Οι ρίζες του ρεμπέτικου: Απόστολος Χατζηχρήστος

Θα κλείσουμε αυτό το εκτεταμένο αφιέρωμα στους μεγάλους σκαπανείς του λαϊκού μας τραγουδιού της προπολεμικής εποχής με έναν ακόμη Σμυρνιό συνθέτη που ωστόσο γεφυρώνει με αποφασιστική ώθηση προς τα εμπρός τη σμυρναίικη σχολή με την κλασική περίοδο του ρεμπέτικου που φτάνει στην απόλυτη ακμή του κατά τη δεκαετία 1935-1945. Αναφέρομαι στον εξαιρετικό συνθέτη Απόστολο Χατζηχρήστο, συνοδοιπόρο του Μάρκου Βαβμακάρη και του λίγο νεότερου Γιάννη Παπαϊωάννου.

Γεννήθηκε στη Σμύρνη στις αρχές του αιώνα. Υπάρχει μια δυσκολία στην ακριβη χρονολογία της γέννησής του, καθώς αναφέρονται εναλλακτικά τρεις διαφορετικές χρονιές, το 1901, το 1904 και το 1906. Φυσικά έζησε την οδυνηρή εμπειρία της Καταστροφής, αλλά κατάφερε να διαφύγει και να καταλήξει στον Πειραιά, όπου ήδη είχαν βρει αραξοβόλι πολλοί άλλοι μικρασιάτες καλλιτέχνες μεταφέροντας την ακριβή τους τέχνη στον ελλαδικό χώρο, καθώς πάνω σ' αυτήν θεμελιώθηκε με ισχυρές βάσεις το λαϊκό μας τραγούδι. Αρχικά έμαθε ακορντεόν, κιθάρα και μπαγλαμά, αλλά τελικά θα τον κερδίσει το μπουζούκι που στις αρχές της δεκαετίας του '30 έχει αρχίσει να εκτοπίζει τα κυρίαρχα όργανα του σμυρναίικου ήχου (βιολί, σαντούρι, κιθάρα) και να διαμορφώνει τον κλασικό ήχο του πειραιώτικου ρεμπέτικου.

Ο Χατζηχρήστος αποτελεί εμβληματική μορφή του κλασικού ρεμπέτικου, έστω κι αν το όνομά του γενικά δεν ήταν από τα πρώτα στα ρεμπέτικα στέκια. Από το 1937 που γραμμοφώνησε το πρώτο του τραγούδι ("Κοκκινιώτισσα") και για μια 15ετία μας χάρισε πάμπολλα υπέροχα τραγούδια που αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ρεμπέτικης μυθολογίας. Ιδού μερικά: Παραπονιάρικο, Αλήτη μ' είπες μια βραδιά, Η άμαξα μες στη βροχή, Θα σε περιμένω απόψε (Ρεμπέτες), Μην είσαι ψεύτρα δίγνωμη, Τράβα τράβα, Πάμε στο Φάληρο, Γλυκοχαράζει, Ψεύτη ντουνιά, Μινόρε της αυγής, Μην είσαι ψεύτρα δίγνωμη, Καημό μεγάλο απόχτησα, Καϊξής, Χαλάλι δεν πειράζει (Χατζηχρήστο) και πολλά άλλα. Συνήθιζε μάλιστα να τραγουδά ο ίδιος τα τραγούδια του, αλλά συχνά ερμήνευε και τραγούδια άλλων δημιουργών, κυρίως του Βαμβακάρη, του Παπαϊωάννου και του Τσιτσάνη.

Οι μελετητές του ρεμπέτικου δε διστάζουν να κατατάξουν τον Χατζηχρήστο στις κορυφαίες μορφές του ρεμπέτικου για το ξεχωριστό προσωπικό του ύφος, τις στρωτές του μελωδίες, το εξαιρετικό παίξιμο του μπουζουκιού και τις συναρπαστικές του ερμηνείες. Ο ερευνητής του ρεμπέτικου Κώστας Χατζηδουλής αναφέρει χαρακτηριστικά: "Συγκλονιστικός τραγουδιστής, φωνή μυθική (...) που το άκουσμά της αγγίζει την ψυχή μας και μεταφέρει όλο το μεγαλείο, την ομορφιά και την απλότητα του ρεμπέτικου...".

Από τη σημαντική σειρά δίσκων Οι Μεγάλοι του Ρεμπέτικου της Minos/Margophone με αυθεντικές ηχογραφήσεις για τις 78 στροφές ο υπ' αριθμόν 2 δίσκος αφιερώθηκε στο έργο του Απόστολου Χατζηχρήστου ανθολογώντας δώδεκα ξεχωριστές στιγμές από την περίοδο 1937-1950, μέσα από τις οποίες διαγράφεται ανάγλυφα η ξεχωριστή αυτή προσωπικότητα του ρεμπε΄τικου τραγουδιού. Ο ίδιος είναι ο βασικός ερμηνευτής, αλλά δίπλα του βρίσκουμε και ονόματα, όπως του Μάρκου Βαμβακάρη, της Στέλλας Χασκίλ, της Σούλας Καλφοπούλου και του Δημήτρη Ευσταθίου.

Οι ρίζες του ρεμπέτικου: Ανέστης Δελιάς

Άλλος ένας μουσικός με καταγωγή από τη Σμύρνη ήταν ο Ανέστης Δελιάς, συνήθως αποκαλούμενος Ανέστος ή Ανεστάκι, που ιστορικά συνδέεται με την πρώτη αυθεντική ρεμπέτικη κομπανία στα πειραιώτικα στέκια και που στάθηκε η απαρχή του ορθόδοξου ρεμπέτικου σχήματος με την κυριαρχία πλέον του μπουζουκιού και του μπαγλαμά διαμορφώνοντας τη λεγόμενη πειραιώτικη σχολή, η οποία θα απομακρύνει αποφασιστικά το λαϊκό τραγούδι από το σμυρναίικο ύφος των προηγούμενων χρόνων. 

Αυτή λοιπόν η πρώτη ρεμπέτικη κομπανία ονομαζόταν Τετράς η Ξακουστή του Πειραιά και σχηματίστηκε το 1934 με πρωτοβουλία του Σπύρου Περιστέρη αποτελούμενη από τον Πειραιώτη Γιώργο Μπάτη (1885-1967), τον Συριανό Μάρκο Βαμβακάρη (1905-1972), τον Αϊβαλιώτη Στράτο Παγιουμτζή (1904-1974) και το πολύ νεαρότερο μέλος της παρέας, τον Σμυρνιό Ανέστη Δελιά (1912-1944).

