Η Φλέρυ Νταντωνάκη τραγουδά τον Επιτάφιο (1970)

Παγκόσμια ημέρα ποίησης η σημερινή και μια καλή ευκαιρία να ξαναμιλήσουμε γι' αυτή την ευλογημένη συνάντηση της μεγάλης αυτής τέχνης με την άλλη τέχνη, την τέχνη των Μουσών! Ποίηση και μουσική λοιπόν συμπορεύονται ανά τους αιώνες σε μια αρμονική συζυγία που μοιάζει αδιάσπαστη κι απόλυτα φυσιολογική. Από τα χρόνια των ομηρικών ραψωδών, μέχρι τους σπουδαίους λυρικούς ποιητές της αρχαϊκής εποχής, μέχρι τους δραματουργούς του 5ου αιώνα στην κλασική Αθήνα κι από κει μέχρι τους τροβαδούρους του Μεσαίωνα και τους πρώτους επώνυμους δημιουργούς της Αναγέννησης και του Μπαρόκ ίσαμε τα πλέον πρωτοποριακά ρεύματα του 20ου αιώνα, η μουσική συμπορεύονταν πάντα με την ποίηση, είτε τη λόγια είτε τη λαϊκή και ανώνυμη του δημοτικού τραγουδιού.

Στον τόπο μας εκεί στα τέλη της δεκαετίας του '50 συντελέστηκε μια μικρή επανάσταση που άλλαξε ριζικά το μουσικό τοπίο, όταν ο Μίκης Θεοδωράκης αποφάσισε να ντύσει με λαϊκά χρώματα τον "Επιτάφιο" του Γιάννη Ρίτσου καταφέρνοντας έτσι να περάσει στο ευρύ κοινό την υψηλή ποίηση και να την κάνει λαϊκό έργο που μπορούσε να ψιθυρίζεται και να σιγοτραγουδιέται ακόμη κι απ τον πιο απλό κι αγράμματο ανθρωπάκο σε κάθε γωνιά του τόπου μας. 

Ήταν κάτι μοναδικό αυτό που ακολούθησε. Ένα παλιρροϊκό κύμα κάλυψε μεμιάς το ελληνικό τραγούδι που βρισκόταν σε μια φάση παρακμής μετά την εποχή της κυριαρχίας του ρεμπέτικου και του ορθόδοξου λαϊκού, αλλά και του μάλλον απαξιωμένου ελαφρού τραγουδιού των προηγούμενων δεκαετιών. Mια μεγάλη γενιά μουσικών με υψηλή μουσική κατάρτιση (Γιάννης Μαρκόπουλος, Σταύρος Ξαρχάκος, Νίκος Μαμαγκάκης, Γιάννης Σπανός, Δήμος Μούτσης, Χρήστος Λεοντής, Μάνος Λοΐζος, ο Θάνος Μικρούτσικος και πολλοί άλλοι) πήρε το μήνυμα του "Επιτάφιου" και χάρισε στο ελληνικό τραγούδι μερικούς μνημειώδεις κύκλους τραγουδιών βασισμένων σε κείμενα ενός Σολωμού, ενός Κάλβου, ενός Παλαμά, ενός Καβάφη, ενός Βάρναλη, ενός Σικελιανού, ενός Σεφέρη, ενός Ρίτσου, ενός Ελύτη, ενός Αναγνωστάκη, αλλά και ξένων ποιητών, όπως ο Λόρκα, ο Μπρεχτ, ο Χικμέτ, ο Νερούδα, ο Μαγιακόφσκι και τόσοι άλλοι. 

