Νίκος Μαμαγκάκης: Αντινομίες (1970)

Έχει φύγει από τη ζωή πριν από 11 χρόνια, ενώ χθες συμπληρώθηκαν ακριβώς 95 από τη γέννησή του. Ο λόγος για τον πολυσχιδή ρεθυμνιώτη συνθέτη Νίκο Μαμαγκάκη (1929-2013), ο οποίος καταπιάστηκε με τον ίδιο ζήλο από το ρεμπέτικο ως το έντεχνο τραγούδι, εμβάθυνε με συστηματικό τρόπο στην παραδοσιακή μουσική της ιδιαίτερης πατρίδας του, πέρασε με μεγάλη επιτυχία από τον ελληνικό και ξένο κινηματογράφο και μαζί με όλα αυτά βρήκε το χρόνο να αφιερώσει μεγάλο κομμάτι της συνθετικής του δραστηριότητας στη λόγια μουσική ενταγμένος στα πιο πρωτοποριακά ρεύματα του 20ου αιώνα που τον κατατάσσουν στις σημαντικές μορφές της avant-garde μουσικής της μεταπολεμικής περιόδου!

Έχοντας την τύχη να σπουδάσει σύνθεση δίπλα σε έναν Καρλ Ορφ στο Μόναχο ήδη από τη δεκαετία του '50 καταπιάστηκε συστηματικά με την ηλεκτρονική μουσική συνθέτοντας πρωτοποριακά έργα, όπως είναι η «Μουσική για τέσσερις πρωταγωνιστές» για 4 φωνές και 10 όργανα πάνω σ’ ένα κείμενο του Καζαντζάκη ή οι «Κατασκευές» για φλάουτο και κρουστά (1960), οι «Συνδυασμοί» (1961) για έναν εκτελεστή κρουστών και ορχήστρα, τα «Γλωσσικά σύμβολα» (1961) για σοπράνο, μπάσο και μεγάλη ορχήστρα, ο «Μονόλογος» για σόλο βιολοντσέλο (1962), οι «Ανταγωνισμοί» σε μορφή διαλόγου για βιολοντσέλο και έναν εκτελεστή κρουστών (1963), η «Κασσάνδρα» για σοπράνο και 6 όργανα (1963), η «Τριττύς» για κιθάρα, 2 κοντραμπάσα, σαντούρι και κρουστά (1966) και η «Τετρακτύς» για κουαρτέτο εγχόρδων (1963–66). Οι επίμονες αναφορές των συνθέσεών του στη δημοτική μας μουσική (ιδιαίτερα της Κρήτης) τον οδήγησαν στον συγκερασμό λόγιων και παραδοσιακών στοιχείων και στη χρήση παραδοσιακών οργάνων, όπως η κρητική λύρα και το σαντούρι.

Το 1968, στο πλαίσιο της 3ης Ελληνικής Εβδομάδας Σύγχρονης Μουσικής, ενός πρωτοποριακού μουσικού θεσμού που είχε ξεκινήσει το 1966 κι επέζησε ως το 1976, ο Νίκος Μαμαγκάκης κλήθηκε να συνεισφέρει μια πρωτότυπη δική του σύνθεση κι εκείνος ανταποκρίθηκε με το έργο «Αντινομίες», μια 20λεπτη μικτή σύνθεση για σοπράνο, φλάουτο, 4 βιολοντσέλα, ηλεκτρικό κοντραμπάσο, άρπα, κρουστά, όργανο Hammond και χορωδία αποτελούμενη από 4 βαθύφωνους και 4 υψίφωνους πάνω σε ποίηση της Μ. Μητροπούλου. Το έργο έχει ελεύθερη αυτοσχεδιαστική ανάπτυξη, χωρίς να ακολουθεί κάποιο συγκεκριμένο ύφος ή μουσική τάση. Όπως αναφέρεται στο κατατοπιστικό εσώκλειστο σημείωμα της δισκογραφικής έκδοσης της Columbia που κυκλοφόρησε το 1970, ο συνθέτης "εκμεταλλεύεται τις ηχητικές δυνατότητες των οργάνων που χρησιμοποιεί με εκτεταμένα σόλα ή καντέντσες σε έντονα αντιθετικές παραθέσεις κι εξελίξεις". Στην εκτέλεση του έργου συμμετέχουν μεταξύ άλλων και οι μουσικοί: Στέλλα Γαδέδη, Ανδρέας Ροδουσάκης, Σωτήρης Ταχιάτης Αλίκη Κρίθαρη, Νίκος και Γεράσιμος Λαβράνος, καθώς και η Χορωδία Αινιάν που διευθύνει ο συνθέτης.

Διευκρινίζω ότι η πρώτη πλευρά του δίσκου καλύπτεται με συνθέσεις που γράφτηκαν από δυο άλλους σημαντικούς πρωτοποριακούς συνθέτες μας. Ο Ιάννης Ξενάκης (1922-2001) συμμετέχει με το έργο «ST-10», γραμμένο το 1956/62 για δέκα όργανα που εκτελεί το Συγκρότημα Σύγχρονης Μουσικής υπό τη διεύθυνση του Θόδωρου Αντωνίου, ενώ ο συνομήλικος του Μαμαγκάκη συνθέτης Μιχάλης Αδάμης (1929-2013) συμμετέχει με το έργο «Μινυρισμός», γραμμένο το 1966 για μαγνητοταινία.

(c) LP | EMI Columbia | 1970 | Πηγή: d58