Χριστόδουλος Χάλαρης, Νίκος Ξυλούρης: Ερωτόκριτος (1976)

Ας ξαναρχίσουμε λοιπόν την περιδιάβασή μας στην ελληνική δισκογραφία αφιερώνοντας την πρώτη παρουσίαση της καινούργιας χρονιάς σε ένα διαχρονικό αριστούργημα της νεοελληνικής λογοτεχνίας, τον "Ερωτόκριτο" του κορυφαίου εκπροσώπου της Κρητικής Σχολής Βιτσέντζου Κορνάρου, ο οποίος γεννήθηκε στη Σητεία το 1553 και πέθανε στο Ηράκλειο το 1613. 

Ο Ερωτόκριτος μαζί με τη Θυσία του Αβραάμ είναι τα μόνα έργα που γνωρίζουμε ότι γράφτηκαν από τον Κορνάρο. Αμφότερα εμβληματικές δημιουργίες της Κρητικής Σχολής που είχε ακμάσει στα χρόνια της Βενετοκρατίας και έκλεισε ο κύκλος της με την υποταγή του νησιού στους Οθωμανούς το 1646. Κι ακριβώς αυτή η οριακή στιγμή είναι και η χρονιά που ολοκληρώθηκε η γραφή του έμμετρου επικού μυθιστορήματος του Κορνάρου με τους 10.012 ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους στίχους με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία σε γλώσσα μεσαιωνική κρητική, όπου περιγράφεται η αρχετυπική ερωτική ιστορία της Αρετής και του Ερωτόκριτου, έστω κι αν ο ποιητής βασίστηκε σε κάποια δυτικά πρότυπα, όπως το δημοφιλές γαλλικό μυθιστόρημα Paris et Vienne, από το οποίο ωστόσο θεωρείται ότι ο Ερωτόκριτος υπερέχει.

Η προφορική παράδοση μας έχει κληροδοτήσει τραγουδισμένο τον Ερωτόκριτο με αυτή τη χαρακτηριστική μελωδία, η οποία παίζεται αιώνες τώρα στην Κρήτη απ' όλους τους λυράρηδες βάζοντας ο καθένας και τη δική του πινελιά. Στη νεότερη εποχή έχουν καταγραφεί δεκάδες ηχογραφήσεις του έργου, είτε σε παραδοσιακή μορφή (Σηφογιωργάκης, Σκαλίδης, Καρπουτζάκης, Σταυρακάκης, Παναγιωτάκης, Ξυλούρηδες κλπ), είτε σε έντεχνη επεξεργασία, όπως οι εργασίες του Νίκου Μαμαγκάκη, του Γιάννη Μαρκόπουλου, του Σταύρου Ξαρχάκου, του Νίκου Ξυδάκη, του Λουδοβίκου των Ανωγείων και άλλων.

Ανάμεσα σ' αυτές τις "έντεχνες" επεργασίες ξεχωριστή θέση κατέχει η δουλειά του σημαντικού συνθέτη και μουσικού ερευνητή Χριστόδουλου Χάλαρη που εκδόθηκε το 1976 με το ωραίο εξώφυλλο του Σπύρου Βασιλείου και με ερμηνευτές τον μεγάλο βάρδο της Κρήτης Νίκο Ξυλούρη και την Τάνια Τσανακλίδου. 

Είναι μια προσπάθεια να συμπυκνωθεί η εκτεταμένη δομή του έργου σε ένα σύντομο σώμα που να δίνει ωστόσο πλήρη εικόνα του έπους. Μαζί με τον συνθέτη συνεργάστηκε και ο γνωστός σκηνοθέτης Ερρίκος Θαλασσινός, ώστε να οργανωθεί λειτουργικά και με συγκροτημένη θεατρική δομή το επιλεγμένο υλικό. Η ορχήστρα φυσικά αποτελείται από ανάλογα όργανα που αποδίδουν τα χρώματα της εποχής, πράγμα για το οποίο ο συνθέτης είχε την απόλυτη μουσική επάρκεια να το πράξει και το αποτέλεσμα τον δικαιώνει πλήρως. 

Δε χρειάζεται βέβαια να πούμε πολλά για την ερμηνεία του Νίκου Ξυλούρη που εδώ δείχνει ολοφάνερα ότι κινείται στα δικά του χωράφια μετά από μια γόνιμη πενταετία ευδόκιμου "ξεστρατίσματος" στα μονοπάτια του έντεχνου λαϊκού τραγουδιού.

