Σταύρος Κουγιουμτζής: Τραγούδια του καιρού μας (1977)

Αποχαιρετώντας τον φετινό καυτό Αύγουστο διάλεξα ένα δίσκο ...φθινοπωρινό με καλοκαιρινούς απόηχους! Ένα δίσκο του κορυφαίου λαϊκού τραγουδοποιού  Σταύρου Κουγιουμτζή (1932-2005), αυτού του υπέροχου και σεμνού δημιουργού που έλαμψε στη δεκαετία του '70 με μια σειρά εξαιρετικών κύκλων τραγουδιών που αγαπήθηκαν πολύ και εξακολουθούν πάντα να τραγουδιούνται και να επανεκτελούνται από νεότερους ερμηνευτές.

Αφού λοιπόν ο Σταύρος Κουγιουμτζής διέγραψε έναν θριαμβευτικό κύκλο ηχογραφήσεων με πρωταγωνιστή τον Γιώργο Νταλάρα ("Νάτανε το 21", "Όταν ανθίζουν πασχαλιές", "Ηλιοσκόπιο", "Μικρές πολιτείες", "Στα ψηλά τα παραθύρια"), αποφάσισε να λοξοδρομήσει λίγο από αυτή την ευθύγραμμη πορεία κι έτσι μας έδωσε πρώτα τις "Λαϊκές Κυριακές" (1976) με τη Χαρούλα Αλεξίου κι αμέσως μετά το δίσκο "Τραγούδια του καιρού μας" που σας παρουσιάζω σήμερα.

Τα "Τραγούδια του καιρού μας" λοιπόν κυκλοφόρησαν το 1977 από τη Minos και είναι ένας κύκλος ένδεκα λαϊκών τραγουδιών με ένα ορχηστρικό φινάλε (βασισμένο στη μελωδία ενός τραγουδιού) πάνω σε στίχους κυρίως του Άκου Δασκαλόπουλου και του Μιχάλη Μπουρμπούλη. Δεν κρύβει εκπλήξεις ο δίσκος, αφού και πάλι έχουμε τραγούδια στο οικείο ύφος του συνθέτη με στέρεες δωρικές μελωδίες λεπτοδουλεμένες και στρογγυλεμένες, έτσι που η μουσική να κυλάει ήρεμα και δροσερά σαν το σιγανό ποταμάκι ή το πρώτο ανοιξιάτικο αεράκι. Η θεματολογία των τραγουδιών αντλείται από την καθημερινότητα με κάποιες λίγο απρόσμενες πολιτικές αναφορές που δίνουν ένα αλλιώτικο ενδιαφέρον. Ανάμεσά τους κι ένα εξαίσιο μελοποιημένο ποίημα του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη ("Το δρομάκι το παλιό") που μας τον είχε συστήσει λίγα χρόνια νωρίτερα ο Γιάννης Σπανός στις δυο πρώτες του "Ανθολογίες", για να γίνει στα κατοπινά χρόνια ένας από τους δημοφιλέστερους ποιητές της ελληνικής δισκογραφίας.

Βασικός ερμηνευτής του δίσκου είναι ο αδικημένος Κώστας Σμοκοβίτης, ένας ερμηνευτής με υπέροχο φωνητικό ηχόχρωμα που έκανε δυναμικά την είσοδό του στο ελληνικό τραγούδι το 1973-74 με συνθέσεις του Μάνου Λοΐζου, του Απόστολου Καλδάρα και του Γιώργου Χατζηνάσιου, ο Κουγιουμτζής του χάρισε τον πρώτο ουσιαστικά προσωπικό του δίσκο, αλλά στη συνέχεια δεν μπόρεσε να σταθεί στο δισκογραφικό στερέωμα και αποσύρθηκε με δική του απόφαση επιστρέφοντας σποραδικά με κάποιες ακόμα προσωπικές δουλειές ("Τριαντάφυλλο κι αγκάθι", 1981, "Τρελό καλοκαίρι", 1985), χωρίς όμως ποτέ να έχει εδραιώσει σταθερά την παρουσία του.

Δυο τραγούδια του δίσκου ερμηνεύει πολύ αισθαντικά η Αιμιλία Κουγιουμτζή, σύζυγος του συνθέτη, η οποία στη μικρή δισκογραφική της ιστορία έχει ερμηνεύσει αποκλειστικά και μόνο τραγούδια του Σταύρου Κουγιουμτζή. Τα δυο τραγούδια που λέει εδώ ("Το λεωφορείο", "Το δρομάκι το παλιό") είναι και τα πιο αγαπημένα μου από το δίσκο. Υπέροχες λαϊκές μπαλάντες με ...φθινοπωρινούς χρωματισμούς και μια τρυφερή μελαγχολία που είναι αδύνατον να μην αγγίξει τον ψυχισμό κάθε ευαίσθητου ακροατή...

Χρήστος Λεοντής: Παραστάσεις (1975)

Περνάμε σήμερα στον δεύτερο μεγάλο δίσκο του Χρήστου Λεοντή που κυκλοφόρησε στο τέλος του 1975 λίγους μήνες μετά το "Καπνισμένο Τσουκάλι" κι ένα χρόνο μετά το αριστουργηματικό "Αχ, έρωτα".

Πρόκειται για τη συλλογή τραγουδιών με γενικό τίτλο "Παραστάσεις". Και την ονομάζω "συλλογή τραγουδιών" και όχι "κύκλο", γιατί εδώ έχουν συγκεντρωθεί τραγούδια του συνθέτη γραμμένα σε διάφορες χρονικές στιγμές και για διαφορετικό σκοπό. Συγκεκριμένα, έχουμε τραγούδια από τρεις θεατρικές παραστάσεις που καλύπτουν τα 3/4 του δίσκου και γιαυτό άλλωστε δόθηκε αυτός ο τίτλος στην έκδοση. 

Τα πρώτα τρία τραγούδια που ερμηνεύει συγκινητικά ο Μανώλης Μητσιάς προέρχονται από την παράσταση του Θεάτρου Τέχνης "Προστάτες" του Μήτσου Ευθυμιάδη, ο οποίος έγραψε και τους στίχους. Ακολουθούν τρία σπουδαία τραγούδια του συνθέτη που γράφτηκαν για την παράσταση "Η Ισαβέλλα, τρεις καραβέλες κι ένας παραμυθάς" του Ιταλού νομπελίστα συγγραφέα Dario Fo (1926-2016) σε ελληνική απόδοση του Κωστή Σκαλιόρα. Τα ερμηνεύουν ο Μανώλης Μητσιάς, η Τάνια Τσανακλίδου και ο πρωτοεμφανιζόμενος Γιώργος Μεράντζας. Ένα από αυτά, το "Στρείδι και το μαργαριτάρι", είναι χωρίς αμφιβολία ένα αυθεντικό αριστούργημα, από τις πιο εκλεκτές στιγμές του συνθέτη συνολικά.

Το πρώτο μισό της δεύτερης πλευράς καλύπτεται από τρία σημαντικά τραγούδια που γράφτηκαν για την παράσταση "Η Χιλή θα νικήσει" βασισμένη στο επικό έργο του μεγάλου Χιλιανού ποιητή Pablo Neruda (1904-1973) "Canto General" που μετέφρασε υποδειγματικά η μεγάλη Ελληνίδα ερμηνεύτρια του ελαφρού τραγουδιού Δανάη Στρατηγοπούλου, η οποία γνώρισε από κοντά τον ποιητή και συνεργάστηκε μαζί του. Ο Νίκος Ξυλούρης, η Τάνια Τσανακλίδου και ο Γιώργος Μεράντζας είναι οι τρεις ερμηνευτές των τραγουδιών.

Τέλος, ο δίσκος συμπληρώνεται με τρεις εξαιρετικές επανεκτελέσεις παλιότερων τραγουδιών του συνθέτη από το δίσκο "Η Άννα Συνοδινού διαβάζει..." (1972). Πρόκειται για τα τραγούδια: "Το χάραμα επήρα" του Διονυσίου Σολωμού (από το πρώτο σχεδίασμα των "Ελεύθερων Πολιορκημένων", που στο δίσκο της Συνοδινού ήταν ενσωματωμένο σε απόσπασμα από τη "Γυναίκα της Ζάκυθος" και το ερμήνευε η Μαρία Δημητριάδη), "Ο ήλιος εβασίλεψε" (από τα "Απομνημονεύματα" του Μακρυγιάννη) και ο "Θούριος" του Ρήγα Φεραίου. Το πρώτο το ερμηνεύει η Τάνια Τσανκλίδου και αποτελεί άλλη μια από τις κορυφαίες μελωδικές συλλήψεις του συνθέτη. Τα δυο τελευταία, τα οποία στην πρώτη εκτέλεση τα ερμήνευσε ο ίδιος ο συνθέτης, εδώ τα ερμηνεύει με συγκλονιστικό πάθος ο μεγάλος Νίκος Ξυλούρης. Σημειώνω ότι στο συγκεκριμένο υλικό επανήλθε ο συνθέτης με μια πιο ολοκληρωμένη επεξεργασία το 1999 με το δίσκο "Καντάτα Ελευθερίας".

Υπάρχει κι ένα ακόμη ανεξάρτητο τραγούδι με τίτλο "Με πιάσανε Σαρακηνοί" σε στίχους Μάνου Ελευθερίου που ερμηνεύει ο Μανώλης Μητσιάς, ενώ πρέπει να διευκρινίσω ότι στη νεότερη ψηφιακή επανέκδοση του δίσκου έχει προστεθεί κι ένα "κρυφό" 14ο τραγούδι με τίτλο "Θα χάσεις τη ζωή" ("Μεγάλη κι άδεια η πλατεία") σε στίχους Κωστούλας Μητροπούλου με τον Μητσιά επίσης, το οποίο όμως δεν περιέχεται στην παρούσα αναλογική έκδοση.

Χρήστος Λεοντής, F.G. Lorca: Αχ, έρωτα (1974)

Θέλω να σταθώ τώρα σε δυο μεγάλες δισκογραφικές στιγμές του σημαντικού συνθέτη Χρήστου Λεοντή, με τις οποίες έκανε τη δυναμική επιστροφή του στη δισκογραφία αμέσως μετά τη Μεταπολίτευση, τρία χρόνια μετά το "Δώδεκα παρά πέντε", τη μοναδική δουλειά που είχε παρουσιάσει στα χρόνια της χουντικής επταετίας.

Αναφέρομαι στους εμβληματικούς κύκλους τραγουδιών "Αχ, έρωτα" (1974) και "Παραστάσεις" (1975). Μάλιστα μέσα στο 1975 μας έδωσε συγχρόνως και την πιο δημοφιλή δισκογραφική του δουλειά, δηλαδή το "Καπνισμένο τσουκάλι" (σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου), για να περάσει και πάλι στη σιωπή για κάμποσα χρόνια, όπως το συνηθίζει άλλωστε σε όλη τη μουσική του διαδρομή.

Επιτρέψτε μου εδώ να εκφράσω την προσωπική μου άποψη για τη δισκογραφία αυτού του σπουδαίου δημιουργού, μια άποψη που πιθανότατα θα ξενίσει και δε θα βρει σύμφωνους τους περισσότερους που θα διαβάσουν αυτό το κείμενο. Πιστεύω λοιπόν ότι αυτοί δυο δίσκοι ("Αχ, έρωτα", "Παραστάσεις") είναι οι κορυφαίες στιγμές του Λεοντή, έστω κι αν η πρωτόλεια εργασία του ("Καταχνιά", 1965) θεωρείται από πολλούς η σημαντικότερη κατάθεσή του ή το "Καπνισμένο τσουκάλι" από κάποιους άλλους. Εγώ βρίσκω ότι οι πιο εμπνευσμένες μελωδίες του περιέχονται σ' αυτούς τους δυο δίσκους, οι οποίοι κυκλοφόρησαν απανωτά, λες και ήθελε να βγάλει μεμιάς από μέσα του ο συνθέτης ένα μεγάλο βάρος που κουβαλούσε!

