Η δισκογραφία του '21

Από τα μέσα της δεκαετίας του '60, όταν άρχισε σιγά σιγά το βινύλιο των 33 στροφών να γίνεται ο κύριος ηχητικός φορέας της ελληνικής δισκογραφίας, είχαμε κατά καιρούς πάμπολλες επετειακές κυκλοφορίες δίσκων άλλοτε πρωτότυπου υλικού κι άλλοτε πολυσυλλεκτικές εκδόσεις παραδοσιακού υλικού ή ηχητικών ντοκουμέντων.

Στο πλαίσιο αυτό εντοπίζεται και το πλούσιο αφιερωματικό υλικό στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821. Κι επειδή ο αγώνας απέχει πολύ χρονικά κι επομένως απουσιάζει το αυθεντικό οπτικοακουστικό υλικό, η ελληνική δισκογραφία έχει να επιδείξει κάμποσες ηχογραφήσεις πρωτότυπου συνθετικού υλικού εμπνευσμένου από τον ηρωικό αγώνα ή βασισμένου σε αυθεντικά κείμενα εκείνου του καιρού που μας κληροδότησαν μεγάλες μορφές, όπως ο Διονύσιος Σολωμός, ο Ρήγας Φεραίος, ο Μακρυγιάννης και άλλοι.

Πρώτος ο Μίκης Θεοδωράκης το 1968 έγραψε τον μικρό κύκλο "Αρκαδία 4" βασισμένο σε τρία ποιήματα του Ανδρέα Κάλβου ("Τα ηφαίστεια", "Εις Σάμον", "Αι ευχαί") που είναι εμπνευσμένα από τον μεγάλο αγώνα και τα ερμήνευσε συγκλονιστικά η Μαρία Φαραντούρη. Ο κύκλος αυτός ενσωματώθηκε στο δίσκο "Τραγούδια του Αγώνα" που εκδόθηκε το 1974.

Στα μαύρα χρόνια του απριλιανού καθεστώτος, εν έτει 1971, με αφορμή τη συμπλήρωση 150 χρόνων από την εξέγερση του 1821 ο Νίκος Μαμαγκάκης συμμετείχε με το δικό του τρόπο στη μεγάλη επέτειο εκδίδοντας δύο δισκογραφικές εργασίες εμπνευσμένες απ' τον μεγάλο Αγώνα. 

Ο ένας δίσκος ήταν οι "Αγωνιστές της Λευτεριάς" σε στίχους του Δημήτρη Ιατρόπουλου που βασίζονται σε έμμετρες προσωπογραφίες των κυριότερων αγωνιστών του '21 (Κολοκοτρώνης, Διάκος, Ανδρούτσος, Καραϊσκάκης, Μακρυγιάννης), ενώ περιέχονται και δυο μελοποιημένα ποιήματα του Γιώργου Σεφέρη κι άλλα δυο του Παντελή Πρεβελάκη.

Ο δεύτερος δίσκος του Νίκου Μαμαγκάκη είχε τίτλο "1821, είτε θάνατος, είτε λευτεριά". Στηρίζεται σε κείμενα του Στρατηγού Ιωάννη Μακρυγιάννη (1797-1864), τα οποία διαβάζει με τη συγκλονιστική και επιβλητική φωνή του ο Μάνος Κατράκης σε ζωντανή παρουσίαση με τη σκηνοθετική επιμέλεια του Δημήτρη Μιχαηλίδη. Την εισαγωγή και τα εμβόλιμα επεξηγηματικά σχόλια έγραψε και διαβάζει ο συγγραφέας Ηλίας Βενέζης. 
Σημειώνω ότι ο Νίκος Μαμαγκάκης επανήλθε πολλές φορές στο θεματικό υλικό της Τουρκοκρατίας και της Επανάστασης στα τελευταία χρόνια της ζωής του με έργα, όπως: "Μέγα Ορατόριο των Ελλήνων" (2006), "Μέγα Ορατόριο των Χρονικών" (2007), "Το τραγούδι του Δασκαλογιάννη" (2008).

Ένα χρόνο αργότερα (1972) ο Χρήστος Λεοντής μας δίνει το έργο "Η Άννα Συνοδινού διαβάζει Κάλβο, Ρήγα, Σολωμό, Μακρυγιάννη". Ανάμεσα στις απαγγελίες παρεμβάλλονται και μελοποιημένα μέρη, όπως το υπέροχο απόσπασμα από τους "Ελεύθερους Πολιορκημένους" του Σολωμού ("Το χάραμα επήρα / του ήλιου το δρόμο...") που ερμήνευσε αργότερα και η Τάνια Τσανακλίδου στο δίσκο "Παραστάσεις" (1975). Το υλικό του έργου αυτού, εμπλουτισμένο και επεξεργασμένο απ' την αρχή, πήρε την οριστική του μορφή το 1999 με την έκδοση του δίσκου "Καντάτα Ελευθερίας".