(c) LP | EMI | 1976 | Πηγή: d58

Παραθέτω παρακάτω κι έναν κατάλογο με τις δισκογραφικές καταγραφές του "Ερωτόκριτου", για να γίνει αντιληπτό σε ποιο βαθμό το έργο αυτό επηρέασε τη σύγχρονη ελληνική μουσική. Τα στοιχεία προέρχονται από το προσωπικό μου αρχείο:

Ο ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΣΚΟΓΡΑΦΙΑ:   

• Ερωτόκριτος (1964) Νίκου Μαμαγκάκη  

• Ερωτόκριτος και Αρετούσα 1 & 2 (1966) Σπ. Σηφογιωργάκη 

• Αρκάδι-Ερωτόκριτος (1967) Νίκου Μαμαγκάκη [οργανική σουίτα]  

• Συλλογή 1 (1970) Νίκου Μαμαγκάκη [«Ερωτόκριτος»]  

• Συλλογή (1974) δίσκος του Ν. Ξυλούρη [«Τ’ άκουσες Αρετούσα μου», διασκ. Στ. Ξαρχάκου]  

• Ερωτόκριτος (1976) Χρ. Χάλαρη [«Ο τροχός της μοίρας», «Ρίζες», «Η ώρα της αγάπης», «Τα θλιβερά μαντάτα», «Παράπονο της Αρετούσας», «Χωρισμός», «Η συνάντηση», «Το παραμύθι», «Ταραχή», «Θρήνος», «Το φανέρωμα», «Η μέρα η λαμπρή»]  

• Ερωτόκριτος (1976) Γιάννη Μαρκόπουλου [για το Αμφι-Θέατρο του Σπ. Ευαγγελάτου]

• Ερωτόκριτος 1 & 2 (1976) Γ. Σκαλίδη 

• Ερωτόκριτος (197…;) Μ. Καρπουτζάκη 

• Κρήτη, αθάνατο νησί  (1981)  Σήφη Παναγιωτάκη [απόσπασμα από τον «Ερωτόκριτο»]  

• Ερωτόκριτος και Αρετούσα (1985) Νίκου Μαμαγκάκη (όπερα)  

• Εν πλω (1987) Γ. Τσιαμούλη [απόσπασμα από «Ερωτόκριτο»]  

• Ο χαΐνης (1990) Λουδοβίκου των Ανωγείων [«Ο όρκος της Αρετούσας»]  

• Κρητών Έπος (1991) Χρ. Χάλαρη [«Θρηνωδία» από τη «Θυσία του Αβραάμ»]  

• Ανα - γέννηση  (1996)  Γιάννη Μαρκόπουλου [Ενότητα “Ερωτόκριτος” : «Του κύκλου τα γυρίσματα...», «Ποιος εις τον κόσμο εφάνηκε», «Τα ’μαθες Αρετούσα μου», «Τα λόγια σου Ρωτόκριτε», «Οι τρεις χρόνοι περάσασι», «Είναι δυο μήνες σήμερο», «Μοίρα δε σε φοβούμαι πλιο», «Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός»]  

• Τέσσερις δρόμοι για τον Ερωτόκριτο (2000) Ν. Ξυδάκη, Λουδοβίκου των Ανωγείων, Ψαραντώνη, Γ. Κουμεντάκη [«Μια κάποια λίγη πεθυμιά», «Γροικήσετε τον έρωντα», «Όσο στερεύγομαι», «’Ηντα δεν κάνει ο έρωτας», «Ο όρκος της Αρετής», «Πλια πάρα που το χιόνι», «Αφεντόπουλο της Μυτιλήνης», «Αφέντης της Μοθώνης», «Αφέντης της Μακεδονίας», «Αφέντης της Κορώνης», «Αφέντης της Σκλαβουνιάς, ρηγόπουλο της Κύπρου», «Ερωτόκριτος-Κρητικός», «Χαρίδημος», «Το δαχτυλίδι», «Ο αέρας» & 5 οργανικά]  

• Ποίημα ερωτικόν λεγόμενον Ερωτόκριτος (2002) Γιάννης Ξυλούρης  

• Η γιορτή των ανέμων (2003) Λουδοβίκου των Ανωγείων [«Ο θρήνος της Αρετούσας»]  

• Ερωτόκριτος και Αρετή (2003) Γιάννη Μαρκόπουλου  

• Οι λογισμοί είναι σαϊτιές (2004) Γ. Πολυχρονάκη [από τον «Ερωτόκριτο»] 

• Μουσικά ξόμπλια ( ; ) Μ. Σταυρακάκη [αποσπάσματα από «Ερωτόκριτο»]  

• Τα σα εκ των σων ( ; ) Δημ. Σγουρού [απόσπασμα από «Ερωτόκριτο»]  

• Ενότητες τρεις (2005) Ν. Ξυδάκη, Β. Ρακόπουλου  

• Της αγάπης μαχαιριά (2006) Χρ. Παπαδόπουλου [«Ερωτόκριτος», διασκευή] 

• Ορατόριο των Χρονικών (2007) Νίκου Μαμαγκάκη

• Ποια πάθη από τον έρωντα (2008) Λουδοβίκου των Ανωγείων

• Κύρβα (2013) Νίκου Μαστοράκη [«Μάζωξη», απόσπασμα από “Ερωτόκριτο”]

• Ερωτόκριτος του Βασίλη Ρώτα (2016) Πάρι Παρασχόπουλου