Κώστας Μουντάκης: Around the World (1973)

Με τον εμβληματικό λυράρη-τραγουδιστή της Κρήτης Κώστα Μουντάκη (1926-1991) ξεκινήσαμε πριν από μία εβδομάδα αυτό το γοητευτικό οδοιπορικό μας στα μουσικά μονοπάτια της πλούσιας κρητικής παράδοσης, με τον Κώστα Μουντάκη λέω να το κλείσουμε (προσωρινά, έστω) απόψε και μάλιστα με έναν σπανιότατο δίσκο του!

Πρόκειται για μια αμερικάνικη έκδοση με τίτλο "Around the World", που περιλαμβάνει μια άγνωστη ηχογράφηση που πραγματοποίησε ο Μουντάκης το 1973 στις Ηνωμένες Πολιτείες κατά τη διάρκεια εμφανίσεών του στην υπερατλαντική ομογένεια. Ο δίσκος καταγράφει δέκα αυθεντικά κρητικές πινελιές με σκοπούς σε ρυθμούς καλαματιανού, συρτού, σούστας και φυσικά πεντοζάλη. Ο ίδιος ο Μουντάκης τραγουδά και παίζει λύρα, ενώ στο λαούτο τον συνοδεύει ο Νίκος Μανιάς. Σπάνιο ντοκουμέντο...

Νίκος Ξυλούρης: Παντέρμη Κρήτη (1983)

Ιδού τώρα και μια μεταθανάτια έκδοση με "κρητικά" τραγούδια του Νίκου Ξυλούρη. Εκδόθηκε από την Columbia το 1983 με την επιμέλεια του Γιώργη Ξυλούρη, γιου του μεγάλου βάρδου. Είναι μια συγκινητική έκδοση μνήμης τρία χρόνια μετά το θάνατο του αγαπημένου μας Ψαρονίκου.

Ο δίσκος επιγράφεται "Παντέρμη Κρήτη" και περιλαμβάνει μια μικρή καταγραφή δέκα σκόρπιων ηχογραφήσεων του Νίκου Ξυλούρη που είχαν κυκλοφορήσει αρχικά σε δισκάκια 45 στροφών κατά το διάστημα 1970-1974. Επιπλέον έχουν περιληφθεί και δυο ανέκδοτες ηχογραφήσεις ("Ο βράχος", "Ανωγιανές κοντυλιές") που έγιναν το 1978, αλλά δεν μπήκαν ποτέ σε κάποιο δίσκο.

Νομίζω πως κάπου εδώ μπορώ να σταματήσω αυτή τη σειρά των "κρητικών" τραγουδιών του Νίκου Ξυλούρη, παρόλο που ξέρω ότι υπάρχουν κι άλλες κυκλοφορίες, κυρίως νεότερες, σε ψηφιακές πλέον εκδόσεις που ίσως μπορούν να βρεθούν ευκολότερα από τους λάτρεις του είδους.

Φυσικά δεν τελειώσαμε ακόμη με την Κρήτη. Το βράδυ έρχεται ένας ωραίος επίλογος. Προσωρινός βέβαια επίλογος. Η κρητική μουσική παράδοση είναι ανεξάντλητη...

Νίκος Ξυλούρης: Περήφανη ράτσα (1973)

Όλο λέω να τελειώσω με τα "Κρητικά" του μεγάλου Νίκου Ξυλούρη κι όλο συνεχίζω, με τη συνδρομή βέβαια και καλών φίλων του Δισκοβόλου.

Έχω λοιπόν τώρα ένα δίσκο του Ξυλούρη από το 1973. Τίτλος του: "Περήφανη ράτσα". Εκδόθηκε από τη Music Box, αν και εκείνη την εποχή ο τραγουδιστής είχε συμβόλαιο με την Columbia και μεγαλουργούσε ερμηνεύοντας "έντεχνους" κύκλους τραγουδιών του Γιάννη Μαρκόπουλου και του Σταύρου Ξαρχάκου. 

Κι αυτός ο δίσκος έχει τα ίδια χαρακτηριστικά των αξεπέραστων ερμηνειών του Νίκου Ξυλούρη στο οικείο γι' αυτόν κρητικό ρεπερτόριο με ένδεκα χαρακτηριστικούς σκοπούς, κυρίως ριζίτικα και συρτά. Τραγουδά φυσικά και παίζει λύρα ο ίδιος.

Νίκος Ξυλούρης: Ψαρρονίκος / Δημοτική Ανθολογία (1970/1976)

Ένα χρόνο μετά το δίσκο "Τα που θυμούμαι τραγουδώ" κυκλοφόρησε από την EMI ένας ακόμη "κρητικός" δίσκος του Νίκου Ξυλούρη και συγκεκριμένα ο υπ' αριθμόν 10 δίσκος της μεγάλης σειράς παραδοσιακών εκδόσεων με γενικό τίτλο "Δημοτική Ανθολογία". Στην πραγματικότητα βέβαια  δεν επρόκειτο για καινούργιο υλικό, αλλά για επανέκδοση με νέο τίτλο του δίσκου "Ψαρρονίκος: Κρητικά Τραγούδια" (1970).

Ο δίσκος περιλαμβάνει δώδεκα κρητικούς σκοπούς, ανάμεσα στους οποίους και οι πασίγνωστοι "Ανυφαντού" και "Μαλεβιζιώτικος χορός", καθώς και δύο θέματα από τον "Ερωτόκριτο", το μεγάλο αυτό κρητικό έπος με την πανελλήνια εμβέλεια, έργο στο οποίο ο Νίκος Ξυλούρης έχει επιστρέψει πολλές φορές στη μουσική του διαδρομή ερμηνεύοντάς το είτε με τον αυθεντικό κρητικό τρόπο, είτε στις διάφορες "έντεχνες" διασκευές του.

Αξιοσημείωτο είναι ότι τα περισσότερα κομμάτια του δίσκου φέρουν ως υπογραφή συνθέτη το όνομα της συζύγου του Ξυλούρη Ουρανίας Μελαμπιανάκη! Δεν ξέρω το λόγο. Υποθέτω ότι έχει μάλλον σχέση με τα πνευματικά δικαιώματα...

Μνήμη Χριστόφορου Λιοντάκη (1945-2019)

Αφιέρωμα στη μουσική της Κρήτης έχουμε αυτές τις μέρες και ιδού που η συγκυρία μας υποχρεώνει ξαφνικά να αναφερθούμε σ' ένα άλλο εκλεκτό τέκνο της Κρητικής γης που ανήκει σε διαφορετικό δημιουργικό πεδίο, αυτό της ποίησης. 
Δυστυχώς η αφορμή δόθηκε από έναν απροσδόκητο θάνατο: Έφυγε λοιπόν σήμερα από τη ζωή ο σημαντικός μεταπολεμικός ποιητής και μεταφραστής Χριστόφορος Λιοντάκης., ο οποίος γεννήθηκε το 1945 στο Ηράκλειο. Γραμματολογικά εντάσσεται στη λεγόμενη "Γενιά του '70" μιας και η πρώτη ποιητική του συλλογή με τίτλο "Το τέλος του τοπίου" κυκλοφόρησε το 1973. Για το έργο του "Με το φως" (1999) απέσπασε το πρώτο Κρατικό Βραβείο Ποίησης, ενώ έχει δεχθεί ανώτατες τιμητικές διακρίσεις τόσο από τη γενέθλια πόλη του, όσο και από το Γαλλικό Υπουργείο Πολιτισμού. Έργα του έχουν μεταφραστεί στα γαλλικά, στα αγγλικά, στα γερμανικά και στα ιταλικά.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η μελοποίηση ποιημάτων του από δύο εκλεκτούς μας συνθέτες. Πρώτος ο Θανάσης Νικόπουλος στο δίσκο του "Μοναχικοί σαλτιμπάγκοι" (1987) συμπεριέλαβε το ποίημα του Λιοντάκη "Ο έρωτας δεν ήτανε δοσμένος" και αρκετά χρόνια αργότερα άλλο ένα ("Αθώος ιχθύς") στο δίσκο "Τραγούδια του έρωτα και της θάλασσας" (2001).

