Γιάννης Γλέζος, F.G. Lorca: Αντόνιο Τόρρες Χερέδια (1974)

"Αντόνιο Τόρρες Χερέδια". Έτσι επιγράφεται ο τέταρτος κατά σειρά δίσκος του συνθέτη Γιάννη Γλέζου μετά τα: "Η Ελένη του Μάη" (1968), "12 Τραγούδια του Λόρκα" (1969), "Εμιλιάνο Ζαπάτα" (1971). Και είναι ο τρίτος συνεχόμενος με μελοποιημένη ποίηση ισπανόφωνων ποιητών (F.G. Lorca, Pablo Neruda). 

Ο μεγάλος Ισπανός ποιητής Federico Garcia Lorca (1898-1936) είναι ο δημοφιλέστερος ξένος ποιητής στη χώρα μας σε βαθμό που να μπορεί να θεωρηθεί σχεδόν Έλληνας ποιητής. Ίσως να το ξαναέγραψα, αλλά θα αναφέρω την έκπληξη ενός Ισπανού καθηγητή της Λογοτεχνίας που γνώρισα προ ετών στο Κέμπριτζ, όταν του έδειξα τον κατάλογο των μελοποιημένων ποιημάτων του Λόρκα από Έλληνες συνθέτες. Μου ζήτησε να του στείλω σε δίσκους όσο από αυτό το υλικό διέθετα και όταν το πήρε, μου έγραψε μια επιστολή γεμάτη ευγνωμοσύνη, όχι για μένα βέβαια, αλλά για τους δικούς μας συνθέτες που έγραψαν τόσο σπουδαία πράγματα για τον ποιητή όσα ούτε οι συμπατριώτες του! 

Το έργο "Αντόνιο Τόρρες Χερέδια" βασίζεται στο ίδιο κείμενο με το έργο του Μίκη Θεοδωράκη, δηλαδή στη μεγάλη ποιητική συλλογή "Romancero Gitano" ("Τσιγγάνικη ιστορία", σε ελεύθερη απόδοση). Ο Λόρκα το έγραψε στα 1928 και ήταν το έργο που του έδωσε μια ιδιαίτερη δημοτικότητα στη χώρα του. Το ποιητικό είδος που ονομαζόταν "ρομανθέρο" ήταν από τις παλαιότερες ποιητικές φόρμες που καλλιεργήθηκαν στην Ισπανία και ήταν ένα είδος λυρικής ποίησης που συνοδευόταν από κιθάρα και τραγουδιόταν από τσιγγάνους. 

Όπως και στη σύνθεση του Θεοδωράκη, κι εδώ η μετάφραση υπογράφεται από τον μεγάλο μας ποιητή Οδυσσέα Ελύτη, αν και στα κοινά μέρη παρατηρούνται σημαντικές αποκλίσεις. Η δουλειά του ποιητή είναι εξαιρετική, έστω κι αν ο ίδιος ομολογούσε συχνά κι ας τον άκουγαν οι άλλοι με έκπληξη ή δυσπιστία: Ο Γκάτσος ήταν σπουδαιότερος ποιητής! Και είχε στο νου του τα υπέροχα τραγούδια του, που πραγματικά τα ζήλευε, αλλά και τη μνημειώδη και αξεπέραστη μετάφραση του "Ματωμένου Γάμου". Παρόλα αυτά, ο Ελύτης εδώ μας έδωσε μια πολυσήμαντη μετάφραση, με γνώση των γλωσσικών κανόνων στη ζωντανή λειτουργία της γλώσσας κι όχι στα τυπικά της γραμματικής ή του συντακτικού. Και το κυριότερο, αυτό που το διδάχθηκε από τον Γκάτσο: Κάνει το έργο δικό του, δεν μεταφράζει απλά. Έχουμε εδώ ουσιαστικά ποίηση του Ελύτη πρωτίστως και δευτερευόντως του Λόρκα. Είναι μια μεγάλη κατάκτηση αυτή και η τιμή ανήκει μονάχα σε λίγους εκλεκτούς για τέτοια επιτεύγματα. Διαβάστε και την απόδοση του Ελύτη στα ποιήματα της Σαπφώς. Η αίσθηση που αποκομίζει κανείς είναι ότι είναι πρώτα ποίηση του Ελύτη και μετά έρχεται η Σαπφώ! 

Μουσικά το έργο του Γιάννη Γλέζου σαφώς και δεν φτάνει στα μελωδικά επιτεύγματα της προηγούμενης μελοποίησης του Λόρκα. Οι μελωδίες είναι δυσκολότερες και πιο αγχώδεις. Δύσκολα προκύπτουν "κανονικά" τραγούδια. Βέβαια η ενορχηστρωτική δεινότητα του Νίκου Μαμαγκάκη στρογγυλεύει αρκετά τις αιχμές που προκύπτουν από τη μελοποιία του συνθέτη στην αγωνία του να ακολουθήσει πιστά τον ποιητικό λόγο. Τι άλλο θα μπορούσε να κάνει, εδώ που τα λέμε, ο νεαρός συνθέτης; Να απαιτήσει από τον Ελύτη να υποτάξει τον λόγο στις δικές του μελωδίες; Ε, δεν ήταν ούτε Χατζιδάκις ούτε Θεοδωράκης. Συμβιβάστηκε λοιπόν με τα δεδομένα και πάλεψε φιλότιμα για ένα αξιοπρεπές αποτέλεσμα. Και νομίζω πως τα κατάφερε πολύ καλά. Κάποιες στιγμές μάλιστα εξαιρετικά, όπως οι ατμοσφαιρικές μελωδίες "Αποβραδίς η ώρα εννιά" και "Τρεις γλώσσες βγήκε το αίμα του". 

Χωρίς αμφιβολία όμως, η ερμηνεία της Μαρίας Δημητριάδη, ασκημένης ήδη στα δύσκολα από τη θητεία της πλάι στον Θεοδωράκη και τον Μαρκόπουλο, είναι συγκλονιστική και ωριμότατη συμβάλλοντας αποφασιστικά στο πολύ ενδιαφέρον αποτέλεσμα.

Διευκρινίζω ότι τα δύο τελευταία τραγούδια του δίσκου δεν ανήκουν στον ίδιο ποιητικό κύκλο, αλλά πρόκειται για δύο ανεξάρτητα ποιήματα. Το τελευταίο απ' αυτά ("Τα μαχαίρια") είναι εξαιρετικό τραγούδι και ίσως αυτό που ακούστηκε περισσότερο από το δίσκο. Αξιοπρόσεκτο επίσης το ωραίο εξώφυλλο φτιαγμένο από τον μεγάλο ζωγράφο Γιάννη Μόραλη, τον ίδιο δηλαδή που είχε φιλοτεχνήσει και το εξώφυλλο του πρώτου δίσκου του Γλέζου σε ποίηση Λόρκα.

(c) LP | Lyra | 1974 | πηγή: d58