Ο Δελιάς ήταν άριστος μπουζουξής και πολύ καλός ερμηνευτής. Έγραψε κάμποσα δικά του τραγούδια πριν στοχοποιηθεί από το μεταξικό καθεστώς και περάσει στο περιθώριο, γεγονός που τον οδήγησε στην ψυχική κατάρρευση και στην καταφυγή στο λευκό θάνατο (ηρωίνη) που έκοψε τόσο πρόωρα το νήμα της ζωής του, στα 32 μόλις χρόνια του.

Η έκδοση που σας παρουσιάζω προέρχεται από το πολύτιμο αρχείο του Κέντρου Μελέτης Ελληνικών Τραγουδιών και κυκλοφόρησε με παραγωγή των αδελφών Φαληρέα από τη Lyra το 1992. Ουσιαστικά το υλικό του δίσκου με τα δώδεκα τραγούδια καλύπτει το σύνολο της πενιχρής δισκογραφημένης προσφοράς του Ανέστη Δελιά. Ο ίδιος παίζει μπουζούκι και τραγουδά, ενώ σε κάποια τραγούδια συμμετέχει και ο Στράτος Παγιουμτζής.

Οι ρίζες του ρεμπέτικου: Γιώργος Κάβουρας

Επιστρέφοντας στους μικρασιάτες λαϊκούς μουσικούς θα σταθούμε σήμερα στον Γιώργο Κάβουρα που γεννήθηκε στο Καστελλόριζο το 1909 και πέθανε στην κατοχική Αθήνα το 1943 σε πλήρη ανέχεια.

Ο Γιώργος Κάβουρας έγραψε ελάχιστα τραγούδια ο ίδιος, δείχνοντας πάντως τη γνώση του για τους λαϊκούς δρόμους, αλλά διακρίθηκε πρωτίστως ως ερμηνευτής. Οι ιστορικοί του ρεμπέτικου τον τοποθετούν στο βάθρο του κορυφαίου ερμηνευτή του ρεμπέτικου, δίπλα ίσως στον Στράτο Παγιουμτζή. Διέθετε εξαιρετικό φωνητικό ηχόχρωμα που απέδιδε τα τραγούδια τόσο πειστικά σαν να ήταν δικές του συνθέσεις. Ερμήνευσε κυρίως τραγούδια του Κωνσταντινουπολίτη συνθέτη Κώστα Σκαρβέλη (1880-1942), εμβληματικής προσδρομικής μορφής του ρεμπέτικου, συνοδοιπόρου του Παναγιώτη Τούντα και του Βαγγέλη Παπάζογλου.

Οι ερμηνείες του Γιώργου Κάβουρα έχουν αποκτήσει με τον καιρό θρυλικές διαστάσεις κι αποτέλεσαν πρότυπο για τα κατοπινά χρόνια στην ερμηνεία του ρεμπέτικου ρεπερτορίου. Ο Μάρκος Βαμβακάρης δεν έκρυβε τον θαυμασμό του και μάλιστα αργότερα αφιέρωσε στη μνήμη του το θρυλικό ζειμπέκικο με τίτλο το όνομά του.

Το 1982 από τη Minos Margophone κυκλοφόρησε ένα εκτεταμένο αφιέρωμα στον Γιώργο Κάβουρα με τρεις δίσκους βινυλίου που περιλαμβάνουν 36 αυθεντικές ερμηνείες του μεγάλου τραγουδιστή. Τα περισσότερα τραγούδια αποτελούν συνθέσεις του Κώστα Σκαρβέλη, αλλά περιλαμβάνονται και τραγούδια του Γιάννη Δραγάτση ή Ογδοντάκη ή του ίδιου του τραγουδιστή. Αυθεντικές ηχογραφήσεις που ανατρέχουν στο διάστημα 1936-1940. Στο οπισθόφυλλο των δίσκων υπάρχει ένα πολύ κατατοπιστικό κείμενο του έγκυρου μελετητή του ρεμπέτικου Παναγιώτη Κουνάδη.

Οι ρίζες του ρεμπέτικου: Γιώργος Κατσαρός

Ο Γιώργος Κατσαρός (πραγματικό επίθετο Θεολογίτης), συνθέτης, τραγουδιστής και κιθαρίστας, αποτελεί πατριαρχική μορφή του ρεμπέτικου και από τους πλέον εμβληματικούς σκαπανείς του προπολεμικού λαϊκού μας τραγουδιού, καθώς προηγήθηκε όλων των άλλων μεγάλων μορφών του χώρου, όπως ο Παναγιώτης Τούντας, ο Βαγγέλης Παπάζογλου, ο Κώστας Σκαρβέλης ή ο Γιώργος Μπάτης. Γεννήθηκε στην Αμοργό το 1888, αλλά το 1915 εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αμερική, όπου και έζησε ως τα βαθύτατα γεράματα πεθαίνοντας το 1997 σε ηλικία σχεδόν 110 χρονών!!! 

Ξεκίνησε να ηχογραφεί τραγούδια το 1919, ενώ λειτούργησε ως μέντορας πολλών Ελλήνων καλλιτεχνών που βρέθηκαν κατά καιρούς στην Αμερική, όπως η Μαρίκα Παπαγκίκα, η Αμαλία Βάκα και η Κυριακούλα Βλάχου (Κα Κούλα). Το πρώτο του τραγούδι ήταν η "Ελληνική απόλαυσις" (Άντε σαν πεθάνω τι θα πούνε), ενώ ηχογράφησε συνολικά κάπου 120 τραγούδια κι αυτά στο περιθώριο των μακροχρόνιων περιοδειών του σε όλες τις πόλεις της Αμερικής, αλλά και στην Αυστραλία, την Αφρική και την Ινδία! Σε μια τέτοια περιοδεία βρέθηκε και στην Ελλάδα το 1928 και είχε την ευκαιρία να γνωριστεί με τους πρώτους ρεμπέτες της πειραιώτικης σχολής που είχε δημιουργηθεί κυρίως από τους πρόσφυγες της Σμύρνης μετά την Καταστροφή.
Έτσι άρχισε σιγά σιγά να προσθέτει δίπλα στην αχώριστη κιθάρα του και το μπουζούκι διαμορφώνοντας ένα πιο ορθόδοξο λαϊκό ύφος στα τραγούδια και τις ερμηνείες του. Πάντως η χαρακτηριστική εικόνα του με την κιθάρα πάνω στη σκηνή φαίνεται ότι συγκινούσε ακόμη και διάσημους ανθρώπους της εποχής του που συχνά τον επισκέπτονταν στα κέντρα που τραγουδούσε. Ένας από αυτούς και ο κορυφαίος κλασικός κιθαριστής Αντρές Σεγκόβια, αλλά κι ο μυθικός ηθοποιός του Χόλιγουντ Κλαρκ Γκέιμπλ, μέχρι κι ο Αλ Καπόνε, αλλά και ο Ρούσβελτ!!!

