Νίκος Μαμαγκάκης: Ερωτόκριτος και Αρετούσα (1985)

Ο "Ερωτόκριτος" είναι το αριστούργημα της Κρητικής Σχολής και ένα κορυφαίο μνημείο που έχει καταγραφεί στην ελληνική γλώσσα. Γράφτηκε από τον Βιτσέντζο Κορνάρο (1553-1613/4) βασισμένο σε ιταλικό πρότυπο, από το οποίο θεωρείται σαφώς ανώτερο κείμενο. Η βασική μελωδία του "Ερωτόκριτου" αποτελεί ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα μελωδικά θέματα της ελληνικής παράδοσης κι έχει εμπνεύσει κατά καιρούς πολλούς έντεχνους και λόγιους συνθέτες μας.

Πρώτος και καλύτερος ανάμεσά τους ο σπουδαίος συμπατριώτης του ποιητή, ο Νίκος Μαμαγκάκης (1929-2013), ο οποίος έχει αναγάγει τη μελοποίηση του ποιήματος σε έργο ζωής, καθώς κατά καιρούς επανέρχεται με νέες μουσικές προτάσεις και ιδέες. Η πρώτη επαφή του με το ποίημα έγινε το 1964 για λογαριασμό της νεοσύστατης τότε εταιρίας Lyra. Το αποτέλεσμα ήταν ένα σπουδαίο μουσικό έργο σε μορφή σουίτας με παραλλαγές στη βασική μελωδία και με έντονα αναγεννησιακά ηχοχρώματα που αποδίδονται από λαούτο, τσέμπαλο, βιολοντσέλο, κοντραμπάσο και λύρα. 

Το 1967 ο Μαμαγκάκης ηχογράφησε μια οργανική σουίτα για πέντε όργανα πάνω στο μουσικό υλικό του προηγούμενου έργου του, ενώ το 1975 έγραψε τον "Νέο Ερωτόκριτο" βασισμένο σε κείμενο του Παντελή Πρεβελάκη. 

Το 1985 ο συνθέτης, μετά από παραγγελία του Μάνου Χατζιδάκι για λογαριασμό του Σείριου, επανήλθε στο κλασικό κείμενο του Κορνάρου γράφοντας ένα εκτενέστερο και πιο σύνθετο έργο με τίτλο "Ερωτόκριτος και Αρετούσα". Ο ίδιος χαρακτήρισε το έργο αυτό ως όπερα σε πέντε μέρη σε λιμπρέτο του ίδιου και του σκηνοθέτη Βασίλη Νικολαΐδη. Πράγματι το έργο αυτό ακολουθεί την τυπική φόρμα της κλασικής όπερας με εισαγωγή, άριες, ντουέτα, αφηγηματικά (recitativi) και χορωδιακά μέρη. 

Στην ερμηνεία των σολιστικών μερών συμμετέχουν ο Σπύρος Σακκάς, η Νένα Βενετσάνου, η Σαβίνα Γιαννάτου, ο Γιάννης Σαμσιάρης και ο Μάνος Μουντάκης. Συμμετέχει επίσης η Χορωδία του Δήμου Ηρακλείου που διευθύνει ο Δημήτρης Βιντίλα, καθώς και η μεγάλη Συμφωνική Ορχήστρα της Βουδαπέστης υπό τη διεύθυνση του συνθέτη.

Επισημαίνω, τέλος, ότι όλα τα παραπάνω έργα του Νίκου Μαμαγκάκη έχουν επανεκδοθεί στην ιδιωτική του εταιρία "Ιδαία" σε νέα επεξεργασία και εκτέλεση υπό την επιμέλεια του ίδιου τα τελευταία χρόνια της ζωής του. 

(c) 2LPs | ΣΕΙΡΙΟΣ | 1985 | πηγή: Ιδομενέας

Παραθέτω πιο κάτω τον αναλυτικό κατάλογο των δισκογραφημένων εμφανίσεων του "Ερωτόκριτου" είτε σε αυθεντικές κρητικές εκτελέσεις, είτε στις "έντεχνες" επεξεργασίες του από διάφορους συνθέτες. Ο κατάλογος προέρχεται από το προσωπικό μου αρχείο:

• Ερωτόκριτος (1964) Νίκου Μαμαγκάκη
• Ερωτόκριτος και Αρετούσα 1 & 2 (1966) Σπ. Σηφογιωργάκη
• Αρκάδι-Ερωτόκριτος (1967) Νίκου Μαμαγκάκη [οργανική σουίτα]
• Συλλογή 1 (1970) Νίκου Μαμαγκάκη [«Ερωτόκριτος»]
• Συλλογή (1974) δίσκος του Ν. Ξυλούρη [«Τ’ άκουσες Αρετούσα μου», διασκ. Στ. Ξαρχάκου]
• Νέος Ερωτόκριτος (1975) Νίκου Μαμαγκάκη
• Ερωτόκριτος (1976) Χρ. Χάλαρη [«Ο τροχός της μοίρας», «Ρίζες», «Η ώρα της αγάπης», «Τα θλιβερά μαντάτα», «Παράπονο της Αρετούσας», «Χωρισμός», «Η συνάντηση», «Το παραμύθι», «Ταραχή», «Θρήνος», «Το φανέρωμα», «Η μέρα η λαμπρή»]
• Ερωτόκριτος (1976) Γιάννη Μαρκόπουλου [για το Αμφι-Θέατρο του Σπ. Ευαγγελάτου]
• Ερωτόκριτος 1 & 2 (1976) Γιάννη Σκαλίδη
• Ερωτόκριτος (197…;) Μ. Καρπουτζάκη
• Κρήτη, αθάνατο νησί  (1981)  Σήφη Παναγιωτάκη [απόσπασμα από τον «Ερωτόκριτο»]
• Ερωτόκριτος και Αρετούσα (1985) Ν. Μαμαγκάκη (όπερα)
• Εν πλω (1987) Γ. Τσιαμούλη [απόσπασμα από «Ερωτόκριτο»]
• Ο χαΐνης (1990) Λουδοβίκου των Ανωγείων [«Ο όρκος της Αρετούσας»]
• Κρητών Έπος (1991) Χρ. Χάλαρη [«Θρηνωδία» από τη «Θυσία του Αβραάμ»]
• Ανα - γέννηση  (1996)  Γ. Μαρκόπουλου [Ενότητα “Ερωτόκριτος” : «Του κύκλου τα γυρίσματα...», «Ποιος εις τον κόσμο εφάνηκε», «Τα ’μαθες Αρετούσα μου», «Τα λόγια σου Ρωτόκριτε», «Οι τρεις χρόνοι περάσασι», «Είναι δυο μήνες σήμερο», «Μοίρα δε σε φοβούμαι πλιο», «Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός»]
• Τέσσερις δρόμοι για τον Ερωτόκριτο (2000) Ν. Ξυδάκη, Λουδοβίκου των Ανωγείων, Ψαραντώνη, Γ. Κουμεντάκη [«Μια κάποια λίγη πεθυμιά», «Γροικήσετε τον έρωντα», «Όσο στερεύγομαι», «’Ηντα δεν κάνει ο έρωτας», «Ο όρκος της Αρετής», «Πλια πάρα που το χιόνι», «Αφεντόπουλο της Μυτιλήνης», «Αφέντης της Μοθώνης», «Αφέντης της Μακεδονίας», «Αφέντης της Κορώνης», «Αφέντης της Σκλαβουνιάς, ρηγόπουλο της Κύπρου», «Ερωτόκριτος-Κρητικός», «Χαρίδημος», «Το δαχτυλίδι», «Ο αέρας» & 5 οργανικά]
• Ποίημα ερωτικόν λεγόμενον Ερωτόκριτος (2002) Γιάννης Ξυλούρης
• Η γιορτή των ανέμων (2003) Λουδοβίκου των Ανωγείων [«Ο θρήνος της Αρετούσας»]
• Τα τραγούδια της παλιάς πόλης (2003) Νίκου Μαμαγκάκη
• Ερωτόκριτος και Αρετή (2003) Γ. Μαρκόπουλου
• Οι λογισμοί είναι σαϊτιές (2004) Γ. Πολυχρονάκη [από τον «Ερωτόκριτο»]
• Μουσικά ξόμπλια ( ; ) Μ. Σταυρακάκη [αποσπάσματα από «Ερωτόκριτο»]
• Τα σα εκ των σων ( ; ) Δημ. Σγουρού [απόσπασμα από «Ερωτόκριτο»]
• Ενότητες τρεις (2005) Ν. Ξυδάκη, Β. Ρακόπουλου
• Ερωτόκριτος (Σαβίνα Γιαννάτου) / Άγιος Ερωτόκριτος / Ερωτόκριτος (λαϊκό μελόδραμα) / Ο Ερωτόκριτος (εκδοχή Σητείας) (2006) Νίκου Μαμαγκάκη
• Της αγάπης μαχαιριά (2006) Χρ. Παπαδόπουλου [«Ερωτόκριτος», διασκευή]
• Ορατόριο των Χρονικών (2007) Ν. Μαμαγκάκη
• Ποια πάθη από τον έρωντα (2008) Λουδοβίκου των Ανωγείων
• Κύρβα (2013) Νίκου Μαστοράκη [«Μάζωξη», απόσπασμα από “Ερωτόκριτο”]
• Ερωτόκριτος του Βασίλη Ρώτα (2016) Πάρι Παρασχόπουλου