Ο Χατζιδάκις & το ρεμπέτικο: Πασχαλιές μέσα από τη νεκρή γη (1962)

Αν θεωρήσουμε ότι οι "Έξι Λαϊκές Ζωγραφιές" (1949-50), στη διπλή τους γραφή για δύο πιάνα αρχικά και τελικά για ένα, αποτελούν τις δύο πρώτες εργασίες του Μάνου Χατζιδάκι πάνω στο ρεμπέτικο, το τρίτο βήμα ήταν οι περίφημες "Πασχαλιές μέσα από τη νεκρή γη", έργο γραμμένο το 1961 και δισκογραφημένο την επόμενη χρονιά για λογαριασμό της Columbia. 

Οι "Πασχαλιές" διευρύνουν το μελωδικό φάσμα της ρεμπέτικης κληρονομιάς, από το οποίο αντλεί την έμπνευσή του ο συνθέτης δίνοντας έναν κύκλο δώδεκα "έντεχνων" λαϊκών κεντημάτων με πλήρη ορχήστρα, όπου συνδυάζονται αρμονικά τα λαϊκά όργανα, προεξάρχοντος φυσικά του μπουζουκιού, με τα λόγια, όπως το βιολοντσέλο ή το μαντολίνο. Έχει επιλέξει κλασικές μελωδίες του Μάρκου Βαμβακάρη, του Βασίλη Τσιτσάνη, του Δημήτρη Σέμση, του Μπαγιαντέρα, του Σπύρου Περιστέρη και του Γιάννη Παπαϊωάννου μαζί με έναν παραδοσιακό σκοπό των Δωδεκανήσων, το χορευτικό "Πέρα στους πέρα κάμπους", το οποίο μάλιστα λίγο αργότερα ενσωμάτωσε σ' ένα δικό του τραγούδι ("Τα έξυπνα παπάκια") για την παράσταση "Καίσαρ και Κλεοπάτρα" (1964).

Αξιοσημείωτο είναι ότι στο αρχικά ηχογραφημένο υλικό περιλαμβάνονταν ακόμη δύο τραγούδια ("Το κομπολογάκι", "Απ' της Ζέας το λιμάνι"), τα οποία όμως δεν μπήκαν τελικά στο δίσκο, ενώ προστέθηκε το "Τραγούδι του γέρο ναύτη" που αποτελεί σύνθεση του Μάνου Χατζιδάκι για το θεατρικό έργο "Παραμύθι χωρίς όνομα". Πάντως στη νεότερη ψηφιακή επανέκδοση του 2008 έχει συμπεριληφθεί όλο αυτό το υλικό.

Το έργο αποτελεί αναμφίβολα με κορυφαία στιγμή της ελληνικής δισκογραφίας και αναδεικνύει την υποδειγματική ενορχηστρωτική ικανότητα του μεγάλου συνθέτη που εδώ αναδημιουργεί τις πρωτότυπες μελωδίες δίνοντάς τους εμφανή χατζιδακική απόχρωση. Αυτό πρέπει να πούμε ότι ενόχλησε κάποιους συναδέλφους του που θεώρησαν την εργασία του αυθαίρετη διαστρέβλωση της αυθεντικότητας του υλικού. Θυμάμαι σχετική αρθρογραφία του Άκη Πάνου στο περιοδικό Το ντέφι προ δεκαετιών! 

Προσωπικά πάντως δε συμμερίζομαι καθόλου τέτοιες απόψεις και ανεπιφύλακτα αξιολογώ το έργο ως ένα ατόφιο αριστούργημα με μνημειώδεις στιγμές, κορυφαία των οποίων θεωρώ τη γοητευτική σερενάτα "Ένα κορίτσι από την Αλεξάνδρεια" βασισμένη στο τραγούδι "Αλεξανδριανή φελάχα" που στην αυθεντική του μορφή ήταν ...τσιφτετέλι!

Κλείνοντας επισημαίνω ότι ο τίτλος του δίσκου είναι παρμένος από τους πρώτους στίχους της "Έρημης χώρας" του Τόμας Έλιοτ, απ' όπου επίσης ο συνθέτης άντλησε τον τίτλο και της επόμενης ορχηστρικής του εργασίας πάνω στο ρεμπέτικο ("Ο σκληρός Απρίλης του '45"). Το υπέροχο εξώφυλλο υπογράφεται από τον μεγάλο ζωγράφο Γιάννη Τσαρούχη, στενό φίλο του συνθέτη.

(c) LP | EMI Columbia | 1962 | Πηγή: d58