Σε βαθιά γεράματα, το 1988, ήδη 100 χρονών, βρέθηκε για άλλη μια φορά στην Ελλάδα για δυο ιστορικές συναυλίες, μία στο Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά κι άλλη μία στο Θέατρο Δάσους της Θεσσαλονίκης, όπου μάλιστα συνεργάστηκε και με τους Χειμερινούς Κολυμβητές.

Το 1992 οι ανήσυχοι παραγωγοί Αδελφοί Φαληρέα στα πολλά αφιερώματά τους στο πρώιμο ρεμπέτικο τραγούδι ενέταξαν και ένα δίσκο με δώδεκα χαρακτηριστικές στιγμές του Γιώργου Κατσαρού. Περιλαμβάνονται ηχογραφήσεις της περιόδου 1922-1950 αποτυπώνοντας με αρκετά αντιπροσωπευτικό τρόπο όλο το φάσμα της μουσικής τέχνης αυτού του σημαντικού καλλιτέχνη. Φυσικά τραγουδά και παίζει κιθάρα ο ίδιος, ενώ στις νεότερες από αυτές τις ηχογραφήσεις έχει ήδη ενσωματωθεί στην ορχήστρα και το μπουζούκι.

Οι ρίζες του ρεμπέτικου: Βαγγέλης Παπάζογλου

Η δεύτερη μεγάλη μορφή του σμυρναίκου τραγουδιού υπήρξε ο Βαγγέλης Παπάζογλου, ο οποίος γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1896 (ή 1897) και πέθανε στην Αθήνα το 1943. Ο Παπάζογλου ήταν αυτοδίδακτος μουσικός, αλλά γνώριζε τη μουσική σημειολογία, ενώ έπαιζε μαντολίνο, κιθάρα, βιολί και μπάντζο και ήταν μέλος της περίφημης σμυρναίικης Εστουδιαντίνας "Τα Πολιτάκια", μαζί με τον Παναγιώτη Τούντα και τον Σπύρο Περιστέρη. 

Μετά την Καταστροφή βρέθηκε στην Αθήνα κι εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Κοκκινιά. Εργάστηκε για αρκετά χρόνια στα μαγαζιά της εποχής συνθέτοντας αρκετά τραγούδια, ενώ στη δισκογραφία μπήκε λίγο αργά, το 1933, και πρόλαβε να ηχογραφήσει γύρω στα τριάντα τραγούδια, πριν μπλέξει με τη λογοκρισία του μεταξικού καθεστώτος που τον έθεσε στο περιθώριο. Μάλιστα για λόγους συνείδησης αρνήθηκε στα χρόνια της Κατοχής να ασχοληθεί με το τραγούδι και στράφηκε για βιοπορισμό σε χειρωνακτικές εργασίες, ώσπου πέθανε από φυματίωση το 1943. Έτσι νωρίς νωρίς το λαϊκό τραγούδι έχασε έναν σημαντικό του δημιουργό που δεν πρόλαβε να δώσει μεγάλο σε όγκο έργο, αλλά τα λιγοστά τραγούδια του κατέκτησαν την υστεροφημία και αρκετά από αυτά εξακολουθούν να παίζονται, όπως: Αργιλέ μου, Λαχανάδες, Βάλε με στην αγκαλιά σου, Μου φαίνεται, Της το βάλανε και άλλα.

Από το πολύτιμο αρχείο του Κέντρου Έρευνας και Μελέτης του Ρεμπέτικου Τραγουδιού με τίτλο "Το Σμυρνέικο Τραγούδι στην Ελλάδα μετά το 1922" εκδόθηκε το 1993 από τη δισκογραφική εταιρία των Αδελφών Φαληρέα ένα διπλό αναλογικό άλμπουμ με 25 συνολικά τραγούδια του Βαγγέλη Παπάζογλου, που αποτελούν σχεδόν τα άπαντα της επίσημα καταγραμμένης δισκογραφίας του. Τα ερμηνεύουν μεγάλα ονόματα της εποχής: Στελλάκης Περπινιάδης, Ρόζα Εσκενάζυ, Ρίτα Αμπατζή, Γιώργος Κάβουρας, Κώστας Ρούκουνας και άλλοι λιγότερο γνωστοί, μεταξύ των οποίων και η Αγγελική Μαρωνίτη-Παπάζογλου, σύζυγος του συνθέτη.

Οι ρίζες του ρεμπέτικου: Παναγιώτης Τούντας

Μια ιδιαίτερη κατηγορία του λαϊκού μας τραγουδιού με προδρομικό χαρακτήρα για το ρεμπέτικο αποτελεί ασφαλώς η Σμυρναίικη Σχολή που αναπτύχθηκε στην ακμαία πόλη της Σμύρνης και στα γύρω μικρασιατικά παράλια κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα μέχρι τη βίαιη ανατροπή των πάντων που επέφερε η οδυνηρή καταστροφή του 1922. Το τραγούδι αυτό έχει τα δικά του αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά που πατάνε βαθιά στους παραδοσιακούς δρόμους με τις αναπόφευκτες επιρροές από την τουρκική παραδοσιακή μουσική. Ωστόσο οι σκαπανείς του είδους δεν ήταν τυχαίοι μουσικοί, αλλά κατά κανόνα καλλιεργημένοι καλλιτέχνες, συνήθως ενταγμένοι στις πολυάριθμες πρωτοποριακές ορχήστρες της Σμύρνης, τις περίφημες Εστουδιαντίνες.

Χωρίς αμφιβολία η εμβληματικότερη μορφή της σμυρναίικης σχολής υπήρξε ο Παναγιώτης Τούντας που γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1886, όπου και ανέπτυξε μεγάλη μουσική δραστηριότητα συμμετέχοντας σε μουσικά σχήματα που περιόδευαν σε διάφορα μέρη της οθωμανοκρατούμενης μικρασιατικής πλευράς του Αιγαίου φτάνοντας ακόμη κι ως την Αίγυπτο. Μετά την Καταστροφή κατάφερε να διαφύγει και να εγκατασταθεί στην Αθήνα, όπου θα συνεχίσει τη μουσική του δραστηριότητα μπαίνοντας μάλιστα δυναμικά στο χώρο της δισκογραφίας και αναπροσαρμόζοντας το μουσικό του ύφος προς την κατεύθυνση του ορθόδοξου ρεμπέτικου που είχε ξεπηδήσει από τα στέκια του Πειραιά ("Τετράς του Πειραιώς"). Πέθανε το 1942, μέσα στην Κατοχή σε συνθήκες ένδειας.

Ο Παναγιώτης Τούντας μας κληροδότησε μερικές εκατοντάδες τραγούδια, πασίγνωστα πολλά από αυτά και με πάμπολλες επανεκτελέσεις (Δημητρούλα μου, Χαρικλάκι, Ο κοκαϊνοπότης, Κουκλάκι μου, Εγώ θέλω πριγκιπέσσα, Η Βαρβάρα κ.ά.). Οι ρεμπέτικες μάλιστα κομπανίες του '70 και '80 συχνά πυκνά συμπεριλάμβαναν στο ρεπερτόριό τους δικά του τραγούδια συντηρώντας ολοζώντανη την υστεροφημία του.

