Ο "Θεόφιλος" του Παράσχου Μανιάτη και του λαϊκού ποιητή Δημήτρη Σιμιτσή

Αφού ολοκληρώσαμε χθες την παρουσίαση της δισκογραφημένης δουλειάς του Λέσβιου συνθέτη Παράσχου Μανιάτη, έχω τη χαρά να σταθώ σήμερα σ' ένα άγνωστο και ανέκδοτο μελοποιημένο ποίημα αφιερωμένο στον επίσης Λέσβιο λαϊκό ζωγράφο Θεόφιλο, κατά κόσμον Θεόφιλο Κεφαλά-Χατζημιχαήλ (περ. 1870-1934), ο οποίος έζησε σε απόλυτη ανέχεια περιπλανώμενος πότε στην περιοχή του Βόλου και πότε στον τόπο του, όπου πρόσφερε την ταπεινή του τέχνη κυριολεκτικά αντί πινακίου φακής φιλοτεχνώντας απλοϊκές (ναΐφ) εικόνες και τοιχογραφίες εμπνευσμένες από την ελληνική ιστορία και παράδοση. Μόνο μετά θάνατον αναγνωρίστηκε και μάλιστα πανηγυρικά η ξεχωριστή ποιότητα του έργου του που έγινε αντικείμενο αμέτρητων τεχνοκριτικών μελετών και δοκιμίων, μερικές φορές μάλιστα με τις βαριές υπογραφές ενός Σεφέρη, ενός Ελύτη ή ενός Εγγονόπουλου. 

Στο ελληνικό τραγούδι ανιχνεύονται κάποιοι στίχοι του Λευτέρη Παπαδόπουλου για τον Θεόφιλο στο τραγούδι «Δέκα παλικάρια» που μελοποίησε το 1970 ο Μάνος Λοΐζος για τις Θαλασσογραφίες του, την ίδια χρονιά που ο Νίκος Μαμαγκάκης μελοποίησε το φερώνυμο ποίημα του Ανδρέα Εμπειρίκου για το δίσκο Συλλογή 1, ενώ το 1976 ο Άκος Δασκαλόπουλος μορφοποίησε με προσφυή τρόπο σε ποιητικό λόγο μια σειρά από εικόνες που του ενέπνευσαν πίνακες του Θεόφιλου συγκροτώντας τον κύκλο τραγουδιών Ζωγραφιές απ’ τον Θεόφιλο με μουσική του Νότη Μαυρουδή. Τέλος, το 1989 στο δίσκο Απρίλη ψεύτη οι αδελφοί Κατσιμίχα μας έδωσαν το όμορφο τραγούδι «Θεόφιλος Χατζημιχαήλ» βασισμένο επίσης στο ποίημα του Ανδρέα Εμπειρίκου.

Η γενέθλια γη του μεγάλου ζωγράφου δεν ξέχασε βέβαια το εκλεκτό της τέκνο. Αυτό μου δίνει μια καλή ευκαιρία να σταθώ σ’ έναν ιδιαίτερο Λέσβιο ποιητή που, αν και περιορισμένης εγκύκλιας μόρφωσης (τέλειωσε μόνο το δημοτικό σχολείο), κατάφερε να γίνει σπουδαίος θεράπων της τέχνης του λόγου και να παρουσιάσει αξιόλογα ποιητικά δημιουργήματα ξεκινώντας το 1977 με την πρωτόλεια ποιητική του συλλογή «Μόχθος και ιδρώτας». Πρόκειται για τον Δημήτρη Σιμιτσή, γεννημένο στη Μυτιλήνη το 1934, ενεργό ακόμη και πάντα με ακμαίες τις πνευματικές του δυνάμεις. Ένα από τα πρώτα του ποιήματα ήταν εμπνευσμένο από τη ζωή του Θεόφιλου, την οποία περιέγραψε με βιογραφική ακρίβεια μέσα από ένα καλογραμμένο έμμετρο και ομοιοκατάληκτο ποίημα απλωμένο σε τέσσερις τετράστιχες στροφές («…Παντού ζωγράφιζε σκυφτός για μια φέτα ψωμί / μες στο βοριά που φύσαγε με βλέμμα θολωμένο / και προσπαθούσε να κρατά το χέρι τεντωμένο, / για να μπορεί στο έργο του να δώσει μια γραμμή…»).

