Ο Χατζιδάκις & το ρεμπέτικο: Ο σκληρός Απρίλης του '45 (1974)

Η τέταρτη εργασία του Μάνου Χατζιδάκι πάνω στο ρεμπέτικο με τίτλο "Ο σκληρός Απρίλης του '45" μας επαναφέρει στο πρότυπο του δίσκου "Πασχαλιές μέσα από τη νεκρή γη" (1962), καθώς κι εδώ έχουμε πάλι διασκευή ρεμπέτικων τραγουδιών σε ορχηστρική εκδοχή, ενώ και πάλι ο τίτλος του δίσκου αντλείται από τους πρώτους στίχους της "Έρημης Χώρας" του Τόμας Έλιοτ. 

Ωστόσο η οργανική εκδοχή που υιοθετείται στην ενορχήστρωση διαφέρει σημαντικά, γιατί αυτή τη φορά ο συνθέτης μας δίνει μια πιο λαϊκή γραφή, χωρίς τις ιδιαίτερα προσωπικές πινελιές που χαρακτήριζαν την λεπτεπίλεπτη ορχηστρική γραμμή στις "Πασχαλιές". Είναι δηλαδή λιγότερη εμφανής η χατζιδακική παρέμβαση και αφήνονται πιο απείραχτες οι αυθεντικές μελωδίες, έστω κι αν πάλι επικρίθηκε από ομοτέχνους του για τη δουλειά του, όπως το "δικό του παιδί", ο συνθέτης Δημήτρης Λέκκας, ο οποίος σε παρουσίαση του δίσκου στο Τρίτο Πρόγραμμα είχε παρατηρήσει ότι "η ενορχήστρωση ήταν εξεζητημένη και βαρυφορτωμένη..."! Σε καμία περίπτωση δεν δίνω βαρύτητα σε τέτοιες κριτικές, γιατί το συνολικό αποτέλεσμα της δουλειάς του συνθέτη είναι εξαιρετικό κι ο δίσκος στο σύνολό του απόλυτα σαγηνευτικός, ώστε να μοιάζει με μικροψυχία ή κακεντρέχεια να ψάχνει κανείς ψεγάδια!

Να πούμε ότι ο δισκος περιέχει δώδεκα συνολικά ρεμπέτικες ή λαϊκές μελωδίες των Βασίλη Τσιτσάνη, Μάρκου Βαμβακάρη, Απόστολου Καλδάρα, Μπαγιαντέρα, Ευάγγελου Παπάζογλου, Γιώργου Μητσάκη, Γρηγόρη Μπιθικώτση, αλλά και του "ελαφρού" συνθέτη και αρχιμάστορα του αρχοντορεμπέτικου Μιχάλη Σουγιούλ, καθώς και μια μελωδία-ταξίμι του ίδιου του Μάνου Χατζιδάκι. 

Στην έκδοση του βινυλίου το αρχικό τραγούδι "Θα γυρίσει κι ο τροχός" αποδίδονταν λανθασμένα στον Γιώργο Μητσάκη, ενώ στην πραγματικότητα είναι σύνθεση του Μιχάλη Σουγιούλ. Επίσης για το τραγούδι "Βγήκα στου Βοτανικού τα πέριξ" στο βινύλιο δεν αναφερόταν το όνομα του δημιουργού, ενώ στην πρώτη ψηφιακή έκδοση το τραγούδι αποδόθηκε στον Πρόδρομο Τσαουσάκη, αλλά τελικά αποδείχθηκε ότι είναι του Βασίλη Τσιτσάνη. Τέλος, το τραγούδι "Μάγκας βγήκε για σεργιάνι" στο βινύλιο αποδίδεται στον Απόστολο Καλδάρα, αλλά είναι γνωστή η σχετική διένεξη μεταξύ Καλδάρα και Τσιτσάνη για την πατρότητα του τραγουδιού κι εν τέλει στην ψηφιακή επανέκδοση προτιμήθηκε να αποδοθεί και στους δύο! 

Επικεφαλής της λαϊκής ορχήστρας είναι ο δεξιοτέχνης του μπουζουκιού Θανάσης Πολυκανδριώτης και μαζί του κορυφαίοι μουσικοί, όπως ο Δημήτρης Φάμπας, ο Βασίλης Τενίδης, ο Δημήτρης Βράσκος, ο Ανδρέας Ροδουσάκης, η Αλίκη Κρίθαρη και οι αδελφοί Λαβράνου. Το εξώφυλλο φιλοτέχνησε ο ζωγράφος Γιάννης Μόραλης. Το έργο γράφτηκε το 1972, μόλις ο συνθέτης επέστρεψε από την Αμερική, αλλά κυκλοφόρησε σε δίσκο το 1974.

Ο συγγραφέας Κώστας Ταχτσής που έγραψε ένα εκτεταμένο σημείωμα στην πίσω όψη του δίσκου αναφέρει μεταξύ άλλων: «Στο «Σκληρό Απρίλη του ’45», αναφορά σε στίχο απ’ την "Έρημη Χώρα"* του Τ. Σ. Έλιοτ, ο Μάνος Χατζιδάκις στο ’να κομμάτι μετά το άλλο, γυρίζει σε κείνες τις, για μας τουλάχιστο, κοσμογονικές μέρες της νιότης μας, όχι σ’ αναζήτηση κανενός «χαμένου καιρού», αλλά σε μια προσπάθεια να τις δει σ’ όλες τους τις δυνατές διαστάσεις: έτσι όπως ήταν στην πραγματικότητα, έτσι όπως νομίσαμε τότε ότι ήταν κι έτσι όπως θα τις βλέπαμε αν μπορούσαμε να τις δούμε απ’ την απόσταση που τις βλέπουμε τώρα. Ν’ ακούσει όλους τους τους ήχους. Όχι μόνο μπουζούκι και διπλοπενιά, αλλά και μπουζούκι ιδωμένο λίγο σα να ’ταν μαντολίνο, ύστερα και τα δύο μαζί εναλλάξ κι ανάμεσά τους και γκόνγκ και πένθιμα τύμπανα - τους ξερούς κρότους των πολυβόλων ενός συμφωνημένα καταδικασμένου αγώνα, λέω εγώ με το νου μου κι η απελπισμένη ρυθμική πορεία μιας νέας, αλλιώτικης προσφυγιάς… "Ο σκληρός Απρίλης του ’45" είναι ένα ρέκβιεμ σ’ εκείνο το ωραίο και τόσο γόνιμο νεανικό μας όραμα κι ίσως έτσι η ενδόμυχη υπόσχεση μιας το ίδιο γόνιμης χρήσης του λίγου χρόνου που μας μένει ακόμα». 

(c) LP | Minos | 1974 | Πηγή: d58