Οι ρίζες του ρεμπέτικου: Το ρεμπέτικο τραγούδι, αρ.3 (CBS, 1984)

Μετά την ολοκλήρωση του πρώτου κύκλου της πολύ ενδιαφέρουσας σειράς της CBS με γενικό τίτλο "Το ρεμπέτικο τραγούδι" μέσα από το αρχείο του Κέντρου Έρευνας και Μελέτης των Ρεμπέτικων Τραγουδιών που κυκλοφόρησαν το 1977 αποκλειστικά με ηχογραφήσεις προπολεμικές που πραγματοποιήθηκαν στην Αμερική, η σειρά συνεχίστηκε με τρεις ακόμη δίσκους το 1984 εμπλουτίζοντας το υλικό της και με ηχογραφήσεις που επεκτείνονται και πέρα από το 1940.

Ο 3ος (από τους συνολικά πέντε της σειράς) δίσκος περιλαμβάνει και πάλι δέκα τέτοιες ιστορικές ηχογραφήσεις, εννιά τραγούδια κι ένα οργανικό φινάλε. Κυριαρχούν βεβαίως οι εμβληματικές παρουσίες του Γιώργου Κατσαρού και της Μαρίκας Παπαγκίκα, ενώ συμμετέχουν και οι Γιώργος Δεληγιώργης, Αμαλία Βάκα και Ιωάννης Χαλικιάς ή Τζακ Γρηγορίου που παίζει και μπουζούκι, αν και πάντα κυρίαρχος είναι ο ήχος της κιθάρας του Κατσαρού, καθώς και όργανα όπως το βιολί, το σαντούρι, το κλαρίνο, το τσέμπαλο και το βιολοντσέλο, καθώς και σχήμα μαντολινάτας.

Οι ρίζες του ρεμπέτικου: Το ρεμπέτικο τραγούδι, αρ.1 (CBS, 1977)

Ανακατεύοντας λίγο την αριθμημένη κατάταξη των δίσκων της CBS από τη σειρά "Το ρεμπέτικο τραγούδι" που κυκλοφόρησε το 1977 υπό την αιγίδα του Κέντρου Έρευνας και Μελέτης των Ρεμπέτικων Τραγουδιών, σας δίνω σήμερα τον πρώτο δίσκο που φυσικά παρουσιάζει απολύτως παρόμοια χαρακτηριστικά με το δίσκο που παρουσίασα χθες.

Έχουμε λοιπόν κι εδώ δέκα αυθεντικές ηχογραφήσεις πρώιμων ρεμπέτικων της προπολεμικής εποχής, ενίοτε σε χρώματα παραδοσιακών χορευτικών ρυθμών. Αν και οι αφετηρίες των τραγουδιών αυτών χάνονται στα παλιότερα χρόνια, εδώ έχουμε τις πρώτες τους ηχητικές καταγραφές από τη διάστημα 1920-1935, που πραγματοποιήθηκαν στην Αμερική με πρωταγωνιστές τους σκαπανείς του είδους, όπως ο Γιώργος Κατσαρός, η Μαρίκα Παπαγκίκα, ο Μανώλης Καραπιπέρης, ο Κώστας Δούσας, ο Ιωάννης Χαλικιάς και ο Α. Κωστής. 

Η κιθάρα πάντα κατέχει τον πρωταγωνιστικό ρόλο, ενώ είναι αξιοσημείωτη και η παρουσία στην ορχήστρα οργάνων, όπως το βιολί, το βιολοντσέλο και το τσέμπαλο. Η έκδοση είναι υποδειγματική με πλούσια πληροφοριακά στοιχεία και φωτογραφικό υλικό της εποχής.

Οι ρίζες του ρεμπέτικου: Το ρεμπέτικο τραγούδι, αρ.2 (CBS, 1977)

Αγαπώ το ελληνικό τραγούδι σε όλες τις εκφάνσεις του, εξαιρουμένης προφανώς της εκχυδαϊσμένης του κατάπτωσης που διαμορφώθηκε στις μεγάλες πίστες της νύχτας. Έτσι δεν μπορώ να ξεχωρίσω τι με συγκινεί περισσότερο, το ελαφρό ή το ρεμπέτικο, το κλασικό λαϊκό ή το "έντεχνο" λαϊκό, ακόμη και το ελαφρολαϊκό, ενίοτε και το ποπ, λιγότερο ασφαλώς το ελλειμματικό ελληνικό ροκ που προφανώς λειτουργεί κάπως αυθαίρετα και με μετέωρο βηματισμό, γιατί δεν πατάει σε βαθιές ντόπιες ρίζες. Μάλλον το σωστό θα ήταν να πω ότι καθεμιά από αυτές τις εκδοχές του τραγουδιού μας έχει και τη δική της στιγμή που μπορεί να διεγείρει τους συναισθηματικούς μου αισθητήρες και ν' αποκτήσει για λίγο το προβάδισμα απέναντι στις υπόλοιπες.

Το ρεμπέτικο λοιπόν τραγούδι στη δική μου γενιά το μάθαμε από τις δεύτερες και τρίτες εκτελέσεις του, πρώτα από τις αξιόπιστες επανεκτελέσεις των αρχών του '60 με ζωντανούς ακόμη τους μεγάλους του δημιουργούς και με πιο διαυγείς ηχογραφήσεις σε σχέση με τον προβληματικό ήχο των δίσκων γραμμοφώνου, καθώς βέβαια και από την καταχρηστική του σχεδόν επαναφορά στις αρχές του '80 μέσω των πολυάριθμων κομπανιών. Ωστόσο δεν κρύβω ότι, από τη στιγμή που ανακάλυψα τις αυθεντικές ηχογραφήσεις που έχουν διασωθεί από τις πρώτες εκτελέσεις αυτών των τραγουδιών που ενίοτε ανατρέχουν στα πολύ πρώιμα χρόνια του 20ου αιώνα, έμεινα οριστικά εκεί και δυσκολεύομαι πλέον ν' ακούσω ρεμπέτικα τραγούδια σε νεότερη εκτέλεση. Αυτές οι πρώτες εκτελέσεις αποπνέουν άλλη ζωντάνια κι ατμόσφαιρα, χωρίς να ενοχλεί ούτε στο ελάχιστο η κακή ποιότητα των ηχογραφήσεων αυτών, αφού αυτό το τεχνικό μειονέκτημα υπερκαλύπτεται και με το παραπάνω από τα θαυμαστά οργανικά σύνολα, χωρίς πάντα να πρωταγωνιστεί το μπουζούκι, αλλά και από τις υπέροχες αυθεντικές φωνές μερικών εμβληματικών ερμηνευτών, όπως η Μαρίκα Παπαγκίκα, η Ρόζα Εσκενάζυ, η Ρίτα Αμπατζή, ο Γιώργος Κατσαρός, ο Ανέστης Δελλιάς, ο Γιώργος Κάβουρας, ο Στράτος Παγιουμτζής, ο Στελλάκης Περπινιάδης και μπόλικοι ακόμη της πρώτης μεταπολεμικής εποχής.