Πιο συστηματικά ασχολήθηκε με την ποίησή του ο Θάνος Μικρούτσικος στο δίσκο του "Ποίηση με μουσική" (1997), όπου μαζί με ποιήματα του Κ.Π. Καβάφη περιλαμβάνεται και μια μεγάλη ενότητα με τα εξής ποιήματα του Λιοντάκη: "Υπάρχει ακόμα χώρος", "Ήχος κλεισμένος", "Χειμώνας-άνοιξη", "Στην όχθη της λογικής", "Μινώταυρος", "Χρόνος και σταγόνες βροχής", "Δεν ήμουν κομπάρσος", "Ν' αλλάξει αίμα", "Πλατεία γεμάτη θάματα" και "Με αλκοόλ, νερό και πάγο". Ερμηνεύει ο Κώστας Θωμαΐδης. 

Νίκος Ξυλούρης: Τα που θυμούμαι τραγουδώ (1975)

Μετά τους πρώτους προσωπικούς του δίσκους με παλιότερες ηχογραφήσεις τραγουδιών και σκοπών της πατρίδας του - "Μαντινάδες και χοροί" (1970), "Ο Νίκος Ξυλούρης τραγουδά για την Κρήτη" (1973) - ο μεγάλος τραγουδιστής Νίκος Ξυλούρης είχε αφοσιωθεί σε ερμηνείες "έντεχνου" ρεπερτορίου μέσα από μεγάλες συνεργασίες με σημαντικούς συνθέτες, όπως ο Γιάννης Μαρκόπουλος και ο Σταύρος Ξαρχάκος. 

Κάνοντας λοιπόν ένα μικρό διάλειμμα σ' αυτό το δρόμο αποφάσισε το 1975 να επιστρέψει στις ρίζες του και να ηχογραφήσει έναν ακόμη "κρητικό" δίσκο για λογαριασμό της Columbia αυτή τη φορά, όπου ήδη ανήκε. Ο δίσκος ονομάστηκε "Τα που θυμούμαι τραγουδώ" και περιλαμβάνει δώδεκα χαρακτηριστικές χορευτικές μελωδίες από την Κρήτη δοσμένες μέσα από τη ματιά του Ξυλούρη, ο οποίος άλλωστε τις υπογράφει τυπικά και ως συνθέτης. 

Χωρίς άλλα σχόλια παραθέτω ένα απόσπασμα από το χαρακτηριστικό ιδιόγραφο σημείωμα του ερμηνευτή που υπάρχει στο οπισθόφυλλο του δίσκου. Κρατώ μάλιστα και τη δική του ορθογραφία:

"Τα που θημούμαι τραγουδώ, τα που κατέχω λέω..." Έξη χρόνους είχα να βγάλω δίσκο με δικά μου Κρητικά. Δούλεψα όλον αυτό το καιρό με μεγάλους και τρανούς συνθέτες. Είπα τραγούδια με πολλά λογιώ σκοπούς και δεν λέω, έμαθα πολλά. Όμως τα τραγούδια της Κρήτης και οι μαντινάδες που άκουγα σαν ήμουνα βοσκός στα όρη και ύστερα έπαιζα με τη λύρα στα πανηγίρια στα χωριά δεν αφήνανε το νου μου να πάρη αέρα. Έκατσα το ληπόν και δούλεψα πάνω σ' αυτούς τους παλιούς σκοπούς που με αγκιλώνανε και έβγαλα αυτόν το δίσκο. (...) Εκτός από τη λύρα και το λαγούτο, έβαλα σαντούρι, φλογέρα, ασκομαντούρα και νταούλια, γιατί και αυτά τα όργανα τα παίζανε παλιά στην Κρήτη...

Ο Νίκος Ξυλούρης τραγουδά για την Κρήτη (1973)

Το 1973, εν μέσω των μεγάλων "έντεχνων" ηχογραφήσεων του Νίκου Ξυλούρη (Μαρκόπουλος, Ξαρχάκος), κυκλοφορεί από τη Melophone ο δίσκος "Ο Νίκος Ξυλούρης τραγουδά για την Κρήτη". Και πάλι περιέχονται ηχογραφήσεις παλιότερες συγκεντρωμένες στο συγκεκριμένο άλμπουμ με υλικό από την Κρήτη που ερμηνεύει ο μεγάλος τροβαδούρος με την κρυστάλλινη φωνητική του άρθρωση και το αψεγάδιαστο παίξιμο της λύρας.

Εκείνο που πρέπει να διευκρινίσω βέβαια είναι ότι ο δίσκος αυτός ουσιαστικά αποτελεί επανέκδοση εν πολλοίς του δίσκου "Μαντινάδες και χοροί", αφού τα οκτώ από τα δώδεκα τραγούδια είναι τα ίδια. Η διαφορά των δύο δίσκων περιορίζεται σε τέσσερα "ριζίτικα" τραγούδια που έχουν προστεθεί εδώ, τα οποία μας δίνουν και την ευκαιρία να τα συγκρίνουμε με τη διαφορετική και πιο φρέσκια ερμηνεία τους που καταγράφηκε στη βραβευμένη έκδοση των "Ριζίτικων" (1971) υπό την επιμέλεια του Γιάννη Μαρκόπουλου.

Νίκος Ξυλούρης: Μαντινάδες και χοροί (1970)

Δε νομίζω πως χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις ο μέγας Κρητικός τραγουδιστής και λυράρης Νίκος Ξυλούρης, ο αγαπημένος μας Ψαρονίκος, που έχει προσφυώς αποκληθεί και Αρχάγγελος της Κρήτης, ο συγκλονιστικός ερμηνευτής των μεγάλων έντεχνων δημιουργιών του Γιάννη Μαρκόπουλου και του Σταύρου Ξαρχάκου στα πρώτα κυρίως χρόνια του '70, ο τόσο άδικα χαμένος αυτός λαϊκός καλλιτέχνης που έφυγε πάνω στην καλύτερη στιγμή της καριέρας του το 1980, πριν καν συμπληρώσει τα 45 χρόνια της επίγειας ζωής του. 

Γεννήθηκε στα Ανώγεια το 1936 και ήδη από τα εφηβικά του χρόνια είχε βγει στο κλαρί παίζοντας λύρα και τραγουδώντας παραδοσιακούς σκοπούς της πατρίδας του. Το πρώτο ηχογραφημένο του τραγούδι ("Κρητικοπούλα μου") εκδόθηκε το 1958 από την Odeon. Στην Αθήνα εγκαταστάθηκε μόνιμα το 1969, όταν και έκανε τις πρώτες ηχογραφήσεις του στις 33 στροφές, τότε που συνάντησε και τον Γιάννη Μαρκόπουλο κι έγινε ο βασικός ερμηνευτής των μεγάλων του έργων, αρχής γενομένης με το "Χρονικό" (1970) κι αμέσως μετά με τα περίφημα "Ριζίτικα" (1971), αλλά και με μια πλούσια στη συνέχεια σοδειά, όπως η "Ιθαγένεια", το "Διάλειμμα", ο "Στράτης Θαλασσινός", τα "Ανεξάρτητα" και οι "Ελεύθεροι πολιορκημένοι". Μέχρι το τέλος εκείνης της λαμπρής δεκαετίας του στο ελληνικό τραγούδι πρόλαβε να ερμηνεύσει πολλούς "έντεχνους" συνθέτες πέρα από τον Μαρκόπουλο. Ήταν πρώτα ο Σταύρος Ξαρχάκος ("Διόνυσε καλοκαίρι μας", "Το μεγάλο μας τσίρκο", "Συλλογή", "Κομέντια") και μετά ο Χριστόδουλος Χάλαρης ("Τροπικός της Παρθένου", "Ακολουθία", "Ερωτόκριτος"), ο Χρήστος Λεοντής ("Καπνισμένο τσουκάλι", "Παραστάσεις"), ο Ηλίας Ανδριόπουλος ("Κύκλος Σεφέρη"), o Λϊνος Κόκοτος ("Αντιπολεμικά"), ο Λουκάς Θάνος ("Σάλπισμα") και άλλοι. Μια ακριβή παρακαταθήκη αξεπέραστων ερμηνειών που χάρισαν στον ίδιο την αθανασία στο χώρο του ελληνικού τραγουδιού.

Ο πρώτος προσωπικός δίσκος μακράς διαρκείας του Νίκου Ξυλούρη κυκλοφόρησε το 1970 από την Olympic με τίτλο "Μαντινάδες και χοροί". Περιλαμβάνει ηχογραφήσεις παλιότερες που συγκεντρώθηκαν στο συγκεκριμένο άλμπουμ. Παίζει και τραγουδά ο ίδιος χαρακτηριστικά τραγούδια του τόπου του, όπως το ήξερε τόσο καλά από τα παιδικά του χρόνια. Ακριβό υλικό και ακριβό ντοκουμέντο μιας μεγαλειώδους φωνής που σφράγισε την εποχή της και παραμένει αξεπέραστο πρότυπο και διαρκές σημείο αναφοράς.

