Ο Θάνος Μικρούτσικος μελοποιεί Καβάφη

Ο μεγάλος αλεξανδρινός ποιητής Κωνσταντίνος Π. Καβάφης (1863-1933) θεωρείται δικαίως ο μεγαλύτερος Έλληνας ποιητής της νεότερης εποχής από το διεθνές φιλότεχνο κοινό και τους ειδικούς, έστω κι αν η επίσημη αναγνώριση μέσω βραβείων νόμπελ ή άλλων συναφών δεν έγινε ποτέ. Δεν είναι εύκολος ποιητής ο Καβάφης. Η ανάγνωση των λιγοστών ποιημάτων του σε πρώτο επίπεδο μοιάζει απλή και εύληπτη από τον καθένα. Αλλά η μαγεία του βρίσκεται στις βαθύτερες αναγνώσεις του και σ’ αυτά που κομψά και έντεχνα λανθάνουν πίσω από τις μαγικές και συχνά ασυνήθιστες λέξεις που χρησιμοποιεί σ’ ένα εντελώς προσωπικό εκφραστικό ύφος. Και φυσικά είναι ακόμα πιο δύσκολο να ανακαλύψει κανείς τη μουσικότητα και το ρυθμό που κρύβουν αυτοί οι απέριττοι και δωρικοί στίχοι, για να μπορέσει να τους μελοποιήσει. Ο Μίκης Θεοδωράκης το παραδέχτηκε ανοιχτά ότι αδυνατεί να μελοποιήσει Καβάφη! Αυτός που έχει καταπιαστεί με όλο το φάσμα του ελληνικού έμμετρου λόγου με τα γνωστά σημαντικά αποτελέσματα, εδώ σηκώνει τα χέρια του! Ένα στίχο μόνο του Καβάφη από το ποίημα «Η πόλις» περιέλαβε στην 3η Συμφωνία του και πέραν αυτού ουδέν !

Έτσι, ρίχνοντας κανείς μια ματιά στον ογκωδέστατο κατάλογο του μελοποιημένου έργου του Καβάφη που βρίσκουμε στην ελληνική δισκογραφία, δεν μπορεί παρά να εκπλαγεί. Ευχάριστα, άραγε; Ή με επιφύλαξη και περίσκεψη, όπως θα ‘λεγε κι ο ποιητής; Και τα δύο, νομίζω. Γιατί μπορεί να βρει κανείς κάποιες εργασίες με ευτυχές αποτέλεσμα, αλλά και άλλες με ένα δύσκολο άκουσμα που δεν ενθαρρύνει το περαιτέρω ενδιαφέρον. Στην πρώτη περίπτωση μπορούμε να τοποθετήσουμε τη μελοποίηση του Δήμου Μούτση που περιέχεται στην «Τετραλογία» (1975), του Θάνου Μικρούτσικου (1983), του Γιάννη Πετρίτση (2005), ίσως του Δημήτρη Παπαδημητρίου (2007) και την πρόσφατη του Γιάννη Σπανού (2013). Στην άλλη κατηγορία ανήκουν δουλειές, όπως το "Περιμένοντας τους βαρβάρους" (1979) του Γιάννη Γλέζου ή το "Είσαι ακόμα μακριά" (1996) του Χρήστου Παρμενίδη, το "Αφιέρωμα στον Καβάφη" (1990/2014) του Αλέξανδρου Καρόζα και μπόλικες ακόμα.

Από την πληθώρα όμως των καβαφικών μελοποιήσεων θεωρώ ότι η πιο αξιόλογη μουσικά εργασία κι αυτή που αποδίδει ηχητικά πιο πειστικά την καβαφική ατμόσφαιρα ανήκει στον Θάνο Μικρούτσικο. Πρόκειται για το δίσκο "Ο Γέρος της Αλεξάνδρειας" που εκδόθηκε το 1983 από την τότε CBS (νυν SONY) και περιλαμβάνει τα μέρη: «Γενάρης 1904», «Επέστρεφε», «Μονοτονία», «Επήγα», «Δεκέμβρης 1903», «80 Χρόνια αργότερα», «Επιθυμίες» και «Σύγχυσις».

Περισσότερο ακούστηκαν τα δύο πρώτα, ενώ η εξαίσια οργανική coda του δεύτερου τραγουδιού με το μαντολίνο απομονώθηκε και χρησιμοποιήθηκε ως μουσικό σήμα γνωστού ραδιοσταθμού. Το πιάνο έχει ισχυρή παρουσία, όπως συμβαίνει συχνά στα έργα του συνθέτη. Το άλλο όργανο που συμπρωταγωνιστεί είναι το μαντολίνο, το οποίο συμβάλλει αποφασιστικά στη δημιουργία ενός κλίματος γλυκιάς και τρυφερής νοσταλγικότητας. 

Τα τραγούδια ερμηνεύουν εξαιρετικά ο Γιώργος Μεράντζας, ο Σάκης Μπουλάς και ο Κώστας Θωμαΐδης. Το βασικό υλικό του δίσκου σε νέα εκτέλεση κι ερμηνευμένο από τον Κώστα Θωμαΐδη ξαναβρίσκουμε στις νεότερες δουλειές του Θάνου Μικρούτσικου "Ποίηση με μουσική" (1997) και "Επέστρεφε" (2009).

Ο δίσκος συμπληρώνεται με το δυνατό έργο «Ιχνογραφία» σε ποίηση Κώστα Παπαγεωργίου, ένα δεκαεξάλεπτο τραγούδι-ποταμό με έντονες πολιτικές αναφορές στα δύσκολα χρόνια που προηγήθηκαν.

Πρέπει να διευκρινίσω ότι στην ψηφιακή του επανέκδοση ο δίσκος εκδόθηκε με διαφορετική δομή, αφού στο σώμα της καβαφικής μελοποίησης προστέθηκε μέρος του έργου "Αραπιά για λίγο πάψε...", ενώ η "Ιχνογραφία" δεν πήρε ποτέ ψηφιακή μορφή. Φυσικά εδώ σας δίνω την αρχική αναλογική έκδοση του δίσκου που περιλαμβάνει και την "Ιχνογραφία", ενώ το έργο "Αραπιά για λίγο πάψε..." θα το παρουσιάσω χωριστά στην ολοκληρωμένη του μορφή. 

(c) LP | CBS | 1983 | πηγή: d58