Το αφιέρωμα μας λοιπόν στο αυθεντικό ρεμπέτικο θα ξεκινήσει με ένα ιστορικό άλμπουμ που εκδόθηκε το 1977 υπό την αιγίδα του Κέντρου Έρευνας και Μελέτης των Ρεμπέτικων Τραγουδιών με το λιτό τίτλο "Το ρεμπέτικο τραγούδι" και περιλαμβάνει δέκα προπολεμικές ηχογραφήσεις της περιόδου 1915-1930 που πραγματοποιήθηκαν στην Αμερική, πράγμα που έχει εξασφαλίσει σχετικά αξιοπρεπή ηχοληψία για μια τόσο πρώιμη εποχή.

Τα περισσότερα τραγούδια είναι πασίγνωστα (Ήσουνα ξυπόλητη, Φονιάς θα γίνω, Το Μποχώρι, Τα παιδιά της γειτονιάς σου, Και γιατί δε μας το λες). Οι ρίζες κάποιων από αυτά ανατρέχουν στα τέλη του 19ου αιώνα. Μεταξύ των ερμηνευτών περιλαμβάνονται η Μαρίκα Παπαγκίκα, ο Α. Κωστής, η κυρία Κούλα, ο Γιαννάκης Ιωαννίδης, ο Κ. Δούσας και ο Γιώργος Κατσαρός. Εντελώς μειονεκτική η παρουσία του μπουζουκιού, ενώ πρωταγωνιστεί η κιθάρα μαζί με λιγοστά άλλα όργανα, όπως το ακορντεόν, το λαούτο και το κλαρίνο.

Εξαιρετική έκδοση με πλουσιότατο πληροφοριακό υλικό ιστορικού και μουσικολογικού περιεχομένου γύρω από το ρεμπέτικο τραγούδι με τις αξιόπιστες υπογραφές εξεχόντων μουσικολόγων και ερευνητών, όπως του Μ.Φ. Δραγούμη, Παναγιώτη Μυλωνά, Αντώνη Λάβδα, Παναγιώτη Κουνάδη και Σπύρου Παπαϊωάννου.

Ορφέας Περίδης: Ονειροπόλων μόχθοι (2011)

Ο Ορφέας Περίδης ανήκει στην ευλογημένη γενιά των τραγουδοποιών που ανέδειξε η δεκαετία του '90, συνοδοιπόρος του Σωκράτη Μάλαμα, του Θανάση Παπακωνσταντίνου, του Νίκου Ζούδιαρη, του Γιώργου Ανδρέου και τόσων ακόμη αξιόλογων ομοτέχνων τους. 

Το πρώτο δισκογραφικό του φανέρωμα σημειώθηκε το 1990 με τρία δικά του τραγούδια στο δίσκο "Σύνεργα" του Νίκου Παπάζογλου, ενώ ακολούθησε το πέρασμά του από τους Πρώτους Αγώνες Ελληνικού Τραγουδιού της Καλαμάτας, για να μας δώσει το 1993 την πρώτη ολοκληρωμένη προσωπική του δουλειά με το δίσκο "Αχ, ψυχή μου φαντασμένη", ο οποίος, απροσδόκητα ίσως, γνώρισε μεγάλη εμπορική απήχηση και τον καθιέρωσε αμέσως στις ισχυρές ανερχόμενες δυνάμεις του ελληνικού τραγουδιού.

Το 2011 λοιπόν μας έδωσε κι ο Ορφέας Περίδης τη δική του μουσική οπτική στην αλυσίδα των δώδεκα μηνών του έτους με τον κύκλο τραγουδιών "Ονειροπόλων μόχθοι". Πρόκειται για μια πρωτότυπη εργασία με αφετηρία ένα αφιέρωμα στους μήνες του έτους από το ένθετο Επτά Ημέρες της εφημερίδας Καθημερινή. Ας ακούσουμε τον ίδιο να μας εξηγεί την πηγή της έμπνευσής του:

"Ο κύκλος των τραγουδιών για τους δώδεκα μήνες γεννήθηκε όταν έπεσε στα χέρια μου το εξαιρετικό αφιέρωμα των Επτά Ημερών της Καθημερινής στους δώδεκα μήνες του Χρόνου, που κυκλοφόρησε τον Ιανουάριο 2000 σε δώδεκα μηνιαία τεύχη. Άρχισα να γράφω ένα τραγούδι κάθε μήνα αρχίζοντας τον Μάρτη του 2005 μέχρι το Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου που σταμάτησα. Έκτοτε, χρειάστηκα πέντε χρόνια γράφοντας και σκίζοντας προκειμένου να ολοκληρώσω τα δώδεκα τραγούδια....''.

Δώδεκα λοιπόν όμορφα τραγούδια, όλα σε μουσική, στίχους και ερμηνεία από τον Περίδη με εξαίρεση το τραγούδι του Νοέμβρη που είναι παρμένο αυτούσιο από το αφιέρωμα της Καθημερινής, γραμμένο από τον Ηλία Αναγγνωστάκη και μελοποιημένο σε μορφή εκκλησιαστικού ύμνου χωρίς μουσική συνοδεία, ενώ στο τραγούδι του Σεπτέμβρη οι στίχοι ανήκουν από κοινού στον Περίδη και στον Θεόδωρο Πετράκογλου. Η μουσική έχει τα γνωστά χαρακτηριστικά του τραγουδοποιού, έντονη μελωδική φόρτιση και ρυθμική αγωγή που κάνει τα τραγούδια του εύληπτα με το πρώτο τους άκουσμα.

Την όμορφη ακουστική ενορχήστρωση επιμελήθηκε ο Γιώτης Κιουρτσόγλου και το εικαστικό μέρος η Εύη Θεμελή.

Παντελής Θαλασσινός: Το καλαντάρι (2006)

Η βολική δωδεκάδα των μηνών του έτους στάθηκε δελεαστική πηγή έμπνευσης για πολλούς δημιουργούς του ελληνικού τραγουδιού, όπως ήδη έχουμε δει. Μετά τις εργασίες του Βασίλη Κουμπή και του Δημήτρη Παπαδημητρίου τη σκυτάλη σ' αυτόν τον ευγενή αγώνα δρόμου παίρνει το 2006 ο Παντελής Θαλασσινός παρέα με τον εξαιρετικό στιχουργό Ηλία Κατσούλη που υπογράφουν τον κύκλο τραγουδιών "Το καλαντάρι".