Κώστας Μουντάκης: Η Κρήτη τραγουδάει (1963)

Για τον κορυφαίο Κρητικό λυράρη και τραγουδιστή Κώστα Μουντάκη (1926-1991) τα έχουμε ξαναπεί. Σήμερα απλώς θα περιοριστώ σε μια από τις πρώτες δισκογραφικές του καταθέσεις που μας έχει χαρίσει σε ανύποπτο χρόνο ο σπουδαίος αυτός καλλιτέχνης. Πρόκειται για μια από τις πρώτες εκδόσεις της Odeon από τη μετά Μίνωα Μάτσα εποχή, όταν η εταιρία πέρασε στα χέρια του Μάκη Μάτσα, τότε που ο νέος ιδιοκτήτης προσπαθούσε να επαναφέρει την εταιρία στην παλιά της αίγλη φιλοξενώντας στους καταλόγους πολλούς δημιουργούς της παλιάς εποχής από το χώρο του ρεμπέτικου, του ελαφρού και του παραδοσιακού τραγουδιού. 

Το 1963 λοιπόν (αν και δεν είμαι απολύτως βέβαιος για την ακριβή χρονολογία) εκδόθηκε ο πρώτος δίσκος  της σειράς "Η Κρήτη τραγουδάει" που ήταν αφιερωμένος στην τέχνη του Κώστα Μουντάκη. Περιλαμβάνει δώδεκα χαρακτηριστικές "κρητικές" πινελιές με τραγούδια χορευτικά (πεντοζάλης, συρτό κ.α.) που αναφέρονται στην καθημερινή ζωή των απλών ανθρώπων, τις δουλειές, τους έρωτες τους και τους καημούς τους, διανθισμένα όλα αυτά με σπινθηροβόλες μαντινάδες. Παίζει λύρα και τραγουδά φυσικά ο Κώστας Μουντάκης. 

Χρήστος Νικολόπουλος, Γιώργος Σαρρής: Οι νταλίκες (1983)

Το 1982, ένα χρόνο μετά την πολύ επιτυχημένη του συνεργασία με τον Μανώλη Ρασούλη στο δίσκο "Οι κυβερνήσεις πέφτουνε, μα η αγάπη μένει", ο πολυγραφότατος λαϊκός συνθέτης και δεξιοτέχνης του μπουζουκιού Χρήστος Νικολόπουλος επανέρχεται με έναν ανάλογου περιεχομένου δίσκο που είχε τον τίτλο "Παίξε Χρήστο επειγόντως". Ο δίσκος αυτός απογειώθηκε εμπορικά χάρις σε ένα τραγούδι που ξεχώρισε αμέσως. Πρόκειται για το κλασικό ζεϊμπέκικο "Με τα φώτα νυσταγμένα", που επικράτησε με τον συντομότερο τίτλο "Οι νταλίκες". Ερμηνευτής του ο Γιώργος Σαρρής.

Με όχημα λοιπόν αυτό το τεράστιο σουξέ ο Γιώργος Σαρρής, αδελφός της Χαρούλας Αλεξίου, ξεκινάει την επόμενη χρονιά τη δική του προσωπική καριέρα. Φυσικό ήταν ο πρώτος του προσωπικός δίσκος να πάρει τον τίτλο του πρώτου - και αξεπέραστου - εκείνου σουξέ: "Οι νταλίκες". Εκδόθηκε το 1983 από τη Minos. με δεκατρία συνολικά λαϊκά τραγούδια, όλα σε μουσική Νικολόπουλου, ενώ τους στίχους έγραψαν οι Μανώλης Ρασούλης, Λευτέρης Χαψιάδης, Μάνος Ελευθερίου και Δημήτρης Χατζηδιάκος. Ο δίσκος μάλιστα κλείνει με ένα μελοποιημένο ποίημα του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, το γνωστό "Στη φυλακή με κλείσανε", το οποίο μάλιστα τα επόμενα χρόνια γνώρισε αρκετές ακόμη μελοποιήσεις από άλλους συνθέτες. Δυο τραγούδια του δίσκου ερμηνεύει η Χαρούλα Αλεξίου, το ένα σε δεύτερη εκτέλεση ("Με ιπτάμενο δίσκο").

Σταμάτης Κόκοτας: Εγώ και ο έρωτας (1974)

Κατά τη δισκογραφική συνήθεια της εποχής, στα πρώτα χρόνια δηλαδή της δεκαετίας του '70, ο Σταμάτης Κόκοτας κυκλοφορεί το 1974 τον πέμπτο κατά σειρά προσωπικό του δίσκο με τον υπότιτλο "Εγώ και ο έρωτας", πάντα από την EMI, όπου στεγαζόταν από το ξεκίνημα της μεγάλης του καριέρας.

Πρόκειται για ένα τυπικό προσωπικό άλμπουμ, όπου είναι συγκεντρωμένα μερικά από τα δημοφιλέστερα τραγούδια εκείνου του καιρού με τη φωνή του μεγάλου ερμηνευτή, παρμένα τα περισσότερα από συμμετοχές του σε μεγάλους δίσκους διαφόρων συνθετών. Εδώ η κύρια πηγή είναι οι δίσκοι "Διαδρομή" του Γιώργου Χατζηνάσιου και "Μέρες αγάπης" του Γιάννη Σπανού, αμφότεροι του 1973. Από τους δυο αυτούς δίσκους λοιπόν σταχυολογήθηκαν τέσσερα τραγούδια: "Νάχα τα χρόνια σου", "Ήσουνα παιδί", "Άσ' τους να λένε", "Μια βραδιά του Μαγιού". Τα υπόλοιπα τραγούδια υπογράφουν οι Γιώργος Ζαμπέτας, Ευάγγελος Πιτσιλαδής, Αντώνης Κατινάρης, καθώς κι ο Σταύρος Ξαρχάκος στο υπέροχο "Έσβησε το τραγούδι", σε δεύτερη εκτέλεση, από το δίσκο "Χρώματα" (1968), όπου το ερμήνευσε πρώτη η Βίκυ Μοσχολιού.

Μάνος Λοΐζος: Σπάνιες ερμηνείες (1962-1980)

Ο Μάνος Λοΐζος (1937-1982) ανήκει αναμφισβήτητα στο εκλεκτότερο κομμάτι εκείνης της ευλογημένης γενιάς συνθετών του '60 που αναδεύει ακατάπαυστα τη μνήμη και την ευαισθησία μας. Και μάλιστα ο Μάνος, παρά τη μακρόχρονη "απουσία" του από τα εγκόσμια, 37 ολόκληρα χρόνια ήδη, έχει κατακτήσει μια υστεροφημία που μεγαλώνει με το πέρασμα του χρόνου, καθώς τα τραγούδια του εξακολουθούν να τραγουδιούνται και να περνούν στις νεότερες γενιές παραμένοντας πάντα φρέσκα και χυμώδη με την ίδια οξύμωρη σχέση απέναντι στο χρόνο που έχει το παλιό κρασί!

Στα είκοσι σχεδόν δημιουργικά του χρόνια ο Μάνος Λοΐζος δεν έγραψε και πολλά τραγούδια, λίγο περισσότερα από τα εκατό, αλλά συγκριτικά με άλλους ομοτέχνους του είναι ίσως ο συνθέτης με τον υψηλότερο δείκτη δημοφιλίας των τραγουδιών του, αφού κανένα δεν είναι μέτριο ή αδιάφορο, ακόμη κι αν δεν προοριζόταν για την επίσημη δισκογραφία, αλλά γράφτηκε κατά παραγγελία για διάφορες σκηνικές ανάγκες (κινηματογράφος, θέατρο). 

Επειδή λοιπόν όλα τα τραγούδια της επίσημης δισκογραφίας του Μάνου Λοΐζου είναι πασίγνωστα και πολυτραγουδισμένα, σκέφτηκα να συγκεντρώσω σε μια μεγάλη συλλογή τα "άλλα" τραγούδια του, τα δεύτερα, ας πούμε. Αυτά που γράφτηκαν για τον κινηματογράφο κυρίως ή ηχογραφήθηκαν για διάφορες άλλες περιστάσεις ή ακόμα δεν ηχογραφήθηκαν ποτέ στο στούντιο, αλλά μας διασώζονται σε πρόχειρες οικιακές ηχογραφήσεις με φτηνά μηχανήματα και αντίστοιχα μέτρια έως κακή ποιότητα ηχοληψίας. 