Στη λαμπρή αυτή διαδρομή καταγράφονται μεγαλειώδεις στιγμές που αποτελούν πλέον σημεία διαχρονικής αναφοράς, όπως τα "Επιφάνια" (1961), το "Άξιον Εστί" (1964), οι "Μικρές Κυκλάδες" (1964), το "Ένας όμηρος" (1964), ο "Ερωτόκριτος" (1964), ο "Ματωμένος Γάμος" (1965), η "Ρωμιοσύνη" (1966), ο "Καπετάν Μιχάλης" (1966), το "Romancero gitano" (1967), οι δύο πρώτες "Ανθολογίες" (1967/68), το "Μυθιστόρημα / Επιφάνια Αβέρωφ" (1968), ο "Μπολιβάρ" (1968), το "Άσμα ηρωικό και πένθιμο..." (1968), το "Πνευματικό Εμβατήριο" (1969), η "Αρκαδία 4 & 8" (1969), ο "Ήλιος ο πρώτος" (1969), ο "Θρήνος για τον Ιγνάθιο Σάντσιεθ Μεχίας" (1969), τα "12 Τραγούδια του Λόρκα" (1969), η "Συλλογή 1" (1970), το "Εμιλιάνο Ζαπάτα" (1971), τα "Πρελούδια" (1971), τα "Τραγούδια του νέου πατέρα" (1972), τα "11 λαϊκά τραγούδια του Γιάννη Ρίτσου" (1972), το "Η Άννα Συνοδινού διαβάζει Φεραίο, Κάλβο, Σολωμό, Μακρυγιάννη" (1972), το "Θαλασσινό τριφύλλι" (1972), τα "18 Λιανοτράγουδα" (1973), ο "Στράτης Θαλασσινός" (1973), το "Ηλιοσκόπιο" (1973), οι "Σκλάβοι πολιορκημένοι" (1974), το "Αχ, έρωτα" (1974), το "Αντόνιο Τόρρες Χερέδια" (1974), το "Ποίησις και μελωδία" (1974), οι "Μπαλάντες" (1975), το "Canto general" (1975), η "Τετραλογία" (1975), η "Τρίτη Ανθολογία" (1975), το "Καπνισμένο τσουκάλι" (1975), τα "Πολιτικά Τραγούδια" (1975), η "Κυρά των αμπελιών" (1975), το "Οροπέδιο" (1976), το "Της πικρής αγάπης τα τραγούδια" (1976), ο "Κύκλος Σεφέρη" (1976), η "Καντάτα για τη Μακρόνησο / Σπουδή σε ποιήματα του Μαγιακόφσκι" (1976), ο "Ύμνος και θρήνος για την Κύπρο" (1976), η "Κραυγή στα πέρατα" (1976), οι "Γειτονιές του κόσμου" (1977), οι "Ελεύθεροι Πολιορκημένοι" (1977), το "Μαρίζα Κωχ" (1977), ο "Κύκλος με την κιμωλία" (1977), τα "Ανεπίδοτα γράμματα" (1977), το "Κάψαμε τα καράβια μας" (1977), η "Λαϊκή ανθολογία Βάρναλη" (1977), η "Πορεία (μες) στη νύχτα" (1977), τα "Λυρικά" (1978), η "Μουσική πράξη στον Μπρεχτ" (1978), το "Σάλπισμα" (1978), η "Ποδηλάτισσα" (1979), το "Περιμένοντας τους βαρβάρους" (1979), ο "Σταυρός του Νότου" (1979) και πάμπολλα άλλα σπουδαία έργα στη συνέχεια. Η κορύφωση όμως όλων αυτών των στιγμών φέρει την υπογραφή του Μάνου Χατζιδάκι με τον μοναδικό, αλλά αξεπέραστο κύκλο μελοποιημένης ποίησης που μας έδωσε το 1972, τον εμβληματικό "Μεγάλο Ερωτικό" του.

Ο "Επιτάφιος" όμως του Μίκη Θεοδωράκη και του Γιάννη Ρίτσου στάθηκε μόνιμα το σημείο αναφοράς όλων αυτών των μελοποιητικών σταθμών στην ιστορία του ελληνικού τραγουδιού. Το έργο ηχογραφήθηκε σε διπλή εκτέλεση αρχικά τον Αύγουστο του 1960 με τις φωνές της Νάνας Μούσχουρη (με λυρική ενορχήστρωση του Μάνου Χατζιδάκι) και του Γρηγόρη Μπιθικώτση (με καθαρόαιμη λαϊκή ενορχήστρωση του Μίκη), αλλά και της Μαίρης Λίντα λίγο αργότερα, όπως και της Χορωδίας Τρικάλων στα μέσα της δεκαετίας του '60. 

Υπάρχουν όμως και αρκετές νεότερες εκτελέσεις του έργου! Ανάμεσα σ' αυτές και μια ανέκδοτη που έχει πολύ ξεχωριστή αξία. Γιατί σ' αυτήν ξανασυναντιούνται οι δυο Διόσκουροι της μουσικής μας, ο Μίκης και ο Μάνος, όπως είχε γίνει εκείνον τον αλησμόνητο Αύγουστο του 1960. Τούτη τη φορά η άτυπη συνάντηση έγινε στη Νέα Υόρκη το 1970, την εποχή που ο Μάνος Χατζιδάκις ήταν εγκατεστημένος στην Αμερική. Ήταν η εποχή που ανακάλυψε μια άγνωστη φωνή, η οποία έμελλε να γίνει η μούσα του τα επόμενα χρόνια. Η φωνή αυτή δεν ήταν άλλη από την υπέροχη Φλέρυ Νταντωνάκη. Μαζί της ο συνθέτης θα ηχογραφήσει με πρόχειρα μέσα στο σπίτι του διάφορους κύκλους ελληνικής μουσικής, όπως τα μνημειώδη "Λειτουργικά". 

Τότε λοιπόν ηχογράφησε μαζί της και τον "Επιτάφιο" του Μίκη. Η Φλέρυ τραγουδά κι ο Μάνος τη συνοδεύει στο πιάνο. Δυστυχώς, ενώ τα "Λειτουργικά" κάμποσα χρόνια αργότερα βρήκαν το δρόμο της δισκογραφίας, ο "Επιτάφιος" ξεχάστηκε κι έμεινε για πάντα στα αρχεία του συνθέτη. Πολύ κρίμα! Γιατί πρόκειται για μια σπαραχτική ερμηνεία που δίνει μια καινούργια διάσταση στο αριστουργηματικό αυτό έργο. 

(c) Ανέκδοτη ηχογράφηση | 1970 | mp3 | Αυτοσχέδια εξώφυλλα

ΑΚΟΥΣΤΕ ΤΟ

πηγή: d58