Κι εδώ κάθε τραγούδι είναι αφιερωμένο και σε ένα μήνα του χρόνου με την ημερολογιακή του ταξινόμηση. Ο Ηλίας Κατσούλης καταθέτει χωρίς αμφιβολία μερικούς από τους πιο εμπνευσμένους στίχους του ανασύροντας από την παράδοση, την ιστορία, τις παιδικές μνήμες, τους μύθους και τις λαϊκές δοξασίες μια ολοζώντανη πρώτη ύλη που υποτάσσεται με μεγάλη μαστοριά στα καλούπια της πολύ λεπτουργημένης στιχουργικής του δεξιοτεχνίας. Το υλικό χτίστηκε μήνα το μήνα από σχετική παραγγελία του μουσικού περιοδικού ΔΙΦΩΝΟ, μέχρι να πάρει ενιαία μορφή και να διαμορφωθεί σε κύκλο τραγουδιών. Ορισμένες στιγμές αυτού του υλικού πραγματικά απογειώνονται σε επίπεδα αληθινής ποίησης, όπως: "Ένας ευαίσθητος Απρίλης", "Ιούλιος πορθητής", "Ένας μικρός γλυκός παλιός Σεπτέμβρης", "Νοέμβρης μήνας ταξιδεύει".

Αλλά δεν μπορώ να μην εκφράσω και την θετική μου άποψη για το μουσικό μέρος αυτών των τραγουδιών που έγραψε ο δοκιμασμένος τραγουδοποιός Παντελής Θαλασσινός, ένας ενδιαφέρων δημιουργός που ξεκίνησε με ροκ ανησυχίες, για να κατασταλάξει σε ήχους παραδοσιακού χρωματισμού και έντεχνης μπαλάντας. Νομίζω πως η ανοδική του πορεία στο ελληνικό τραγούδι από την πρώτη ολοκληρωμένη του δουλειά το 1995 ("Νύχτας κύματα") και πέρα βρήκε εδώ την κορύφωσή της και το αποτέλεσμα είναι μια σειρά πολύ όμορφων τραγουδιών με καλοδουλεμένη ακουστική ενορχήστρωση και δική του ερμηνεία.

Διευκρινίζω ότι, ενώ στο εξώφυλλο αναγράφονται 12 τίτλοι τραγουδιών, ο ψηφιακός δίσκος εμφανίζει 15 κομμάτια! Στην πραγματικότητα τα κομμάτια 13 & 14 είναι κενά (χωρίς ήχο), ενώ το 15ο περιέχει μια κρυφή έκπληξη, μια παιδική ερμηνεία του τραγουδιού για τον Σεπτέμβρη. Το πολύ φροντισμένο αισθητικό μέρος της έκδοσης επιμελήθηκε η ζωγράφος Γιούλα Ροζάκου.

Δημήτρης Παπαδημητρίου: Τραγούδια για τους μήνες (1996)

Τραγούδια για τους "12 Μήνες" μας έδωσε το 1972 ο Βασίλης Κουμπής, "Τραγούδια για τους μήνες" το 1996 και ο Δημήτρης Παπαδημητρίου, ένας από τους πιο χαρισματικούς συνθέτες της γενιάς του '80 με ιδιαίτερα γόνιμη προσφορά στο χώρο της κινηματογραφικής και τηλεοπτικής μουσικής, αλλά και με μια πολύ ενδιαφέρουσα σειρά με κύκλους τραγουδιών που γνώρισαν μεγάλη δημοτικότητα.

Με τον κύκλο λοιπόν "Τραγούδια για τους μήνες" ο συνθέτης μας χαρίζει την ωραιότερη ως τώρα δουλειά του στο πεδίο του τραγουδιού, αλλά και της μελοποιημένης ποίησης. Δεκαπέντε εξαίσιες μουσικές στιγμές με δώδεκα τραγούδια και τρία οργανικά θέματα, από τα οποία τα δύο με τον χαρακτηριστικό χρονικό προσδιορισμό "Ισημερία" λειτουργούν ως υπομνήσεις της αέναης ροής του χρόνου που τέμνεται σε ένα στιγμιαίο παρόν μετατρέποντας ασταμάτητα το παρόν σε παρελθόν ή και ανάποδα, ανασύροντας το παρελθόν στο σήμερα μέσα από μια διαχρονική αναδίφηση στον καίριο ποιητικό λόγο από την αρχαϊκή Σαπφώ ίσαμε τον νεότερο θεράποντα των ποιητικών της σπαραγμάτων και μέγα ποιητή Οδυσσέα Ελύτη, αλλά και τον Κώστα Καρυωτάκη ή τον απωθημένο ερωτισμό της Μαρίας Πολυδούρη, για να κλείσει ο κύκλος με τον σύγχρονο Μιχάλη Γκανά. Και στο φινάλε μια εξαίσια μελωδία βγαλμένη από μια σημερινή ματιά που βυθίζεται ηδονικά στον χυμώδη λόγο του δημοτικού μας τραγουδιού.

Τα τραγούδια ερμηνεύει ιδανικά η υπέροχα εκφραστική Ελευθερία Αρβανιτάκη στην κορυφαία ασφαλώς στιγμή της προσωπικής της διαδρομής στο ελληνικό τραγούδι. Η έκδοση είναι εξαιρετικά επιμελημένη και καλαίσθητη με πρωτότυπη συσκευασία σε μορφή ημερολογίου, ώστε να συνάδει και με τον τίτλο του έργου. Την καλλιτεχνική της φροντίδα υπογράφει ο Πέτρος Παράσχος χρησιμοποιώντας και αρκετούς ζωγραφικούς πίνακες που κοσμούν υπέροχα το σπιράλ βιβλιαράκι.

Γιώργος Καζαντζής: Εποχές (1993)

Οι "Εποχές" είναι ένας από τους πρώτους δίσκους του καλού συνθέτη Γιώργου Καζαντζή. Γέννημα θρέμμα της Θεσσαλονίκης, γεννήθηκε στην Καλαμαριά το 1955 και μέχρι σήμερα παραμένει μόνιμα εγκατεστημένος εκεί, διατηρώντας στενές επαγγελματικές σχέσεις με τον τοπικό Δήμο. Ο συγκεκριμένος μάλιστα δίσκος είχε ως αφορμή τον εορτασμό των πενηντάχρονων του Δήμου Καλαμαριάς (1943-1993) κι έγινε με δαπάνες της δημοτικής αρχής. Ο τίτλος αναφέρεται στην έννοια του χρόνου ως εσωτερικής αίσθησης που διαστέλλεται από τη φλόγα της αισθησιακής έξαρσης αναζητώντας τον ελεύθερο άνθρωπο που παραδίνεται στη γοητεία της καθαρής τέχνης "χωρίς εντάξεις και όρια...", όπως επισημαίνει ο συνθέτης.

Πρόκειται για έναν ορχηστρικό δίσκο μοιρασμένο σε δύο ενότητες: Η πρώτη περιλαμβάνει συνθέσεις αυτοσχεδιαστικού χαρακτήρα σε ύφος τζαζ. Το πρώιμο δημιουργικό "άγχος" του συνθέτη ωστόσο είχε ως αποτέλεσμα μια σειρά καλοσχεδιασμένων ρυθμικών και μελωδικών θεμάτων, όπου το καθαρώς αυτοσχεδιαστικό στοιχείο, που χαρακτηρίζει εξ ορισμού τη τζαζ μουσική, μοιάζει να είναι εξαιρετικά συρρικνωμένο και υποταγμένο στην προγραμματισμένη γραφή. Ωστόσο ο επίλογος του πρώτου αυτού μέρους μας αποζημιώνει μ' ένα θαυμάσιο μελαγχολικό τραγούδι ("Φλεβάρης ΙΙ") σε στίχους του Βασίλη Γιαννιώτη, το οποίο ερμηνεύει αισθαντικά η Ελένη Μιχαλοπούλου.

Νομίζω πάντως ότι η δεύτερη ενότητα του δίσκου παρουσιάζει μεγαλύτερο μουσικό ενδιαφέρον. Ξεκινά μ' ένα τραγούδι ("Η Αλεξάνδρεια που χάνεις") σε στίχους του Χρίστου Παπαδόπουλου σ' ένα ενδιαφέρον διαλεκτικό σχήμα με στίχους του Κωνσταντίνου Καβάφη. Το ερμηνεύει ο ίδιος ο συνθέτης. Το κύριο υλικό όμως αυτού του μέρους καλύπτεται από 4 οργανικά θέματα γραμμένα για το θεατρικό έργο "Ο πρέπων Θάνατος" του Σπύρου Γαλαίου, που ανέβασε το Κ.Θ.Β.Ε. Το μουσικό ύφος αυτών των συνθέσεων κινείται στα μονοπάτια της λόγιας μουσικής, πράγμα που δηλώνεται καθαρότερα στον επίλογο του έργου με τον εύγλωττο τίτλο "Μικρή σουίτα".

Συμμετέχουν οι μουσικοί: Νίκος Ψοφογιώργος (τύμπανα), Βασίλης Τζιατζιάς (ηλ. κιθάρα), Οδυσσέας Κωνσταντινόπουλος (ηλ. μπάσο), Δημήτρης Καραγάνης (φλάουτο, σαξόφωνο), Θανάσης Μπιλιλής (πιάνο, συνθεσάιζερ), Στέργιος Γαργάλας (βιολί), Δημήτρης Πάτρας (τσέλο), Adam Batko (όμποε) κ.ά.

Η παραγωγή είναι του Δήμου Καλαμαριάς. Η ηχογράφηση έγινε στο Studio Magnanimus και στο Εργαστήριο Ηλεκτρακουστικής και Μουσικής Τεχνολογίας του Α.Π.Θ. τον Ιανουάριο του 1993.

Βασίλης Κουμπής: 12 Μήνες (1972)

Τα Ημερολόγια του Νίκου Ξυδάκη μας παραπέμπουν στην έξυπνη ιδέα της μουσικής που περιγράφει τις εποχές και τους μήνες του χρόνου, μια ιδέα πολύ παλιά που χάνεται στα βάθη των αιώνων της λόγιας μουσικής παράδοσης. Η πρώτη σκέψη όλων προφανώς ανατρέχει στις περίφημες "Τέσσερις εποχές" (Le quattro stagioni) του Antonio Vivaldi στα χρόνια του Μπαρόκ, ενώ μέσω του αριστουργηματικού ορατορίου "Οι εποχές" του Joseph Haydn φτάνει μέχρι τα χρόνια του ρομαντισμού (Tchaikovsky) και ως 20ο αιώνα (Glazunov). 

Επόμενο λοιπόν ήταν ότι η ιδέα πέρασε και στο χώρο του τραγουδιού, καθώς μάλιστα μοιάζει και ευτυχής η σύμπτωση του αριθμού των μηνών του έτους με τον αριθμό των δώδεκα τραγουδιών που εξαρχής είχε καθιερωθεί ως το τυπικό περιεχόμενο ενός δίσκου μακράς διαρκείας. 

Έτσι φτάνουμε στο 1972, στον απόηχο πια του Νέου Κύματος, για να βρούμε τον πρώτο ελληνικό δίσκο αποκλειστικά εμπνευσμένο από το θέμα αυτό. Συνθέτης ο Βασίλης Κουμπής (1940-2003) που υπήρξε ένας από τους πολυάριθμους δημιουργούς που ξεπετάχτηκαν μέσα από το παρεΐστικο νεοκυματικό κλίμα στα τέλη της δεκαετίας του '60 και στις αρχές του '70. Έγινε γνωστός κυρίως με το τραγούδι του "Τα καραβάκια" σε στίχους Κώστα Γεωργουσόπουλου που τραγούδησε η Καίτη Χωματά. Οι "12 Μήνες" ήταν ο πρώτος μεγάλος του δίσκος κι από τους συντελεστές του φαίνεται ότι ο Πατσιφάς θέλησε να υποστηρίξει τον συνθέτη με μια καλή παραγωγή. Οι στίχοι στηρίζονται στην απλή κι έξυπνη ιδέα να περιγράψουν με τη σειρά τους δώδεκα μήνες του χρόνου, για να σχηματιστεί έτσι ο τυπικός κύκλος των δώδεκα τραγουδιών. Γράφτηκαν από τον παραγωγικότατο εκείνη την εποχή Λευτέρη Παπαδόπουλο, που εδώ μας έδωσε μια σειρά απλών και, όπως πάντα, καλογραμμένων στίχων, χωρίς πάντως να ανήκουν στις ξεχωριστές του στιγμές.

Οι τραγουδιστές ήταν από τα πρώτα ονόματα που διέθετε η Lyra εκείνη την εποχή: Μιχάλης Βιολάρης, Ρένα Κουμιώτη, Πόπη Αστεριάδη και ο καινούργιος της παρέας Γιάννης Θωμόπουλος, που μας είχε συστηθεί λίγο νωρίτερα με το δίσκο "Μέρες του καλοκαιριού" του Μίμη Πλέσσα. Ο καθένας ερμηνεύει από τρία τραγούδια.

Τα τραγούδια κινούνται στο τυπικό υστερονεοκυματικό κλίμα και ακούγονται ευχάριστα, παρόλο που δεν γνώρισαν επιτυχία. Το γνωστότερο απ' όλα είναι ο "Μάρτης" με τον ωραίο γοργό ρυθμό του. Στα υπόλοιπα κυριαρχεί ο ζεϊμπέκικος και ο χασάπικος ρυθμός, που ήταν και οι επικρατέστεροι τότε στο ελληνικό τραγούδι. Τα πιο μελωδικά κομμάτια αποδίδει με ευαισθησία η υπέροχη Πόπη Αστεριάδη.