Ας σταθούμε σήμερα στον πρώτο από τους δυο αυτούς δίσκους, το πολυαγαπημένο "Αχ, έρωτα", έναν έξοχο κύκλο δώδεκα μελοποιημένων ποιημάτων πάνω σε κείμενα του σημαντικού Ισπανού ποιητή και θεατρικού συγγραφέα Federico Garcia Lorca (1898-1936) μεταφερμένα στα ελληνικά σε ελεύθερη απόδοση από τον Λευτέρη Παπαδόπουλο. Η αλήθεια είναι ότι ο Λόρκα έχει τόσο ισχυρή παρουσία στην ελληνική μουσική πραγματικότητα, ώστε να θεωρείται περίπου Έλληνας ποιητής! Ήταν ο Νίκος Γκάτσος που μας χάρισε παλιότερα την αριστουργηματική μετάφραση του "Ματωμένου Γάμου" κι από εκεί ξεκίνησε η απίστευτη αυτή μελοποιητική εμμονή πολλών συνθετών μας πάνω στο έργο του που μας πρόσφερε πάμπολλα διαχρονικά αριστουργήματα, όπως αυτά του Μάνου Χατζιδάκι, του Μίκη Θεοδωράκη, του Γιάννη Γλέζου, του Σταύρου Ξαρχάκου, του Χρήστου Λεοντή, του Νίκου Μαμαγκάκη, του Νότη Μαυρουδή και πολλών νεότερων, όπως ο Γιάννης Μεταλλινός και ο Δημήτρης Μαραμής. 

Η προσέγγιση του Χρήστου Λεοντή έχει πιο λαϊκό χρώμα τόσο στο μουσικό, όσο και στο ενορχηστρωτικό μέρος. Ο συνθέτης μας δίνει μια σειρά ρωμαλέες μελωδίες συνδυασμένες ιδανικά με κάποιες υπερευαίσθητες λυρικές στιγμές που γοητεύουν βαθιά τον ακροατή με το πρώτο άκουσμα! Πώς μπορεί να αντισταθεί κανείς στην ομορφιά τραγουδιών, όπως το "Μέρα γεμάτη θλίψη" ή το "Νανούρισμα"; Αξιοσημείωτο πάντως είναι ότι πλάι στο κυρίαρχο μπουζούκι έχουν ενσωματωθεί και όργανα με ειδικό ισπανικό χρωματισμό, ώστε να γίνεται αμεσότερα η αναφορά στην ποιητική αφετηρία των τραγουδιών. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το ομότιτλο τραγούδι που είναι και το πιο "ισπανικό" του δίσκου.

Ο Μανώλης Μητσιάς και η Τάνια Τσανακλίδου είναι οι ερμηνευτές αυτού του υπέροχου κύκλου τραγουδιών. Αμφότεροι είναι εξαιρετικοί και προσθέτουν τις άρτιες ερμηνείες τους στα ισχυρά διαπιστευτήρια του δίσκου. Θα σταθώ λίγο παραπάνω στην Τσανακλίδου που με το δίσκο αυτό (και τη "Θητεία" του Μαρκόπουλου) κάνει την παρθενική της είσοδο στο ελληνικό πεντάγραμμο χαρίζοντάς του μια εξαίσια ελεγειακή κι εκφραστικότατη φωνή.

Δήμος Μούτσης, Βίκυ Μοσχολιού: Στροφές (1973)

Κατά την τριετία 1971-1973 ο Δήμος Μούτσης βρέθηκε στη στέγη της Philips, όπου ηχογράφησε τρεις μεγάλους δίσκους ("Άγιος Φεβρουάριος", Συνοικισμός Α", "Στροφές") και μερικά σκόρπια τραγούδια. Τα περισσότερα τραγούδια του στη νέα του εταιρία τα ερμήνευσε η Βίκυ Μοσχολιού, η οποία συμπτωματικά βρέθηκε επίσης στη Philips την ίδια περίοδο προερχόμενη κι αυτή από την Columbia, όπου είχε άλλωστε μια πολύ γόνιμη συνεργασία με τον συνθέτη ερμηνεύοντας μερικά από τα ωραιότερα λαϊκά τραγούδια του.

Ήδη από τους τρεις αυτούς δίσκους του Μούτση στη Philips σας παρουσίασα τον πρώτο και σημαντικότερο, δηλαδή τον "Άγιο Φεβρουάριο". Δυστυχώς όσο κι αν έψαξα στην παλιά μου δισκοθήκη, δεν μπόρεσα να βρω σε βινύλιο τον επόμενο, τον "Συνοικισμό Α", παρόλο που τον είχα! Άγνωστο τι απέγινε, δυστυχώς! Κι έτσι περνάω σήμερα στον τρίτο δίσκο αυτής της σειράς, τις "Στροφές", που εκδόθηκε από τη Philips υπό την ετικέτα της Olympic το 1973.

Οι "Στροφές" ολοκληρώνουν ένα είδος ανάλαφρων λαϊκών τραγουδιών που υιοθέτησε ο συνθέτης εκείνη την περίοδο ξεκινώντας ήδη από τον "Συνοικισμό Α", τραγουδιών με κυρίαρχο τον χορευτικό ρυθμό και τη χαλαρή ενορχήστρωση, λες και ήθελε να αποφορτιστεί από την ένταση του "Άγιου Φεβρουάριου". Ακόμη και οι στίχοι που διάλεξε σ' αυτές τις δυο δουλειές έμοιαζαν πιο απλοί, σχεδόν απλοϊκοί, σαν τις χαλαρές κουβεντούλες ενός απογευματινού καφέ. Γιαυτό άλλωστε και τα περισσότερα από αυτά τα τραγούδια έχουν την υπογραφή του ευθυμογράφου στιχουργού Γιάννη Λογοθέτη, με τον οποίο λίγο νωρίτερα ο Μούτσης είχε γράψει το υπέροχο "Με το πρώτο λεωφορείο" που τραγούδησε ο Μητσιάς.

Κι όμως! Αυτά τα χαλαρά τραγούδια σε κάνουν να χαμογελάς με μια βαθιά αίσθηση ικανοποίησης και ευχαρίστησης. Ο συνθέτης "παίζει" επιδέξια με τους χορευτικούς ρυθμούς, πολλές φορές σκαρώνει καταπληκτικά ορχηστρικά θέματα που τους δίνει τις πιο απλές ονομασίες, όπως "Χορός" ή "Στροφές", αλλά μ' έναν μαεστρικό τρόπο καταφέρνει να παρεμβάλει και κάποια αλλιώτικα τραγούδια που κουβαλούν ένα ξεχωριστό νοηματικό φορτίο, χωρίς να βαραίνουν το σύνολο. Κι εδώ έχουμε 2-3 τέτοια τραγούδια που υπογράφονται στιχουργικά από τον Μάνο Ελευθερίου και αποτελούν "μεγάλες" στιγμές του συνθέτη. Το κορυφαίο όλων δεν είναι άλλο από το συγκλονιστικό τραγούδι αναφοράς στον Μάρκο Βαμβακάρη με τίτλο "Στους μπαξέδες" και υπότιτλο "Εις μνήμην", όπου η αριστουργηματική εισαγωγή που μοιάζει με ένα είδος σπουδής στο μπουζούκι μας εισάγει σ' ένα αργό, σχεδόν τελετουργικό χασάπικο, σπονδή στη μνήμη του μεγάλου Συριανού συντοπίτη του στιχουργού. Ανάλογης νοηματικής και μουσικής φόρτισης είναι και τα δυο ζεϊμπέκικα "Στην πόρτα του παράδεισου" και "Απ' τα μικρά ψαράδικα", επίσης γραμμένα από τον Μάνο Ελευθερίου. Ο δίσκος ολοκληρώνεται με δυο τραγούδια του Πυθαγόρα ("Εγώ είμ' εγώ", "Αγκαλιά και πλάι πλάι") στη μοναδική - νομίζω - συνάντησή του με τον συνθέτη, τα οποία υπήρξαν και τα μεγαλύτερα σουξέ του δίσκου.

Τι ξέχασα να πω; Α, το κυριότερο: Όλα τα τραγούδια τα ερμηνεύει η Βίκυ Μοσχολιού. Χωρίς δεύτερη κουβέντα, η ερμηνεία της είναι αποστομωτική και συγκλονιστική! Θα μπορούσα να πω ότι βρίσκεται στο απόλυτο αποκορύφωμα της ερμηνευτικής της ακμής, αν δε γνώριζα ότι θα ακολουθούσαν κι άλλες ακόμη μεγαλύτερες ερμηνείες της τα επόμενα 3-4 χρόνια. 

Εν ολίγοις, η ενορχηστρωτική μαεστρία του Δήμου Μούτση, το πηγαίο ταλέντο του να επινοεί συναρπαστικές μελωδίες και ρυθμούς, η στιχουργική απογείωση του Μάνου Ελευθερίου και η συγκλονιστική ερμηνευτική παρουσία της Βίκυς Μοσχολιού δίνουν μια ξεχωριστή ομορφιά σ' αυτόν το δίσκο, πράγμα που εκτιμήθηκε δεόντως και από το μουσικόφιλο κοινό της εποχής ανταμείβοντάς τον με μια ευρεία εμπορική απήχηση.

Δήμος Μούτσης: Άγιος Φεβρουάριος (1971)

Ας κλείσουμε αυτόν τον κύκλο παρουσίασης της αναλογικής δισκογραφίας του Δήμου Μούτση με δυο ακόμη δίσκους του από το σύντομο πέρασμα που είχε από τη δισκογραφική εταιρία Philips (1971-1973), όπου ηχογράφησε τρεις συνολικά δίσκους 33 στροφών ("Άγιος Φεβρουάριος", "Συνοικισμός Α", "Στροφές"), καθώς και μερικά ανεξάρτητα τραγούδια, κυρίως με τη φωνή της Βίκυς Μοσχολιού που συμπτωματικά κι εκείνη την ίδια εποχή βρέθηκε στην ίδια εταιρία.

Το 1971 λοιπόν ο Δήμος Μούτσης παρουσίασε τον πρώτο οριακό δίσκο της καριέρας του. Τίτλος του: "Άγιος Φεβρουάριος". Στιχουργός ο Μάνος Ελευθερίου. Ένα κορυφαίο έργο συνολικά της ελληνικής δισκογραφίας, διαχρονικό και αξεπέραστο, σχεδόν 50 χρόνων ήδη, αλλά τόσο σύγχρονο και φρέσκο σαν σημερινό! Ήταν η εποχή που συμπληρώνονταν 50 χρόνια από το συγκλονιστικό γεγονός της Μικρασιατικής Καταστροφής (1922) κι ο δίσκος αυτός αποτέλεσε την πιο σοβαρή πράξη μνήμης (έστω και με έμμεσο και υπαινικτικό τρόπο) που έγινε ποτέ για τη μεγάλη αυτή εθνική τραγωδία.

Υπάρχουν πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία που συνοδεύουν αυτή την έκδοση. Πρώτα πρώτα ο περίεργος τίτλος. Φαίνεται πως η αρχική σκέψη του Ελευθερίου ήταν να δοθεί ένας τίτλος διαφορετικός, κάτι σαν "Τα μαρτύρια του Αγίου Στεφάνου"! Ο Μούτσης όμως επέμενε να υπάρχει στον τίτλο μια λέξη που να άρχιζε με "Φ"! Και κάπου εκεί, τυχαία, γεννήθηκε ο "Φεβρουάριος" που μάλιστα βαφτίστηκε και ...Άγιος! Άρα λοιπόν ο τίτλος δεν έχει κάποια οργανική σχέση με το περιεχόμενο και τις συμβολικές αναφορές των τραγουδιών!

Άλλο στοιχείο: Φαίνεται πως το έργο ηχογραφήθηκε δυο φορές! Στην πρώτη ηχογράφηση τα ανδρικά τραγούδια τα ερμήνευε ο Γιάννης Μπογδάνος και χρησιμοποιήθηκε κανονικό μπουζούκι, όπως στα τραγούδια που ηχογραφούσε μέχρι τότε ο συνθέτης. Όμως ο Μούτσης δεν ικανοποιήθηκε από το αποτέλεσμα, γιατί αναζητούσε εντελώς διαφορετικό ηχόχρωμα και τελικά κατάφερε με τον σπουδαίο μπουζουξή Δημήτρη Μαργιολά να βγάλουν έναν αλλιώτικο ήχο που πιο πολύ παρέπεμπε στο παλιό ηχόχρωμα των νυχτερινών λαϊκών μαγαζιών δίνοντας έτσι μιαν αίσθηση αναδρομής στο παρελθόν που ταίριαζε πολύ στη θεματολογία των τραγουδιών! Συγχρόνως εξασφαλίστηκε την τελευταία στιγμή η συμμετοχή του νεαρού τότε τραγουδιστή Δημήτρη Μητροπάνου που ειδικά για την ηχογράφηση πήρε άδεια από τη στρατιωτική μονάδα, όπου υπηρετούσε τη θητεία του!