Η συλλογή που σας παρουσιάζω περιλαμβάνει 37 τραγούδια, μερικά γνωστά μέσα από άλλες εκτελέσεις και ηχογραφήσεις και μερικά παντελώς άγνωστα και ανέκδοτα. Τα περισσότερα προέρχονται από τις ταινίες: "Μπετόβεν και μπουζούκι" (1965), "Το λεβεντόπαιδο" (1969), "Η νεράιδα και το παλικάρι" (1969), "Πρόκληση" (1970), "Η ιδιωτική ζωή μου" (1971), "Διακοπές στην Κύπρο μας" (1971), "Η Αλίκη δικτάτωρ" (1972). Δυο από τα ανέκδοτα τραγούδια της ταινίας "Μπετόβεν και μπουζούκι" έχουν στίχους της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου στη μοναδική της συνεργασία με τον συνθέτη! Παρόλο που φρόντισα να αποφύγω όσα τραγούδια έχουν ενταχθεί στην επίσημη δισκογραφία του συνθέτη, έχω συμπεριλάβει κατ' εξαίρεση το πρώτο δισκογραφημένο τραγούδι του, το "Τραγούδι του δρόμου" (ηχογρ. 1962) σε ποίηση Λόρκα μεταφρασμένο από τον Νίκο Γκάτσο, στη μοναδική επίσης συνάντηση του συνθέτη με τον μεγάλο στιχουργό, σε αντίθεση με την ευρεία συνεργασία του με τον Λευτέρη Παπαδόπουλο, ο οποίος κι εδώ καταλαμβάνει συντριπτικά τη μερίδα του λέοντος. Μεταξύ των τραγουδιών έχουμε κι ένα ακυκλοφόρητο 45άρι του 1967 με τη Μαρινέλλα, το οποίο δεν πρόλαβε να κυκλοφορήσει λόγω του πραξικοπήματος των συνταγματαρχών, ενώ στη συνέχεια ξεχάστηκε οριστικά! Έχουμε επίσης ένα ανέκδοτο τραγούδι γραμμένο για το θεατρικό έργο "Οι κουραμπιέδες" (1977) που παρουσιάστηκε στην ελληνική τηλεόραση. Τέλος, έχουμε ένα μικρό δείγμα από τον κύκλο μελοποιημένων ποιημάτων "Γράμματα στην αγαπημένη" του Ναζίμ Χικμέτ από μια ανέκδοτη ηχογράφηση με τη φωνή του Μανώλη Ρασούλη.

Οι ερμηνευτές των τραγουδιών είναι κυρίως ηθοποιοί, όπως η Αλίκη Βουγιουκλάκη, ο Δημήτρης Παπαμιχαήλ, η Άννα Φόνσου, η Ευαγγελία Σαμιωτάκη, ο Λαυρέντης Διανέλλος, η Ελένη Ανουσάκη και η Δώρα Σιτζάνη. αλλά και γνωστοί τραγουδιστές, όπως η Kλειώ Δενάρδου, η Αλέκα Μαβίλη, η Μαρινέλλα, ο Γιάννης Πουλόπουλος, ο Γιάννης Πάριος, η Χάρις Αλεξίου και ο Νίκος Δημητράτος. Και φυσικά ο ίδιος ο Μάνος Λοΐζος με την υπέροχη και τόσο εκφραστική φωνή του.

Εκδόσεις Σκαρίφημα: Η καινούργια σοδειά (2019)

Οι εκδόσεις "Σκαρίφημα" που επιμελείται ο Σωτήρης Καρκαλάτος, καλός φίλος του Δισκοβόλου, συνεχίζουν το μαγικό ταξίδι τους στο χώρο του έντυπου λογοτεχνικού βιβλίου και μας παρουσιάζουν μια υπέροχη καινούργια σοδειά μέσα στη χρονιά που διανύουμε.

Θυμίζω ότι η πρώτη μας γνωριμία με το Σκαρίφημα έγινε το περασμένο Νοέμβρη με την παρουσίαση μιας σειράς εκδόσεων που πραγματοποιήθηκαν στο διάστημα 2014-2017. Από την καινούργια εκδοτική του δραστηριότητα έχω σήμερα εδώ τέσσερα μικρά βιβλία λογοτεχνικού περιεχομένου, τα δύο πεζογραφήματα και τα άλλα δύο ποιητικά.

Ειδικότερα, από τη σειρά "Ανασύροντας από τη λήθη" έχουμε το δεύτερο πεζογράφημα με τον μακροσκελή τίτλο "Νύχτα εγκληματική με πράσινους καπνούς κρυσταλλωμένους στον ορίζοντα". Το υπογράφει ο Πάνος Καραβίας (1907-1985), συγγραφέας που γραμματολογικά εμπίπτει στη λεγόμενη "Γενιά του '30". Όπως και στην περίπτωση του βιβλίου του Πάνου Σαμαρά, και πάλι το καινούργιο αυτό βιβλίο γράφτηκε και θεματολογικά εκτυλίσσεται στα χρόνια της γερμανικής κατοχής, αλλά παρέμεινε ανέκδοτο για πολλές δεκαετίες. 

Το δεύτερο πεζογράφημα ανήκει στον Σπύρο Καρυδάκη κι επιγράφεται "Χ.Τ. 1985 μ.Χ., μια νέκυια". Πρόκειται για μια σύντομη νουβέλα σε διάρθρωση επυλλίου μοιρασμένου σε 24 μικρές ραψωδίες με θεματικό άξονα την πορεία προς τον θάνατο.

Από τα δύο ποιητικά βιβλία το πρώτο ανήκει στον παραγωγικό Σαράντο Ρηγάκο. Η "Κοσμογονία" του είναι η τέταρτη κατά σειρά ποιητική του συλλογή μετά τις τρεις πρώτες ("Ασφαλής διέλευση", "Όρυγμα", "Γαλάζιο λίκνο"), τις οποίες ήδη παρουσιάσαμε. Η γραφή του εξακολουθεί να έχει τα ίδια χαρακτηριστικά ενός λόγου κατακερματισμένου που πασχίζει ασθμαίνοντας να εξωτερικεύσει χωρίς ανάσα έναν ταραγμένο εσωτερικό κόσμο βυθισμένο στο άγχος και την ανησυχία. 

Τέλος, έχουμε τη σύντομη ποιητική συλλογή "Μπορεί επίτηδες να μένω από τσιγάρα" του Αλέξανδρου Κυπριώτη που περιλαμβάνει μικρά επιγραμματικά ποιήματα, το καθένα με ξεχωριστό τίτλο, όλα ερωτικής θεματολογίας, μερικά από τα οποία είχαν ήδη δημοσιοποιηθεί νωρίτερα (2015-2016) σε ηλεκτρονικά μέσα, ενώ κάποια άλλα παρουσιάστηκαν σε δημόσια τρίγλωσση ανάγνωση στο Στράλεν της Γερμανίας το φθινόπωρο του 2018.

Χριστιάνα: Πορτρέτο (1981)

Η δεκαετία του '70 υπήρξε η πιο παραγωγική και εμπορική στην καριέρα της Χριστιάνας, η οποία ηχογραφούσε αποκλειστικά στη Philips (Polydor). Έτσι, με το ξεκίνημα της επόμενης δεκαετίας η εταιρία θέλησε να κάνει μια σούμα αυτής της καλής σοδειάς από την πετυχημένη περίοδο που προηγήθηκε εκδίδοντας έναν δίσκο που κορφολογεί μερικές από τις καλύτερες στιγμές της τραγουδίστριας. 

Εύλογα λοιπόν ο απολογιστικός αυτός δίσκος ονομάστηκε "Πορτρέτο", αφού καλύπτει δειγματοληπτικά το διάστημα 1974-1980 περιλαμβάνοντας μεταξύ άλλων και μερικά μεγάλα σουξέ μαζί με κάποια άλλα λιγότερο γνωστά, αλλά ίσως ωραιότερα τραγούδια της, όπως: "Έβγα τελάλη μου", "Το χωρισμό δε θα δέσω μαντήλι", "Ξέχασέ με", "Μίλα μου", "Τα μάτια σου", "Γιαρέμ γιαρέμ", "Τελειώσαμε λοιπόν", "Το μυστικό στων κοριτσιών τα χείλη". 

