Σκηνική δισκογραφία | Μάνος Χατζιδάκις: Καίσαρ και Κλεοπάτρα (1962/1964)

Το 1962* αποδείχθηκε μια λαμπρή χρονιά για τον Μάνο Χατζιδάκι, ο οποίος παράλληλα με τη μουσική για τον κινηματογράφο συνθέτει τη μουσική για τρεις ιστορικές θεατρικές παραστάσεις που άφησαν εποχή. Νωρίς το καλοκαίρι παίχτηκε η μουσική παράσταση "Οδός Ονείρων", ενώ το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς μια δεύτερη μουσικοθεατρική παράσταση με τίτλο "Καίσαρ και Κλεοπάτρα" στο Θέατρο Ρεξ του θεατρικού επιχειρηματία Γεώργιου Χέλμη, συζύγου της Μαρίκας Κοτοπούλη, η οποία άλλωστε την ίδια χρονιά ανέβασε την τραγωδία "Βάκχες" του Ευριπίδη με μουσική επίσης του Χατζιδάκι.

Μπορεί να ξεχώρισε βέβαια η πρώτη από αυτές τις τρεις θεατρικές δουλειές του συνθέτη, αλλά σίγουρα η παράσταση "Καίσαρ και Κλεοπάτρα", που συνέπεσε με την προβολή της ομώνυμης χολιγουντιανής υπερπαραγωγής με την Ελίζαμπεθ Τέιλορ, έμεινε στην ιστορία για πολλούς λόγους: Πρώτα πρώτα γιατί θεωρήθηκε το πρώτο καθαρό ελληνικό μιούζικαλ της σκηνής, Έπειτα, γιατί η πρωταγωνίστρια του έργου Αλίκη Βουγιουκλάκη, η λατρεμένη ξανθιά του ελληνικού σινεμά, αποφάσισε να επαναφέρει τα μαλλιά της στο φυσικό τους χρώμα που ήταν μελαχρινό! Κι αυτό φυσικά το έκανε λόγω του συγκεκριμένου ρόλου υποδυόμενη την Κλεοπάτρα, την τελευταία βασίλισσα της Αιγύπτου των Πτολεμαίων, πριν κατακτηθεί η χώρα της από τους Ρωμαίους, σύμφωνα με το σενάριο του εμβληματικού θεατρικού έργου του μεγάλο Ιρλανδού δραματουργού George Bernard Shaw. Δυστυχώς η αυθεντική εικόνα της μελαχρινής πλέον Αλίκης δεν άρεσε στο κοινό, όπως τουλάχιστον η ίδια υποστήριξε, το οποίο μετά τις πρώτες παραστάσεις γύρισε την πλάτη του στο έργο και το οδήγησε σε εμπορικό φιάσκο, ενώ η Αλίκη βρήκε αμέσως παρηγοριά στα έμπειρα χέρια του Αλέκου Σακελλάριου που την ξανάκανε ξανθιά και της χάρισε τη μεγαλύτερη ως τότε εμπορική της επιτυχία με την ταινία "Χτυποκάρδια στo θρανίo".

Ήταν όμως αυτή η πραγματική αιτία που η παράσταση δεν μακροημέρευσε; Φαίνεται ότι από τότε είχε διαφανεί η κάκιστη επικοινωνιακή σχέση του μεγάλου συνθέτη με το χώρο του τύπου, η οποία, όπως ξέρουμε, κορυφώθηκε τη δεκαετία του '80 με τον αγώνα του κατά του λεγόμενου "αυριανισμού" και "κίτρινου" τύπου. Ενοχλημένος  λοιπόν ο συνθέτης από κάποια αρνητικά σχόλια του τύπου για την "Οδό Ονείρων" που είχε προηγηθεί, δε δίστασε στο πρόγραμμα της "Κλεοπάτρας" να αποκαλέσει "ηλίθιους" κάποιους Έλληνες συγγραφείς της εποχής που είχαν και την ιδιότητα του δημοσιογράφου! Αν και αργότερα ανασκεύασε αυτή τη δήλωση, το κακό είχε γίνει, καθώς ακολούθησαν απανωτά δημοσιεύματα με ακραίο επιθετικό τόνο που προφανώς είχαν αντίκτυπο στη στάση του κοινού. 

Κι όμως, σε καθαρά καλλιτεχνικό επίπεδο η παράσταση είχε τα εχέγγυα μιας πολύ σοβαρής δουλειάς. Τη μετάφραση έκανε ο Κώστας Σταματίου. Τη σκηνοθεσία ο σπουδαίος Αλέξης Σολομός. Τα σκηνικά και κοστούμια ο μεγάλος ζωγράφος και υπερρεαλιστής ποιητής Νίκος Εγγονόπουλος. Δίπλα στην Αλίκη συμπρωταγωνιστούσε ο στιβαρός ηθοποιός Τζαβαλάς Καρούσος. Και φυσικά τη μουσική έγραψε ο Μάνος Χατζιδάκις, ο οποίος σημειώνει χαρακτηριστικά στο εσώφυλλο του δίσκου: 

«Κι ήρθεν η ώρα της πολυπόθητης πρεμιέρας, σ' ένα κατάμεστο "Ρεξ", με τον πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή στην πρώτη σειρά, τη σύζυγό του, τη μάνα μου κι άλλους που δεν γνωρίζω. Η παράσταση κύλησε εξαίσια εκείνο το βράδυ της 11ης Οκτωβρίου 1962. Η Αλίκη συγκίνησε και συγκινήθηκε η ίδια τραγουδώντας τον "Μάρκ' Αντώνιο". Εγώ διηύθυνα με ένταση και με την "πρέπουσα διαύγεια" την παρτιτούρα του ροσινικής υφής μουσικού μου σκαριφήματος, ο Καίσαρ του Καρούζου ήταν σκωπτικός και με ειρωνεία αριστερίστικης καταγωγής, η χορωδία, διδαγμένη από την αχώριστη φίλη μου Ελλη Νικολαΐδου, τραγούδησε με άνεση και λυρικήν ευπρέπεια τα αλεξανδρινά χορικά μου και πού και πού αφήσαμε και λίγο Μπέρναρ Σο να σκάσει μύτη - που λένε. Τέλος, με γνήσια αυτοπεποίθηση για το επίτευγμά μας, χαιρετίσαμε προ του ενθουσιασμένου κοινού μας».

Αν πρέπει λοιπόν να σταθούμε αποκλειστικά στο μουσικό μέρος του έργου, θα πούμε ότι ο μεγάλος συνθέτης έγραψε ένα μουσικό έργο πλημμυρισμένο από ατμοσφαιρικές, ενίοτε ονειρικές, μελωδίες (ξεχωρίζει η θεσπέσια "Σαραμπάντα") και χορευτικά μέρη γεμάτα κέφι και ζωντάνια, παίζοντας μάλιστα ελεύθερα και με μελωδίες ποικίλης προέλευσης και με μια ορχήστρα ροσινικής αισθητικής! Φυσικά στην παράσταση τραγουδούσε η Αλίκη, αλλά στο δίσκο τα τραγούδια τα ερμήνευσαν η Ευγενία Συριώτη, ο Σπύρος Σακκάς, η Ζωή Φυτούση και ο Γιώργος Κωνσταντίνου με τη συμμετοχή χορωδίας υπό τη διεύθυνση της Έλλης Νικολαΐδου. 

* Δεν ξέρω τι ακριβώς είχε στο μυαλό της η Λένα Πλάτωνος, όταν - χρόνια αργότερα - ενορχήστρωσε με το δικό της τρόπο μια σειρά τραγουδιών του συνθέτη με τον τίτλο "Το '62 του Μάνου Χατζιδάκι"!

(c) CD | EMI Columbia | 1962/1964 | Σείριος 1986 | Ψηφιακή επανέκδοση: 2002 | Πηγή: d58