Το 1973 ο συνθέτης Σίμος Βενάρδος, ειδικευμένος κυρίως στη θρησκευτική μουσική, μας έδωσε το επικό έργο "Εθνεγερσία" που γράφτηκε το 1971 συμμετέχοντας στον εορτασμό των 150 χρόνων πάνω σε κείμενα του ιστορικού Δημήτρη Φωτιάδη διανθισμένα με μελοποιημένα ποιήματα των Κάλβου, Σολωμού, Ρήγα και Σικελιανού.

Το 1975 έκανε την πρώτη (μάλλον άγνωστη στους πολλούς) εμφάνιση ο συνθέτης Δημήτρης Λάγιος ως ενορχηστρωτής και ερμηνευτής του σπάνιου δισκογραφικού ντοκουμέντου "Τέσσερα επαναστατικά τραγούδια του Ρήγα Φεραίου" που εκδόθηκε σε περιορισμένα αντίτυπα.

Φτάνουμε στα 1977, όταν ο μεγάλος συνθέτης Γιάννης Μαρκόπουλος μας δίνει ένα μεγαλόπνοο έργο βασισμένο σε εκτετεμένα μέρη από τους "Ελεύθερους Πολιορκημένους" του Διονυσίου Σολωμού με μεγάλους ερμηνευτές, όπως ο Νίκος Ξυλούρης και η Ειρήνη Παπά.

Τον επόμενο χρόνο ο Γιάννης Ζουγανέλης μας έδωσε το δίσκο "Ο μεγάλος ξεσηκωμός" γραμμένο για την τηλεόραση και βασισμένο στο έργο "Ο δαίμονας" του Μιχαήλ Περάνθη.

Δέκα χρόνια αργότερα, το 1988, εκδόθηκε για πρώτη φορά σε μεγάλο δίσκο η ολοκληρωμένη μελοποίηση του "Ύμνου εις την Ελευθερία" του Νικολάου Μάντζαρου σε ποίηση Διονυσίου Σολωμού, απ' όπου προέρχεται και ο "Εθνικός Ύμνος" της Ελλάδας. Στη συνέχεια ακολούθησαν αρκετές επανεκτελέσεις του "Ύμνου" με σημαντικότερη αυτή της Lyra το 1991 υπό τη διεύθυνση του Βύρωνα Φιδετζή.

Το 1988 επίσης ο Ανδρέας Πρέζας παρουσίασε το έργο "Έξοδος Μεσολογγίου", ενώ το 1990 ο Νίκος Ξυδάκης μας έδωσε έναν υπέροχο δίσκο μελοποιημένης ποίησης με τίτλο "Προς τον κύριο Γεώργιον Δε Ρώσση" (1990) που περιλαμβάνει ερωτικά κυρίως κείμενα του Διονυσίου Σολωμού, αλλά και μέρη από τους "Ελεύθερους Πολιορκημένους".

Τέλος, το 2003 ο Ηλίας Ανδριόπουλος μας έδωσε τον κύκλο μελοποιημένης ποίησης "Ωδαί" πάνω σε ποιήματα του Ανδρέα Κάλβου εμπνευσμένα εν πολλοίς από τον μεγάλο αγώνα. Μάλιστα το έργο εκδόθηκε σε δυο διαφορετικές φόρμες. Η πρώτη έκδοση του 2003 ήταν σε μορφή lied, για φωνή και πιάνο, ενώ στη δεύτερη version του 2007 το έργο πήρε συμφωνική μορφή για φωνή, χορωδία και ορχήστρα.

Φυσικά, πέρα από τις ολοκληρωμένες αυτές εργασίες πάνω στον Αγώνα του 1821, δεν πρέπει να λησμονούμε ότι κατά καιρούς ακούστηκαν και πολλά μεμονωμένα τραγούδια με την ίδια θεματική αναφορά. Το δημοφιλέστατο "Νάτανε το '21" του Σταύρου Κουγιουμτζή (1969) είναι ένα από τα διαχρονικότερα και πολυεκτελεσμένα ελληνικά τραγούδια όλων των εποχών έχοντας μάλιστα και μια εντυπωσιακή διαβαλκανική διείσδυση! Την ίδια χρονιά επίσης ήταν που πρωτοακούστηκε η σπουδαία "Ωδή στον Γεώργιο Καραϊσκάκη" του Διονύση Σαββόπουλου από το δίσκο "Το περιβόλι του τρελού". Το 1974 ο Νίκος Ξυλούρης μας θύμισε τον "Μπάρμπα Γιάννη Μακρυγιάννη" σε μουσική του Σταύρου Ξαρχάκου και στίχους του Νίκου Γκάτσου που επίσης έγραψε τους στίχους στο "Τσάμικο" του Μάνου Χατζιδάκι από το δίσκο "Αθανασία" (1976). Από τα πολυάριθμα άλλα σκόρπια τραγούδια θα θυμίσω μονάχα ένα αρκετά μεταγενέστερο, το "Φίλημα" του Νίκου Ξυδάκη και του Θοδωρή Γκόνη από το δίσκο "Κάιρο, Ναύπλιο, Χαρτούμ" (1989) εμπνευσμένο από το θάνατο του Παπαφλέσσα.