Παραδόξως από την ανθολογία αυτή εξαιρέθηκε η συμμετοχή της στον αξιόλογο δίσκο "Ο δρόμος για τα Κύθηρα" (1973) του Γιώργου Κατσαρού που υπήρξε πολύ σημαντικός για τη Χριστιάνα, αφού σηματοδοτεί και την παρθενική της δισκογραφική εμφάνιση.

Χριστιάνα: Σ' απόσταση αναπνοής (1989)

Το 1989 η Χριστιάνα αποφασίζει να μεταστεγαστεί σε άλλη εταιρία και συγκεκριμένα στην EMI Columbia, έχοντας ήδη συμπληρώσει πάνω από μια 15ετία συνεχούς δισκογραφικής παρουσίας στην Polydor, με την οποία είχε ηχογραφήσει τρία χρόνια νωρίτερα το τελευταίο άλμπουμ ("Η νύχτα το απαιτεί") της πολύχρονης συνεργασίας τους.

Ο τίτλος του 10ου αυτού προσωπικού της δίσκους ήταν "Σ' απόσταση αναπνοής" και περιλαμβάνει ένδεκα καινούργια τραγούδια που υπογράφουν τέσσερις άσημοι συνθέτες, κυρίως ο Θανάσης Καργίδης (έξι τραγούδια). Οι άλλοι είναι οι: Β. Κελαϊδής, Κ. Νικολόπουλος, Λ. Καραβασιλίδης. Στους στίχους βρίσκουμε πολύ γνωστότερα ονόματα, όπως αυτά της Λίνας Νικολακοπούλου, του Φίλιππου Γράψα και της Άννας Μπιθικώτση.

Συμπαθητικά τραγούδια και όμορφα ερμηνευμένα από μια ώριμη Χριστιάνα. Μερικά ακούστηκαν αρκετά, όπως τα "Μωρό μου" και "Κάρμεν", αλλά δεν μπορεί κανείς να τα θεωρήσει και εμπορικές επιτυχίες, μιας και ήδη η τραγουδίστρια είχε προ πολλού ξεπεράσει τα όρια της άλλοτε ευρείας δημοτικότητάς της. Ίσως γιαυτό το λόγο δεν μακροημέρευσε στην καινούργια της εταιρία κι αναγκάστηκε στη συνέχεια να αναζητήσει διαφορετική στέγη για τις δυο τελευταίες δουλειές της ("Σπασμένα κομμάτια φιλιά", "Φύλλο και φτερό") ως το 1994 που αποσύρθηκε ουσιαστικά από το προσκήνιο.

Χριστιάνα: Στα μεσαία κύματα (1985)

Λέγαμε χθες για την πτωτική πορεία της Χριστιάνας μετά το εμβληματικό "Σαριμπιντάμ" (1982), παρόλο που θα παραμείνει ενεργή δισκογραφικά για κάμποσα χρόνια ακόμη. Είναι χαρακτηριστικό λοιπόν ότι μετά την κορύφωση του "Σαριμπιντάμ" χρειάστηκε να περάσουν τρία ολόκληρα χρόνια, μέχρι την επιστροφή της στο στούντιο για μια καινούργια δουλειά. Κι αυτή ήρθε το 1985 με το δίσκο "Στα μεσαία κύματα", όγδοο κατά σειρά προσωπικό της από το 1974. Και μάλιστα αυτός ήταν ένας δίσκος χωρίς πρωτότυπα τραγούδια, αλλά μια αναδρομή στο παρελθόν με επανεκτελέσεις κλασικών μελωδιών από τις δεκαετίες του '50 και '60.

Θυμίζω λοιπόν μια κουβέντα που κάναμε πριν από λίγο καιρό, με αφορμή το δίσκο "Αφιέρωμα" του Κώστα Χατζή, που αναφερόταν στη χαρακτηριστική τάση της δεκαετίας του '80 για επιστροφή στο παρελθόν με αναβιώσεις υλικού από το ρεμπέτικο και ελαφρό τραγούδι. Σ' αυτό το ρεύμα εντάσσεται και ο δίσκος "Στα μεσαία κύματα" της Χριστιάνας, ο οποίος περιλαμβάνει δώδεκα επανεκτελέσεις τραγουδιών του Μίμη Πλέσσα, του Μάνου Χατζιδάκι, του Γιάννη Βέλλα, του Κώστα Γιαννίδη και του Λυκούργου Μαρκέα. Τα περισσότερα ανήκουν στο "ελαφρό" ρεπερτόριο, ενώ και τα λίγα λαϊκά που επιλέχθηκαν, έχουν ενορχηστρωθεί για ελαφρά ορχήστρα με έντονη χρήση των πληκτροφόρων, μιας και ο υπεύθυνος της ενορχήστρωσης είναι ο μάστορας του είδους Μίμης Πλέσσας. 

Προσωπικά δε βρίσκω ενδιαφέρον στη συγκεκριμένη εκδοχή των κλασικών αυτών τραγουδιών, κυρίως γιατί τους λείπει η γλυκύτητα των αρχικών εκτελέσεων λόγω της ψυχρής ενορχήστρωσης, αλλά αν κάτι τα διασώζει, δεν είναι παρά η πειστική και όμορφη ερμηνεία της Χριστιάνας, η οποία υπερασπίζεται πολύ φιλότιμα το υλικό που κλήθηκε να διεχειριστεί.

Σταμάτης Κραουνάκης, Χριστιάνα: Σαριμπιντάμ (1982)

"Σαριμπιντάμ ...θα πει τρελλαίνομαι". Αυτός είναι ο τίτλος του δεύτερου δίσκου του Σταμάτη Κραουνάκη μετά το σημαδιακό "Σκουριασμένα χείλια" (1981), αν δεν υπολογίσουμε δυο πρωτόλειες θεατρικές δουλειές ("Το σπίτι του Αγαμέμνονα", "Το όνειρο του Βασίλη"). Κι αν με τα "Σκουριασμένα χείλια" είχαμε την πρώτη κιόλας συνάντηση του συνθέτη με μια στιχουργό που έμελλε να σημαδέψει όλη την πορεία του, με το "Σαριμπιντάμ" θα έχουμε την πρώτη ολοκληρωμένη συνεργασία του Σταμάτη Κραουνάκη με τη Λίνα Νικολακοπούλου, με την οποία μοιράζεται τους στίχους των δώδεκα τραγουδιών.

Είχα πάντα μια ξεχωριστή αδυναμία σ' αυτό το δίσκο, τον οποίο, θυμάμαι, είχα σπεύσει να αποκτήσω αμέσως μόλις κυκλοφόρησε σε βινύλιο το 1982, παρά τα ανύπαρκτα οικονομικά μου τότε, και δεύτερη φορά μόλις βγήκε σε CD το 1994. Δεν ξέρω ακριβώς αν ήταν η μουσική που με τράβηξε ή οι στίχοι. Ο Κραουνάκης έδειξε ήδη με την προηγούμενη δουλειά του την ευκολία που διαθέτει στη μελωδία και στο στήσιμο ρυθμικών τραγουδιών που υποστηρίζονται από σωστή και σύγχρονη ενορχήστρωση. Τα στοιχεία αυτά αποτυπώνονται πολύ πιο ανάγλυφα σε τούτα τα τραγούδια, όπου μια ισχυρή διάθεση προς τη μελωδία αναδεικνύει το νοσταλγικό υπόβαθρο κάποιων τραγουδιών. 

Από την άλλη εδώ έχουμε το πρώτο μεγάλο ξεπέταγμα της Λίνας Νικολακοπούλου μ' αυτήν την τόσο ιδιότυπη και πρωτότυπη στιχοποιία, όπου νιώθεις ότι εμπεριέχεται ολόκληρη η προγενέστερη στιχουργική παράδοση από την Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου ίσαμε τον Κώστα Τριπολίτη. Και μαζί ένας λόγος ελλειπτικός και επίμονα υπαινικτικός με σαφείς ποιητικές φιλοδοξίες προς την κατεύθυνση του υπερρεαλισμού. Κι από την άλλη ένας λόγος αυθόρμητος, σχεδόν αυτονόητος με εικόνες οικείες και καθημερινές, με συναισθήματα που καλύπτονται από έναν μελοδραματικό μανδύα και λειτουργούν κυρίως στο

ημίφως. Με θεματικές αφετηρίες από τον κόσμο του θεάτρου και του κινηματογράφου. Με τα θερινά σινεμά και τις μυρωδιές ενός κόσμου που τροφοδοτεί αδιάλειπτα τη νοσταλγία. Τα τρία καλύτερα τραγούδια του δίσκου ("Το καλοκαίρι θα 'ρθει", "Πόσα χρόνια ακόμα", "Κάθε βράδυ που θα φεύγεις") αποτυπώνουν εύγλωττα αυτά τα χαρακτηριστικά.