Κι άλλο στοιχείο: Αρχικά ο δίσκος δεν είχε καμιά ιδιαίτερη αποδοχή από το κοινό και φαινόταν ως μια μεγάλη εμπορική αποτυχία. Κι όμως, εντελώς τυχαία όλα άλλαξαν μεμιάς! Κι αυτό συνέβη από ένα λάθος του υπερσυντηρητικού χρονογράφου-συγγραφέα Δημήτρη Ψαθά, ο οποίος αναφερόμενος στην υπόθεση Κοεμτζή που συνέβη λίγο αργότερα έγραψε ότι το άγριο φονικό είχε για αφορμή την παραγγελιά του τραγουδιού "Ο Χάρος βγήκε παγανιά", αντί του ορθού "Βεργούλες" (του Βαμβακάρη), και ξαφνικά ο κόσμος άρχισε να ψάχνει το δίσκο που είχε αυτό το σημαδιακό τραγούδι! Κι έτσι ο "Άγιος Φεβρουάριος" έγινε περιζήτητος και μετατράπηκε σε μια τεράστια εμπορική επιτυχία και συνεχίζει μέχρι σήμερα να πουλά!

Ας δούμε όμως και το περιεχόμενο αυτού του σπουδαίου δίσκου: Συνολικά περιλαμβάνει 9 τραγούδια, λαϊκά κατά βάση, αλλά με έντονα στοιχεία και από άλλες μουσικές περιοχές, ακόμη και από το ψυχεδελικό ροκ, όπως στην πολύ ιδιαίτερη οργανική εισαγωγή. Το ομότιτλο τραγούδι κινείται καθαρά στο πεδίο του ροκ, ενώ τα υπόλοιπα τραγούδια έχουν λαϊκό χρώμα. Η τρυφερή μπαλάντα "Το κομοδίνο" έχει γνωρίσει και μια δεύτερη όμορφη εκτέλεση μερικά χρόνια αργότερα από τη Δήμητρα Γαλάνη. 
Πέντε τραγούδια ερμηνεύει ο Δημήτρης Μητροπάνος, μεταξύ αυτών και το πολύ αγαπημένο μου "Η σούστα πήγαινε μπροστά", ένα πανέμορφο ζεϊμπέκικο, από τα ωραιότερα που έγραψε ποτέ ο συνθέτης. Τα υπόλοιπα τέσσερα ερμηνεύει με πολύ αισθαντικό τρόπο η εξαιρετική, αλλά τόσο αδικημένη τραγουδίστρια Πετρή Σαλπέα.

Φυσικά και έχει επανεκδοθεί ψηφιακά και μάλιστα σε πολλαπλές επανεκδόσεις ο μεγάλος αυτός δίσκος. Εδώ όμως θα αρκεστούμε στην αρχική αναλογική έκδοση που ευτυχώς κρατώ ακόμη από εκείνη την εποχή σε άριστη κατάσταση. Χαρείτε για άλλη μια φορά αυτό το λαϊκό αριστούργημα...

Δήμος Μούτσης: Δρομολόγιο (1979)

Με το δίσκο "Δρομολόγιο" που εκδόθηκε το 1979 από την Columbia ολοκληρώθηκε η δεύτερη περίοδος συνεργασίας του Δήμου Μούτση με την εταιρία που ξεκίνησε το 1974 με τις "Μαρτυρίες", κορυφώθηκε το 1975 με την "Τετραλογία", ενώ ακολούθησε κι ένας δίσκος με τη μουσική για τη θεατρική παράσταση "Απεργία" του Γιώργου Σκούρτη ("Εργατική Συμφωνία", 1976).

Το "Δρομολόγιο" αποτελεί έναν όμορφο κύκλο λαϊκών τραγουδιών με πιο απαιτητική και νεωτερική ενορχήστρωση λίγο πριν εγκαταλείψει οριστικά αυτό το ύφος ο συνθέτης και στραφεί στην εσωστρεφή μπαλάντα της επόμενης δεκαετίας. Οι στίχοι ανήκουν στο σπουδαίο Νίκο Γκάτσο και περιλαμβάνουν ένα καλειδοσκόπιο ιστορικών αναφορών, πολιτικών αιχμών, αλλά και ερωτικών εξομολογήσεων με μια διαρκή διάθεση αναπόλησης και φυγής. Ο συνθέτης αποχαιρετά τον πιστό του συνεργάτη ντύνοντας τους στίχους του με όμορφες μελωδίες ή ρυθμικά μοτίβα προσαρμοσμένα στο περιεχόμενο των στίχων. Εξαιρετικός ερμηνευτής όλων των τραγουδιών ο Μανώλης Μητσιάς που ολοκληρώνει κι αυτός εδώ τη μακρόχρονη συνεργασία του με τον συνθέτη.

Αρκετά τραγούδια του δίσκου ξεχώρισαν και ακούστηκαν πολύ εκείνον τον καιρό. Πάνω απ' όλα τα υπέροχα "Ποιος έχει δάκρυα να μου δώσει" και "Μακρινή της αγάπης ώρα", αλλά δύσκολα μπορεί κανείς να προσπεράσει αδιάφορα κάμποσα ακόμη τραγούδια, όπως: "Όταν γυρίσουν", "Ασημίνα", "Στο Αγιονόρος" και κυρίως το συγκλονιστικό "1922", ένα σύνθετο τραγούδι, όπου συνδυάζεται αρμονικά ο χασάπικος με τον ζεϊμπέκικο ρυθμό προαναγγέλλοντας το δυνατό ζεϊμπέκικο "Δε λες κουβέντα" που μας έδωσε δυο χρόνια αργότερα ο συνθέτης στο "Φράγμα" του.

Δήμος Μούτσης: Τετραλογία (1975)

Έχω ήδη παρουσιάσει την "Τετραλογία" στο Δισκοβόλο, οπότε εδώ δανείζομαι το κείμενο από εκείνη την παλιότερη ανάρτηση:

Ο Δήμος Μούτσης είναι ένας συνθέτης που ποτέ δεν επαναπαύτηκε στα κεκτημένα (τόσο σημαντικά άλλωστε) και πάντα αναζητούσε το καινούργιο στη μουσική του έκφραση. Έχοντας εδραιώσει μία ιδιαίτερα υπολογίσιμη παρουσία στα χρόνια του '60 με τα πανέμορφα λαϊκά τραγούδια του μπήκε στη δεκαετία του '70 με την πρώτη του "ανταρσία" που εκφράστηκε μέσα από τον πρωτοποριακό τότε δίσκο "Άγιος Φεβρουάριος" (1971). Λίγο μετά τη μεταπολίτευση και αγνοώντας επιδεικτικά το κυρίαρχο μουσικό κλίμα του καιρού επιχείρησε μια δεύτερη "επανάσταση" ηχογραφώντας το 1975 το δίσκο "Τετραλογία". Αργότερα, στις αρχές του '80, προχώρησε ακόμη περισσότερο με το "Φράγμα" (1981), ενώ στα μέσα της δεκαετίας του '90 αποφάσισε να γυρίσει οριστικά την πλάτη του σε όλο το δισκογραφικό κατεστημένο προτιμώντας τη σιωπή από μια παρουσία συμβατική και συμβιβασμένη. Και, παρόλο που προσωπικά πολύ θα ήθελα να παρέμενε ενεργός, επικροτώ με πολλά θαυμαστικά την ακεραιότητα της στάσης του.

Πάμε λοιπόν στην "Τετραλογία". Ένα κορυφαίο έργο της ελληνικής δισκογραφίας, που τάραξε να νερά όταν κυκλοφόρησε υποδεικνύοντας ταυτόχρονα έναν πολύ πειστικό τρόπο για τη μουσική προσέγγιση του ποιητικού λόγου, ιδιαίτερα μάλιστα του ελεύθερου στίχου της νεωτερικής μας ποίησης. Ο τίτλος προέκυψε από την παρουσία τεσσάρων μεγάλων ποιητών μας στο μελοποιημένο υλικό του δίσκου: Του Κωνσταντίνου Καβάφη (1863-1933), του Κώστα Καρυωτάκη (1896-1928), του Γιώργου Σεφέρη (1900-1971) και του Γιάννη Ρίτσου (1909-1990). Ο Καβάφης και ο Σεφέρης συμμετέχουν με τρία ποιήματα ο καθένας, ο Καρυωτάκης με δύο και ο Ρίτσος με ένα. Στο σύνολο εννιά μελοποιημένα ποιήματα και μια σύντομη οργανική εισαγωγή. 

Δεν είναι εύκολα τα τραγούδια αυτού του δίσκου. Με την εξαίρεση τεσσάρων απ' αυτά ("Κι αν ο αγέρας φυσά", "Πες της το μ' ένα γιουκαλίλι", "Θάλασσα του πρωιού", "Θρήνος για τον Άδωνη"), τα οποία είναι "κανονικά" (και πανέμορφα) τραγούδια, τα υπόλοιπα έχουν χαρακτήρα εντελώς αντισυμβατικό, με περίπλοκη μελωδική ανάπτυξη και αντίστοιχα περίτεχνη αλλά απολύτως λειτουργική και ατμοσφαιρική ενορχήστρωση. Ο Μούτσης δε δίστασε να διακινδυνεύσει τη χρήση ηλεκτρονικών μουσικών μέσων, για να αποδώσει τα καινούργια ηχοχρώματα που είχε συλλάβει. Ιδού πώς περιγράφει ο ίδιος τη διαδικασία ηχογράφησης του δίσκου:

• Από πλευράς παραγωγής, τα πράγματα είναι εξαιρετικά άνετα. Πολύ ακριβή παραγωγή. Φαίνεται, άλλωστε, και στην πρώτη έκδοση του δίσκου με μια αφίσα μέσα, με ανάγλυφο εξώφυλλο. Αλλά πριν φτάσουμε εκεί, εμφανίζεται το πιο σημαντικό, ίσως, δίλημμα, που αφορά την τελική μορφή του έργου... Καλές οι μελωδίες, αλλά τι να κάνω τώρα; Να βάλω πάλι δυο μπουζούκια, μια κιθάρα και το ποίημα από πάνω και να κάνω ένα δίσκο όπως ήτανε οι παλιοί; Πάνω σ' αυτό, τράβηξα μεγάλο λούκι... Με παίδεψε ένα με ενάμισι χρόνο, ως ότου αποφασίσω τι θα κάνω τελικά. Σ' αυτή τη φάση, βρεθήκαμε με τον Γιάννη Κιουρτσόγλου, ο οποίος, μαζί με τον Λουκιανό Κηλαηδόνη, είχανε πάρει ένα από τα πρώτα συνθεσάιζερ που είχαν έρθει στην Ελλάδα και δεν είχαν προκάτ ήχους, ένα «Μούγκ»... Και είπα; «θα το κάνω έτσι».» Έκανα μια μυστήρια ενορχήστρωση με έγχορδα, με πνευστά, με ήχους καθαρά ηλεκτρονικούς και όχι μιμητικούς κάποιων οργάνων... Ουσιαστικά, μετά τον ΑΓΙΟ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟ, πίστευα πως, ό,τι είχε να δώσει το λαϊκό τραγούδι, το είχε δώσει. Ό,τι και να έκανα μετά, θα ήταν επανάληψη. Δοκίμασα λοιπόν μπας και η λύση ήταν η μεγάλη ορχήστρα και μέσα σ' αυτήν έβαλα και τα ηλεκτρονικά. Σκόπιμα. Μήπως είναι αυτό που θα μας βγάλει από την επανάληψη... Μήπως και δεν είναι το ύφος των τραγουδιών, αλλά ο τρόπος που θα τα ντύσουμε. Κι έτσι έκανα αυτό το ...απονενοημένο -ηχητικά- διάβημα. Αλλιώς, πολλά από τα τραγούδια που υπάρχουν εκεί, θα μπορούσαν να λεχθούν και με μια κιθάρα...

Παρά τις αμφιβολίες του συνθέτη, το αποτέλεσμα τον δικαίωσε πανηγυρικά. Η "Τετραλογία" είναι ένα έργο με την πλήρη σημασία του όρου, συμπαγές και ολοκληρωμένο, και μία πρωτοποριακή μουσική πρόταση, τόσο που φαίνεται ότι υπερέβαινε κατά πολύ τα δεδομένα της εποχής, με αποτέλεσμα να μην έχει κάποια σοβαρή συνέχεια ούτε από τον ίδιο τον συνθέτη, ούτε από τους ομολόγους του στο μουσικό περιβάλλον.

Άξιοι ερμηνευτές του δίσκου στάθηκαν ο Μανώλης Μητσιάς, ο Χρήστος Λεττονός και η μόλις 18χρονη Άλκηστις Πρωτοψάλτη σε πρώτη δισκογραφική εμφάνιση.

Δήμος Μούτσης: Μαρτυρίες (1974)

Περνάω σήμερα στην παρουσίαση μερικών ολοκληρωμένων δίσκων 33 στροφών του Δήμου Μούτση που μας χάρισε μέσα στη δεκαετία του '70. Θα ξεκινήσω πρώτα από τους δίσκους του στην Columbia κατά το διάστημα 1974-1979.

Μετά την τριετή λοιπόν συνεργασία του με τη Philips ("Άγιος Φεβρουάριος", "Συνοικισμός Α", "Στροφές"), το 1974 ο Δήμος Μούτσης επαναπατρίζεται στην Columbia, όπου θα παραμείνει μέχρι το τέλος της δεκαετίας και θα μας δώσει τέσσερις συνολικά μεγάλους δίσκους ("Μαρτυρίες", "Τετραλογία", "Εργατική Συμφωνία", "Δρομολόγιο") και κάμποσα σκόρπια τραγούδια με διάφορους τραγουδιστές (Δήμητρα Γαλάνη, Χάρις Αλεξίου, Λιζέτα Νικολάου, Κωστής Χρήστου κ.ά.).

Ο πρώτος δίσκος αυτής της νέας φάσης ήταν οι "Μαρτυρίες". Πρόκειται για ένα δίσκο πολιτικού προσανατολισμού, εναρμονισμένο στην ιστορική συγκυρία της συγκεκριμένης χρονικής στιγμής, και συγχρόνως για ένα δίσκο κατάφωρα αδικημένο και παραγνωρισμένο, που ήδη φαίνεται πως ανακαλύπτεται σήμερα, αν και είναι πια δυσεύρετος. Ο ίδιος ο συνθέτης σε κάθε ευκαιρία δεν ξεχνάει να δηλώνει τη μεγάλη του αδυναμία για το δίσκο, όπου θεωρεί ότι περιέχονται μερικά από τα ωραιότερα τραγούδια που έγραψε ποτέ. 

Δεν ξέρω αν είναι αντικειμενική μια τέτοια εκτίμηση, καθώς είναι βέβαιο ότι στο δίσκο δε θα βρούμε τραγούδια επιπέδου "Ελευσίνας" ή "Αύριο πάλι". Θα βρούμε όμως ασφαλώς μερικά πολύ όμορφα λαϊκά τραγούδια, όπως το "Γράμμα της Δευτέρας" ή το "Με ξένο διαβατήριο" σε στίχους του Γιάννη Λογοθέτη με την εγγυημένη ερμηνεία του Μανώλη Μητσιά. Και πλάι σ' αυτά τις συναρπαστικές μελωδικές στιγμές του "Τούτο το βράδυ" ή του "Δεν έχει πια ζωή" σε στίχους του συνθέτη και του Μάνου Ελευθερίου αντίστοιχα με την πρωτοεμφανιζόμενη Βασιλική Λαβίνα. Ή το σατιρικό "Γιούπι γιούπι γεια" και το καταγγελτικό "Καταζητούνται" σε στίχους του ποιητή Γιώργου Χρονά με έναν συγκλονιστικό Χρήστο Λεττονό.

Ανακαλύψτε αυτόν το δίσκο. Κρύβει πολλές γοητευτικές στιγμές και μουσικές εκπλήξεις από έναν ανήσυχο δημιουργό που αμέσως μετά θα προχωρήσει σε μια ιστορική ανατροπή του προσωπικού του ύφους με τη βόμβα της "Τετραλογίας".

Δήμος Μούτσης: 30 Χρυσές Επιτυχίες (1980)

Με τη συλλογή "Πρώτη εκτέλεση" (1973) η Columbia άνοιγε το δρόμο για τον επαναπατρισμό του Δήμου Μούτση στο φυσικό του περιβάλλον - μετά από τρίχρονη απουσία στη Philips - εκεί απ' όπου ξεκίνησε κι έδωσε τα μεγάλα τραγούδια του στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του '60. Η δεύτερη αυτή θητεία του στην Columbia κράτησε ως το τέλος της δεκαετίας του '70, γιατί αμέσως μετά μεταπήδησε στη Lyra κι ακολούθησε τη μοναχική του πλέον πορεία. Στο διάστημα λοιπόν 1974-1979 ο Μούτσης ηχογράφησε για την Columbia τρεις σημαντικούς κύκλους τραγουδιών ("Μαρτυρίες", "Τετραλογία", "Δρομολόγιο") και ενδιάμεσα έναν πολύ ενδιαφέροντα θεατρικό δίσκο ("Εργατική συμφωνία", 1976). 

Το 1980 λοιπόν η εταιρία, κλείνοντας αυτόν το σημαντικό κύκλο συνεργασίας, εξέδωσε ένα δεύτερο αφιερωματικό δίσκο για τον συνθέτη ενταγμένο στη σειρά "30 Χρυσές Επιτυχίες" που κυκλοφόρησε σε διπλό βινύλιο με 30 αγαπημένα τραγούδια αντλημένα από την πολύχρονη συνεργασία τους και ειδικότερα από τα διαστήματα 1966-1970 και 1974-1979. Η χορταστική αυτή ανθολογία έχει περιλάβει όλες τις μεγάλες στιγμές του συνθέτη από τις 45 στροφές των πρώτων χρόνων, αλλά και από τα έξι άλμπουμ 33 στροφών που κατέθεσε στο πλουσιότατο ρεπερτόριο της μεγάλης αυτής δισκογραφικής εταιρίας. 

Αυτή τη φορά ο κύκλος των ερμηνευτών είναι διευρυμένος, μιας και έχουν ενσωματωθεί και τα νεότερα τραγούδια του συνθέτη. Έτσι, πλάι στους Γρηγόρη Μπιθικώτση, Βίκυ Μοσχολιού, Σταμάτη Κόκοτα, Μανώλη Μητσιά και Δήμητρα Γαλάνη, βρίσκουμε και ονόματα όπως του Λευτέρη Μυτιληναίου, της Ελένης Ροδά, της Μαρίας Δουράκη, της Λιζέτας Νικολάου, της Βασιλικής Λαβίνα, της Άλκηστης Πρωτοψάλτη και του Χρήστου Λεττονού.

Διευκρινίζω ότι στην ψηφιακή επανέκδοση του διπλού αυτού άλμπουμ ο αριθμός των τραγουδιών περιορίστηκε στα 22, ώστε να χωρέσουν σε μονό ψηφιακό δισκάκι, αλλά εδώ έχουμε την πλήρη αναλογική έκδοση με τα 30 τραγούδια. Όλα είναι υπέροχα. Οι εμπνευσμένες μελωδίες, οι υποδειγματικές ενορχηστρώσεις, οι μεγάλες ερμηνείες, οι σπουδαίοι στίχοι του Νίκου Γκάτσου και των άλλων στιχουργών και ποιητών. Κλασικά και αξεπέραστα τραγούδια ενός από τους πιο προικισμένους συνθέτες της μεταθεοδωρακικής εποχής.

Σταύρος Ξαρχάκος: Νυν και Αεί (1974)

Πριν από τρία χρόνια περίπου είχα παρουσιάσει το δίσκο "Νυν και αεί" (1974) του μεγάλου συνθέτη Σταύρου Ξαρχάκου και σήμερα επανέρχομαι στον εμβληματικό αυτό κύκλο τραγουδιών με ένα φρέσκο rip από το παλιό βινύλιο. Δε βλέπω το λόγο να γράψω κάτι διαφορετικό λοιπόν σήμερα, οπότε δανείζομαι το κείμενο της παλιάς παρουσίασης...
Μέσα στον κατακλυσμό της θεοδωρακικής πλημμυρίδας που σημειώθηκε το 1974, το έτος της Μεταπολίτευσης, ο Σταύρος Ξαρχάκος έδωσε ένα βροντερό παρών και στάθηκε ο πιο ανταγωνιστικός αντίποδας αυτού του ρεύματος. Γιατί η χρονιά εκείνη αποδείχθηκε ή πλέον παραγωγική για τον σπουδαίο συνθέτη, καθώς παρουσίασε μαζεμένους πέντε καινούργιους δίσκους και μάλιστα από τους σημαντικότερους της καριέρας του! Σημειώνω: "Το Μεγάλο μας Τσίρκο", "Συλλογή", "Κόκκινα Τριαντάφυλλα για Μένα", "Χωρίς Λόγια" και "Νυν και Αεί". Όλοι τους αριστουργηματικοί δίσκοι, έστω κι αν δε γνώρισαν όλοι την ίδια ευρεία αποδοχή από το κοινό.
Ας σταθούμε λοιπόν στον κύκλο τραγουδιών με το γενικό τίτλο "Νυν και Αεί", τον οποίο κατατάσσω στους κορυφαίους δίσκους που μας έδωσε συνολικά ο συνθέτης, πλάι στα "Ένα μεσημέρι", "Διόνυσε, καλοκαίρι μας" και "Ρεμπέτικο". Τείνω μάλιστα αυτόν να θεωρώ τον κορυφαίο του. Ένα σφριγηλό έργο με εξαιρετική μουσική έμπνευση, αριστουργηματικούς και πολυσήμαντους στίχους από τον Νίκο Γκάτσο, συγκλονιστικές ερμηνείες από την έμπειρη Βίκυ Μοσχολιού και τον νεοφώτιστο ακόμη Νίκο Δημητράτο, αλλά και μια λεπτοδουλεμένη ενορχήστρωση με λόγιες αποχρώσεις που αναδεικνύει διαυγέστατα τις υπέροχες μελωδίες των τραγουδιών. 

Πάντα χαμογελώ με συγκατάβαση, όταν ακούγοντας το δίσκο φέρνω στο μυαλό μου τη στενοκέφαλη αξιολόγησή του που είχα διαβάσει προ ετών στο γενικά συμπαθητικό τρίτομο έργο του Κώστα Μυλωνά "Ιστορία του Ελληνικού Τραγουδιού" (Κέδρος, 1992), όπου ο εν λόγω κριτικός (και παλιός μουσικός) προσπερνάει αδιάφορα το δίσκο με δυο επιπόλαιες αράδες που κάνουν λόγο για τραγούδια χωρίς ιδιαίτερο ενδιαφέρον! Ίσως θα όφειλε κάποια στιγμή ο κ. Μυλωνάς να διορθώσει το κραυγαλέο λάθος του αποκαθιστώντας τη δίκαιη αξιολόγηση αυτού του κορυφαίου έργου.
Ο δίσκος ξεκινά με το έξοχο ομώνυμο τραγούδι που ανασκαλεύει οδυνηρές εμπειρίες της δύσκολης εποχής που είχε προηγηθεί. Οι δυνατοί στίχοι ποιητικών αξιώσεων του Νίκου Γκάτσου φορτίζουν δυναμικά την έμπνευση του συνθέτη σε κάθε τραγούδι και αφυπνίζουν συνειδήσεις. Αν θα θέλαμε να σταθούμε μόνο σε κάποιες ακρώρειες, θα ξεχωρίζαμε τα τραγούδια "Στον κάτω δρόμο", "Ο μαύρος ήλιος", "Ανώνυμον" και, πάνω απ' όλα, στο σπαρακτικό adagio "Μεγάλη Παρασκευή". Κάθε πλευρά του δίσκου κλείνει μ' έναν λυτρωτικό επίλογο που παιανίζει το λαμπρό χορό της καινούργιας μέρας που ανατέλλει ("Ήρθε ο καιρός", "Εμείς που μείναμε"). 
ΥΓ. Ο πίνακας του εξωφύλλου είναι σχεδιασμένος από τον μεγάλο ζωγράφο Γιάννη Μόραλη.

Σταύρος Ξαρχάκος: Μάρκος ο δάσκαλός μας (1968)

Το 1968 ο Σταύρος Ξαρχάκος βρίσκεται ήδη στο απόγειο της δημιουργικής του ακμής έχοντας πίσω του μια πολύ παραγωγική 6ετία, στη διάρκεια της οποίας είχε καταθέσει τα καλύτερα τραγούδια του κι έγραψε σπουδαία μουσική για τον κινηματογράφο και το θέατρο. Τη χρονιά αυτή μάλιστα εμφανίστηκε δυναμικά με έναν ολοκληρωμένο κύκλο τραγουδιών ("Χρώματα"), ένα υπέροχο soundtrack ("Κορίτσια στον ήλιο"), καθώς κι έναν δίσκο με ρεμπέτικα τραγούδια σε δική του ενορχήστρωση.

Θέλω λοιπόν σήμερα να σταθώ σ' αυτόν τον τελευταίο δίσκο. Τίτλος του: "Μάρκος ο δάσκαλός μας". Και φυσικά ο Μάρκος δεν είναι άλλος από τον πατριάρχη του αυθεντικού ρεμπέτικου τραγουδιού Μάρκο Βαμβακάρη (1905-1972). Ο Ξαρχάκος σε κάθε ευκαιρία έχει δηλώσει τον απέραντο θαυμασμό του για το έργο του μεγάλου Συριανού κι ο συγκεκριμένος δίσκος αποδεικνύει έμπρακτα αυτόν το θαυμασμό. Ο δίσκος περιλαμβάνει δώδεκα κλασικά τραγούδια του Βαμβακάρη, γραμμένα τα παλιότερα στα μέσα της δεκαετίας του '30 και τα νεότερα στις αρχές του '60. Έχουν επιλεγεί μερικά από τα πιο εμβληματικά τραγούδια, όπως "Φραγκοσυριανή", "Τα ματόκλάδα σου λάμπουν", "Ο Κάβουρας", "Βεργούλες", "Αντιλαλούν οι φυλακές", "Αλεξανδριανή", μαζί με κάμποσα άλλα λιγότερο γνωστά. Ο Ξαρχάκος έχει ενορχηστρώσει το υλικό με απόλυτο σεβασμό και βαθιά γνώση του είδους και, χωρίς να ακυρώσει την πρωτότυπη οργανική γραμμή, περιορίστηκε σε λιγοστές, αλλά καίριες προσωπικές πινελιές τονίζοντας κάποια σημεία που ήθελε να τους δώσει μια καινούργια δυναμική. Το αποτέλεσμα είναι αντάξιο του μεγάλου δασκάλου του, ο οποίος ήταν ακόμη εν ζωή, αν και πλέον στα αζήτητα των εταιριών. Και φαίνεται πως ο δίσκος αφύπνισε και πάλι το ενδιαφέρον τους για τον απόμαχο συνθέτη δίνοντάς του κάποιες τελευταίες ευκαιρίες να επανέλθει στο προσκήνιο.

Στην ερμηνεία των τραγουδιών ο Ξαρχάκος εμπιστεύτηκε τους τρεις βασικούς τραγουδιστές των δικών του τραγουδιών, δηλαδή τον Γρηγόρη Μπιθικώτση, τη Βίκυ Μοσχολιού και τον Σταμάτη Κόκοτα. Μαζί τους πρόσθεσε και δυο φωνές από το χώρο του αυθεντικού λαϊκού τραγουδιού: Την υπέροχη Γιώτα Λύδια που ερμηνεύει συγκλονιστικά το τραγούδι "Το συμφέρον", και τον Γιώργο Ζαμπέτα που ερμηνεύει με το δικό του αμίμητο τρόπο κάποια πιο εύθυμα τραγούδια του δίσκου.

Εν κατακλείδι οφείλω να αποδώσω τα εύσημα στη  συγκεκριμένη εργασία του Σταύρου Ξαρχάκου, γιατί ιστορικά αποτελεί την πρώτη "έντεχνη" προσέγγιση στο ρεμπέτικο τραγούδι με πολύ σοβαρό τρόπο. Το "πρώτη" έχει να κάνει με την ολοκληρωμένη μορφή αυτών των τραγουδιών (μουσική και φωνή), γιατί φυσικά δεν μπορούμε να παραβλέψουμε ότι πρώτος απ' όλους ήταν ο Μάνος Χατζιδάκις που ανέσυρε από την ανυποληψία το ρεμπέτικο και δούλεψε συστηματικά στο πεδίο αυτό με τις εμπνευσμένες οργανικές διασκευές του, κρατώντας δηλαδή τις μελωδίες  χωρίς λόγια ("Έξι λαϊκές ζωγραφιές", "Πασχαλιές μέσα από τη νεκρή γη"), μια προσέγγιση που τη συνέχισε και μετά την "παρέμβαση" του Ξαρχάκου στη δεκαετία του '70 ("Λειτουργικά", "Ο σκληρός Απρίλης του '45").

Πρέπει να διευκρινίσω ότι ο δίσκος γνώρισε αρκετές επανεκδόσεις στο διάστημα 1968-1970, καθώς και μια ξενόγλωσση έκδοση στην Αγγλία με τίτλο "A Vision of Greece", ενώ το 1991 και το 1993 επανεκδόθηκε και ψηφιακά.

Σταύρος Ξαρχάκος: Διόνυσε, καλοκαίρι μας (1972)

Παρουσιάζοντας το δίσκο "Συλλογή" (1974) κάναμε νύξη και στο δίσκο "Διόνυσε, καλοκαίρι μας" του Σταύρου Ξαρχάκου, από τον οποίο είχαν χρησιμοποιηθεί τρία τραγούδια.

Ευκαιρία λοιπόν να σταθούμε λίγο παραπάνω στον σπουδαίο αυτό δίσκο, ο οποίος κυκλοφόρησε από την ΕΜΙ το 1972 κι επανεκδόθηκε από την ίδια εταιρία ένα χρόνο αργότερα, ενώ το 1993 γνώρισε την πρώτη ψηφιακή επανέκδοσή του και το 2011 μια πολύ πιο επιμελημένη remaster ψηφιακή επανέκδοση. Αξιοσημείωτο είναι ότι στις δυο αυτές ψηφιακές επανεκδόσεις αντικαταστάθηκε εξολοκλήρου το αρχικό εξώφυλλο που έφερε τη χαρακτηριστική προφίλ εικόνα του συνθέτη (δεν σας θυμίζει τον ...Ερμή του Πραξιτέλη;), με εντελώς διαφορετικό εξώφυλλο, όπως συνέβη και με όλες τις υπόλοιπες ψηφιακές μεταγραφές της δισκογραφίας του συνθέτη. Προσωπικά, προτιμώ τα αρχικά εξώφυλλα και δεν κατανοώ το λόγο που οδήγησε σ' αυτή τη μαζική διαγραφή των ιστορικών πρώτων εκδόσεων.

Πάμε όμως στο δίσκο "Διόνυσε, καλοκαίρι μας". Και πώς θα σας φαινόταν αν έλεγα ότι αυτόν θεωρώ την κορυφαία δισκογραφική στιγμή του Σταύρου Ξαρχάκου με μόνο ικανό ανταγωνιστή το "Νυν και αεί"; Δεν υπερβάλλω. Πάντα είχα μια ξεχωριστή εκτίμηση στον συγκεκριμένο κύκλο τραγουδιών που ασφαλώς αποτελούν ένα υψηλό δείγμα του ταλέντου του συνθέτη τόσο στη σύλληψη εξαιρετικών μελωδιών, όσο και στην υποδειγματική κι ενίοτε πρωτοποριακή ενορχήστρωση. Εδώ λοιπόν έχουμε ένα ακριβό μελωδικό υλικό που το εμπλουτίζει ο δαιμόνιος συνθέτης με απίθανα ηχοχρώματα συνδυάζοντας αριστοτεχνικά στοιχεία τόσο από την ελληνική παράδοση, όσο κι από το ροκ, αλλά και το διεθνές έθνικ κίνημα της εποχής φτάνοντας ακόμη και στις παρυφές της συμφωνικής μουσικής! 

Στο ξεκίνημα του δίσκου βρίσκουμε το εμβληματικό τραγούδι "Αυτόν τον κόσμο τον καλό" που εισβάλλει στο προσκήνιο με μια δυναμική ροκ εισαγωγή, πράγμα που δεν το εμποδίζει στην ανάπτυξή του να ενσωματώσει ακόμη και το παραδοσιακό σαντούρι! Λίγο παρακάτω έχουμε το συγκλονιστικό, μουσικά, στιχουργικά και ερμηνευτικά, "Πώς να σωπάσω", στην πρώτη και σαφώς ωραιότερη εκτέλεσή του από τον καθηλωτικό Νίκο Ξυλούρη που είναι και ο βασικός ερμηνευτής του δίσκου. Σημειώνω ότι δυο από τα τραγούδια που ερμηνεύει ο Ξυλούρης ("Αυτόν τον κόσμο τον καλό", "Ωραίος που είσαι Αυγερινέ") είχαν ήδη κυκλοφορήσει τον προηγούμενο χρόνο, για να ενσωματωθούν τελικά στον ίδιο κύκλο με τα υπόλοιπα αυτού του δίσκου, ενώ το πρώτο συνέχισε τη διαδρομή του μπαίνοντας και στο δίσκο "Συλλογή" (1974).

Τέσσερα τραγούδια ερμηνεύει με πολλή ευαισθησία η Αφροδίτη Μάνου. Ο συνθέτης της εμπιστεύτηκε τα πιο λυρικά μέρη του έργου με πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα το αριστουργηματικό τραγούδι "Ήταν τα λόγια σου φωτιά", το οποίο με τη θεσπέσια μελωδία του και την έξοχη ενορχήστρωση που διακρίνεται για τις επίμονες συμφωνικές της εκρήξεις νομίζω πως αποτελεί ένα από τα ωραιότερα τραγούδια που έγραψε ποτέ ο συνθέτης. Αξιοσημείωτο είναι επίσης το τραγούδι "Έγειραν τα μάτια σου", πάλι με την Αφροδίτη Μάνου, όπου ξαφνικά στην ενορχήστρωση έχει παρεισφρήσει το ινδικό σιτάρ με τον τόσο ιδιόμορφο ηχοχρωματισμό του, σαφής επιρροή από το φολκ κίνημα!

Ο Κώστας Κινδύνης είναι ο βασικός στιχουργός του δίσκου κι εδώ μας έχει δώσει τους καλύτερους στίχους της όχι και μεγάλης ποσοτικά στιχουργικής του παρακαταθήκης. Έχουμε επίσης στίχους του Βασίλη Ανδρεόπουλου, του Παύλου Μάτεσι, του Α. Κορτέση και του Δημήτρη Χριστοδούλου στη μοναδική (αν δεν κάνω λάθος) συνάντησή του με τον συνθέτη.

Με λίγα λόγια: Ένας αριστουργηματικός δίσκος. Μια κορυφαία στιγμή του μεγάλου συνθέτη και ολόκληρης της ελληνικής δισκογραφίας!

Σταύρος Ξαρχάκος, Νίκος Ξυλούρης: Συλλογή (1974/1975)

Παραμένουμε στον μεγάλο συνθέτη Σταύρο Ξαρχάκο, για να δούμε έναν από τους κορυφαίους δίσκους της μεγάλης του καριέρας, ο οποίος αποτελεί και τον σημαντικότερο προσωπικό δίσκο του σπουδαίου ερμηνευτή Νίκου Ξυλούρη στο χώρο του λεγόμενου "έντεχνου" τραγουδιού. Τίτλος του: "Συλλογή". Εκδόθηκε το 1974 από την Odeon/Columbia και εντελώς ανεξήγητα είναι ο μοναδικός κύκλος τραγουδιών του Ξαρχάκου που, πέρα από μια απλή ψηφιακή επανέκδοση, δεν αξιώθηκε ποτέ μιας καινούργιας remaster επανέκδοσης, παρόλο που περιέχει μεγάλα τραγούδια και μάλιστα διαχρονικής αποδοχής*.

Υπάρχει ένα μικρό θέμα με την κατάταξη του δίσκου αυτού, καθώς δε βλέπω γενικά να καταχωρίζεται ως δίσκος του Ξαρχάκου, αλλά μόνο ως προσωπικός δίσκος του Ξυλούρη. Και ναι μεν, το δεύτερο ισχύει, αλλά γιατί αποκλείεται το πρώτο; Εξετάζοντας το περιεχόμενο του άλμπουμ, εύκολα διαπιστώνει κανείς ότι είναι γεμάτο Ξαρχάκο! Τα δέκα από τα ένδεκα τραγούδια έχουν την υπογραφή του, ενώ για ανεξήγητους λόγους έχει περιληφθεί κι ένα τραγούδι του Χριστόδουλου Χάλαρη! Τέλος πάντων. Πάμε στην ουσία τώρα:

Ο δίσκος αυτός χωρίς αμφιβολία αποτελεί μια από τις ακρώρειες του "έντεχνου" λαϊκού ρεπερτορίου, καθώς είναι γεμάτος με σπουδαία τραγούδια. Ο τίτλος "Συλλογή" δικαιολογείται εν πολλοίς από τη συγκέντρωση και επανεπεξεργασία υλικού από ετερόκλητες πηγές. Η πρώτη πλευρά περιλαμβάνει τρία τραγούδια από τον κύκλο "Διόνυσε καλοκαίρι μας" (1972), από τα οποία τα δύο ("Γυρνάν αμίλητα παιδιά", "Πώς να σωπάσω") εδώ έχουν καινούργια ενορχήστρωση. Έχουμε επίσης μια εξαιρετική διασκευή ενός αποσπάσματος από τον "Ερωτόκριτο" που ενορχήστρωσε υποδειγματικά ο Ξαρχάκος, καθώς και το μοναδικό τραγούδι άλλου συνθέτη, το "Πάνω στ' αργυρό σκαμνί" του Χριστόδουλου Χάλαρη από το δίσκο "Τροπικός της Παρθένου" (1973), όπου το είχε ερμηνεύσει ο ίδιος ο συνθέτης. 

Πιο σημαντική είναι η δεύτερη πλευρά του δίσκου, όπου βρίσκουμε τέσσερα πρωτότυπα και - χωρίς δεύτερη κουβέντα - αριστουργηματικά και διαχρονικά τραγούδια του Σταύρου Ξαρχάκου σε στίχους Νίκου Γκάτσου ("Μπάρμπα Γιάννη Μακρυγιάννη", "Γεια σου χαρά σου Βενετιά", "Η κόρη του Πασά", "Παλικάρι στα Σφακιά"), ενώ η πλευρά συμπληρώνεται με δυο ακόμη τραγούδια που έχουν άλλη αρχική εκτέλεση. Το ένα είναι το αγαπημένο "Ήτανε μια φορά" σε στίχους Κώστα Φέρη που ακουγόταν στους τίτλους της θρυλικής τηλεοπτικής σειράς "Οι έμποροι των Εθνών", και το άλλο είναι το "Παραμύθι" σε νέα εκτέλεση, το οποίο είχε ακουστεί αρχικά στην ταινία "Λυσιστράτη" (1972) από τη Τζένη Καρέζη.

Μεγάλα τραγούδια, μεγάλες ερμηνείες και με μια κουβέντα: Μεγάλος δίσκος!

Σταύρος Ξαρχάκος, Γιώργος Ζαμπέτας: Όνειρα στις γειτονιές (1976)

Η συνεργασία του Σταύρου Ξαρχάκου ως συνθέτη με τον Γιώργο Ζαμπέτα ως δεξιοτέχνη του μπουζουκιού είναι παλιά, ήδη από τα πρώτα δημιουργικά χρόνια του σπουδαίου συνθέτη στις αρχές της δεκαετίας του '60. Και ποιος δεν έχει συγκινηθεί μ' εκείνο το συγκλονιστικό οργανικό "ιντερμέδιο" στο αριστουργηματικό τραγούδι "Να με θυμάσαι" με τη φωνή της Μελίνας και το μπουζούκι του Ζαμπέτα!

Ο δίσκος "Όνειρα στις γειτονιές" αποτελεί άλλη μια ευτυχή συνάντηση των δύο σημαντικών αυτών μουσικών μας. Εκδόθηκε από την Polydor το 1976 κι επανεκδόθηκε ψηφιακά το 1995. Περιλαμβάνει δώδεκα κλασικές συνθέσεις του Σταύρου Ξαρχάκου σε οργανική μεταγραφή, παρμένες από τα αντίστοιχα τραγούδια που ανήκουν στην περίοδο 1962-1968. Από τα δώδεκα κομμάτια τα δύο ήταν οργανικά και στην αρχική τους γραφή ("Χορός του Σάκαινα", "Γιουσουρούμ"), αλλά εδώ τα έχουμε σε νέα ενορχήστρωση. 

Περιττό μάλλον να σχολιάσω την ποιότητα αυτών των κλασικών μελωδιών του νεαρού τότε συνθέτη που εξακολουθούν μέχρι σήμερα να συγκινούν και να τραγουδιούνται. Και φυσικά η δεξιοτεχνική ερμηνεία του Γιώργου Ζαμπέτα είναι υπεράνω κριτικής. 

Αν θα είχα μια μικρή επιφύλαξη, αυτή εντοπίζεται στον σκληρό ήχο της ενορχήστρωσης που δεν μπορεί να συγκριθεί με τη γλυκύτητα των πρώτων εκτελέσεων. Δεν γνωρίζω αν είναι ο ίδιος ο συνθέτης υπεύθυνος της νέας ενορχήστρωσης, γιατί αυτό το στοιχείο δεν αναφέρεται πουθενά στο δίσκο. Όπως δεν αναφέρεται και ο καλλιτέχνης που φιλοτέχνησε την πανέμορφη ζωγραφιά του εξωφύλλου.

Γιάννης Μαρκόπουλος: Επιχείρησις Απόλλων (1968)

Η πρώτη συνθετική περίοδος του Γιάννη Μαρκόπουλου καλύπτει ουσιαστικά τη δεκαετία του '60 με οριακό σημείο την ηχογράφηση του εμβληματικού έργου "Ήλιος ο Πρώτος" (1969) που σηματοδότησε και τη μεγάλη μεταστροφή του μουσικού του ύφους. 

Κατά την περίοδο αυτή ο μεγάλος συνθέτης πειραματίστηκε πολύ πάνω στο λαϊκό ύφος γράφοντας τραγούδια σε απλές λαϊκές φόρμες, ενώ συγχρόνως καταπιάστηκε συστηματικά και με την κινηματογραφική μουσική, όπου του δόθηκε η ευκαιρία να διερευνήσει συνθετότερες μορφές έκφρασης, χωρίς ωστόσο να απομακρυνθεί από το απλό τραγούδι. Δεν είχε δυσκολία να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της κινηματογραφικής γραφής καταθέτοντας μερικά πανέμορφα soundtrack πλημμυρισμένα συνήθως με λαϊκά τραγούδια που πολλές φορές έγιναν και μεγάλες επιτυχίες της εποχής. Με την ίδια ευκολία λοιπόν που έγραφε τα δροσερά τραγουδάκια για την Αλίκη Βουγιουκλάκη στο "Πιο λαμπρό αστέρι", μπορούσε να γράψει και την εσωστρεφή και κλειστοφοβική μουσική μιας αλλιώτικης ταινίας, όπως "Ο θάνατος του Αλέξανδρου" ή να συνθέσει την κατάλληλη ηχητική υποστήριξη των απαιτητικών ταινιών του Νίκου Κούνδουρου.

Από τα πάμπολλα και ετερόκλητα soundtrack αυτής της περιόδου θα ήθελα σήμερα να σταθώ στο πιο αγαπημένο μου, αυτό που έγραψε ο Μαρκόπουλος για μια μάλλον ασήμαντη τουριστική ταινιούλα του Γιώργου Σκαλενάκη με τίτλο "Επιχείρησις Απόλλων", όπου πρωταγωνιστούσε η πανέμορφη Έλενα Ναθαναήλ ως τουριστική ξεναγός και θέμα της ήταν η επίμονη ερωτική πολιορκία της από έναν ξανθομάλλη ξένο πρίγκιπα! Δεν έχει σημασία όμως η ταινία, η οποία διαφημίστηκε τότε ως μια μεγάλη έγχρωμη υπερπαραγωγή, αλλά η μουσική που την πλημμυρίζει από την αρχή ως το τελικό της πλάνο. Είναι το πρώτο χρονικά από τα τρία ωραιότερα "τουριστικά" soundtrack που γράφτηκαν εκείνα τα χρόνια από τρεις διαφορετικούς συνθέτες. Τα άλλα δύο ήταν τα "Κορίτσια στον ήλιο" (1968) του Σταύρου Ξαρχάκου και "Εκείνο το καλοκαίρι" (1971) του Γιάννη Σπανού.

Ο Γιάννης Μαρκόπουλος υπογράφει εδώ μια πολύ εμπνευσμένη λαϊκή σουίτα με οργανικές μελωδίες μοναδικής ομορφιάς βασισμένες στους δρόμους του λαϊκού τραγουδιού και ενορχηστρωμένες με αέρινους ηχοχρωματισμούς λαϊκών οργάνων, όπως ο μπαγλαμάς και το μπουζούκι. Το βασικό θέμα των τίτλων (το οποίο παραδόξως στο δίσκο καταλαμβάνει την προτελευταία θέση) μας δίνεται σε τέσσερις συνολικά ευφάνταστες παραλλαγές, ενώ το δεύτερο βασικό θέμα σε τρεις. Τα υπόλοιπα θέματα περιλαμβάνουν το ορθόδοξο ζεϊμπέκικο της έναρξης ("Διογένης"), το καθιερωμένο για την εποχή συρτάκι ("Στην Κέρκυρα"), τον υπέροχο "Συρτό γρήγορο" και το "Εκδρομικό τραγούδι" που βασίζεται στη μελωδία του παλιότερου τραγουδιού "Νύχτα και γειτονιά". 

Βασιλική Λαβίνα: Δυο σταγόνες ευτυχίας (1979)

Με τη συνειρμική λογική που διέπει συνήθως τις αναρτήσεις του Δισκοβόλου περνάω σήμερα από τον Αντώνη Ρεπάνη στη Βασιλική Λαβίνα! Όσο κι αν αυτό μοιάζει μάλλον ξεκάρφωτο, διευκρινίζω ότι η Λαβίνα ερμήνευσε τραγούδια του καλού λαϊκού συνθέτη κι ακριβώς αυτόν το δίσκο θα σας παρουσιάσω σήμερα.

Πρόκειται για τον δεύτερο προσωπικό δίσκο της Βασιλικής Λαβίνα με τίτλο "Δυο σταγόνες ευτυχίας" που εκδόθηκε από την Columbia το 1979, δυο χρόνια μετά το "Πες μου" και δύο επίσης χρόνια πριν από τους "Ορίζοντες" (1981) του Γιάννη Μαρκόπουλου που ήταν και ο τελευταίος προσωπικός της. Το 1979 μάλιστα είναι η χρονιά που συναντήθηκε για πρώτη φορά με τον μεγάλο συνθέτη στο δίσκο "Σεργιάνι στον κόσμο", για να παραμείνει έκτοτε αποκλειστικά στο πλάι του είτε ως ερμηνεύτρια, είτε ως σύντροφος της ζωής του.

Ο δίσκος "Δυο σταγόνες ευτυχίας" ανήκει στην κατηγορία του ελαφρολαϊκού τραγουδιού και περιλαμβάνει δώδεκα ευχάριστα και καλογραμμένα τραγουδάκια που δεν ακούστηκαν ιδιαίτερα στον καιρό τους και σήμερα έχουν λησμονηθεί εντελώς, παρόλο που θα άξιζαν ίσως μια καλύτερη τύχη για τις ωραίες ερμηνείες της Λαβίνα. Με τρία τραγούδια ο καθένας συμμετέχουν οι συνθέτες Γιώργος Ζαμπέτας, Γιώργος Κατσαρός, Αντώνης Ρεπάνης και Γιάννης Καραλής. Αξιοσημείωτο είναι ότι τα τραγούδια του Ρεπάνη και του Καραλή έχει ενορχηστρώσει ο Τάσος Καρακατσάνης, συνεργάτης επί μακρόν του Μάνου Χατζιδάκι.

Αντώνης Ρεπάνης: 14 Μεγάλες Επιτυχίες (1978)

Συνεχίζοντας με το λαϊκό τραγούδι θα ήθελα να σταθώ σήμερα σε έναν εκλεκτό εκπρόσωπο του είδους, τραγουδιστή και συνθέτη, με διακριτική παρουσία στο χώρο επί μισόν αιώνα, σχεδόν μέχρι το τέλος της ζωής του που συνέβη μόλις πριν από μερικούς μήνες.

Αναφέρομαι στον Αντώνη Ρεπάνη (1933-2019), ο οποίος πρωτοεμφανίστηκε στο χώρο του τραγουδιού το 1958, αρχικά ως τραγουδιστής - διαθέτοντας μια όμορφη κι εκφραστική φωνή - με σημαντική επιτυχία, ιδιαίτερα στα πρώτα χρόνια του '60, την εποχή της μαζικής επανεκτέλεσης ρεμπέτικων τραγουδιών, ενώ σύντομα άρχισε να συνθέτει και ο ίδιος τραγούδια που ερμήνευε είτε ο ίδιος, είτε άλλοι λαϊκοί τραγουδιστές. Μάλιστα με τη φωνή του Στράτου Διονυσίου γνώρισε τεράστιες επιτυχίες κατά καιρούς ("Αγάπη μου επικίνδυνη", "Ο παλιατζής").

Το 1978, σε μια εποχή που είχε αρχίσει πλέον η παρακμή του ορθόδοξου λαϊκού τραγουδιού, η Columbia εξέδωσε ένα μικρό αφιέρωμα στον συνθέτη και τραγουδιστή Αντώνη Ρεπάνη με τίτλο "14 Μεγάλες Επιτυχίες". Ο τίτλος είναι εν πολλοίς ακριβής, γιατί τα περισσότερα από τα τραγούδια αυτού του αφιερώματος υπήρξαν μεγάλες λαϊκές επιτυχίες. Ξεχωρίζουν κυρίως τα: "Διπρόσωπη", "Γιατί κοντά μου κάθεσαι", "Είναι η σκέψη μου τρελή", "Να 'χε μάτια ο καιρός", "Δυο γυναίκες, δυο αγάπες". Τα 11 από τα 14 τραγούδια του δίσκου είναι δικές του συνθέσεις πάνω σε στίχους Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου, Κώστα Βίρβου, Ηρακλή Παπασιδέρη, Δημήτρη Γκούτη και Τάσου Οικονόμου. Τα υπόλοιπα τρία έγραψαν οι Απόστολος Καλδάρας, Βασίλης Βασιλειάδης και Στέλιος Μακρυδάκης.

Πάνος Τζανετής: Σπάνια 45άρια (1965-66)

Συνεχίζοντας με το καθαρόαιμο λαϊκό τραγούδι, θέλω σήμερα να σας παρουσιάσω δυο σπάνια δισκάκια 45 στροφών της Polydor που κυκλοφόρησαν στο διάστημα 1965-1966. Ερμηνευτής τους είναι ο σπουδαίος Πάνος Τζανετής, αυτός ο υπέροχος τραγουδιστής που μας επέβαλε ο Γιώργος Ζαμπέτας με το αξεπέραστο λαϊκό αριστούργημα "Χάθηκες" ("Δεν έχει δρόμο να διαβώ") ένα χρόνο νωρίτερα, για να διαγράψει στη συνέχεια και ως το τέλος της ίδιας δεκαετίας μια λαμπρή διαδρομή με σπουδαία τραγούδια μεγάλων λαϊκών δημιουργών, αλλά και "έντεχνων", όπως ο Γιάννης Μαρκόπουλος, ο Γιάννης Σπανός, ο Μίμης Πλέσσας και άλλοι, και δυστυχώς στη συνέχεια να χαθεί απότομα και οριστικά.

Το πρώτο 45άρι είναι του 1965 και περιλαμβάνει τα τραγούδια: "Φεύγω", "Κλαίει απόψε ο ουρανός". Η μουσική είναι του Γιώργου Μανισαλή και οι στίχοι του Κώστα Ψυχογιού. Το δεύτερο 45άρι εκδόθηκε το 1966 και περιλαμβάνει τα τραγούδια: "Κάθε σπίτι κι ένα δράμα", "Κλαις, κλαις". Η μουσική είναι του συνθέτη-μπουζουξή Χάρη Λεμονόπουλου και οι στίχοι του πολυγραφότατου Πυθαγόρα. Απλά λαϊκά τραγουδάκια σε κλασικούς ρυθμούς χασάπικου, ζεϊμπέκικου ή καρσιλαμά, όμορφα τραγουδισμένα από τον Πάνο Τζανετή. Κάποια από αυτά μπορούν να βρεθούν και σε νεότερες ψηφιακές ανθολογίες του τραγουδιστή, αλλά εδώ θα τα ακούσετε από τα γνήσια πολυπαιγμένα 45άρια εκείνου του καιρού με τις αναπόφευκτες ηχητικές ατέλειες, αλλά και την αυθεντικότητα του αρχικού ήχου, έτσι περίπου που τα ακούγαμε κάποτε στα ηλεκτρόφωνα των καφενείων!

Συλλογή: Μπουζούκι και καημοί (1963)

Από τα μέσα της δεκαετίας του '50, με τη σταδιακή παρακμή του γνήσιου ρεμπέτικου και την παράλληλη κυριαρχία του σαλονίσιου αρχοντορεμπέτικου, οι παλιοί λαϊκοί δημιουργοί κινήθηκαν σε ένα νέο ύφος διαμορφώνοντας αυτό που έχει ονομαστεί κλασικό λαϊκό τραγούδι, το οποίο κυριάρχησε μέχρι τα τέλη του '60 αναδεικνύοντας και καινούργιους συνθέτες και πάμπολλες σπουδαίες λαϊκές φωνές, όπως του Στέλιου Καζαντζίδη, του Γρηγόρη Μπιθικώτση, του Πάνου Γαβαλά, του Μανώλη Αγγελόπουλου, του Βαγγέλη Περπινιάδη, της Καίτης Γκρέυ, της Πόλυς Πάνου, της Γιώτας Λύδια και πολλών άλλων. Φυσικά το κύριο εκφραστικό εργαλείο αυτών των τραγουδιών ήταν το μπουζούκι και γιαυτό πολλές φορές αυτά τα τραγούδια με εμφανή υποτιμητική διάθεση κάποιοι τα ονομάζουν μπουζουκοτράγουδα, χωρίς φυσικά αυτός ο όρος να έχει σαφές περιεχόμενο και πάντως χωρίς να μπορεί να σταθεί στην επίσημη μουσικολογική ορολογία.

Ο σημερινός δίσκος μας δίνει ένα χαρακτηριστικό δείγμα αυτού του είδους τραγουδιού, όπως είχε διαμορφωθεί στα πρώτα χρόνια του '60. Το μπουζούκι είναι κυρίαρχο και γιαυτό μπαίνει πρώτο πρώτο και στον τίτλο του δίσκου: "Μπουζούκι και καημοί". Η δεύτερη λέξη του τίτλου αποδίδει πολύ χαρακτηριστικά τη θεματολογία αυτών των τραγουδιών. Τραγούδια του "καημού", τραγούδια του ερωτικού πόνου που δεν βρίσκει άλλον τρόπο να εκτονωθεί, παρά μέσα από το τραγούδι. Συνθέτες παλιότεροι με ρεμπέτικη προϊστορία, όπως ο Γιώργος Μητσάκης και ο Απόστολος Καλδάρας, αλλά και νεότεροι, όπως ο Θόδωρος Δερβενιώτης, ο Μπάμπης Μπακάλης και ο Γιώργος Μανισαλής, υπογράφουν τη μουσική των τραγουδιών, μερικά από τα οποία αποτέλεσαν τεράστιες επιτυχίες στον καιρό τους ("Μέσα σε μια νύχτα", "Στης Λαρίσης το ποτάμι", "Άμα θες να κλάψεις κλάψε", "Πληγωμένοι κι οι δυο", "Μην περιμένεις πια", "Προσευχή", "Αναμνήσεις"). Τραγουδούν: Βαγγέλης Περπινιάδης, Μαριάννα Χατζοπούλου, Σπύρος Ζαγοραίος, Πέτρος Αναγνωστάκης, ενώ έχουμε και ωραίες διφωνίες με γυναικείες φωνές, όπως της Ρία Νόρμα και της Ζωής Ζαγοραίου.

ΥΓ. Ο δίσκος έχει τα προβλήματά του λόγω χρήσης, αλλά έτσι μου φαίνεται πως αποδίδονται καλύτερα αυτά τα τραγούδια! Άλλωστε ο δίσκος έχει ιστορική αξία, γιατί - όπως μας θυμίζει κι ο Μανόλης στο σχόλιό του - ήταν ο πρώτος δίσκος μακράς διαρκείας που εξέδωσε η Odeon υπό τη διεύθυνση του Μάκη Μάτσα, ο οποίος είχε μόλις αναλάβει τα ηνία της εταιρίας από τον πατέρα του Μίνωα!

Διονύσης Τσακνής: Η μπαλάντα του ταξιδιώτη (1983)

Ο Διονύσης Τσακνής (γενν. 1954) ανήκει στη γενιά των τραγουδοποιών του '80 (Μαχαιρίτσας, Πορτοκάλογλου, Κατσιμιχαίοι) με το πρώτο ξεκίνημά του στις αρχές του '80 να συνδέεται με τη λεγόμενη "Σχολή της Θεσσαλονίκης", για να αυτονομηθεί στη συνέχεια και να εξελιχθεί σε έναν ολοκληρωμένο μουσικό που δεν περιορίστηκε μονάχα στην ηχογράφηση τραγουδιών, αλλά πολύ συχνά επεκτάθηκε σε πιο σύνθετα πεδία, όπως η μουσική για επένδυση θεατρικών ή τηλεοπτικών παραγωγών.

Το πρώτο δισκογραφικό του φανέρωμα σημειώθηκε το 1983 σε μια σπάνια ανεξάρτητη παραγωγή. Πρόκειται για τον ξεχασμένο πια κύκλο τραγουδιών "Η μπαλάντα του ταξιδιώτη" που ηχογραφήθηκε κυρίως στη Θεσσαλονίκη σε μια εποχή που ο Τσακνής ζούσε ακόμη στην ιδιαίτερη πατρίδα του την Καρδίτσα. Ο δίσκος αυτός (μιας και τελευταία έγινε στο παρασκήνιο του Δισκοβόλου η σχετική κουβέντα) αποτελεί κλασικό δείγμα πρωτόλειου με την έννοια του πρώτου σχετικά ανώριμου έργου, όπου ανιχνεύονται βέβαια καθαρά τα μουσικά χαρακτηριστικά του δημιουργού, αλλά βρίσκονται ακόμη σε σπερματική μορφή, έτοιμα να καρποφορήσουν με τη σταδιακή ωρίμανση του συνθέτη. 

Ο ίδιος γράφει, όπως πάντα, τη μουσική και τους στίχους, αλλά τα πρώτα αυτά τραγούδια του - μη εμπιστευόμενος τη δική του φωνή - προτίμησε να τα δώσει σε μια άλλη φωνή, πρωτοεμφανιζόμενη μάλιστα στο στερέωμα. Πρόκειται για τη Δάφνη Μπόκοτα, γνωστή περισσότερο από τις μετέπειτα τηλεοπτικές της παρουσίες, γιατί στο χώρο του τραγουδιού δεν ευδοκίμησε ιδιαίτερα, έχοντας στο ενεργητικό της δύο δίσκους όλους κι όλους συμπεριλαμβανομένου και του παρόντος. Ο Τσακνής συμμετέχει ερμηνεύοντας το κομμάτι "Όνειρο". Προσωπικά πάντως θα προτιμούσα να είχε πει όλα τα τραγούδια ο ίδιος!

Γιάννης Μαρκόπουλος: Ηλεκτρικός Θησέας (1987)

Το 1987 ο μεγάλος συνθέτης Γιάννης Μαρκόπουλος παρουσίασε το διπλό άλμπουμ "Τολμηρή επικοινωνία" με πρωτότυπο υλικό, αλλά και επανεκτελέσεις κλασικών τραγουδιών του με ερμηνευτές παλιότερους και νεότερους συνεργάτες του.

Από το άλμπουμ αυτό λοιπόν αποσπάστηκε ένα μέρος κι εκδόθηκε λίγο αργότερα σε 12ιντσο βινύλιο ως ανεξάρτητος κύκλος τραγουδιών με τίτλο "Ηλεκτρικός Θησέας". Τα τρία από τα έξι συνολικά τραγούδια του μικρού αυτού κύκλου ("Ηλεκτρικός Θησέας", "Γαλανή ζωγραφιά", "Στο Πολυτεχνείο") βασίζονται σε ποίηση του δημοσιογράφου-ποιητή Δημήτρη Βάρου (1949-2017). Μεταξύ αυτών και το ομότιτλο του δίσκου, ένα συγκλονιστικό επτάλεπτο τραγούδι-ποταμός που ερμηνεύουν εναλλάξ ο Παύλος Σιδηρόπουλος και η Μαρία Φωτίου. Θεματικά το εμβληματικό αυτό τραγούδι μας γυρίζει στις απαρχές της μουσικής διαδρομής του συνθέτη, στο πρωτόλειο χορόδραμα "Θησέας" που είχε κυκλοφορήσει το 1963 σε στίχους του Δημήτρη Χριστοδούλου. Εδώ έχουμε μια σύγχρονη εκδοχή του Θησέα, ο οποίος εξακολουθεί να αναζητείται, για να μας απαλλάξει από μια σειρά σημερινών "ληστών" που λυμαίνονται το βίο μας.

Τα υπόλοιπα τρία τραγούδια έχουν στίχους του Πάνου Θεοδωρίδη, του Γιώργου Χρονά και του συνθέτη. Εκτός των δύο ερμηνευτών που προαναφέρθηκαν, τραγουδούν επίσης ο Δημήτρης Ζερβουδάκης με τους Νέους Επιβάτες του, ο Άγγελος Διονυσίου και η Ρούλα Μανισάνου. Στο εξώφυλλο απεικονίζεται λεπτομέρεια από τον περίφημο Δίσκο της Φαιστού.

Δημήτρης Λέκκας: Νύχτα κι άλλη νύχτα (1987)

Για τον αξιόλογο συνθέτη Δημήτρη Λέκκα (γενν. 1950) έχουμε ξαναμιλήσει με αφορμή την παρουσίαση των δύο πρώτων δισκογραφικών του εργασιών, δηλαδή "Ο Καραγκιόζης και οι Βάτραχοι" (1980) και "Οι καιροί της άνοιξης" (1983), αλλά και του κινηματογραφικού του "Ηλεκτρικού Άγγελου" (1982). Μέσα στην ίδια εκείνη παραγωγική του δεκαετία μας έδωσε κάμποσα ακόμη δείγματα του συνθετικού του ταλέντου, το οποίο σαφώς και δεν κρύβει τις χατζιδακικές του καταβολές, ενώ στα επόμενα χρόνια, αν και δεν έπαψε ποτέ να ασχολείται με τη σύνθεση, παραδόξως δεν έχει δισκογραφική παρουσία, εκτός από δυο θεατρικές μουσικές εργασίες, τη "Χώρα των πουλιών" (2009) και τον "Αρχοντοχωριάτη" (2015). 

Το 1987 λοιπόν ηχογράφησε τον κύκλο τραγουδιών "Νύχτα κι άλλη νύχτα" που δεν έχει κυκλοφορήσει ποτέ σε ψηφιακή μορφή. Περιλαμβάνει 10 τραγούδια, στα οποία ο Δημήτρης Λέκκας υπογράφει τη μουσική, την ενορχήστρωση και τη διεύθυνση ορχήστρας. Τους στίχους έγραψε ο πρόωρα χαμένος στιχουργός και σεναριογράφος Δημήτρης Βενιζέλος (1959-2015). Τραγουδά η υπέροχη Ελένη Τσαγκαράκη, μια πολύ ενδιαφέρουσα και καταφανώς αδικημένη ερμηνεύτρια που τη γνωρίσαμε ήδη από το 1974 στο δίσκο "Ποίησις και μελωδία" του Γιώργου Γεωργιάδη, το 1977 στον ιστορικό δίσκο "Πρώτος Συλλογικός", αλλά και σε πολλές άλλες εκλεκτές ηχογραφήσεις στη δεκαετία του '80. Ωστόσο ο δίσκος "Νύχτα κι άλλη νύχτα" είναι ο μοναδικός προσωπικός της στη μακρόχρονη, αλλά τόσο διακριτική παρουσία της στο ελληνικό τραγούδι. 

Σημειώνω ότι σε ένα τραγούδι συμμετέχει και η σοπράνο Τζούλια Σουγλάκου, ενώ στην ορχήστρα συμμετέχουν πολλοί και σημαντικοί σολίστες, όπως ο Δημήτρης Βράσκος και η Ευανθία Ρεμπούτσικα στο βιολί, ο Παναγιώτης Καλαντζόπουλος στην κιθάρα, ο Πλούταρχος Ρεμπούτσικας στο βιολοντσέλο, ο Στέφανος Κορκολής στο πιάνο, ο Θύμιος Παπαδόπουλος στα ξύλινα πνευστά, ο Νίκος Τσεσμελής στο κοντραμπάσο και άλλοι. 

Γιώργος Κατσαρός: Δέκα χρόνια τραγούδι (1979)

Χωρίς αμφιβολία ο Γιώργος Κατσαρός είναι ένας από τους παραγωγικότερους και διαχρονικότερους συνθέτες μας με μια διαδρομή που ξεπερνάει πλέον τα 60 χρόνια και με μια παρακαταθήκη κάποιων χιλιάδων τραγουδιών, μερικά από τα οποία αγαπήθηκαν πολύ κι έγιναν τεράστιες επιτυχίες, ιδιαίτερα στα χρόνια του '60 και '70, τότε που δραστηριοποιήθηκε κυρίως στο πεδίο του ελαφρολαϊκού ρεπερτορίου. 

Είναι αλήθεια βέβαια ότι δεν έχει καταφέρει να μας δώσει το μεγάλο έργο, αυτό που θα μπορούσε να εδραιώσει βάσιμα την υστεροφημία του, αλλά πάντως στο πρώτο μισό του '70 μια σειρά καλών δίσκων και πάμπολλες επιτυχίες ευρείας αποδοχής με κορυφαίους ερμηνευτές του έχουν εξασφαλίσει μια καλή θέση στο ελληνικό πεντάγραμμο. Στην κορυφή όλων ο όμορφος δίσκος "Ο δρόμος για τα Κύθηρα" (1973).

Ακριβώς λοιπόν από αυτή την ιδιαίτερα γόνιμη περίοδό του έχει επιλεγεί το υλικό αυτής της μικρής ανθολογίας με τίτλο "Δέκα χρόνια τραγούδι" που εκδόθηκε από τη Minos το 1979 στο πλαίσιο μιας ευρύτερης σειράς ανάλογων αφιερωμάτων της εταιρίας στους μεγάλους συνθέτες που συνεργάζονταν μαζί της. 

Έχουν επιλεγεί λοιπόν δώδεκα πασίγνωστα τραγούδια του συνθέτη ηχογραφημένα κατά το διάστημα 1965-1975 - εξού και ο τίτλος - και ερμηνευμένα από πρωτοκλασάτα ονόματα: Μαρινέλλα, Τόλης Βοσκόπουλος, Τζένη Βάνου, Γιάννης Καλατζής, Λίτσα Διαμάντη και Γιάννης Πάριος. Μεταξύ αυτών και τα τρία εμβληματικά τραγούδια ("Ο επιπόλαιος", "Κυρά Γιώργαινα", "Ο Σταμούλης ο λοχίας") που συνέβαλαν αποφασιστικά στην εκτόξευση της δημοτικότητας του Γιάννη Καλατζή εκεί στα πρώτα χρόνια του '70. Τα παλιότερα τραγούδια της συλλογής είναι τα δυο λαϊκά ("Κλείσε τα μάτια σου", "Απόψε χάνω μια ψυχή") με τη Μαρινέλλα, ενώ νεότερο το ακροτελεύτιο "Έρωτά μου ανεπανάληπτε" από τον ομότιτλο δίσκο με τη Τζένη Βάνου. 

Αξιοσημείωτο είναι ότι τα ένδεκα από τα δώδεκα τραγούδια του δίσκου έχουν στίχους του Πυθαγόρα, στενότατου άλλωστε συνεργάτη του Γιώργου Κατσαρού επί πολλά χρόνια. Το όμορφο εξώφυλλο φιλοτέχνησε ο Τάσος Ζωγράφος.

Τα ωραιότερα τραγούδια της Καίτης Χωματά (1976)

Στην καρδιά του καλοκαιριού βρισκόμαστε και σκέφτηκα να σας προτείνω έναν κατεξοχήν καλοκαιρινό δίσκο που παραπέμπει σε ξένοιαστα καλοκαίρια του παλιού καιρού, στα χρόνια του "Νέου Κύματος" και των υπέροχων εκείνων μελωδιών που ξαφνικά είχαν πλημμυρίσει με τα αρώματά τους το ελληνικό τραγούδι μέσα από καινούργιες φωνές γεμάτες φρεσκάδα και ευαισθησία. 

Πρόκειται για ένα δισκογραφικό πορτρέτο της εξαίσιας ερμηνεύτριας Καίτης Χωματά (1946-2010), αυτής της αξεπέραστης τρυφερής ιέρειας της νεοκυματικής μπαλάντας, της εμβληματικότερης ίσως γυναικείας φωνής αυτού του μουσικού ρεύματος, το οποίο γνώρισε μεγάλη άνθηση στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του '60 με πρωτομάστορα τον ανεξάντλητο μελωδιστή Γιάννη Σπανό και μαζί του μια πλειάδα άλλων θαυμάσιων συνθετών που στέγαζε τότε η Lyra του Αλέκου Πατσιφά.

Ο δίσκος επιγράφεται "Τα ωραιότερα τραγούδια της Καίτης Χωματά" κι εκδόθηκε από τη Lyra το 1976, αλλά το υλικό του ανατρέχει στο διάστημα 1964-1971 που είναι και η περίοδος της μεγάλης ακμής της Καίτης Χωματά. Περιλαμβάνει 14 πανέμορφα τραγούδια, από τα οποία τα δέκα υπογράφει ο Γιάννης Σπανός κι από ένα οι Μιχάλης Βιολάρης, Ηλέκτρα Παπακώστα, Βασίλης Κουμπής και Γιώργος Κριμιζάκης. Φυσικά περιλαμβάνεται το υπέροχο "Μια αγάπη για το καλοκαίρι" που είναι και το πρώτο στη μακροχρόνια συνεργασία του Γιάννη Σπανού με τη Χωματά, καθώς και μερικά τραγούδια από τις δύο ποιητικές "Ανθολογίες" του συνθέτη. Περιλαμβάνονται επίσης τα θαυμάσια τραγούδια "Να διώξω τα σύννεφα" της Ηλέκτρας Παπακώστα και το χρονικά τελευταίο "Η Μαρία των βράχων" του Γιώργου Κριμιζάκη από τον κύκλο "Φωτογραφίες" (1971). Ο δίσκος κλείνει με το τραγούδι που δικαιολογεί περισσότερο απ' όλα τον πρόλογό μου. Πρόκειται για το ταξιδιάρικο θαλασσοτράγουδο "Τα καραβάκια" του Βασίλη Κουμπή πάνω στους καλογραμμένους στίχους του Κώστα Γεωργουσόπουλου που καταφέρνουν με λίγες λέξεις να μας ταξιδέψουν σε όλα τα λιμανάκια και τα νησιά του Αργοσαρωνικού ίσαμε τις ανατολικές ακτές της Αττικής!