Μάνος Χατζιδάκις & Νίκος Γκάτσος: Αμοργός (2005)

Η "Αμοργός" του Νίκου Γκάτσου, η μοναδική ολοκληρωμένη ποιητική του σύνθεση, που εκδόθηκε το 1943, στα μαύρα χρόνια της Κατοχής (χρονιά του θανάτου του Κωστή Παλαμά), είναι ένα έργο ορόσημο για τη νεότερη λογοτεχνία μας, από τις ακρώρειες της γενιάς του '30, μια βραχονησίδα στο πέλαγος του σύγχρονου πολιτισμού μας κι ένα έργο που όμοιό του δεν ξαναβγήκε και μάλλον δεν πρόκειται να ξαναβγεί. Αγνοημένη για πολλά χρόνια κάποια στιγμή αναγνωρίστηκε η ξεχωριστή της ομορφιά, αλλά και η πρωτοποριακή της ποιητική γραφή που συνδυάζει εντελώς απροσδόκητα τη δημοτική παράδοση με την υπερρεαλιστική γλώσσα και εικονογραφία.
Ο ίδιος ο Γκάτσος δε θέλησε να δώσει καμία συνέχεια σ' αυτόν το δρόμο και - με λιγοστές μόνο παρεκκλίσεις - στράφηκε σ' ένα δρόμο διαμετρικά αντίθετο αφιερώνοντας το τεράστιο πνευματικό του οπλοστάσιο στη μετάφραση ξένων κλασικών έργων, αλλά κυρίως στο έντεχνο τραγούδι με τα γνωστά μεγαλειώδη αποτελέσματα.

Ο μεγάλος συνοδοιπόρος του Μάνος Χατζιδάκις είχε πάντα στο βάθος του μυαλού του το αριστουργηματικό αυτό ποίημα και εν είδει έμμονης ιδέας ανέτρεχε συνεχώς σ' αυτό πασχίζοντας να το υποτάξει στους δρόμους της μουσικής γραφής, πράγμα που φαίνεται πως δεν ήταν καθόλου εύκολο, έτσι που τελικά η σχέση αυτή να καταλήξει σε σχέση ζωής και η "Αμοργός" να μετατραπεί για τον συνθέτη σε βασανιστικό νόστο για την προσωπική του Ιθάκη. 

Μια πρώτη απόπειρα έγινε στις αρχές του '60 και κατέληξε σε μερικά τραγούδια και κάποιες μελωδίες που ενσωματώθηκαν στον κινηματογραφικό δίσκο "Ελλάς, η χώρα των ονείρων" (1960). Πιο αποφασιστικά επανήλθε στο έργο το 1972 ευρισκόμενος ακόμη στην Αμερική, οπότε και ολόκλήρωσε έναν μικρό κύκλο έξι τραγουδιών που τα προόριζε για τις φωνές της Φλέρυς Νταντωνάκη και του Σπύρου Σακκά. Τελικά τα έξι αυτά τραγούδια παρουσιάστηκαν ζωντανά το καλοκαίρι του 1981 στις εκδηλώσεις του Μουσικού Αυγουστου στο Ηράκλειο της Κρήτης με ερμηνευτή τον Σπύρο Σακκά και τον ίδιο να προλογίζει το έργο και να συνοδεύει στο πιάνο. Η τελευταία φορά που έσκυψε ξανά στο έργο ήταν στο διάστημα 1986-87 προσθέτοντας μερικά ακόμη τραγούδια και κάποια ορχηστρικά θέματα, ενώ επεξεργάστηκε εκ νέου το παλιότερο υλικό.

Κάπου εκεί εκεί σταματά οριστικά την ενασχόληση με το έργο αφήνοντάς το έτσι ημιτελές σε μορφή σχεδιασμάτων, πράγμα που εύλογα μας παραπέμπει στους "Ελεύθερους Πολιορκημένους" του εθνικού μας ποιητή, έργο επίσης ημιτελές, αν και έργο ζωής για κείνον, όπως και για τον Χατζιδάκι η "Αμοργός"!

Ο πιστός μαθητής του συνθέτη Νίκος Κυπουργός, συνθέτης σπουδαίος και ο ίδιος, κλήθηκε πολλές φορές να επιμεληθεί την ενορχήστρωση του έργου, πράγμα που τελικά ανέλαβε πολύ συστηματικά μετά το 1987, αλλά η εργασία του ολοκληρώθηκε μόλις το 2003, ενόψει της παρουσίασής του στο Ηρώδειο στην τελική, αν και όχι ολοκληρωμένη του μορφή, με τις λιγοστές, αλλά καίριες προσθήκες του ίδιου του Κυπουργού στο οριστικό σώμα του έργου, όπως τελικά ηχογραφήθηκε και κυκλοφόρησε το 2005 από τον Σείριο ως έργο 46 του συνθέτη, ένδεκα χρόνια μετά το θάνατό του. 

Η τελική ενορχήστρωση συνδύασε στοιχεία λαϊκής και λόγιας φόρμας, ενώ την ερμηνεία επωμίστηκαν η Μαρία Φαραντούρη, ο Τάσης Χριστογιαννόπουλος και ο Δώρος Δημοσθένους. Τη χορωδία διευθύνει ο Αντώνης Κοντογεωργίου και τη συμφωνική ορχήστρα ο Λουκάς Καρυτινός. Από τους κορυφαίους μουσικούς που συμμετέχουν αναφέρω ενδεικτικά μερικά ονόματα: Στέλλα Γαδέδη (φλάουτο), Νίκος Γκίνος (κλαρινέτο), Σπύρος Καζιάνης (φαγκότο), Βαγγέλης Σκούρας (κόρνο), Σωκράτης Άνθης (τρομπέτα), Στέλλα Κυπραίου (κιθάρα), Renato Ripo (βιολοντσέλο).

Συγκινητική προσθήκη στον επίλογο της έκδοσης μια σπάνια ηχογράφηση του 1972 με τον ίδιο τον Μάνο Χατζιδάκι να ερμηνεύει και να παίζει στο πιάνο το τραγούδι "Τι να μου κάμει η σταλαγματιά".

(c) ΣΕΙΡΙΟΣ | 2005 | πηγή: d58/Ιδομενέας