Το ποίημα λοιπόν αυτό βρέθηκε στα χέρια του συνθέτη Παράσχου Μανιάτη, ο οποίος το μελοποίησε μαζί με πολλά ακόμη ποιήματα του Σιμιτσή και άλλων Λεσβίων ποιητών συγκροτώντας έτσι ένα μεγάλο σώμα μελοποιημένου ποιητικού υλικού που δυστυχώς παραμένει ανέκδοτο. Ευτυχώς τουλάχιστον που ο συνθέτης φρόντισε κατά καιρούς με ζωντανές του εμφανίσεις στο νησί, όπως η μεγάλη συναυλία που δόθηκε στο Δημοτικό Θέατρο Μυτιλήνης στις 8 Νοεμβρίου 2012 στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 100 χρόνια της απελευθέρωσης της Λέσβου από τους Τούρκους,  να κοινωνήσει την εξαιρετική δουλειά του στους συντοπίτες του δίνοντάς μας έτσι την ευκαιρία να σταχυολογήσουμε και το συγκεκριμένο ηχογράφημα με τίτλο «Ο λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος» που είναι γραμμένο σε ρυθμό τσάμικου και αποδίδεται όμορφα από τη λυρική ερμηνεύτρια Ελισάβετ Αθανασοπούλου.

Έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον να αφήσουμε τον ίδιο τον ποιητή Δημήτρη Σιμιτσή να μας μιλήσει από καρδιάς για τη γέννηση αυτού του ξεχωριστού στιχουργήματος: 

Από μικρό παιδί είχα ένα πάθος αυτό της μάθησης. Τα δύσκολα χρόνια όμως του πολέμου,  της κατοχής και του εμφύλιου μου στέρησαν την ευκαιρία να προχωρήσω και να κάνω το όνειρό μου πραγματικότητα (…). Μέσα στην πορεία αυτή του μόχθου και των δυσκολιών έρχονταν στο μυαλό μου αναπάντεχα τις νύχτες λέξεις, φράσεις που αργότερα έγιναν στίχοι. Αυτά τα βράδια έμενα ξάγρυπνος και έγραφα πολλές φορές πάνω στο πακέτο απ’ τα τσιγάρα μου, πάνω σε εφημερίδες ή όπου αλλού μπορούσα. Με το πέρασμα του χρόνου αυτό έγινε εντονότερο και έτσι με την παρότρυνση των φίλων μου έβγαλα την πρώτη ποιητική συλλογή «Μόχθος και ιδρώτας» το 1977. Στο βιβλίο αυτό ένα από τα ποιήματά μου αναφέρεται ζωγράφο Θεόφιλο, στον τσολιά, όπως τον έλεγα (…). Στην δεκαετία του '80 ένας ποιητής της εργατιάς συναντά ένα  επιστήμονα και συνθέτη τον Παράσχο Μανιάτη, ένα άξιο τέκνο της Λέσβου με μεγάλο έργο στην επιστήμη και την μουσική. Μαζί με τον  φιλόλογο Δημήτρη Πατίλα διοργάνωσαν μια εκδήλωση προς τιμή μου στο φουαγιέ του Δημοτικού Θεάτρου και εκεί ακούστηκε για πρώτη φορά μελοποιημένο από τον Παράσχο το ποίημά μου «Ο τσολιάς» μόνο με μια κιθάρα. Αργότερα έγινε μια συναυλία στο κάστρο της Μυτιλήνης στα πλαίσια του Λεσβιακού καλοκαιριού, όπου διηύθυνε ο ίδιος την ορχήστρα και ακούστηκαν και άλλα μελοποιημένα ποιήματά μου (…).

(c) Παράσχος Μανιάτης, Δημήτρης Σιμιτσής | 2012 | Πηγή: Δημ.Πατίλας