Μίκης Θεοδωράκης: Θεία Λειτουργία Ιωάννου Χρυσοστόμου (1984)

Η πολυδιάστατη μουσική προσωπικότητα του Μίκη Θεοδωράκη δε θα μπορούσε να αφήσει έξω από το πεδίο των ενδιαφερόντων της ένα από τα μεγαλύτερα κεφάλαια του μουσικού σύμπαντος, δηλαδή την εκκλησιαστική μουσική. Κλασικοθρεμμένος άλλωστε κι ο ίδιος γνώριζε πολύ καλά τις μεγάλες κατακτήσεις των δυτικών συνθετών στο πεδίο αυτό και ασφαλώς μελέτησε τις δεκάδες θρησκευτικών έργων που κληροδότησαν στο νεότερο ευρωπαϊκό πολιτισμό οι συνθέτες διαχρονικά, από τα χρόνια της Αναγέννησης και του Μπαρόκ ώς τον 20ο αιώνα. Μόλις στα 17 του χρόνια άλλωστε συνέθεσε το πρώτο σημαντικό θρησκευτικό έργο, το περίφημο "Τροπάριο της Κασσιανής" που ακούγεται το βράδυ της Μεγάλης Τρίτης.

Συστηματικότερα πάντως το πεδίο αυτό ο συνθέτης καταπιάστηκε στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '80, όταν έγραψε τα δύο μεγαλύτερα θρησκευτικά του έργα, πρώτα τη "Θεία Λειτουργία του Ιωάννη Χρυσοστόμου" κι αμέσως μετά την "Ακολουθία εις κεκοιμημένους" (Requiem). Η "Λειτουργία" γράφτηκε κατά το διάστημα 1982-1983 στην Αθήνα και πρωτοεκτελέστηκε ζωντανά στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Βασιλείου της Τρίπολης στις 27 Μαρτίου 1983, ενώ λίγο αργότερα ηχογραφήθηκε και κυκλοφόρησε σε δίσκο από τη Minos με το λατινικό υπότιτλο "Missa Greca" (Ελληνική Λειτουργία) .

Η δομή του έργου περιλαμβάνει τα μέρη του ιερέα και διακόνου που αποδίδει ο Μανώλης Μητσιάς και τα μέρη του ψάλτη που αποτελούν τη συνθετική παρέμβαση του Μίκη και αποδίδονται από Μικτή Χορωδία υπό τη διεύθυνση του σπουδαίου χοροδιδασκάλου Αντώνη Κοντογεωργίου. Τα μέρη του αναγνώστη αποδίδει ο Κώστας Καζάκος. Ο συνθέτης εξηγώντας τον τρόπο περοσέγγισης των ιερών κειμένων του Ιωάννη Χρυσοστόμου σημειώνει μεταξύ άλλων: "...Το πρόβλημα για τον συνθέτη μιας ολοκληρωμένης λειτουργίας με απασχόλησε από εκείνη (εννοεί την παιδική) την εποχή. Μου έλειπε όμως η ωριμότητα, μιας και πάντα πίστευα ότι ένα τέτοιο έργο, προορισμένο να ψάλλεται τις Κυριακές στις εκκλησίες, θα έπρεπε να είναι εξαιρετικά απλό, αλλά και μεστό "λαϊκό" αλλά μαζί και κατανυκτικό. Να μπορεί να τραγουδιέται από ανθρώπους που να μην έχουν ιδιαίτερες μουσικές γνώσεις. Γιαυτό άλλωστε και επέλεξα την τριφωνία. Μια τριφωνία όσο γίνεται περισσότερο απλή, προορισμένη για τους ερασιτέχνες παρά για τους επαγγελματίες. Φυσικά το κύριο πρόβλημα ήταν να δημιουργήσω ένα μελωδικό κόσμο και σ' ένα βαθμό αρμονικό, που να προσφέρει κάτι καινούργιο στη μουσική της εκκλησίας, χωρίς ταυτόχρονα να ξεφεύγει από τα πλαίσια της παράδοσης...".

Θυμίζω ότι στη δυτική μουσική πάνω στο λατινικό λειτουργικό κείμενο μας κληροδότησαν μεγάλες λειτουργίες πολλοί λόγιοι συνθέτες με κορυφαίες τις συνθέσεις του Johann Sebastian Bach (Λειτουργία BWV 232), του Wolfgang Amadeus Mozart (Μεγάλη λειτουργία, Κ. 427) και του Ludwig van Beethoven (Missa solemnis, op.123). O σημαντικός Τσέχος συνθέτης Leos Janacek μας έδωσε επίσης μια Λειτουργία στη σλαβική γλώσσα ("Γλαγολιτική λειτουργία", 1926), ενώ δεν μπορούμε να μην επισημάνουμε ότι το ιερό κείμενο του Ιωάννη Χρυσοστόμου ενέπνευσε δυο κορυφαίους ορθόδοξους συνθέτες, τους Ρώσους Πιότρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι και Σεργκέι Ραχμάνινοφ.

(c) LP | Minos |1984 | Πηγή: d58