Είναι λοιπόν όλα αυτά, αλλά νομίζω και κάτι ακόμα: Είναι αυτή η θαυμάσια, έστω και ξεχασμένη πια, φωνή της Χριστιάνας. Μιας τραγουδίστριας που έλαμψε για ένα διάστημα στα χρόνια του '70 και μετά έσβησε απότομα. Τη θυμόμαστε κυρίως από δύο καλούς δίσκους: Του Γιώργου Κατσαρού "Ο δρόμος για τα Κύθηρα" (1973) και του Απόστολου Καλδάρα "Σκόρπια φύλλα" (1975), πλάι στον Δημήτρη Μητροπάνο και στις δύο περιπτώσεις. Έκανε και μερικούς προσωπικούς δίσκους με κάποιες σκόρπιες επιτυχίες, αλλά φαινόταν κάπου στο τέλος της δεκαετίας εκείνης να χάνεται. Ώσπου ξαφνικά με το "Σαριμπιντάμ" έδωσε και πάλι ένα δυνατό "παρών", γιατί τα τραγούδια αυτού του δίσκου ακούστηκαν αρκετά και φαινόταν να της ανοίγουν έναν καινούργιο δρόμο. Κι όμως, δεν υπήρξε συνέχεια ανάλογη των προσδοκιών που καλλιέργησε ένας τόσο καλός και πρωτότυπος (για την εποχή του) δίσκος. Συνέχισε να είναι ενεργή δισκογραφικά ως τα μέσα της επόμενης δεκαετίας ηχογραφώντας προσωπικούς δίσκους που κατά καιρούς έβγαλαν κάποιες μικρές επιτυχίες, αλλά ποτέ δεν έφτασαν στο επίπεδο ενός "Σαριμπιντάμ".

Σταμάτης Κραουνάκης, Βίκυ Μοσχολιού: Σκουριασμένα χείλια (1981)

Το 1981 η Βίκυ Μοσχολιού βρισκόταν στο απόγειο της καριέρας της γνωρίζοντας πλέον και τη μεγάλη εμπορική καταξίωση με τα "Αρχοντορεμπέτικα" που μόλις είχαν κυκλοφορήσει, ενώ η καλλιτεχνική της πορεία ήδη σημείωνε μνημειώδεις κατακτήσεις με πιο πρόσφατες εκεί στη Lyra τις θαυμάσιες συνεργασίες της με τους συνθέτες Γιάννη Σπανό (1977) και Σταύρο Κουγιουμτζή (1979). 

Αίφνης λοιπόν βρέθηκε μπροστά σ' έναν καινούργιο και άγνωστο συνθέτη που δήλωνε ένθερμος θαυμαστής της και στεκόταν μπροστά της με δέος και φανερό τρακ. Όταν όμως ο νεαρός Σταμάτης Κραουνάκης της έπαιξε στο πιάνο κάποιες μελωδίες απ' τα πρωτόλεια εκείνα τραγούδια του, η μεγάλη ερμηνεύτρια δε δίστασε να εκδηλώσει τον ενθουσιασμό της και το αποτέλεσμα ήταν ένας ολοκληρωμένος κύκλος τραγουδιών με τίτλο "Σκουριασμένα χείλια".

Από τα πολύ σημαντικά στοιχεία αυτού του δίσκου είναι φυσικά η παρουσία του στιχουργού Κώστα Τριπολίτη που υπογράφει τα εννιά από τα 12 τραγούδια, ενώ δύο είναι γραμμένα από τον ίδιο τον συνθέτη κι ένα, αυτό που έδωσε και τον τίτλο στο δίσκο, από την άγνωστη ως εκείνη τη στιγμή στιχουργό Λίνα Νικολακοπούλου στην παρθενική της δισκογραφική εμφάνιση. Σπουδαία λοιπόν όλα αυτά! Ο Τριπολίτης είχε ήδη μερικά χρόνια προϋπηρεσίας στο τραγούδι, αλλά εκείνη η χρονιά ήταν η πιο παραγωγική του, αφού εμφανίστηκε ταυτόχρονα σε έξι συνολικά δίσκους ("Ραντάρ", "Επιβάτης", "Φράγμα", "Πίσω απ' τη βιτρίνα", "Το γαϊτανάκι της ζωής", "Σκουριασμένα χείλια")! Σαν έτοιμος από καιρό έκανε τη μεγάλη του εισβολή στη δισκογραφία, όπου και εδραιώθηκε αμέσως ως ισχυρή δύναμη στον τομέα της στιχουργίας.

Στη μουσική του Κραουνάκη διακρίνω μια μικρή αμηχανία ως προς το ύφος, καθώς ο συνθέτης μου φαίνεται πως ακόμη ψάχνει τον προσανατολισμό του. Ταυτόχρονα όμως αποκαλύπτεται και μια σφύζουσα μελωδική φλέβα, η οποία σε μερικές περιπτώσεις μορφοποιήθηκε σε πανέμορφα τραγούδια, όπως τα "Κόκκινο κουμπί", "Σε θέλω", "Συχνότητα", "Τζετ" (το αγαπημένο μου) και το δυνατό ζεϊμπέκικο "Σκουριασμένα χείλια". Εντυπωσιακό επίσης και το τραγούδι "Επεμβαίνεις", γραμμένο στο ύφος του Γιώργου Ζαμπέτα, ο οποίος μάλιστα συμμετέχει και στην ερμηνεία του! 

Η ερμηνεία της Βίκυς Μοσχολιού είναι καθηλωτική και αποπνέει μια βαθιά συγκίνηση, ενώ η φωνή της ήδη βρίσκεται σε οριακό σημείο, πάνω από το οποίο δε θα μπορέσει πια να προχωρήσει, καθώς στα αμέσως επόμενα χρόνια θα έρθει δυστυχώς και μάλλον πρόωρα η φωνητική της παρακμή.

Την ενορχήστρωση έκανε ο Νίκος Λαβράνος. Αξιοπρόσεκτο ότι στο εξώφυλλο δεν αναφέρεται πουθενά το όνομα του συνθέτη! Όπως εξομολογείται ο ίδιος, αυτό έγινε με απόφαση του Πατσιφά με τη δικαιολογία πως τάχα δεν υπήρχε αρκετός χώρος στο εξώφυλλο! 

Διευκρινίζω ότι ο δίσκος γνώρισε δυο ψηφιακές επανεκδόσεις, από τις οποίες τη δεύτερη φιλοξένησε το περιοδικό ΔΙΦΩΝΟ συμπεριλαμβάνοντας επιπλέον και το ανεξάρτητο τραγούδι "Του Αγίου Βαλεντίνου" που είχε κυκλοφορήσει το 1985 σε 45άρι.

Τρεις σονάτες για πιάνο του Μπετόβεν (Ashkenazy)

Άλλο ένα υπέροχο βινύλιο από την εποχή των αναλογικών ηχογραφήσεων της μεγάλης αγγλικής εταιρίας Decca που χρονολογείται στα τέλη της δεκαετίας του '70.

Πρόκειται για τις τρεις πιο δημοφιλείς πιανιστικές συνθέσεις του κορυφαίου Γερμανού συνθέτη της λόγιας μουσικής Ludwig van Beethoven (1770-1827). Συγκεκριμένα, πρόκειται για τις Σονάτες για Πιάνο αρ.8, 14 και 23, οι οποίες προέρχονται από διαφορετικές ηλικιακές φάσεις του συνθέτη. Η 8η σονάτα, έργο 13, είναι γνωστή με τον τίτλο "Παθητική" και είναι το βασικό έργο, με το οποίο ο Μπετόβεν αποχαιρετά τον 18ο αιώνα, για να περάσει στον επόμενο, όταν η συνθετική του γραμμή άρχισε να γίνεται πιο απαιτητική προαναγγέλλοντας έντονα τον επερχόμενο ρομαντισμό. Η "Παθητική" σονάτα γράφτηκε το 1798 και δημοσιεύτηκε στη Βιέννη το 1799.

