσάνη που είχε στην κατοχή του κάμποσα ανέκδοτα στιχάκια της, τα οποία δεν πρόλαβε να μελοποιήσει. Έτσι προέκυψε το σημαντικό άλμπουμ 12 Ανέκδοτα της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου που εκδόθηκε από την ετικέτα Portrait της Sony στο πλαίσιο της σειράς "Μικρά Πρακτικά του Ελληνικού Τραγουδιού".

Τι να πούμε άραγε για την Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου που να μην έχει ήδη ειπωθεί και γραφτεί εκατοντάδες φορές! Η σπουδαιότερη αναμφισβήτητα γυναικεία παρουσία στο χώρο της ελληνικής στιχουργικής κατά την περίοδο του μεταρεμπέτικου λαϊκού τραγουδιού (δεκαετίες '50 και '60), πολυγραφότατη, ευφάνταστη, πρωτότυπη και ενίοτε αληθινή ποιήτρια του λαϊκού στίχου με εκατοντάδες υπέροχες στιγμές που έγιναν τραγούδια και πέρασαν στα χείλη όλου του λαϊκού κόσμου εδώ και πολλές δεκαετίες! Ο Απόστολος Καλδάρας ήταν ο συνθέτης που είχε μαζί της την πιο γόνιμη ποιοτικά και ποσοτικά συνεργασία, αλλά και πολλοί άλλοι εκλεκτοί δημιουργοί, όπως ο Βασίλης Τσιτσάνης, ο Γιάννης Παπαϊωάννου, ο Μανώλης Χιώτης, ο Μπάμπης Μπακάλης, ο Κώστας Καπλάνης, ο Σταύρος Τζουανάκος, ο Γιώργος Ζαμπέτας, ο Στέλιος Καζαντζίδης, ο Αντώνης Ρεπάνης, ο Αντώνης Κατινάρης, αλλά κι ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Σταύρος Ξαρχάκος και ο Κώστας Χατζής! Μεταθανάτια μάλιστα αρκετοί συνθέτες ανέσυραν από τα συρτάρια της ανέκδοτους στίχους και μας έδωσαν όμορφα τραγούδια, όπως ο Χρήστος Νικολόπουλος, ο Γιάννης Σπανός, ο Σταμάτης Κραουνάκης και η Δήμητρα Γαλάνη.

Το άλμπουμ 12 Ανέκδοτα της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου, πέρα από το ανέκδοτο υλικό που ανασύρει από τη λήθη, έχει κι ένα πολύ ειδικότερο ενδιαφέρον. Γιατί η βασική ιδέα του παραγωγού ήταν να μελοποιηθούν τα δώδεκα αυτά ανέκδοτα στιχάκια της Παπαγιαννοπούλου από δώδεκα διαφορετικούς συνθέτες, οι οποίοι να είναι ταυτόχρονα και ξεχωριστοί δεξιοτέχνες του μπουζουκιού καλύπτοντας μάλιστα και διαφορετικές γενιές μπουζουξήδων! Έτσι θα βρούμε εδώ να συνυπάρχουν οι παλιότεροι, όπως ο Γιώργος Ζαμπέτας, ο Τάκης Μπίνης, ο Νίκος Καρανικόλας, ο Θύμιος Στουραΐτης, ο Γιάννης Μωραΐτης, ο Κώστας Παπαδόπουλος και ο Στέλιος Ζαφειρίου με νεότερους εκπροσώπους, όπως ο  ο Χρήστος Νικολόπουλος, ο Θανάσης Πολυκανδριώτης, ο Γιώργος Ζήκας, ο Σπύρος Ιωαννίδης και ο Χρήστος Κωνσταντίνου. Ένα αληθινό καλειδοσκόπιο του λαϊκού μας τραγουδιού που απλώνεται σε όλους τους κλασικούς λαϊκούς δρόμους (ζεϊμπέκικο χιτζάζ και ουσάκ, χασάπικο, απτάλικο, σαμπάχ, τσιφτετέλι, καλαματιανό, μπολερό κ.ά.) και ενοποιείται κάτω από τη κοινή στέγη που προσφέρει η στιχουργική της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου!

Η ερμηνεία του Μιχάλη Δημητριάδη είναι σεμνή και απόλυτα ταιριαστή με το πνεύμα της έκδοσης, χωρίς εξάρσεις που επιδεικτικούς λαρυγγισμούς. Στα φωνητικά συμμετέχει και η Ερωφίλη, καθώς και η Βούλα Γκίκα, σύζυγος του συνθέτη και μπουζουξή Νίκου Καρανικόλα, εμβληματική λαϊκή φωνή από τα παλιά αποκλειστικά σε ρόλο σεγόντου δίπλα σε μεγάλους ερμηνευτές, όπως ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης.