Λάκης Παπαδόπουλος: Άκυρο (1982)

Ο Λάκης Παπαδόπουλος, γνωστότερος ίσως ως Λάκης Με Τα Ψηλά Ρεβέρ, είναι ένας πολυσύνθετος τραγουδοποιός με πολύχρονη παρουσία στα μουσικά μας πράγματα, αφού η πρώτη του εμφάνιση σημειώνεται στα μέσα της δεκαετίας του '60 με το νεανικό συγκρότημα Dragons. Μετά από ένα περιπετειώδη βίο και την εμπειρία ως μουσικό στα σαλόνια πολυτελών κρουαζερόπλοιων στα χρόνια του '70, τον ξανασυναντάμε στους πρώτους Αγώνες Ελληνικού Τραγουδιού της Κέρκυρας ως συνθέτη του τρυφερού τραγουδιού "Και θα χαθώ" που ερμήνευσε πολύ αισθαντικά η Ισιδώρα Σιδέρη.

Αρκετά μεγάλος πια, σχεδόν στα 35 του, αποφασίζει να ξεκινήσει μια πιο σοβαρή καριέρα ως συνθέτης και τραγουδιστής. Η δισκογραφική του παραγωγή έκτοτε θα είναι πολύ πλούσια καταφέρνοντας συχνά να σημειώσει και μεγάλες επιτυχίες συνεργαζόμενος με μεγάλα ονόματα του ελληνικού τραγουδιού, όπως ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου ("Κουρσάρος"), ο Δημήτρης Μητροπάνος ("Για να σ' εκδικηθώ"), η Αρλέτα ("Σερενάτα", "Τσάι γιασεμιού", "Τα ήσυχα βράδια" κλπ.), η Βίκυ Μοσχολιού, η Μαργαρίτα Ζορμπαλά και πολλοί άλλοι.

Η πρώτη προσωπική δουλειά του εκδόθηκε το 1982 από τη Wea με τίτλο "Άκυρο". Πρόκειται για έναν ροκ δίσκο με εννιά αξιόλογα τραγούδια, μερικά από τα οποία ακούστηκαν πολύ εκείνη την εποχή και καθιέρωσαν αμέσως τον νέο τραγουδοποιό. Τα περισσότερα είναι μελοποιημένα ποιήματα του Γιώργου Χρονά, του Παύλου Μάτεσι, του Τσαρλς Μπουκόφσκι (σε ελληνική απόδοση του Αλέξη Τραϊανού) και του Άλλεν Γκίνσμπεργκ (σε απόδοση Άρη Μπερλή). Το "Φάλτσα μενεξεδιά" ακούστηκε περισσότερο απ' όλα, αλλά νομίζω πως το κορυφαίο είναι το εναρκτήριο "Ιωάννα και Μαριέττα", μια συγκλονιστική ελεγεία για δυο παιδιά που έχασαν τη ζωή τους με τη μοτοσυκλέτα τους. Το ίδιο θέμα άλλωστε ενέπνευσε λίγο αργότερα τον περίφημο "Κουρσάρο" με τον Παπακωνσταντίνου.

Τα τραγούδια του δίσκου ερμηνεύει ο ίδιος ο Λάκης με την ιδιόρρυθμη φωνή του. Συμμετέχει επίσης η Χαρά Αργυροπούλου. Ο δίσκος ακούγεται μέχρι σήμερα με πολύ ενδιαφέρον, αν και δεν αξιώθηκε ποτέ μιας ψηφιακής επανέκδοσης.

Πάνος Τσαπάρας: Πόθος διάφανος (1983)

Ιδού άλλη μια ενδιαφέρουσα περίπτωση τραγουδοποιού που γι' αλλού ξεκίνησε κι αλλού η ζωή τον πήγε, καταπώς λέει και το τραγούδι! 

Ο Πάνος Τσαπάρας πρωτοεμφανίστηκε το 1974 συμμετέχοντας στο πολυσυλλεκτικό άλμπουμ "Νιάτα" με το ποπ τραγουδάκι "Άννα" που ερμήνευσε ο φτασμένος τότε Δάκης. Λίγο αργότερα πήρε μέρος στο "Λουκιανού διάλογοι" του Μίμη Πλέσσα ως τραγουδιστής κι αμέσως μετά άρχισε να ηχογραφεί τους πρώτους παιδικούς του δίσκους δείχνοντας ποιο δρόμο θα έπαιρνε οριστικά η πορεία του στην ελληνική μουσική. Λίγα χρόνια αργότερα άλλωστε συνθηκολόγησε πλήρως με την εμπορικότητα γράφοντας εύπεπτες μουσικούλες για Στρουμφάκια και άλλα συναφή!

Κι όμως, παρόλο που στην τριετία 1980-1982 ηχογράφησε δέκα (!!!) παιδικούς δίσκους και τραγούδησε και τη χαριτωμένη "Χελώνα" του Θανάση Παπακωνσταντίνου στους δεύτερους Αγώνες Ελληνικού Τραγουδιού της Κέρκυρας, ήρθε ένας εντελώς διαφορετικός προσωπικός δίσκος το 1983 που έκανε εντύπωση τον καιρό εκείνο κι έδειξε ένα άλλο πολύ ενδιαφέρον πρόσωπο του καλλιτέχνη.

Πρόκειται για το δίσκο "Πόθος διάφανος" που εκδόθηκε από τη CBS με δέκα ροκ μπαλάντες κι ένα οργανικό φινάλε, με στίχο αιχμηρό και ενίοτε ανατρεπτικό απέναντι στα κλισέ της εποχής του. Στίχοι, μουσική και ερμηνεία από τον ίδιο με τη συμμετοχή της καλής τραγουδίστριας Ελένης Τσαγκαράκη. Στο τραγούδι "Ορφέα φυλάξου" έχει μια μικρή ανάμιξη στη μουσική και ο άγνωστος τότε Ορφέας Περίδης. 

Ο συνθέτης δηλώνει ευθαρσώς στο εξώφυλλο ότι "ο δίσκος αυτός δεν έχει απόψεις, δεν  εκφράζει τίποτα και προπαντός δεν προάγει το ελληνικό τραγούδι"! Σωστός! Αυτοϋπονόμευση και αντικομφορμισμός...

Γιώργος Καζαντζής: Ταξίδια με τον ίδιο χάρτη (1989)

Τρία χρόνια μετά το «Ήταν μια στιγμή», με το οποίο μας συστήθηκε ο Θεσσαλονικιός τραγουδοποιός Γιώργος Καζαντζής στα μέσα της δεκαετίας του ’80, ήρθε η δεύτερη δουλειά του το 1989 με τίτλο «Ταξίδια με τον ίδιο χάρτη».

Ο δίσκος περιλαμβάνει δέκα κομμάτια, εννιά τραγούδια κι ένα οργανικό θέμα. Οι στίχοι ανήκουν στη Σοφία Κατζούρη, με την οποία είχε συνεργαστεί και στον προηγούμενο δίσκο του. Ένα τραγούδι («Τυφλός στη θέα του λάθους») έχει στίχους του συνθέτη, ο οποίος το ερμηνεύει κιόλας. Βασικός ερμηνευτής είναι και πάλι ο Κώστας Πρατσινάκης, ενώ συμμετέχουν ο Βασίλης Γιαννιώτης, ο Γρηγόρης Μαυρουδής και ο Βασίλης Πρατσινάκης.

Το εισαγωγικό τραγούδι («Δικαιούμαι»), ίσως το ωραιότερο του δίσκου, είναι αφιερωμένο στον Κωστή Μοσκώφ, ενώ τα τρία τελευταία κομμάτια αναφέρονται στον Πιέρ Πάολο Παζολίνι. Η μουσική κινείται στα ίδια και πάλι μονοπάτια της ακουστικής μπαλάντας. Εκείνο που περισσότερο είναι αξιοπρόσεκτο είναι η πολύ προσεγμένη ενορχήστρωση που δείχνει ξεκάθαρα την εξελικτική πορεία του αθόρυβου συνθέτη. Πολύ αξιόλογη δουλειά που δυστυχώς δεν είχε καμία εμπορική τύχη και σήμερα πια είναι σπάνια και ξεχασμένη.

Γιώργος Καζαντζής: Ήταν μια στιγμή (1986)

Η δεκαετία του '80 χαρακτηρίστηκε - υπερβολικά, νομίζω - ως η δεκαετία της παρακμής του ελληνικού τραγουδιού. Εντάξει, η σύγκριση με τις δύο προηγούμενες δεκαετίες είναι εξόφθαλμα δυσμενής, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μέσα στο '80 είχαμε πολλά καινούργια και σημαντικά πράγματα στο τραγούδι μας. Ο Μάνος και ο Μίκης συνεχίζουν ακμαιότατοι το έργο τους. Ο Δήμος Μούτσης μας δίνει το σπουδαίο "Φράγμα" του. Ο Σταύρος Ξαρχάκος το "Ρεμπέτικο". Ο Νίκος Ξυδάκης μια σειρά σπουδαίους προσωπικούς δίσκους. Ο Χρήστος Νικολόπουλος απογειώνεται. Ο Σταμάτης Κραουνάκης ηχογραφεί τους καλύτερους δίσκους της καριέρας του. Εμφανίζονται σημαντικά σύνολα, όπως οι Δυνάμεις του Αιγαίου, οι Χειμερινοί Κολυμβητές, οι Χάνομαι Γιατί Ρεμβάζω. Αλλά και οι σπουδαίοι Κατσιμιχαίοι. Και μαζί με όλα αυτά ξεπετάγεται και η περίφημη "Σχολή της Θεσσαλονίκης" με πρωθιερέα της τον Νίκο Παπάζογλου.

Μέσα λοιπόν από την άτυπη αυτή μουσική σχολή ξεπήδησε και ο Θεσσαλονικιός τραγουδοποιός Γιώργος Καζαντζής. Ένας συνθέτης με σεμνή, αλλά σταθερή διαδρομή από τα μέσα εκείνης της δεκαετίας μέχρι και σήμερα. Το 1986 κέρδισε το δεύτερο βραβείο στο Φεστιβάλ Τραγουδιού της Θεσσαλονίκης με το τραγούδι "Ήταν μια στιγμή" που αποτέλεσε και το εφαλτήριο για την ηχογράφηση του ομώνυμου δίσκου του, με τον οποίο έκανε το επίσημο ντεμπούτο του στην ελληνική δισκογραφία. 

Πρόκειται για έναν ωραίο κύκλο δώδεκα τραγουδιών σε ύφος έντεχνης μπαλάντας με έντονα μελωδικό και ρυθμικό χαρακτήρα. Τους στίχους έγραψαν οι Σοφία Κατζούρη, Γιώργος Παππάς, Βασίλης Νικολαΐδης και Δημήτρης Κούλπας. Βασικός ερμηνευτής ο Κώστας Πρατσινάκης, ενώ συμμετέχει  και η Βάσω Ρωμανού. Ο δίσκος δεν εκδόθηκε ποτέ ψηφιακά.

Τάκης Παναγόπουλος: Χαβούζα (1979)

Έχουμε ξαναμιλήσει για τον παλιό συνθέτη Τάκη Παναγόπουλο (1914-1999) με αφορμή την παρουσίαση του δίσκου "Το ίδιο το βιολί". Παρόλο που πρωτοεμφανίστηκε με κάποια σκόρπια τραγούδια στα τέλη της δεκαετίας του '50, η κύρια δισκογραφική του δραστηριότητα εντοπίζεται στη δεκαετία του '70, όταν παρουσίασε μια σειρά μεγάλους δίσκους με λαϊκά τραγούδια και έντονη χιουμοριστική και σατιρική διάθεση.

Το 1979 λοιπόν ηχογράφησε τον τρίτο μεγάλο δίσκο του με τίτλο "Χαβούζα". Περιλαμβάνει δώδεκα τραγούδια με τα ίδια πάντα χαρακτηριστικά. Απλές μελωδίες με λαϊκά χρώματα και στίχους συχνά σατιρικούς με πολιτικές αιχμές για πρόσωπα ή καταστάσεις. Μερικά τραγούδια είχαν κυκλοφορήσει νωρίτερα στις 45 στροφές. Τα ερμηνεύουν κυρίως ο Θέμης Ανδρεάδης και ο Γιώργος Ζωγράφος. Με τον Ζωγράφο ο συνθέτης είχε ήδη συνεργαστεί στους δίσκους "Το ίδιο το βιολί" (1976) και "Στην άδεια την πόλη" (1978). Από ένα τραγούδι ερμηνεύουν επίσης ο Σώτος Παναγόπουλος, ο Βαγγέλης Περπινιάδης, ο Σπύρος Ζαγοραίος και η Μαρίζα Κωχ.

Ο δίσκος είναι σπάνιος και ξεχασμένος, αλλά τα τραγούδια έχουν ενδιαφέρον κι ακούγονται ευχάριστα.

Ηλίας Παπαγεωργίου: Ένας αητός περήφανος (1967)

Μεγάλη εθνική επέτειος η σημερινή - κοντεύουν 200 χρόνια από τον μεγάλο ξεσηκωμό - και δε γίνεται να μην αφιερώσω τη σημερινή μου ανάρτηση σε κάτι επετειακό. 
Έχω βέβαια ήδη παρουσιάσει αρκετούς δίσκους εμπνευσμένους από το '21. Θυμίζω μερικούς χαρακτηριστικούς: 

• Διονύσιος Σολωμός: Ύμνος εις την Ελευθερίαν
• Σταύρος Κουγιουμτζής: Το "Νάτανε το 21" σε 21 εκτελέσεις
• Νίκος Μαμαγκάκης: 1821. Είτε θάνατος, είτε λευτεριά (1971)
• Χρήστος Λεοντής: Η Άννα Συνοδινού διαβάζει Ρήγα, Σολωμό, Κάλβο, Μακρυγιάννη (1972)
• Δημήτρης Λάγιος: Ρήγας Φεραίος (1975)
• Νικηφόρος Ρώτας: Κολοκοτρώνης (1976)
• Γιάννης Ζουγανέλης: Ο μεγάλος ξεσηκωμός (1978)

Διάλεξα λοιπόν ένα ξεχασμένο και σπάνιο αναλογικό δίσκο με ρουμελιώτικα δημοτικά τραγούδια που ερμηνεύει ο σπουδαίος δημοτικός βάρδος Ηλίας Παπαγεωργίου (1933-1985). Πρόκειται για μια μεγάλη μορφή του στεριανού δημοτικού μας τραγουδιού με υπέροχη φωνή, γνωστή στους παλιότερους από πάμπολλες ραδιοφωνικές του εκπομπές, αλλά και από τον ελληνικό κινηματογράφο. O Ηλίας Παπαγεωργίου ανήκει στη μεγάλη εκείνη γενιά των ερμηνευτών του παραδοσιακού τραγουδιού της ηπειρωτικής Ελλάδας και κατέχει μια ξεχωριστή θέση ανάμεσα σε άλλα μυθικά ονόματα του χώρου, όπως ο Γιώργος Παπασιδέρης, ο Τάκης Καρναβάς, ο Κώστας Σκαφίδας, ο Δημήτρης Ζάχος, η Γεωργία Μηττάκη, η Ξανθίππη Καραθανάση, η Γιώτα Βέη και τόσοι άλλοι.

Τσάμικα, συρτά και καλαματιανά εναλλάσσονται στο ρεπερτόριο αυτού του ενδιαφέροντος δίσκου. Στο κλαρίνο είναι ο Βασίλης Σκαλιώτης, στο βιολί ο Αλέκος Αραπάκης και στο λαούτο ο Αθανάσιος Πλατανιάς.

Ο δίσκος βρέθηκε σε κακή κατάσταση, αφού ένα κομμάτι του είναι σπασμένο, οπότε μερικά τραγούδια αντλήθηκαν από διαδικτυακές πηγές (YouTube), ενώ και τα εξώφυλλα αποκαταστάθηκαν με μεγάλη δυσκολία. Ο ήχος πάντως είναι καλός.

Μιχάλης Τερζής: Λήμνος η φιλτάτη (1990)

Ο σημαντικός συνθέτης Μιχάλης Τερζής έχει αφιερώσει ένα σοβαρό κομμάτι της συνθετικής του δραστηριότητας στη μουσική επένδυση κινηματογραφικών παραγωγών, ιδιαίτερα μάλιστα ντοκιμαντέρ της Ελληνικής Τηλεόρασης και του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου.

Η αξιολογότερη ίσως δουλειά του σ' αυτόν τον τομέα έγινε για το βραβευμένο ντοκιμαντέρ "Λήμνος η φιλτάτη", παραγωγής 1988 της Ελληνικής Τηλεόρασης.

Τα στοιχεία της ταινίας:

Σκηνοθεσία: Αντώνης Παπαδόπουλος

Κείμενο: Γιώργος Φαράντος

Φωτογραφία: Πολυδεύκης Κυρλίκης

Αφήγηση: Νίκη Τριανταφυλλίδη

Μουσική: Μιχάλης Τερζής

Διάρκεια: 50'

Βραβεία: Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσ/νίκης 1988, Κρατικό Βραβείο 1989.

Ο Τερζής έγραψε εννέα πρωτότυπα ορχηστρικά θέματα και τρεις παραλλαγές. Τα μουσικά χαρακτηριστικά και αυτής της εργασίας φανερώνουν τις γνωστές αρετές του συνθέτη. Μια έντονη ρυθμική επίφαση που αποκαλύπτει ένα πλούσιο μελωδικό υπόβαθρο για τον πιο προσεκτικό ακροατή. Η ορχήστρα είναι καλοδουλεμένη, καθώς άλλωστε είναι γνωστές οι ενορχηστρωτικές επιδόσεις του συνθέτη. Το βιολί και το κλαρίνο είναι τα σολιστικά όργανα που αποτελούν τους επικεφαλής της ορχήστρας, ενώ το ηχητικό υπόστρωμα διαμορφώνεται με τη χρήση sampler από τον ίδιο τον συνθέτη. Ο δίσκος απαιτεί ολοκληρωμένη και ενιαία ακρόαση, για να λειτουργήσει ως αυτόνομη σύνθεση. Ξεχωρίζουν πάντως 3 θέματα, τα οποία άλλωστε μας δίνονται στο δίσκο με την αντίστοιχη παραλλαγή τους: "Η έλευση", "Πελασγική νοσταλγία" και, κυρίως, "Μύρινα".

Οι μουσικοί που συνθέτουν την ορχήστρα είναι:

Βιολί: Παντελής Δεσποτίδης

Κλαρίνο, φλάουτο: Φίλιππος Τσεμπερούλης

Σαξόφωνο, κλαρίνο, φλογέρες: Θύμιος Παπαδόπουλος

Τσαμπούνα: Θεολόγος Γρύλης

Ηλεκτρική κιθάρα: Χρήστος Μανωλίτσης

Μπάσο: Γιώργος Γριτσόπουλος

Κιθάρα: Στέλιος Καρύδας

Πιάνο, sampler: Μιχάλης Τερζής

Ντραμς: Γιώργος Μεταλλινός

Μιχάλης Τερζής: Βιολιστή κατέβα από τη στέγη (1990)

Ο δίσκος "Βιολιστή κατέβα από τη στέγη" του Μιχάλη Τερζή κυκλοφόρησε το 1990 από τη Lyra. Πρόκειται για έναν ενδιαφέροντα κύκλο δέκα ευαίσθητων τραγουδιών σε στίχους των Θεόφιλου Βερύκιου, Πάνου Φαλάρα, Χρήστου Προμοίρα, Κατερίνας Παπαγεωργίου, Ηλία Κατσούλη και Γιάννη Καλαμίτση. 

Τραγούδια χαμηλών τόνων με μια διάχυτη μελαγχολική διάθεση και ακουστική ενορχήστρωση με έντονη την παρουσία του ακορντεόν. Το ωραιότερο τραγούδι του δίσκου είναι το εναρκτήριο "Καφές με γάλα" που μοιάζει σαν ένας μικρός ύμνος στις ασήμαντες μικροχαρές της καθημερινότητας. Το ομότιτλο τραγούδι παραπέμπει στο πασίγνωστο μιούζικαλ με μια απομυθοποιητική διάθεση.

Το μεγαλύτερο πάντως προσόν του δίσκου είναι η παρουσία της σπουδαίας Μαρίας Δημητριάδη στην ερμηνεία των τραγουδιών. Ήταν η εποχή που η μεγάλη ερμηνεύτρια περνούσε στην οδυνηρή της απαξίωση από το δισκογραφικό κατεστημένο έχοντας ήδη καταθέσει μεγαλειώδεις ερμηνείες από το πρώτο της ξεκίνημα πλάι σε μεγάλους συνθέτες, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης ("Τραγούδια του αγώνα", "Τα λαϊκά"), ο Σταύρος Ξαρχάκος ("Κορίτσια στον ήλιο"), ο Γιάννης Μαρκόπουλος ("Ήλιος ο πρώτος", "Χρονικό"), ο Νίκος Μαμαγκάκης ("Σκλάβοι πολιορκημένοι") και κυρίως ο Θάνος Μικρούτσικος ("Πολιτικά τραγούδια", "Καντάτα για τη Μακρόνησο", "Φουέντε Οβεχούνα", "Τραγούδια για φονιάδες", "Τραγούδια της λευτεριάς", "Αντάρτικα", "Δελτίο καιρού", "Εμπάργκο"). Θα έδινα τα εύσημα στον Μιχάλη Τερζή που δε δίστασε να υποστηρίξει την επιβίωση πολλών μεγάλων ερμηνευτών στη φάση της απαξίωσής τους. Το έκανε και με τον Μιχάλη Βιολάρη και με τον Σταμάτη Κόκοτα και με τον Κώστα Σμοκοβίτη!

Στο δίσκο συμμετέχει επίσης ο τραγουδιστής Τάκης Λίβανος με δυο τραγούδια, ενώ στα φωνητικά ακούγεται και ο συνθέτης. Την ενορχήστρωση υπογράφει ο Δημήτρης Γαζής.

Ο δίσκος βέβαια έχει ξεχαστεί προ πολλού και δεν κυκλοφορεί πια, αν και έχω την εντύπωση ότι κάποια στιγμή εκδόθηκε και ψηφιακά, αλλά άντε να τον βρεις!

Μιχάλης Τερζής: Ερωτική αφασία (1986)

Το 1986, μετά από μια σειρά πολύ ενδιαφέροντες δίσκους ("Αρχαία λυρικά", "Τραγούδια της θάλασσας", "Όλη τη μουσική μες στην αγάπη βάλε", "Τρελό καλοκαίρι"), ο Μιχάλης Τερζής ηχογράφησε το δίσκο "Ερωτική αφασία", μια δουλειά τελείως διαφορετική από τις προηγούμενες και σαφώς πιο αδιάφορη, ώστε δικαιολογημένα πέρασε απαρατήρητη και γρήγορα ξεχάστηκε ολοκληρωτικά. 

Πρόκειται για δώδεκα τραγούδια που δικαιολογούν απόλυτα τη λέξη "αφασία" του τίτλου, γιατί πραγματικά δε λένε τίποτε σ' έναν απαιτητικό ακροατή. Ρυθμικές μελωδίες ανάλαφρου χαρακτήρα με ποπ ενορχήστρωση και στίχους που προσπαθούν αμήχανα να μοιράσουν κάποια χαμόγελα, χωρίς να το καταφέρνουν ούτε στο ελάχιστο. Νομίζω πως το καλύτερο στοιχείο αυτού του δίσκου είναι μόνο το καλαίσθητο έξώφυλλό του! Δεν είναι αυτός ο πραγματικός Μιχάλης Τερζής που γνωρίζουμε μέσα από τόσες αξιόλογες δουλειές του πριν απ' αυτόν τον εύπεπτο δίσκο, αλλά και μετά και μέχρι σήμερα που ευτυχώς συνεχίζει να δίνει, αραιότερα πλέον, το δισκογραφικό του παρών.

Να προσθέσω πληροφοριακά μόνο ότι οι στίχοι γράφτηκαν από τον Μιχάλη Άνθη, ο οποίος τραγουδά κιόλας, μαζί με τη Γεωργία, τον Νίκο Θωμά και τον συνθέτη.

Μιχάλης Τερζής, Κώστας Σμοκοβίτης: Τρελό καλοκαίρι (1985)

Έχουμε ξαναμιλήσει για τον Κώστα Σμοκοβίτη, αυτήν την τόσο ιδιαίτερη περίπτωση ερμηνευτή από τη χρυσή εποχή του ελληνικού τραγουδιού. Διέθετε υπέροχο φωνητικό χρωματισμό κι αυτό του έδωσε τη δυνατότητα να στήσει μια ενδιαφέρουσα καριέρα στα μέσα της δεκαετίας του '70 ερμηνεύοντας σπουδαία τραγούδια μερικών σημαντικών συνθετών μας, όπως ο Μάνος Λοΐζος ("Καλημέρα ήλιε"), ο Απόστολος Καλδάρας ("Για ρεμπέτες και για φίλους"), ο Γιώργος Χατζηνάσιος ("Άσπρο μαύρο"), ο Βασίλης Δημητρίου ("Ω, τι κόσμος μπαμπά"), ο Μίκης Θεοδωράκης ("Προδομένος λαός") και κυρίως ο Σταύρος Κουγιουμτζής που του έγραψε και τον μοναδικό προσωπικό του δίσκο ("Τραγούδια του καιρού μας") εκείνη την πρώτη και σημαντικότερη περίοδο της καριέρας του. Έλαμψε για 3-4 χρόνια όλα κι όλα ως διάττων αστέρας και μετά αποσύρθηκε από το προσκήνιο με δική του απόφαση θεωρώντας ότι η δισκογραφική του εταιρία δεν στήριξε την καριέρα του. Κι έτσι χάσαμε έναν εξαιρετικό λαϊκό ερμηνευτή που θα μπορούσε σίγουρα να δώσει πολλά ακόμη στο ελληνικό τραγούδι.

Παρά τη σκόπιμη πάντως σιωπή του, στα κατοπινά χρόνια έκανε κάποιες δειλές επανεμφανίσεις, όπως το 1981 με το δίσκο "Τριαντάφυλλο κι αγκάθι" του Θόδωρου Δερβενιώτη που δυστυχώς πέρασε απαρατήρητος. 

Επανήλθε το 1985 με τον τρίτο προσωπικό του δίσκο που είχε τίτλο "Τρελό καλοκαίρι" κι εκδόθηκε από τη Lyra. Πρόκειται για έναν καθαρά λαϊκό δίσκο με δώδεκα τραγούδια του Μιχάλη Τερζή. Οι στίχοι στα περισσότερα γράφτηκαν από τον Άκο Δασκαλόπουλο, ενώ από ένα τραγούδι έγραψαν ο Δημήτρης Τσεκούρας, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος, ο Βασίλης Μαστροκώστας και ο συνθέτης. Στην ερμηνεία των τραγουδιών συμμετέχει και η εξαιρετική και κατάφωρα αδικημένη τραγουδίστρια Σοφία Μιχαηλίδου. Το ομότιτλο τραγούδι του δίσκου έγινε περισσότερο γνωστό με τη μεταγενέστερη εκτέλεση της Νένας Βενετσάνου και είναι χωρίς αμφιβολία ένα από τα καλύτερα τραγούδια του συνθέτη και από τα ωραιότερα της δεκαετίας του '80.

Διευκρινίζω ότι ολόκληρος ο δίσκος επανεκδόθηκε το 2008 ως μέρος του διπλού ψηφιακού άλμπουμ "Ανεμώνα" με τραγούδια παλιά και νεότερα του Κώστα Σμοκοβίτη.

Η Φλέρυ Νταντωνάκη τραγουδά τον Επιτάφιο (1970)

Παγκόσμια ημέρα ποίησης η σημερινή και μια καλή ευκαιρία να ξαναμιλήσουμε γι' αυτή την ευλογημένη συνάντηση της μεγάλης αυτής τέχνης με την άλλη τέχνη, την τέχνη των Μουσών! Ποίηση και μουσική λοιπόν συμπορεύονται ανά τους αιώνες σε μια αρμονική συζυγία που μοιάζει αδιάσπαστη κι απόλυτα φυσιολογική. Από τα χρόνια των ομηρικών ραψωδών, μέχρι τους σπουδαίους λυρικούς ποιητές της αρχαϊκής εποχής, μέχρι τους δραματουργούς του 5ου αιώνα στην κλασική Αθήνα κι από κει μέχρι τους τροβαδούρους του Μεσαίωνα και τους πρώτους επώνυμους δημιουργούς της Αναγέννησης και του Μπαρόκ ίσαμε τα πλέον πρωτοποριακά ρεύματα του 20ου αιώνα, η μουσική συμπορεύονταν πάντα με την ποίηση, είτε τη λόγια είτε τη λαϊκή και ανώνυμη του δημοτικού τραγουδιού.

Στον τόπο μας εκεί στα τέλη της δεκαετίας του '50 συντελέστηκε μια μικρή επανάσταση που άλλαξε ριζικά το μουσικό τοπίο, όταν ο Μίκης Θεοδωράκης αποφάσισε να ντύσει με λαϊκά χρώματα τον "Επιτάφιο" του Γιάννη Ρίτσου καταφέρνοντας έτσι να περάσει στο ευρύ κοινό την υψηλή ποίηση και να την κάνει λαϊκό έργο που μπορούσε να ψιθυρίζεται και να σιγοτραγουδιέται ακόμη κι απ τον πιο απλό κι αγράμματο ανθρωπάκο σε κάθε γωνιά του τόπου μας. 

Ήταν κάτι μοναδικό αυτό που ακολούθησε. Ένα παλιρροϊκό κύμα κάλυψε μεμιάς το ελληνικό τραγούδι που βρισκόταν σε μια φάση παρακμής μετά την εποχή της κυριαρχίας του ρεμπέτικου και του ορθόδοξου λαϊκού, αλλά και του μάλλον απαξιωμένου ελαφρού τραγουδιού των προηγούμενων δεκαετιών. Mια μεγάλη γενιά μουσικών με υψηλή μουσική κατάρτιση (Γιάννης Μαρκόπουλος, Σταύρος Ξαρχάκος, Νίκος Μαμαγκάκης, Γιάννης Σπανός, Δήμος Μούτσης, Χρήστος Λεοντής, Μάνος Λοΐζος, ο Θάνος Μικρούτσικος και πολλοί άλλοι) πήρε το μήνυμα του "Επιτάφιου" και χάρισε στο ελληνικό τραγούδι μερικούς μνημειώδεις κύκλους τραγουδιών βασισμένων σε κείμενα ενός Σολωμού, ενός Κάλβου, ενός Παλαμά, ενός Καβάφη, ενός Βάρναλη, ενός Σικελιανού, ενός Σεφέρη, ενός Ρίτσου, ενός Ελύτη, ενός Αναγνωστάκη, αλλά και ξένων ποιητών, όπως ο Λόρκα, ο Μπρεχτ, ο Χικμέτ, ο Νερούδα, ο Μαγιακόφσκι και τόσοι άλλοι. 

Στη λαμπρή αυτή διαδρομή καταγράφονται μεγαλειώδεις στιγμές που αποτελούν πλέον σημεία διαχρονικής αναφοράς, όπως τα "Επιφάνια" (1961), το "Άξιον Εστί" (1964), οι "Μικρές Κυκλάδες" (1964), το "Ένας όμηρος" (1964), ο "Ερωτόκριτος" (1964), ο "Ματωμένος Γάμος" (1965), η "Ρωμιοσύνη" (1966), ο "Καπετάν Μιχάλης" (1966), το "Romancero gitano" (1967), οι δύο πρώτες "Ανθολογίες" (1967/68), το "Μυθιστόρημα / Επιφάνια Αβέρωφ" (1968), ο "Μπολιβάρ" (1968), το "Άσμα ηρωικό και πένθιμο..." (1968), το "Πνευματικό Εμβατήριο" (1969), η "Αρκαδία 4 & 8" (1969), ο "Ήλιος ο πρώτος" (1969), ο "Θρήνος για τον Ιγνάθιο Σάντσιεθ Μεχίας" (1969), τα "12 Τραγούδια του Λόρκα" (1969), η "Συλλογή 1" (1970), το "Εμιλιάνο Ζαπάτα" (1971), τα "Πρελούδια" (1971), τα "Τραγούδια του νέου πατέρα" (1972), τα "11 λαϊκά τραγούδια του Γιάννη Ρίτσου" (1972), το "Η Άννα Συνοδινού διαβάζει Φεραίο, Κάλβο, Σολωμό, Μακρυγιάννη" (1972), το "Θαλασσινό τριφύλλι" (1972), τα "18 Λιανοτράγουδα" (1973), ο "Στράτης Θαλασσινός" (1973), το "Ηλιοσκόπιο" (1973), οι "Σκλάβοι πολιορκημένοι" (1974), το "Αχ, έρωτα" (1974), το "Αντόνιο Τόρρες Χερέδια" (1974), το "Ποίησις και μελωδία" (1974), οι "Μπαλάντες" (1975), το "Canto general" (1975), η "Τετραλογία" (1975), η "Τρίτη Ανθολογία" (1975), το "Καπνισμένο τσουκάλι" (1975), τα "Πολιτικά Τραγούδια" (1975), η "Κυρά των αμπελιών" (1975), το "Οροπέδιο" (1976), το "Της πικρής αγάπης τα τραγούδια" (1976), ο "Κύκλος Σεφέρη" (1976), η "Καντάτα για τη Μακρόνησο / Σπουδή σε ποιήματα του Μαγιακόφσκι" (1976), ο "Ύμνος και θρήνος για την Κύπρο" (1976), η "Κραυγή στα πέρατα" (1976), οι "Γειτονιές του κόσμου" (1977), οι "Ελεύθεροι Πολιορκημένοι" (1977), το "Μαρίζα Κωχ" (1977), ο "Κύκλος με την κιμωλία" (1977), τα "Ανεπίδοτα γράμματα" (1977), το "Κάψαμε τα καράβια μας" (1977), η "Λαϊκή ανθολογία Βάρναλη" (1977), η "Πορεία (μες) στη νύχτα" (1977), τα "Λυρικά" (1978), η "Μουσική πράξη στον Μπρεχτ" (1978), το "Σάλπισμα" (1978), η "Ποδηλάτισσα" (1979), το "Περιμένοντας τους βαρβάρους" (1979), ο "Σταυρός του Νότου" (1979) και πάμπολλα άλλα σπουδαία έργα στη συνέχεια. Η κορύφωση όμως όλων αυτών των στιγμών φέρει την υπογραφή του Μάνου Χατζιδάκι με τον μοναδικό, αλλά αξεπέραστο κύκλο μελοποιημένης ποίησης που μας έδωσε το 1972, τον εμβληματικό "Μεγάλο Ερωτικό" του.

Ο "Επιτάφιος" όμως του Μίκη Θεοδωράκη και του Γιάννη Ρίτσου στάθηκε μόνιμα το σημείο αναφοράς όλων αυτών των μελοποιητικών σταθμών στην ιστορία του ελληνικού τραγουδιού. Το έργο ηχογραφήθηκε σε διπλή εκτέλεση αρχικά τον Αύγουστο του 1960 με τις φωνές της Νάνας Μούσχουρη (με λυρική ενορχήστρωση του Μάνου Χατζιδάκι) και του Γρηγόρη Μπιθικώτση (με καθαρόαιμη λαϊκή ενορχήστρωση του Μίκη), αλλά και της Μαίρης Λίντα λίγο αργότερα, όπως και της Χορωδίας Τρικάλων στα μέσα της δεκαετίας του '60. 

Υπάρχουν όμως και αρκετές νεότερες εκτελέσεις του έργου! Ανάμεσα σ' αυτές και μια ανέκδοτη που έχει πολύ ξεχωριστή αξία. Γιατί σ' αυτήν ξανασυναντιούνται οι δυο Διόσκουροι της μουσικής μας, ο Μίκης και ο Μάνος, όπως είχε γίνει εκείνον τον αλησμόνητο Αύγουστο του 1960. Τούτη τη φορά η άτυπη συνάντηση έγινε στη Νέα Υόρκη το 1970, την εποχή που ο Μάνος Χατζιδάκις ήταν εγκατεστημένος στην Αμερική. Ήταν η εποχή που ανακάλυψε μια άγνωστη φωνή, η οποία έμελλε να γίνει η μούσα του τα επόμενα χρόνια. Η φωνή αυτή δεν ήταν άλλη από την υπέροχη Φλέρυ Νταντωνάκη. Μαζί της ο συνθέτης θα ηχογραφήσει με πρόχειρα μέσα στο σπίτι του διάφορους κύκλους ελληνικής μουσικής, όπως τα μνημειώδη "Λειτουργικά". 

Τότε λοιπόν ηχογράφησε μαζί της και τον "Επιτάφιο" του Μίκη. Η Φλέρυ τραγουδά κι ο Μάνος τη συνοδεύει στο πιάνο. Δυστυχώς, ενώ τα "Λειτουργικά" κάμποσα χρόνια αργότερα βρήκαν το δρόμο της δισκογραφίας, ο "Επιτάφιος" ξεχάστηκε κι έμεινε για πάντα στα αρχεία του συνθέτη. Πολύ κρίμα! Γιατί πρόκειται για μια σπαραχτική ερμηνεία που δίνει μια καινούργια διάσταση στο αριστουργηματικό αυτό έργο. 

Μιχάλης Τερζής & Γιάννης Ρίτσος: Ύμνος & Θρήνος για την Κύπρο (1976)

Σημαντικός δίσκος βινυλίου του 1976, ακυκλοφόρητος ακόμη σε ψηφιακή μορφή. Από τις πρώτες δισκογραφικές καταθέσεις του συνθέτη Μιχάλη Τερζή και συγκεκριμένα η δεύτερη, μετά το πρωτόλειο "Του έρωτα τ' αντάρτη" (1974). Είναι αφιερωμένος σε δύο μεγάλους Έλληνες ποιητές: Τον Γιάννη Ρίτσο (1909-1990) και τον παλιότερο Κωστή Παλαμά (1859-1943).

Παρόλο που πρόκειται για δύο τελείως διαφορετικούς ποιητές, που έζησαν και δημιούργησαν σε διαφορετικό περιβάλλον και εποχή, υπάρχει ωστόσο μια λεπτομέρεια που τους συνδέει: Ο Παλαμάς, απόλυτα καταξιωμένος πνευματικός άνθρωπος ήδη, ήταν ο πρώτος που χαιρέτησε θερμά την εμφάνιση του νέου τότε (δεκαετία του '30) ποιητή Γιάννη Ρίτσου με τη γενναιόδωρη δήλωση "παραμερίζουμε ποιητή, για να περάσεις..."

Ο δίσκος είναι μοιρασμένος στα δύο: Η 1η μεριά του καλύπτεται από τη μελοποίηση του ποιήματος "Ύμνος και θρήνος για την Κύπρο" του Γιάννη Ρίτσου, που ερμηνεύει εκφραστικά ο Γιώργος Ζωγράφος. Το ποίημα αυτό γράφτηκε ουσιαστικά ταυτόχρονα με τα θλιβερά γεγονότα του 1974, που είχαν ως αποτέλεσμα τη διχοτόμηση του νησιού. Μέσα όμως από το συγκυριακό και επικαιρικό στοιχείο ο μεγάλος ποιητής καταφέρνει να υψώσει μια φωνή διαμαρτυρίας με ιδέες και σκέψεις που διασπούν τα στεγανά του χρόνου.

Η 2η πλευρά περιλαμβάνει τα "Έξι τραγούδια σε ποίηση Κωστή Παλαμά", τα ίδια που ξαναβρίσκουμε και στον μεταγενέστερο δίσκο "Όλη τη μουσική μες στην αγάπη βάλε" (1984), αφιερωμένον εξολοκλήρου στον Κωστή Παλαμά. Ωστόσο η μελοποίηση των ποιημάτων είναι τελείως διαφορετική μεταξύ των δύο δίσκων, με εξαίρεση το γνωστό "Γεια σας τριαντάφυλλα" που εδώ το ερμηνεύει όμορφα η Άννα Βίσση. Τα υπόλοιπα τραγούδια τα ερμηνεύει και πάλι ο Γιώργος Ζωγράφος. Την ενορχήστρωση του δίσκου έκανε ο Τάσος Καρακατσάνης.

Πρέπει να διευκρινίσω ότι ο συγκεκριμένος κύκλος ποιημάτων του Γιάννη Ρίτσου, όπως ήταν φυσικό, μελοποιήθηκε την ίδια εποχή και από διάφορους Κύπριους συνθέτες. Συγκεκριμένα, έχουμε τρεις διαδοχικές μελοποιήσεις, η καθεμιά και σε διαφορετική μουσική φόρμα. 
Προηγήθηκε το 1975 ο εθνικός συνθέτης της Κύπρου Σόλων Μιχαηλίδης (1905-1979), ο οποίος απέδωσε το έργο σε φόρμα καντάτας (CBS, 1975).   

Μέσα στο 1976 είχαμε άλλες δυο κυπριακές μελοποιήσεις σε λαϊκότερες φόρμες. Η πιο αξιόλογη ήταν του συνθέτη Γιώργου Κοτσώνη που εκδόθηκε από τη Lyra, ενώ η άλλη υπογράφεται από τον συνθέτη Ανδρέα Ανδρέου και κυκλοφόρησε από την εταιρία AndyPhone σε 7/ιντσο βινύλιο.

Μιχάλης Τερζής, Αμάραντος Αμαραντίδης: Του έρωτα τ' αντάρτη (1974)

Άλλος ένας δίσκος από τους ξεχασμένους θησαυρούς της ελληνικής δισκογραφίας. Σε βινύλιο βέβαια, γιατί παραμένει στα αζήτητα μέχρι στιγμής παρά τον καταιγισμό των ψηφιακών επανεκδόσεων από το θησαυροφυλάκιο της Lyra. Μακάρι να το θυμηθούν κάποια στιγμή. Ας βολευτούμε με ό,τι έχουμε για την ώρα.

Ο δίσκος "Του έρωτα τ' αντάρτη" παρουσιάζει πολλαπλό ενδιαφέρον κι εξηγούμαι αμέσως: Για έναν ανεξήγητο λόγο, όλες οι αναφορές στη δισκογραφία του αγαπημένου συνθέτη Μιχάλη Τερζή ξεκινούν με το δίσκο "Ύμνος και θρήνος για την Κύπρο" που κυκλοφόρησε το 1976. Κι όμως ο συνθέτης είχε κάνει την πρώτη του εμφάνιση νωρίτερα, το 1974, είκοσι μόλις χρονών, με το δίσκο που σας παρουσιάζω σήμερα.

Αλλά δεν είναι μόνο αυτό, αφού ο εν λόγω δίσκος αποτελεί και τη μοναδική δισκογραφική κατάθεση ενός άλλου ενδιαφέροντος συνθέτη, λησμονημένου δυστυχώς και άγνωστου στον πολύ κόσμο, του πρόωρα χαμένου Αμάραντου Αμαραντίδη (1947-1995). 

Και φυσικά ο δίσκος έχει πολύ ενδιαφέρον περιεχόμενο με πολλά ωραία και ίσως για κάποιους γνωστά τραγούδια, όπως το "Δάκρυ δάκρυ", η "Ψαριανή", το "Ντροπαλό γιασεμί", το παιχνιδιάρικο "Αλήτης καιρός" και το αισθαντικότατο "Νάτανε ξημέρωμα". Οι στίχοι είναι γραμμένοι από τον έμπειρο Άκο Δασκαλόπουλο, ο οποίος εξακολουθούσε να δίνει όμορφα τραγούδια στην ελληνική δισκογραφία μετά από τη μακρόχρονη και ιδιαίτερα αποδοτική παρουσία του στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του '60.

Τα τραγούδια ερμηνεύουν η καταξιωμένη από τη μακρά θητεία της στο "Νέο Κύμα" Πόπη Αστεριάδη, ο ανερχόμενος και αδικοχαμένος Δημήτρης Ζευγάς και η πρωτοεμφανιζόμενη Ελένη Βιτάλη.

Την ορχήστρα διευθύνει ο έμπειρος Νίκος Μαμαγκάκης. Το χαρακτηριστικό εξώφυλλο σχεδίασε ο Αλέκος Φασιανός.

Νίκος Μαμαγκάκης: Νεφέλες (1991)

Οι "Νεφέλες" είναι η τρίτη παλαιότερη από τις 11 σωζόμενες κωμωδίες του Αριστοφάνη (450-385 π.Χ.), μετά τους "Αχαρνής" και τους "Ιππής". Διδάχθηκε στα Μεγάλα Διονύσια το 423 π.Χ. και απέσπασε το 3ο βραβείο. Φαίνεται πως το κείμενο που έφτασε ως τις μέρες μας δεν είναι απολύτως αυθεντικό, αλλά μια διασκευή που έκανε ο ποιητής μερικά χρόνια αργότερα.

Ο κτηματίας Στρεψιάδης λόγω των χρεών του απευθύνεται στη σχολή του Σωκράτη παριστάνοντας τον σοφιστή, με σκοπό να διδαχθεί τα ρητορικά τεχνάσματα, με τα οποία θα ξεγελάσει τους δανειστές του. Αποδεικνύεται όμως χοντοκέφαλος κι έτσι στέλνει στη θέση του τον γιο του Φειδιππίδη, ο οποίος αριστεύει κι εφαρμόζει αμέσως τις γνώσεις του εις βάρος των δανειστών, αλλά και του πατέρα του. Απελπισμένος ο Στρεψιάδης επικαλείται τις θεότητες Νεφέλες, που συμβολίζουν τις νεφελώδεις διδασκαλίες των σοφιστών, για να τον βοηθήσουν, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Τότε αυτός θυμωμένος βάζει φωτιά και πυρπολεί τη σχολή του Σωκράτη!

Στην ελληνική δισκογραφία βρίσκουμε δύο πολύ αξιόλογες εργασίες βασισμένες στη συγκεκριμένη κωμωδία του Αριστοφάνη. Η πρώτη ολοκληρωμένη είναι αυτή του Νίκου Μαμαγκάκη και η δεύτερη του Βασίλη Δημητρίου, που παρουσιάστηκε πρώτα το 1994 από το Εθνικό Θέατρο και αργότερα το 1998 από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος.

Η σύνθεση του Νίκου Μαμαγκάκη γράφτηκε για την παράσταση του Θεάτρου Τέχνης που σκηνοθέτησε ο Γιώργος Λαζάνης το 1991 και βασίστηκε στη σύγχρονη μετάφραση του Μιχάλη Γκανά.

Ο σπουδαίος συνθέτης έγραψε ένα σφριγηλό έργο που σφύζει από χυμούς και ρυθμικά σχήματα. Άριστος γνώστης της μουσικής γραφής, "παίζει" με όλα τα μουσικά είδη: Tζαζ, ροκ, ποπ, συμφωνικά περάσματα και ιμπρεσιονιστικές πινελιές, όλα μαζί σ' ένα συναρπαστικό ηχητικό καλειδοσκόπιο. Στα φωνητικά ακούμε κυρίως την ηθοποιό Κάτια Γέρου, ενώ στο ρόλο του ποιητή ακούγεται ο Γιώργος Λαζάνης. Το χορό αποτελούν οι ηθοποιοί: Μαρία Κολίντου, Μαρία Πρωτόπαπα, Μαρία Ζωίδου, Κάτια Γέρου, Γιόλα Χατζή, Πέγκυ Τρικαλιώτου, Ίρις Χατζηαντωνίου, Στέλλα Νικολοθανάση, Γιάννα Μαλακατέ.

Γιάννης Ζουγανέλης: Επί τόπου (1984)

Είναι χαρακτηριστικό ότι η πρώιμη δισκογραφία του Γιάννη Ζουγανέλη διακρίνεται για την απόλυτη διαφοροποίηση κάθε δουλειάς του από τις άλλες! Κάθε δίσκος του ήταν και διαφορετικός από τους άλλους. Αυτό μπορεί εν μέρει να δηλώνει και την προσπάθεια του συνθέτη να κατακτήσει ένα συγκεκριμένο προσωπικό ύφος, αλλά φυσικά δείχνει και τη μεγάλη ευκολία του τα κινείται με άνεση σε ποικίλα πεδία της μουσικής γλώσσας.

Κλείνω λοιπόν εδώ το αφιέρωμά μου σ' αυτή τη συνθετική φάση του Γιάννη Ζουγανέλη με τον πρώτο κανονικό κύκλο τραγουδιών που έγραψε το 1984 και κυκλοφόρησε από τη CBS. Τίτλος του: "Επί τόπου". Ένδεκα τραγούδια με ροκ διάθεση που ερμηνεύει η Ισιδώρα Σιδέρη με τη συμμετοχή του ίδιου και μιας μικρής ομάδας παιδιών. Τους στίχους υπογράφουν οι: Γιώργος Οικονομέας, Γιώργος Μαρκόπουλος, Μπάμπης Τσικληρόπουλος, Λάκης Τεάζης, Λένα Καλφοπούλου και Διονύσης Σαμαρτζής. Δυο τραγούδια μάλιστα έχουν στίχους του συνθέτη. Η ορχήστρα περιλαμβάνει ακουστική και ηλεκτρική κιθάρα, βιολί, σαξόφωνο, πιάνο, ντραμς, κρουστά και ηλεκτρικό μπάσο. 

Απλά τραγούδια που ακούγονται ευχάριστα, αν και δε γνώρισαν ιδιαίτερη εμπορική απήχηση κι έχουν πια ξεχαστεί. Μερικά είναι όντως καλά τραγούδια ("Το πρωί", "Ό,τι κι αν λες", "Μπαλωμένε μου νορμάλ"). Η ερμηνεία πάντως της Ισιδώρας Σιδέρη μας δίνει την ευκαιρία να σταθούμε για μια ακόμη φορά στην ωραία κι εκφραστική αυτή φωνή που ποτέ δεν μπόρεσε να κατακτήσει την καταξίωση που της άξιζε.

Γιάννης Ζουγανέλης, Πάρις Τακόπουλος: Κενή Διαθήκη (1982)

Η πρώτη συνθετική περίοδος του Γιάννη Ζουγανέλη στάθηκε η πιο δημιουργική και πιο ουσιαστική στη μακροχρόνια διαδρομή του μέχρι σήμερα. Είναι η εποχή που η νεανική ορμητικότητα του συνθέτη ενταγμένη στο κυρίαρχο κλίμα του πολιτικού τραγουδιού τον οδήγησε σε επιλογές ποιοτικών προδιαγραφών και το αποτέλεσμα ήταν μια άκρως ενδιαφέρουσα σειρά δίσκων βασισμένων εν πολλοίς στον ποιητικό λόγο. Η αρχή έγινε το 1977 με τη "Λαϊκή Ανθολογία Βάρναλη" και ολοκληρώθηκε το 1983 με το "Μονόγραμμα" του Οδυσσέα Ελύτη.

Ήδη σας παρουσίασα όλη τη σειρά των δίσκων του συνθέτη αυτής της περιόδου, αλλά θα ήθελα να προσθέσω μια ακόμη δουλειά του από την ίδια εποχή, η οποία όμως είναι εντελώς διαφορετική απ' όλες τις άλλες, τόσο σε επίπεδο μουσικής, όσο και σε επίπεδο λόγου. Αναφέρομαι στο δίσκο "Κενή Διαθήκη", άγνωστο ίσως στους πολλούς, αλλά άκρως ενδιαφέροντα και πρωτότυπο, ώστε να αξίζει μιας μικρής προσοχής.

Γιά να δούμε όμως περί τίνος ακριβώς πρόκειται. Η ηχογράφηση λοιπόν αυτή βασίζεται στο βιβλίο "Κενή Διαθήκη" του θεατρικού συγγραφέα Πάρι Τακόπουλου, το οποίο είχε εκδοθεί το 1973 με πρόλογο μάλιστα του σπουδαίου λόγιου, φιλοσόφου και (αμφιλεγόμενου) πολιτικού Παναγιώτη Κανελλόπουλου. Είναι ένα εξαιρετικά πρωτότυπο και εντυπωσιακό κείμενο που χαρακτηρίζεται από μια καταιγιστική πλημμυρίδα γλωσσικής και γλωσσοπλαστικής ανάπτυξης εικόνων και θεμάτων που αναβλύζουν από μια ανεξάντλητη λογοπαικτική έμπνευση του συγγραφέα σε μορφή σπαραγμάτων που συσπειρώνονται από μια μαγική κεντρομόλο δύναμη, ενώ την επόμενη στιγμή εκρήγνυνται σε απειροελάχιστες ψηφίδες που ακυρώνουν κάθε συγκροτημένο νοητικό συνειρμό!

Ένα κείμενο που υπονομεύει τα πάντα και συγχρόνως αυτοϋπονομεύεται με τη λογική κοινού προβοκάτορα! 

Σ' αυτό λοιπόν το αλλοπρόσαλλο, αλλά αποστομωτικά ευφυές κείμενο τι δουλειά έχει ο Γιάννης Ζουγανέλης; Μα ακριβώς εδώ καταφέρνει ο δαιμόνιος δημιουργός να φωνάξει σε όλους τους αμφισβητίες του ότι πίσω από μια απατηλή εικόνα μπορεί κρύβεται ο αληθινός μουσικός που σμιλεύει το ηχητικό του πεδίο με γνώση, σεμνότητα και ουσία, μακριά από τις επιταγές των εμπορικών απαιτήσεων. Στο δίσκο αυτό λοιπόν ο συνθέτης μετατρέπεται με ευκολία σ' έναν πιστό θεράποντα του δυναμικού κειμένου συνεισφέροντας απλές, διακριτικές και λειτουργικές πινελιές στη ροή του λόγου. Ένα πιάνο, μια κιθάρα, ήπια χρήση των κρουστών και των ξύλινων πνευστών μαζί με τον ηλεκτρικό ήχο του συνθεσάιζερ είναι τα απλά εργαλεία του συνθέτη, υπεραρκετά ωστόσο για τη δημιουργία του κατάλληλου ηχητικού υποστρώματος.

Να προσθέσω απλώς ότι την ανάγνωση του κειμένου κάνει η καλή ηθοποιός Μάγια Λυμπεροπούλου. Δύσκολο κείμενο και δύσκολη ανάγνωση, γιατί απαιτείται σε κάθε λέξη ή σπάραγμα λέξης ο κατάλληλος τονισμός και η διαρκής ετοιμότητα της απρόβλεπτης κάθε στιγμή συνέχειας.

Γιάννης Ζουγανέλης: Λαϊκή Ανθολογία Βάρναλη (1977)

Η "Λαϊκή Ανθολογία Βάρναλη" του Γιάννη Ζουγανέλη αποτελεί τον δεύτερο ολοκληρωμένο δίσκο με μελοποιημένα ποιήματα του μεγάλου ποιητή Κώστα Βάρναλη (1884-1974), μετά τους "Σκλάβους Πολιορκημένους" (1974) του Νίκου Μαμαγκάκη.

Ο συνθέτης Γιάννης Ζουγανέλης είναι μια εντελώς ιδιότυπη περίπτωση δημιουργού που ισορροπεί μεταξύ των σοβαρών με λόγιες ενίοτε ανησυχίες μουσικών του ενδιαφερόντων και των ανάλαφρων εμπορικών δραστηριοτήτων της τηλεοπτικής κατανάλωσης. Στο ξεκίνημά του, εκεί στα μέσα της δεκαετίας του '70, εμφανίζεται με φιλόδοξες απόπειρες στο πεδίο του έντεχνου λαϊκού τραγουδιού με αναφορές σε σημαντικά λογοτεχνικά κείμενα. Πέρα από το συγκεκριμένο δίσκο, συμμετέχει ως ερμηνευτής στην "Καντάτα για τη Μακρόνησο" του Θάνου Μικρούτσικου σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου, ο ίδιος γράφει μουσική σε μια ανεξάρτητη παραγωγή πάνω σε κείμενα του Μιχαήλ Περάνθη ("Ο μεγάλος ξεσηκωμός"), ενώ μελοποιεί επιλεγμένα κείμενα του Αριστοφάνη με τον Δημήτρη Ποταμίτη ("Ιστορίες του παππού Αριστοφάνη") και αμέσως μετά συνθέτει τη μουσική για τους "Ατρείδες" σε κείμενο του Κ.Χ. Μύρη κι ακολουθεί το αδικημένο "Μονόγραμμα" σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη. Παιδικοί δίσκοι, μουσική για την τηλεόραση και πολυάριθμα τραγούδια με διάφορους ερμηνευτές θεμελιώνουν σταδιακά μια ιδιαίτερα υπολογίσιμη παρουσία στο μουσικό στερέωμα.

Στη "Λαϊκή Ανθολογία Βάρναλη" ο Γιάννης Ζουγανέλης έχει επιλέξει μερικά ποιήματα από αυτά που θα τα λέγαμε "φωναχτά". Είναι η εποχή του πολιτικού τραγουδιού

άλλωστε και ο συνθέτης ακολουθεί τον μουσικό συρμό στην προσέγγιση του ποιητικού λόγου. Τα τραγούδια έχουν ενδιαφέρον και συχνά διεγείρουν κοιμώμενα συναισθήματα αγωνιστικής διάθεσης, αν και γενικά το ύφος και η αισθητική τους μοιάζουν πια παρωχημένα. Συγκλονιστικό είναι το φινάλε με το τραγούδι "Χρυσή πατρίδα", ένα εξαιρετικά επίκαιρο ποίημα σε μια καθηλωτική ερμηνεία. Να προσθέσω ότι το τραγούδι "Ο Κωσταντής" υπάρχει και στο δίσκο του Μαμαγκάκη, ενώ τον "Οδηγητή" έχει μελοποιήσει και ο Χρήστος Λεοντής ("Συναυλίες '81"), οπότε μπορεί κανείς να κάνει τις σχετικές συγκρίσεις...

Βασική ερμηνεύτρια του δίσκου είναι η εξαιρετική Ισιδώρα Σιδέρη (σύζυγος του συνθέτη) και μαζί της η Αφροδίτη Μάνου (με έναν μάλλον υπερβάλλοντα ζήλο στην ερμηνεία της) και ο συνθέτης. Στην απαγγελία είναι ο Αντώνης Καφετζόπουλος.

Γιάννης Ζουγανέλης, Οδυσσέας Ελύτης: Το Μονόγραμμα (1983)

Το "Μονόγραμμα" είναι το κορυφαίο ερωτικό ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη. Γράφτηκε το 1971 και κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ίκαρος. 

Το έργο αξιώθηκε πολλών και σημαντικών μελοποιήσεων τα κατοπινά χρόνια και μάλιστα σε ποικίλες μουσικές φόρμες. Η πρώτη μελοποιητική απόπειρα υπογράφεται από τον Γιάννη Ζουγανέλη (1983), ενώ το 1988 κυκλοφόρησε στη Γαλλία η δεύτερη μελοποίηση του έργου από τη σπουδαία Ελληνίδα μουσικό Angelique Ionatos (Αγγελική Ιωαννάτου).  Το 1999 ηχογραφήθηκε μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάγνωση με τη σύμπραξη του Μίκη Θεοδωράκη και της Ιουλίτας Ηλιοπούλου, οι οποίοι απαγγέλλουν σε μορφή διαλεκτικής αντίστιξης το ποίημα υπό τους ήχους του τρυφερότατου Adagio του Μίκη. Τέλος, το 2006 κυκλοφόρησε μια τρίτη ολοκληρωμένη μελοποίηση του έργου σε μορφή σκηνικής καντάτας από τον σπουδαίο συνθέτη Γιώργο Κουρουπό. 

Ο Γιάννης Ζουγανέλης λοιπόν κατέχει την πρωτιά σ' αυτή την υπέροχη μουσική περιπέτεια του έργου, αν και ο δίσκος αυτός είχε μια πολύ παράξενη και άδικη μοίρα. Γιατί, ενώ αρχικά ο συνθέτης δούλεψε το έργο με την πλήρη συγκατάθεση του ποιητή, όταν ο δίσκος ετοιμάστηκε για κυκλοφορία, ο Ελύτης άλλαξε γνώμη και υποχρέωσε την εταιρία να μην τον βγάλει στην αγορά! Είναι πιθανόν να υποκρύπτονται οικονομικοί λόγοι για την απαγόρευση αυτή, αλλά η ουσία είναι ότι ο δίσκος εξαφανίστηκε από την αγορά κι ο συνθέτης στερήθηκε τη χαρά να προσφέρει στο ευρύ κοινό την πιο φιλόδοξη εργασία του σε μια εποχή που ακόμη το μουσικό αισθητήριο του κόσμου μπορούσε να εκτιμήσει και πιο απαιτητικές μουσικές προτάσεις, γιατί δεν είχε αποπροσανατολιστεί στο βαθμό που συμβαίνει στις μέρες μας! 

Το ευτύχημα πάντως είναι ότι διασώθηκε η αρχική μήτρα αυτής της ιστορικής ηχογράφησης κι έτσι από χέρι σε χέρι πέρασε σ' ένα στενό κύκλο συλλεκτών, για να μπορούμε σήμερα να τη χαρούμε, έστω και χωρίς αυθεντικά εξώφυλλα, παρά με κάποια δικά μου αυτοσχέδια σκαριφήματα!

Το υλικό λοιπόν που έχουμε στα χέρια μας αποτελεί μια άκρως ενδιαφέρουσα μουσική προσέγγιση που καταδεικνύει τη σοβαρότητα του δημιουργού απέναντι σ' ένα δύσκολα μελοποιήσιμο κείμενο που ο ελεύθερος στίχος του δεν διευκολύνει στην προσπάθεια δημιουργίας κανονικών τραγουδιών με στρογγυλεμένες και συμμετρικές μελωδίες. Γιαυτό και ο συνθέτης προτίμησε να παραμείνει σε ρόλο περισσότερο υποστηρικτικό του αριστουργηματικού ποιητικού λόγου. Ως προς τη δομή της η σύνθεση περιλαμβάνει μια οργανική εισαγωγή, επτά τραγούδια και τρία ορχηστρικά ιντερμέδια.  

Στην ερμηνεία των τραγουδιών συμμετέχει πλάι στον συνθέτη η σύζυγός του Ισιδώρα Σιδέρη, ενώ από ένα τραγούδι ερμηνεύουν η Δήμητρα Γαλάνη και ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου. Την ενορχήστρωση έκανε ο ίδιος ο Γιάννης Ζουγανέλης.

Γιάννης Ζουγανέλης: Όπου και να ταξιδέψω, η Ελλάδα με πληγώνει (1981)

Το 1981 ο Γιάννης Ζουγανέλης, έχοντας ήδη κάνει αισθητή την παρουσία του με τέσσερις προσωπικούς δίσκους μέσα στην προηγούμενη δεκαετία, τον καθένα εντελώς διαφορετικό από τους άλλους, ξεκινάει την καινούργια δεκαετία με την κορυφαία ίσως δισκογραφική του κατάθεση που φέρει τον χαρακτηριστικό τίτλο "Όπου και να ταξιδέψω, η Ελλάδα με πληγώνει".

Πρόκειται για έναν εξολοκλήρου ορχηστρικό δίσκο που μάλλον η τύχη του στάθηκε άδικη σε σχέση με το άκρως ενδιαφέρον μουσικό του περιεχόμενο. Είναι αλήθεια ότι η ελληνική μουσική είχε ήδη μέχρι εκείνη τη στιγμή αξιωθεί μιας σημαντικής παράδοσης σε δίσκους οργανικής μουσικής που κατέθεσαν μερικοί από τους σημαντικότερους συνθέτες μας, όπως ο Μάνος Χατζιδάκις ("Το χαμόγελο της Τζοκόντας", "Δεκαπέντε Εσπερινοί", "Πασχαλιές μέσα από τη νεκρή γη", "Ο σκληρός Απρίλης του '45"), ο Σταύρος Ξαρχάκος ("Μοναστηράκι και Τετράγωνο", "Ελλήσποντος", "Χωρίς λόγια"), ο Γιάννης Σπανός ("Οι μελωδίες του Γιάννη Σπανού", "Βαθιά γαλάζια θάλασσα"), ο Βασίλης Δημητρίου ("Κυκλάδες"), ο Ηλίας Ανδριόπουλος ("Κοντσέρτο για σαντούρι", "Περιπλάνηση"), ο Μιχάλης Τερζής ("Νόστιμον ήμαρ", "Η εποχή της Αφροδίτης") και πολλοί άλλοι. 

Στην ίδια δυναμική παράδοση εντάσσεται και ο συγκεκριμένος δίσκος του Γιάννη Ζουγανέλη που δανείστηκε τον τίτλο από τον εμβληματικό στίχο του Γιώργου Σεφέρη. Και πράγματι, είναι ένας βαθιά ελληνικός δίσκος, γεμάτος μελωδίες και ελληνικά χρώματα διανθισμένα με σκόρπιους χορωδιακούς βοκαλισμούς. Προσέξτε, για παράδειγμα, το υπέροχο "Βυζαντινό" που είναι μια εμπνευσμένη οργανική ραψωδία με μια καταιγιστική αλληλουχία μελωδικών ιδεών.

Το βασικό μουσικό όργανο που επωμίζεται το βάρος όλης αυτής της ελληνικής μουσικής τοιχογραφίας είναι το μπουζούκι που ερμηνεύεται από τον εξαιρετικό σολίστα Γρηγόρη Τζιστούδη, μέσω του οποίου άλλωστε το έργο είχε και μια διεθνή διανομή. Την ορχήστρα διευθύνει ο Στάθης Ουλκέρογλου.

Γιάννης Ζουγανέλης: Εξομολόγηση (1975)

Δίσκος έκπληξη! Για μένα τουλάχιστον. Τον ξετρύπωσα προ καιρού σε κάποιο ραδιοφωνικό σταθμό ξεχασμένο σε μια γωνιά, χωρίς καν εξώφυλλα! Πάνω στις ετικέτες του έχουν απομείνει κάποιες χαρακτηριστικές επισημάνσεις του ραδιοφωνικού παραγωγού που κάποια στιγμή τον χρησιμοποίησε σε εκπομπή του!

Ήξερα τον τίτλο, δεν είχα ακούσει ποτέ το περιεχόμενο. Πρόκειται για τον ξεχασμένο και άγνωστο δίσκο "Εξομολόγηση" που κυκλοφόρησε το 1975 από τη Zodiac, τη γνωστή ετικέτα της Lyra. Ουσιαστικά είναι η πρώτη ολοκληρωμένη δουλειά του πολυμήχανου Γιάννη Ζουγανέλη σε ηλικία 19 χρονών! Με τραγούδια έξω από κάθε τι που ξέρουμε για την αφεντιά του! Τραγούδια κρητικά!

Για να είμαστε βέβαια ακριβείς, ο Ζουγανέλης είχε ήδη δώσει ένα πρωτόλειο δισκογραφικό παρών το 1973, έφηβος ακόμη, όταν είχε ηχογραφήσει ένα 45άρι με τα τραγούδια "Σώσον, Κύριε, τον λαόν Σου" και "Οι οχτροί"

Στην "Εξομολόγηση" λοιπόν ο Γιάννης Ζουγανέλης εμφανίζεται ως συνθέτης και τραγουδιστής πλάι στον Κρητικό λυράρη, συνθέτη και τραγουδιστή Στρατή Σπυριδάκη, με τον οποίο μοιράζεται εξ ημισείας τη σύνθεση των τραγουδιών. Οι στίχοι σε όλα τα τραγούδια γράφτηκαν από τον Συμεών Καπετανάκη. Ο δίσκος κρύβει ακόμη μια έκπληξη: Την παρουσία της Πόπης Αστεριάδη ως ερμηνεύτριας σε ένα ύφος εντελώς διαφορετικό απ' αυτό που μας έχει συνηθίσει. 

Φαντάζομαι πως ο δίσκος θα αρέσει στους λάτρεις του κρητικού τραγουδιού. Εγώ τον βρήκα κάπως στομφώδη για τα γούστα μου και χωρίς ιδιαίτερη πρωτοτυπία, αν και θα πρέπει να κριθεί σε σχέση με την εποχή του, όταν το συγκεκριμένο είδος τραγουδιού δεν είχε φτάσει στην κατάχρηση που γνωρίζει στις μέρες μας...

Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου τραγουδά για τις ΓΥΝΑΙΚΕΣ

Πριν από λίγες ημέρες κυκλοφόρησε η καινούργια δισκογραφική δουλειά του Θανάση Παπακωνσταντίνου με τίτλο "Με στόμα που γελά". Μουσική και στίχοι, όπως πάντα, δικά του. Ερμηνευτής όμως των τραγουδιών είναι ο παλιός του συνοδοιπόρος Σωκράτης Μάλαμας.

Στο δίσκο περιλαμβάνονται και δυο μελοποιημένα ποιήματα αφιερωμένα στη γυναίκα.

Το πρώτο, το εναρκτήριο, έχει τίτλο "Στα πόδια της" και βασίζεται σε ποίημα του Τάσου Λειβαδίτη. Το ερμηνεύει ο ίδιος ο συνθέτης. 

Το δεύτερο επιγράφεται "Γυναίκες" και βασίζεται σε ποίημα του Γερμανού ποιητή Hermann Hesse σε ελληνική απόδοση του Λέοντα Κουκούλα.

Από το επίσημο κανάλι του συνθέτη στο YouTube δανείζομαι τα βιντεάκια με τα δυο αυτά τραγούδια σαν ένα μικρό αφιέρωμα στη σημερινή γιορτή της γυναίκας...

Γρηγόρης Σουρμαΐδης: Μικρή μου μεγάλη αγάπη (1988)

Ο συνθέτης Γρηγόρης Σουρμαΐδης εισέβαλε ορμητικά στο ελληνικό τραγούδι στα πρώτα χρόνια του '70 με τρεις πολύ ενδιαφέροντες κύκλους τραγουδιών που κυκλοφόρησαν στην πενταετία 1971-1976 ("Χαιρετισμός", "Λιτανεία", "Στο δρόμο για το Τσιμενλί"), αλλά στη συνέχεια εξαφανίστηκε ανεξήγητα από το προσκήνιο.

Χρειάστηκε να περάσουν 12 χρόνια, μέχρι να ξαναδώσει το παρών με μία καινούργια δισκογραφική κατάθεση, αλλά και πάλι η συνέχεια ήταν η ίδια, γιατί από το 1988 που εκδόθηκε ο 4ος δίσκος του, δεν έχει εμφανιστεί ξανά μέχρι σήμερα και προσωπικά αγνοώ πλήρως την όποια μουσική του δραστηριότητα αυτά τα τελευταία 30 χρόνια!

Το κύκνειο άσμα του λοιπόν στάθηκε ο δίσκος "Μικρή μου μεγάλη αγάπη" που κυκλοφόρησε το 1988 από την ΕΜΙ. Περιλαμβάνει δώδεκα ερωτικές μπαλάντες σε στίχους κυρίως δικούς του, καθώς και των Τάκη Καρνάτσου, Σαράντη Αλιβιζάτου και του παλιού του συνεργάτη Φίλωνα Αρία. Μουσική και ενορχήστρωση κινούνται στο κυρίαρχο ύφος του ερωτικού τραγουδιού εκείνης της εποχής, όπως το διαμόρφωσε και το υπηρετούσε τόσο αποτελεσματικά ο Γιάννης Πάριος. 

Ερμηνευτές του δίσκου δύο άσημοι τραγουδιστές που εδώ κάνουν το δισκογραφικό τους ντεμπούτο: Ο Κώστας Μάνος και η Αφροδίτη Φρυδά. Η συνέχεια και των δύο δεν τους οδήγησε σε κάποια αξιόλογη καριέρα και γρήγορα χάθηκαν.