Η σονάτα αρ. 14, έργο 27 (αριθμός 2), γνωστή με την επωνυμία "Σονάτα του σεληνόφωτος", είναι ασφαλώς ένα οριακό έργο του συνθέτη, από τα πιο αγαπημένα του διαχρονικά και σίγουρα από τα ομορφότερα. Ιδιαίτερα το υποβλητικό αργό πρώτο μέρος αποτελεί σήμα κατατεθέν του συνθέτη και μια από τις ωραιότερες σελίδες της λόγιας μουσικής συνολικά. Η σύνθεση χρονολογείται στα 1801. Ο Γιάννης Ρίτσος εμπνευσμένος από το έργο αυτό έγραψε το δικό του ομότιτλο ποιητικό αριστούργημα.

Τέλος, η σονάτα αρ. 23, έργο 57, που επιγράφεται ως "Appassionata" (δηλαδή επίσης "Παθητική"), αποτελεί άλλο ένα πολύ αγαπημένο έργο του Μπετόβεν, έργο πιο στιβαρό και υψηλών δεξιοτεχνικών απαιτήσεων. Γράφτηκε στη διετία 1804-1805 και δημοσιεύτηκε το 1807.

Φυσικά η παγκόσμια δισκογραφία κοσμείται με αμέτρητες ηχογραφήσεις των τριών αυτών αριστουργημάτων και όλοι οι μεγάλοι πιανίστες υπογράφουν στο ρεπερτόριό τους μερικές σπουδαίες εκτελέσεις. Μεταξύ αυτών βεβαίως και ο σπουδαίος Ρώσος πιανίστας και αρχιμουσικός Vladimir Ashkenazy (γενν. 1937), ο οποίος έχει στο ενεργητικό του την ερμηνεία όλων των πιανιστικών έργων του Μπετόβεν εκεί στα τέλη του '70 για λογαριασμό της Decca. Δεξιοτεχνική άνεση, διαυγής απόδοση του ρυθμικού και μελωδικού ανάγλυφου των τριών έργων και πεντακάθαρη ηχογράφηση συνιστούν ασφαλώς μια μεγάλη στιγμή της κλασικής δισκογραφίας.

Το Κοντσέρτο για Βιολί του Μπραμς (Oistrakh, Klemperer)

Μετά από μια γερή αποτοξίνωση από τον Δισκοβόλο αυτές τις μέρες, επιστρέφω με μια ξεχωριστή μουσική πρόταση από την ανεξάντλητη δεξαμενή της λόγιας ευρωπαϊκής μουσικής και ειδικότερα από την ακμαία περίοδο του ρομαντισμού, δηλαδή της μουσικής μετά τον Beethoven που καλύπτει χοντρικά τον 19ο αιώνα μετά το 1820 περίπου.

Σας προτείνω λοιπόν ένα διαχρονικό διαμάντι της λόγιας ρομαντικής μουσικής, το εξαίσιο Κοντσέρτο για Βιολί και Ορχήστρα, έργο 77, του κορυφαίου Γερμανού συνθέτη Johannes Brahms (1833-1897). O Μπραμς υπήρξε πολυγραφότατος συνθέτης με σπουδαία έργα που καλύπτουν όλες τις λόγιες μουσικές φόρμες, με εξαίρεση την όπερα. Μεταξύ των έργων του περιλαμβάνονται και τέσσερα κοντσέρτα, δύο για πιάνο, ένα για βιολί κι ένα για βιολί και βιολοντσέλο. 

Το βιολιστικό του κοντσέρτο ολοκληρώθηκε το 1878 και έκανε πρεμιέρα την Πρωτοχρονιά του 1879 στη Λειψία με σολίστ στο βιολί το σπουδαίο Αυστριακό βιολονίστα Joseph Joachim (1831-1907), ο οποίος μάλιστα πρόσθεσε την περίφημη "καντέντσα" στο πρώτο μέρος. Το έργο είναι δομημένο στην κλασική τριμερή μορφή (γοργό-αργό-γοργό), αν και αρχικά ο συνθέτης σκόπευε να προσθέσει κι ένα scherzo πριν από το φινάλε, το οποίο τελικά δεν πραγματοποίησε. Το δεύτερο μέρος (Adagio) είναι μια υπέροχη λυρική μελωδία, ενώ το τρίτο ακολουθεί τη φόρμα του κλασικού rondo σε γοργό χορευτικό ρυθμό.

Η συγκεκριμένη εκτέλεση που σας προτείνω είναι ιστορική και μια από τις πλέον καταξιωμένες διαχρονικά στη δισκογραφική πορεία του έργου. Σολίστ είναι ο Σοβιετικός ογκόλιθος του βιολιού David Oistrakh (1908-1974), ενώ την Εθνική Ορχήστρα της Γαλλικής Ραδιοφωνίας διευθύνει ο μεγάλος Γερμανός αρχιμουσικός Otto Klemperer (1885-1973). Η ηχογράφηση πραγματοποιήθηκε το 1961, αλλά παρά την ηλικία της παραμένει λαμπερή και ολοζώντανη.

Βασίλης Σούκας: Δημοτικοί σκοποί με κλαρίνο (1975)

Με αφορμή τη χθεσινή παρουσίαση ενός δίσκου του σπουδαίου σύγχρονου κλαριντζή Βασίλη Σαλέα έκανα μια φευγαλέα αναφορά στους μεγάλους οργανοπαίχτες του παραδοσιακού κλαρίνου τοποθετώντας στην κορυφή τον Τάσο Χαλκιά (1914-1992) και τον Βασίλη Σούκα (1931-1993). Διευρύνοντας σήμερα τη σχετική συζήτηση θα έλεγα ότι στην πρώτη εκείνη γενιά μπορούν να προστεθούν οι επίσης κορυφαίοι Γιάννης Βασιλόπουλος (1939-2011) και Πετρολούκας Χαλκιάς (γενν. 1934), ο τελευταίος εν ζωή και δράσει ακόμη, ενώ στη νεότερη γενιά οι κυρίαρχες μορφές είναι δύο, ο Γιώργος Μάγγας και φυσικά ο Βασίλης Σαλέας.

Θα σταθώ σήμερα περισσότερο στον ογκόλιθο του κλαρίνου Βασίλη Σούκα, ηπειρώτικης φυσικά καταγωγής, βγαλμένο από μεγάλη μουσική οικογένεια, ο οποίος ξεκίνησε πρώτα με το λαούτο και την κιθάρα πριν βρει το οριστικό του καταφύγιο στο κλαρίνο. Από τις αρχές του '60 άρχισε να ηχογραφεί προσωπικούς ή συμμετοχικούς δίσκους, ενώ έχει συνεργαστεί με τον Μάνο Χατζιδάκι, αλλά και πολλούς άλλους σημαντικούς μουσικούς. Για παράδειγμα, ο Κυριάκος Σφέτσας έγραψε γι' αυτόν το έργο "Διπλοχρωμία", το οποίο εκδόθηκε μετά θάνατον από τις πολύ προσεγμένες εκδόσεις του Πανεπιστημίου Κρήτης. Το 1993 έφυγε σχετικά πρόωρα από τη ζωή έχοντας λίγο νωρίτερα προλάβει να δώσει την τελευταία του παράσταση μπροστά στο κοινό του Μεγάρου Μουσικής δίπλα στον Ross Daly.

Ο δίσκος "Δημοτικοί σκοποί με κλαρίνο" αποτελεί ένα πειστικό δείγμα της μεγάλης τέχνης του Βασίλη Σούκα. Περιλαμβάνει δώδεκα παραδοσιακούς σκοπούς από διάφορα μέρη του ελληνισμού παιγμένους δεξιοτεχνικά με αυθεντική δημοτική ορχήστρα που έχει επιμεληθεί ο ίδιος, χωρίς ηλεκτρικές προσμίξεις που αλλοιώνουν την αυθεντικότητα. Δίσκος ντοκουμέντο ενός έξοχου θεράποντα μιας εξαίσιας μουσικής κληρονομιάς που πηγάζει από τα μακραίωνα βάθη του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού. Προσκυνώ ταπεινά...

Βασίλης Σαλέας: Χορέψτε με τον Βασίλη Σαλέα (1986)

Ο Βασίλης Σαλέας (γενν. 1958) ανήκει σε μεγάλη οικογένεια ρομά μουσικών ειδικευμένων κυρίως στο κλαρίνο και την παραδοσιακή μας μουσική. Είναι ίσως ο πιο περιζήτητος κλαριντζής εδώ και τρεις δεκαετίες, ενώ έχει συμπράξει με πάμπολλους μεγάλους συνθέτες, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μίμης Πλέσσας, ο Σταμάτης Σπανουδάκης, ο Βαγγέλης Παπαθανασίου και άλλοι, αλλά και με πρωτοκλασάτους τραγουδιστές, όπως ο Γιώργος Νταλάρας, καθώς και άλλους από το χώρο της νυχτερινής πίστας.

