Μάνος Χατζιδάκις: Ελλάς, η χώρα των ονείρων (1960)

Το 1960 υπήρξε μια οριακή χρονική συγκυρία για τον διάσημο Έλληνα συνθέτη Μάνο Χατζιδάκι, γιατί ήταν η χρονιά της παγκόσμιας καταξίωσής του μετά την κατάκτηση του όσκαρ τραγουδιού για "Τα παιδιά του Πειραιά", έστω κι αν ο ίδιος συνειδητά δεν το αποδέχθηκε ποτέ δηλώνοντας με κάθε ευκαιρία την απαξιωτική του διάθεση, γιατί θεωρούσε, όχι άδικα, ότι η λάμψη αυτού του βραβείου για ένα απλό τραγούδι - όχι από τα καλύτερά του - επισκίαζε επικίνδυνα το πιο σοβαρό του έργο!

Πάντως εκείνη η εποχή ήταν περίοδος δαιμονισμένης έμπνευσης του μεγάλου συνθέτη, η οποία διοχετεύτηκε πολύ γόνιμα στον κινηματογράφο, όπου έγραφε με καταιγιστικούς ρυθμούς. Έτσι λοιπόν, αμέσως μετά τη διάσημη μουσική για την ταινία του Ζιλ Ντασσέν, ήρθε μια παραγγελία από τη Γερμανία για τη μουσική επένδυση ενός κινηματογραφικού ντοκιμαντέρ που αναφερόταν στην Ελλάδα. Πρωτότυπος τίτλος της ταινίας: "Traumland der Sehnsucht". Τη σκηνοθέτησε ο Wolfgang Muller-Sehn. Στα ελληνικά ονομάστηκε "Ελλάς, η χώρα των ονείρων". Αν και πρόκειται για μάλλον αδιάφορη ταινία τουριστικού ενδιαφέροντος, ωστόσο διαθέτει αυτό το ακαταμάχητο πλεονέκτημα: Είναι πλημμυρισμένη με την εμπνευσμένη μουσική του Μάνου Χατζιδάκι.

Έχω μια ξεχωριστή αδυναμία στο συγκεκριμένο soundtrack, το οποίο θεωρώ το καλύτερο που έγραψε ποτέ ο Έλληνας συνθέτης. Κάθε φορά που το ακούω (μια δυο φορές το χρόνο), θυμάμαι μια επισήμανση που είχα κάνει από τα πρώτα πρώτα ακούσματα αυτής της θεσπέσιας μουσικής στα παιδικά μου χρόνια: Δεν υπάρχει άλλο ελληνικό μουσικό έργο με τόση "σπατάλη" πρωτότυπων μελωδικών ιδεών! 

Αν και στην ψηφιακή του έκδοση το έργο μοιράζεται σε μόλις έξι tracks, εγώ φρόντισα στο συγκεκριμένο rip από το αυθεντικό βινύλιο να χωρίσω όλες τις μελωδίες και τα θέματα που περιέχονται σ' αυτό το σπάταλο μουσικό καλειδοσκόπιο. Έτσι θα βρείτε συνολικά 26 κομμάτια, στα οποία περιλαμβάνονται ελάχιστες επαναλήψεις! Περισσότερα από 20 δηλαδή πρωτότυπα μουσικά θέματα μέσα στο ίδιο soundtrack! Νομίζω πως είναι κάτι απίστευτο. Κι έχω τη βεβαιότητα ότι ένας άλλος συνθέτης μ' αυτή την πρώτη ύλη στα χέρια θα μας έδινε 4-5 ανεξάρτητα έργα! Είναι γνωστό ότι τα soundtrack περιέχουν συνήθως ελάχιστα πρωτότυπα θέματα και συμπληρώνονται με ατέλειωτες επαναλήψεις ή παραλλαγές αυτών των θεμάτων. Εδώ όμως οι μοναδικές επαναλήψεις που εντοπίζονται αφορούν στη θεσπέσια μελωδία του τραγουδιού "Το πέλαγο είναι βαθύ", η οποία μάλιστα δεν ανήκει στον Χατζιδάκι, αλλά στον Μίκη Θεοδωράκη, παρμένη από το μπαλέτο του "Ελληνική αποκριά"! Ο ίδιος ο Μάνος το έχει ξεκαθαρίσει αυτό, αφού ξέρουμε καλά με πόση ειλικρίνεια θαύμαζε τη μουσική του μεγάλου συνοδοιπόρου του, ενώ δεν δίσταζε να δηλώνει οπαδός της θεωρίας του Στραβίνσκι ότι "οι μεγάλοι κλέβουν, ενώ οι μέτριοι μιμούνται"!
Άλλωστε τι σημασία είχε μία μελωδία, όταν το έργο κατακλύζεται από μια μελωδική πλημμυρίδα γεμάτη ελληνικά χρώματα; Νομίζω πως η βαθύτερη επιρροή του συνθέτη παραπέμπει στους μουσικούς χρωματισμούς των Γάλλων ιμπρεσιονιστών συνθετών των αρχών του 20ου αιώνα. Στο μυαλό μου δημιουργούνται άμεσοι συνειρμοί με το "Απομεσήμερο ενός φαύνου" του Claude Debussy ή το μπαλέτο "Δάφνις κια Χλόη" του Maurice Ravel.  

Η έμπνευση του συνθέτη πάντως οφείλεται εν πολλοίς και στο σημαντικό κείμενο που αποτέλεσε την αφετηρία της θεματολογίας των περισσότερων μελωδιών. Πρόκειται για την περίφημη "Αμοργό", το μοναδικό ολοκληρωμένο ποίημα που εξέδωσε ο Νίκος Γκάτσος στα χρόνια της γερμανικής κατοχής (1943) και βασίστηκε στις αρχές της αυτόματης γραφής και του υπερρεαλισμού. Αυτή είναι και η πρώτη μελοποιητική προσέγγιση του συνθέτη στο ποίημα, ενώ στα μεταγενέστερα χρόνια θα επανέλθει αρκετές φορές με την πρόθεση να το ολοκληρώσει, χωρίς τελικά να το καταφέρει ποτέ. Πάντως στο soundtrack ακούμε τα πρώτα υπέροχα δείγματα αυτής της μελοποίησης ερμηνευμένα υποβλητικά από τη φωνή της Νάνας Μούσχουρη, στην τελευταία συνεργασία της με τον Μάνο Χατζιδάκι.

Όσο κι αν η αξεπέραστη ομορφιά των τραγουδιών του συνθέτη ήταν μοιραίο τελικά να επισκιάσει πολλές από τις πιο απαιτητικές του δημιουργίες, νομίζω πως είναι ανάγκη να ξανασκύψουμε στο συγκεκριμένο έργο, για να το "ανακαλύψουμε" και να το αποκαταστήσουμε στο βάθρο που του αξίζει. Είναι ένα κρυμμένο αριστούργημα που θα ακούγεται πάντα αγέραστο και ολόφρεσκο, όσο κι αν ο αμείλικτος χρόνος θα ματαιοπονεί πασχίζοντας να θολώσει την κρυφή του γοητεία!

(c) LP | Fontana | 1960 | πηγή: d58