100 Χρόνια Μίκης Θεοδωράκης: Ι. Ο Λόγιος Μίκης

Η σημερινή ημέρα αποτελεί μια πολύ ξεχωριστή ιστορική στιγμή για τη μουσική μας, αλλά και ευρύτερα για τον νεοελληνικό πολιτισμό. Συμπληρώνονται λοιπόν σήμερα 100 χρόνια, ένας ολόκληρος αιώνας, από τις 29 Ιουλίου 1925 που ήρθε στον κόσμο ο μέγας Έλληνας δημιουργός Μίκης Θεοδωράκης (1925-2021), ο οποίος μας αποχαιρέτησε μόλις πριν από 4 χρόνια πλήρης ημερών αφήνοντας πίσω του μιαν ανυπολόγιστης αξίας μουσική κληρονομιά ενός ογκωδέστατου έργου υψηλής αισθητικής αξίας που γαλούχησε και σημάδεψε βαθιά γενιές και γενιές Ελλήνων είτε από την απλή καθημερινή ζωή, είτε και από το χώρο της τέχνης, όπου μάλιστα η επιρροή του έχει υπερβεί τα ελληνικά σύνορα κι έχει δώσει στο έργο του τη σφραγίδα της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.

Στο Δισκοβόλο έχει φιλοξενηθεί μεγάλο μέρος του πολυσήμαντου αυτού έργου, ασφαλώς όλοι οι δημοφιλείς κύκλοι τραγουδιών του από την εποχή του Επιτάφιου (1960) και δώθε, σημαντικό επίσης μέρος από το θεατρικό και κινηματογραφικό του έργο, αλλά και μέρος του λόγιου, χωρίς φυσικά να είναι δυνατή η ολοκληρωμένη κάλυψη μιας τόσο ογκώδους εργογραφίας που διατρέχει ολόκληρο το φάσμα της μουσικής έκφρασης. Ως ένα μικρό λοιπόν αφιέρωμα στη σπουδαία επέτειο των 100 χρόνων του Μίκη Θεοδωράκη σκέφτηκα να παρουσιάσω ένα κορφολόγημα από σημαντικές και κατά το δυνατόν πιο αντιπροσωπευτικές στιγμές αυτού του έργου ταξινομώντας το σε τέσσερις διακριτές ενότητες που φανερώνουν και την ευρύτητα της μουσικής του ιδιοφυίας. Οι ενότητες είναι: Ι. Ο λόγιος Μίκης, ΙΙ. Ο λαϊκός Μίκης, ΙΙΙ. Ο λυρικός Μίκης, IV. Ο πολιτικός Μίκης.

Η πρώτη ενότητα (Ο Λόγιος Μίκης) αποτελεί ένα μικρό αφιέρωμα στο "λόγιο" έργο του συνθέτη, αυτό που κοινώς (αλλά μάλλον άστοχα) αποκαλείται "κλασική μουσική". Είναι το πεδίο που απασχόλησε τον συνθέτη σε όλο του το βίο, αλλά που το υπηρέτησε με απόλυτη προσήλωση στα πρώτα κυρίως δημιουργικά του χρόνια κατά τις δεκαετίες του '40 και '50, όταν, παράλληλα με τις μουσικές του σπουδές, αλλά και την αδιάκοπη πολιτική του δράση που στα δύσκολα εκείνα χρόνια του κόστισε ακριβά με φυλακίσεις, εξορίες και κατ' οίκον περιορισμούς, είχε ταχτεί συνειδητά στο συγκεκριμένο μουσικό πεδίο κι έγραψε μεγάλο όγκο συνθέσεων σε διάφορες φόρμες, από απλά θέματα για πιάνο ή συνθέσεις δωματίου για μικρά οργανικά σύνολα μέχρι ολοκληρωμένες συμφωνικές δημιουργίες (συμφωνίες ή μπαλέτα). Μετά το 1960 και την έκδοση του Επιτάφιου ο συνθέτης ανέκοψε κάπως το δημιουργικό οίστρο του στο συγκεκριμένο πεδίο αφιερώνοντας το μεγαλύτερο μέρος της δουλειάς του στο χώρο του λαϊκού τραγουδιού σε μια συνειδητή προσπάθεια να περάσει την υψηλή ποίηση στον απλό καθημερινό άνθρωπο, ενώ από τη δεκαετία του '80 επανήλθε δυναμικά στο λόγιο έργο του είτε με νέες δημιουργίες, είτε με αναμορφώσεις και ανασυνθέσεις παλιότερων έργων του.

Η μικρή ανθολογία από το λόγιο έργο του Μίκη Θεοδωράκη αναγκαστικά περιορίζεται σε μερικές ακρώρειες, χαρακτηριστικές πάντως της μουσικής του ιδιοφυίας. Έχουν επιλεγεί λοπόν αποσπάσματα από το συμφωνικό του έργο, όπως: Πρώτη Συμφωνία (γραμμένη στο διάστημα 1948-1953), Οιδίπους Τύραννος (1948-1958), Ελληνική Αποκριά (1947-1953), Ζορμπάς (μεταγραφή σε μπαλέτο από το υλικό της κινηματογραφικής σύνθεσης) και Canto General (1975), αλλά και επιλεγμένα δείγματα μουσικής δωματίου, όπως το πρώιμο Τρίο για Πιάνο, Βιολί και Βιολοντσέλο (1947) και οι δυο θαυμάσιες Σονατίνες για Βιολί και Πιάνο (1952 και 1958). Υπέροχη στιγμή από την όψιμη δημιουργική φάση του συνθέτη αποτελεί το μελωδικότατο Adagio για Φλάουτο, έγχορδα και κρουστά γραμμένο το 1993 για τα θύματα του αιματηρού βοσνιακού πολέμου. Στην εκτέλεση των έργων συμμετέχουν ελληνικές και ξένες συμφωνικές ορχήστρες. Προτίμησα εκτελέσεις κυρίως με αρχιμουσικό τον ίδιο τον συνθέτη για λόγους μεγαλύτερης εκφραστικής αυθεντικότητας, χωρίς να λείπουν πάντως και κάποιες λαμπερές διεθνείς ηχογραφήσεις, όπως η έκδοση της Decca με την περίφημη Συμφωνική Ορχήστρα του Μόντρεαλ υπό τη διεύθυνση του διάσημου Ελβετού αρχιμουσικού Charles Dutoit.

(c) CD Collection | FM Records, Intuition, Motivo, Decca, CBS | 1961-2004 | Πηγή: d58