Πρωτοξεκίνησε δισκογραφικά το 1980 με τον ορχηστρικό δίσκο "Θες δε θες θα χορέψεις" που εκδόθηκε από τη μικρή εταιρία Ήπειρος, για να ακολουθήσει τα επόμενα χρόνια μια μεγάλη σειρά σόλο ηχογραφήσεων ή συμμετοχών του σε δίσκους άλλων καλλιτεχνών. 
Το υλικό αυτού του πρώτου του δίσκου εντάχθηκε το 1986 στη σειρά "Έλληνες δεξιοτέχνες" των Αδελφών Φαληρέα με νέο τίτλο "Χορέψτε με τον Βασίλη Σαλέα". Ο δίσκος περιλαμβάνει δώδεκα ορχηστρικά χορευτικά θέματα με παραδοσιακούς χρωματισμούς κι αυτοσχεδιαστικό χαρακτήρα. Η εκτελεστική δεινότητα του σολίστα είναι ασυναγώνιστη, αλλά η ενορχήστρωση βασίζεται σε ηλεκτρικά όργανα, πράγμα που εμένα προσωπικά με ενοχλεί αφόρητα ως ηχόχρωμα, αλλά αφού με αυτά τα χαρακτηριστικά έγινε τόσο δημοφιλής και περιζήτητος ο Σαλέας, προφανώς η δική μου γνώμη περισσεύει...

Πέτρος Γιαννακός: Πικρές αλήθειες (1974)

Πόσοι γνωρίζουν ότι η παλιά εκείνη γραφική φιγούρα του ασπρόμαυρου κινηματογράφου, ο θρυλικός "Κοκοβιός", δηλαδή ο ηθοποιός Πέτρος Γιαννακός (1911-1989), είχε και συνθετικό ταλέντο κι έγραψε αρκετά τραγούδια, από ρεμπέτικα μέχρι ελαφρολαϊκά; Ίσως κάποιοι να φέρνουν στη μνήμη τους κάποιες σκηνές από ταινίες του '50, όπως οι "Παπατζήδες" (1954) του Σακελλάριου, όπου ο Γιαννακός έπαιζε μπουζούκι και τραγουδούσε κάποια τραγούδια που ήταν δικές του συνθέσεις! Στην επίσημη δισκογραφία βέβαια η παρουσία του είναι πενιχρή και πολύ όψιμη, αφού η πρώτη ολοκληρωμένη του δουλειά κυκλοφόρησε το 1974.

Πρόκειται για το δίσκο "Πικρές αλήθειες", ο οποίος εκδόθηκε από τη μικρή εταιρία Virna και περιλαμβάνει δώδεκα ευχάριστα τραγουδάκια ελαφρολαϊκού προσανατολισμού χωρίς ιδιαίτερο ενδιαφέρον και παντελώς άγνωστα από τη  εποχή ακόμη που πρωτοβγήκαν. Βέβαια δε θα μπορούσαν να έχουν και καμιά τύχη τη χρονιά που βγήκαν με την απόλυτη κυριαρχία του πολιτικού τραγουδιού, έστω κι αν φλερτάριζαν με λοξές ματιές προς την πολιτική επικαιρότητα, όπως το εναρκτήριο τραγούδι με τον μάλλον ψευδεπίγραφο τίτλο "Εδώ Πολυτεχνείο".

Στην ερμηνεία των τραγουδιών πάντως βρίσκουμε ένα βαρύ όνομα, αυτό της υπέροχης νεοκυματικής ερμηνεύτριας Καίτης Χωματά που λέει τέσσερα τραγούδια. Οι υπόλοιποι ερμηνευτές είναι άγνωστα ονόματα: Βασίλης Χαμηλοθώρης, Μαρίνα Μπιλαδέρη, Νίκος Μαρινίδης. Ο ίδιος ο Γιαννακός ερμηνεύει δυο τραγούδια.

Γιώργος Σταυριανός: Δέκα παιδικοί καημοί (1985)

Ο Γιώργος Σταυριανός ανήκει στη λιγοστή σοδειά καλών συνθετών που μας κληροδότησε η άνυδρη μουσικά δεκαετία του '80. Πανεπιστημιακός καθηγητής με έδρα τη Φλώρινα, εικαστικός και λογοτέχνης, έχει μια σταθερή δισκογραφική παρουσία από το 1982 που πρωτοεμφανίστηκε ("Έρημη πόλη") μέχρι και σήμερα, αν και στην πραγματικότητα είναι ένας αυθεντικός ερασιτέχνης της μουσικής.

Θα σταθώ σήμερα στη δεύτερη δισκογραφική του κατάθεση με τίτλο "Δέκα παιδικοί καημοί" που κυκλοφόρησε αρχικά από τη μικρή εταιρία Λαιστρυγόνα, ενώ ψηφιακά επανεκδόθηκε το 1997 από την FM Records. Μουσική και στίχοι είναι, όπως πάντα, δικοί του, με εξαίρεση το τραγούδι "Σαν φυλαχτό βυζαντινό" που έχει στίχους της Μανίνας Ζουμπουλάκη. Παρά τον τίτλο του, ο δίσκος περιλαμβάνει δεκατέσσερα κομμάτια, από τα οποία τα δύο είναι ορχηστρικά, ενώ στον επίλογο ο συνθέτης απαγγέλλει στίχους του με οργανική υπόκρουση. Βασικός ερμηνευτής του δίσκου είναι ο άγνωστος Αργύρης Κούκας, ένας εξαιρετικά ευαίσθητος κι εκφραστικός τραγουδιστής που δυστυχώς δεν είχε την τύχη που θα του άξιζε στο ελληνικό τραγούδι. Συμμετέχει επίσης η καλή τραγουδίστρια Πένυ Ξενάκη και ο ίδιος ο συνθέτης.

Πρέπει τώρα να εξομολογηθώ ότι αγαπώ ιδιαίτερα αυτόν τον μάλλον υποτιμημένο και σχετικά άγνωστο δίσκο του Γιώργου Σταυριανού. Γιατί τα τραγούδια του είναι όλα πανέμορφα με αυθεντικό λυρικό και διάχυτα ποιητικό χρώμα. Θα ξεχώριζα λίγο παραπάνω τα: "Η αγάπη είναι γεράνι", "Αποχαιρετισμός", "Σαν φυλαχτό βυζαντινό", "Τραγούδι της ξενιτιάς". Όλα όμως διαπνέονται από την ίδια τρυφερότητα και ευαισθησία, ώστε στην πραγματικότητα να αποτελούν έναν σφιχτό και αδιάσπαστο κύκλο με μπαλάντες ερωτικής και υπαρξιακής μοναξιάς. Μια όμορφη μουσική πινελιά που πέρασε απαρατήρητη στην εποχή της, αλλά ποτέ δεν είναι αργά, για να την ανακαλύψουμε...

Κώστας Χατζής: 14 Από τα ωραιότερα τραγούδια μου (1987)

Ολοκληρώνω σ' αυτό το σημείο την παρουσίαση της αναλογικής δισκογραφίας του σπουδαίου τραγουδοποιού Κώστα Χατζή, παρόλο που υπάρχει μπόλικο ακόμη υλικό, οπότε δεν αποκλείεται να επανέλθω στο μέλλον.

Ο τελευταίος λοιπόν δίσκος αυτής της σειράς έχει τίτλο "14 Από τα ωραιότερα τραγούδια μου" κι εκδόθηκε από τη Philips το 1987. Όπως το δηλώνει κι ο τίτλος, περιέχονται 14 επιλεγμένα τραγούδια του καλλιτέχνη από τη συνολική συνθετική του διαδρομή. Άλλα είναι ηχογραφημένα στο στούντιο και συνοδεύονται από ορχήστρα, ενώ άλλα προέρχονται από ζωντανές εμφανίσεις του και ερμηνεύονται με τη συνοδεία της κιθάρας του. Ειδικά σ' αυτές τις ζωντανές ηχογραφήσεις επιβεβαιώνεται πολύ πειστικά η παροιμιώδης αμεσότητα της επικοινωνίας του με το κοινό του που τον ακολουθεί πιστά τόσα χρόνια. 

Προσθέτω απλώς ότι στο τραγούδι "Πώς να φύγεις" από το "Ρεσιτάλ" (1976) τον Χατζή συνοδεύει η Μαρινέλλα.