Γρηγόρης Σουρμαΐδης: Στο δρόμο για το Τσιμενλί (1976)

Ο Γρηγόρης Σουρμαΐδης έδωσε το κύριο σώμα του έργου του στο πρώτο μισό της δεκαετίας του '70 με τρεις πολύ ενδιαφέροντες δίσκους που έκαναν εντύπωση στην εποχή τους, ενώ κάποια τραγούδια του γνώρισαν σημαντική εμπορική απήχηση. Ξεκίνησε το 1971 με το δίσκο "Χαιρετισμός". Το 1974 με το δίσκο "Λιτανεία" κατάφερε να ακουστεί αρκετά μέσα από μια σειρά όμορφων τραγουδιών. Και τελικά το 1976 ολοκλήρωσε αυτόν τον κύκλο με τον ιδιαίτερο δίσκο "Στο δρόμο για το Τσιμενλί".

Ο δίσκος αυτός λοιπόν είναι ένα μοιρολόι για τις χαμένες πατρίδες του Πόντου και τον ξερριζωμό του Μικρασιατικού Ελληνισμού. Τραγούδια που αποτυπώνουν την "ανείπωτη πίκρα, τη βαθιά οδύνη για το χαμό της προγονικής γης", μισόν αιώνα και κάτι μετά το μοιραίο εκείνο έτος 1922. Οι στίχοι γράφτηκαν από τον Γιώργο Καλαμαριώτη. Η μουσική χαρακτηρίζεται έντονα από το χρώμα του ποντιακού ήχου, αλλά και από λαϊκά ηχοχρώματα. Βασική ερμηνεύτρια η Ρένα Κουμιώτη, ενώ συμμετέχει κι ο ίδιος ο συνθέτης. Αξιόλογη δουλειά που δεν προσέχθηκε όσο θα της άξιζε στον καιρό της και ίσως δικαιούται μια ετεροχρονισμένη αναγνώριση.

Γρηγόρης Σουρμαΐδης: Χαιρετισμός (1971)

Ο Γρηγόρης Σουρμαΐδης ανήκει στην επιγονική γενιά των συνθετών που εμφανίστηκαν στο γύρισμα της δεκαετίας του '60 και των αρχών του '70, οι οποίοι πάτησαν γερά πάνω στη στέρεη βάση που είχαν ήδη διαμορφώσει οι σημαντικοί συνθέτες των πρώτων χρόνων του "έντεχνου" λαϊκού τραγουδιού μετά τον Μίκη Θεοδωράκη, τον Μάνο Χατζιδάκι (Γιάννης Μαρκόπουλος, Σταύρος Ξαρχάκος, Σταύρος Κουγιουμτζής, Δήμος Μούτσης, Μάνος Λοΐζος, Χρήστος Λεοντής, Γιάννης Σπανός).

Η δισκογραφική παρουσία του συνθέτη υπήρξε περιορισμένη, αφού μας έδωσε τέσσερις μόλις ολοκληρωμένους δίσκους, οι τρεις από τους οποίους κυκλοφόρησαν στο πρώτο μισό της δεκαετίας του '70 με σημαντικότερη στιγμή του τον κύκλο τραγουδιών "Λιτανεία" (1974).

Το 1971 λοιπόν ο Γρηγόρης Σουρμαΐδης έκανε την παρθενική δισκογραφική του εμφάνιση με τον "Χαιρετισμό". Ο δίσκος περιλαμβάνει δώδεκα καλογραμμένα τραγούδια σε ελαφρολαϊκό ύφος πάνω σε απλούς ρυθμούς, κυρίως ζεϊμπέκικα και απτάλικα, που ακούγονται πολύ ευχάριστα, χωρίς ωστόσο να προσφέρουν κάτι ιδιαίτερο. Οι στίχοι και η ερμηνεία στα περισσότερα είναι του ίδιου, ενώ συμμετέχουν η εξαιρετική Λήδα, λίγο πριν μας εμφανιστεί και η ίδια ως αυτόνομη δημιουργός, καθώς και η άγνωστη Εύα Αδαμαντίδου ως δεύτερη φωνή στον συνθέτη. 

Δε θυμάμαι κανένα τραγούδι αυτού του δίσκου από εκείνη την εποχή, γιατί δεν σημείωσαν εμπορική επιτυχία, αν και έχουν τις κατάλληλες προδιαγραφές για κάτι τέτοιο. Ίσως η ερμηνεία του ίδιου του συνθέτη να λειτούργησε ανασταλτικά προς αυτή την κατεύθυνση, παρόλο που δε φαίνεται πως ο ίδιος επιδίωκε κάτι τέτοιο, σύμφωνα τουλάχιστον με το σεμνό του σχόλιο που διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο.

Μιχάλης Αρχοντίδης: Το χέρι του ήλιου (1971)

Ο Μιχάλης Αρχοντίδης (γενν. 1942) είναι ένας εξαιρετικά ενδιαφέρων συνθέτης με σημαντικές μουσικές σπουδές και μεγάλη προσφορά στον μουσικό μας πολιτισμό, παρόλο που δυστυχώς παραμένει ένας μεγάλος άγνωστος για τους φιλόμουσους. Το 1971 ξεκίνησε η πολύ γόνιμη συνεργασία του με την Ορχήστρα Ποικίλης Μουσικής του ΕΙΡΤ, όπου είχε το διπλό ρόλο του ενορχηστρωτή και του διευθυντή ορχήστρας. Το 1976 απέσπασε το α' βραβείο σύνθεσης στο φεστιβάλ ελαφρού τραγουδιού της Μάλτας, ενώ παράλληλα συμμετείχε και σε διάφορα ελληνικά φεστιβάλ (Θεσσαλονίκη, Κέρκυρα).
Τα μουσικά του ενδιαφέροντα απλώνονται σε όλα τα πεδία της μουσικής έκφρασης, από το ελαφρό ως τη jazz, από το παραδοσιακό και λαϊκό μέχρι τη λόγια μουσική, όπου μάλιστα εκφράστηκε με την πρωτοποριακή μορφή του ατονικού ιδιώματος που εισήγαγε η περίφημη 2η Σχολή της Βιέννης στις αρχές του 20ου αιώνα (Σένμπεργκ, Μπεργκ. Βέμπερν). 
Παράλληλα με τη σύνθεση καταπιάστηκε πολύ δημιουργικά και με τη μουσική διδασκαλία σε πολυάριθμα ωδεία, όπως το "Απολλώνιον", το "Νικόλαος Σκαλκώτας", το "Ωδείο Αττικής", το "Ωδείο Ραϋμόνδη", το "Χαλκηδόνιο Ωδείο" και το "Έντεχνον".
Στη δισκογραφία πέρασε μικρό μέρος της πλούσιας εργογραφίας του, ενώ το μεγαλύτερο μέρος του έργου του για τον κινηματογράφο, το θέατρο και την τηλεόραση παραμένει δυστυχώς ανέκδοτο. Δύο τουλάχιστον όμως δισκογραφικές του δουλειές έχουν μια θέση στην ιστορία της ελληνικής δισκογραφίας. Ένας είναι ο λαϊκός δίσκος "Το χέρι του ήλιου" (1971) κι ο άλλος ένα πολύ ενδιαφέρον αφιέρωμα στο σατιρικό έργο του Σουρή με τίτλο "Ο Ντίνος Ηλιόπουλος ερμηνεύει Σουρή" (1977).

Ο δίσκος λοιπόν "Το χέρι του ήλιου" περιλαμβάνει 12 τραγούδια ελαφρολαϊκού ύφους, που εκείνη την εποχή κυριαρχούσε στο μουσικό μας στερέωμα. Οι στίχοι γράφτηκαν από τον πολυγραφότατο Ηρακλή Παπασιδέρη, συνεργάτη του συνθέτη και σε άλλες δουλειές του. Βασικός ερμηνευτής του δίσκου ήταν ο καινούργιος τότε στο χώρο Κωστής Χρήστου, που για τα επόμενα 4-5 χρόνια θα βρεθεί στο προσκήνιο με κάμποσες προσωπικές επιτυχίες. Με τρία τραγούδια η καθεμιά συμμετέχουν επίσης η μόλις 19χρονη Δήμητρα Γαλάνη, στα πρώτα της ακόμη βήματα, καθώς και η λαϊκή τραγουδίστρια Λουίζα Γαΐτη, γνωστή από τις συμμετοχές της σε δίσκους του Γρηγόρη Μπιθικώτση. 
Τα τραγούδια του δίσκου ακούγονται ευχάριστα, αν και τα περισσότερα πλέον έχουν ξεχαστεί. Ξεχωρίζει το ωραιότατο "Σ' αγαπώ πολύ" με τον ωραίο ρυθμό του και την όμορφη ερμηνεία της Δήμητρας Γαλάνη. Ήταν το τραγούδι που είχε σημειώσει τότε μεγάλη επιτυχία κι εξακολουθεί ακόμη να ακούγεται πολύ ευχάριστα, ενώ περιλαμβάνεται σχεδόν ανελλιπώς σε διάφορες ανθολογίες της τραγουδίστριας.

ΥΓ. Επιφυλάσσομαι στο μέλλον να επανέλθω στον πολύ ενδιαφέροντα αυτόν συνθέτη με την ελπίδα να έχω βρει ως τότε κάποια ακόμη δείγματα της μουσικής του εργασίας, γιατί αξίζει να βγαίνουν από την άδικη λήθη του χρόνου κάποιοι σεμνοί και συνεπείς εργάτες του μουσικού μας πολιτισμού.

Μάνος Χατζιδάκις: Ο γρουσούζης (1952/ανέκδοτο OST)

Ας κλείσουμε κάπου εδώ αυτόν τον κύκλο με τα ανέκδοτα soundtrack του Μάνου Χατζιδάκι με την υπόσχεση ότι μελλοντικά θα υπάρξει ένας νέος κύκλος παρουσιάσεων της ανέκδοτης δουλειάς του μεγάλου μας συνθέτη είτε για τη μεγάλη οθόνη, είτε για τη σκηνή του θεάτρου.

Σήμερα λοιπόν σας παρουσιάζω τη μουσική του Μάνου Χατζιδάκι για τη δραματική κωμωδία του Γιώργου Τζαβέλλα "Ο γρουσούζης", παραγωγής 1952 της Finos Film, με πρωταγωνιστές τους Ορέστη Μακρή, Δάφνη Σκούρα, Μίμη Φωτόπουλο, Γεωργία Βασιλειάδου και Ντίνο Ηλιόπουλο. 

Ο συνθέτης έγραψε μερικά απλά οργανικά θέματα που υπηρετούν την πλοκή της ταινίας, ενώ περιλαμβάνεται κι ένα μελωδικό "Νανούρισμα" που ερμηνεύει η πρωταγωνίστρια της ταινίας Δάφνη Σκούρα.