Τα Ημερολόγια του Νίκου Ξυδάκη: Ημερολόγιο τρίτο (2016)

Έχοντας καθιερώσει την ανά δεκαετία προσωπική του εξομολόγηση μέσω των πρωτότυπων ημερολογίων του, το 2016 ο Νίκος Ξυδάκης μας δίνει το τρίτο κατά σειρά "Ημερολόγιο", έστω και με απόκλιση ενός έτους μετά τη συμπλήρωση της δεκαετίας από το προηγούμενο. Το περιεχόμενο και πάλι είναι ίδιας λογικής και αισθητικής με τα προηγούμενα αποκαλύπτοντας τις ακριβές αισθητικές επιλογές του σπουδαίου αυτού δημιουργού. Ο ίδιος μας συστήνει το υλικό ως εξής:

«Οι συνεργάτες, οι φίλοι, οι μουσικοί πάντα σε μια συνάντηση στο διάλειμμα μιας πρόβας, ανάμεσα σε μια ηχογράφηση ή πριν από μια συναυλία, και σχεδόν με μια συγκινητική εκνευριστική μανία, συνηθίζουν να παίζουν μουσική που τους αρέσει. Τραγούδια, αυτοσχεδιασμούς, διασκευές, ή κάτι που οι ίδιοι έχουν συνθέσει. Αυτές τις προσωπικές στιγμές του καθενός που μπορεί να είναι και η βαθύτερη τους επιθυμία και που τα τελευταία χρόνια επίμονα κρυφακούω και παρασύρομαι κι εκμυστηρεύομαι κι εγώ, σκέφτηκα να συγκεντρώσω στο Ημερολόγιο. Το Ημερολόγιο θα ήθελα να θεωρηθεί όχι σαν μια ηχογράφηση μoυσικής ενός δίσκου αλλά σχεδόν σαν μια υποκλοπή αισθημάτων των φίλων μου. Αν κρατούσα σημειώσεις για ένα ημερολόγιο ηχητικό, αυτές θα κρατούσα».

Έχουμε λοιπόν ένα πλούσιο και ποικίλο υλικό μοιρασμένο σε 27 μέρη που περιλαμβάνουν τραγούδια πρωτότυπα και διασκευασμένα, συνθέσεις νέων δημιουργών, αλλά και ποιήματα ελληνικά και μεταφρασμένα, καθώς και διηγήματα, μεταξύ των οποίων και κάποια σε πρώτη δημοσίευση, αφού άλλωστε η έκδοση ανήκει στον πολύ αξιόλογο εκδοτικό οίκο των Εκδόσεων Άγρα. Τα ηχογραφήματα βέβαια ειναι ενσωματωμένα σε ένθετο ψηφιακό δίσκο μιας εξαιρετικά επιμελημένης έκδοσης σε μορφή βιβλίου μικρού σχήματος 72 σελίδων. Στην έκδοση περιλαμβάνεται επίσης πλούσιο φωτογραφικό και εικαστικό υλικό.

Αξίζει να σταθούμε σε μερικά ονόματα που συμπράττουν ή ακούγονται στην έκδοση: Γιώργος Κουρουπός, Σωκράτης Άνθης, Μαρία Φαραντούρη, Νάνα Μούσχουρη, Γιώργος Ανδρέου, Θοδωρής Οικονόμου, Όλια Λαζαρίδου, αλλά και Τάκης Μουσαφίρης, Μάνος Χατζιδάκις, J.S. Bach, Gabriel Faure, Κουαρτέτο Ηχώ και πολλοί άλλοι. Τα κείμενα διαβάζουν ο καθηγητής (μακαρίτης πια) Δημήτρης Μαρωνίτης, ο σκηνοθέτης Βασίλης Παπαβασιλείου και ο ποιητής Διονύσης Καψάλης.

Τα Ημερολόγια του Νίκου Ξυδάκη: Ημερολόγιο δεύτερο (2005)

Δέκα χρόνια μετά το πρώτο του "Ημερολόγιο" ο Νίκος Ξυδάκης μας έδωσε κι ένα δεύτερο με ανάλογο υλικό συγκεντρωμένο από διάφορες μουσικές συναντήσεις με τους συνεργάτες του. Μια πανσπερμία μουσικών ιδεών, πρωτότυπων ή διασκευασμένων, είτε του ίδιου του Ξυδάκη, είτε φίλων του, όπως ο Λεωνίδας Μαριδάκης, ο Κώστας Βόμβολος, ο Βασίλης Κετεντζόγλου, ο Φώτης Μυλωνάς, ο Αλέξανδρος Καψοκαβάδης (από το σχήμα Ματ σε Δυο Υφέσεις) κι ο Θωμάς Κωνσταντίνου. 

Ακούγονται επίσης μελωδίες του Μίκη Θεοδωράκη και του Μάνου Χατζιδάκι, αλλά και μουσικά θέματα του Ludwig van Beethoven, του Franz Schubert ή του Nino Rota. Στα φωνητικά μέρη ακούγονται ποιήματα του Διονυσίου Σολωμού, του Κώστα Καρυωτάκη, του Μίλτου Σαχτούρη, του Νίκου Εγγονόπουλου και του Διονύση Καψάλη που τα αποδίδουν ο συνθέτης, o Διονύσης Καψάλης, ο σκηνοθέτης Βασίλης Παπαβασιλείου, η ηθοποιός Όλια Λαζαρίδου, η Αναστασία Έδεν και η Ελευθερία Αρβανιτάκη. 

Ο δίσκος κλείνει μ' ένα υπέροχο τραγούδι, το "Τελευταίο ταξίδι" σε ποίηση Κώστα Καρυωτάκη, ένα τραγούδι που σε νέα εκτέλεση θα περιληφθεί την επόμενη χρονιά και στον κύκλο μελοποιημένης ποίησης "Γρήγορα η ώρα πέρασε" (με ποιήματα κυρίως της Σαπφώς).

Η έκδοση είναι εξαιρετικά επιμελημένη κι εκτός από τον ψηφιακό δίσκο, περιλαμβάνει και καλαίσθητο βιβλιαράκι 70 σελίδων με όλα τα τραγούδια, αλλά και ποιήματα και διηγήματα, καθώς και ζωγραφικούς πίνακες και φωτογραφικό υλικό.

Τα Ημερολόγια του Νίκου Ξυδάκη: Ημερολόγιο πρώτο (1995)

Η δεκαετία του '90 ήταν η πιο γόνιμη και παραγωγική του Νίκου Ξυδάκη. Ήταν η εποχή της έντονης δισκογραφικής του δραστηριότητας με σημαντικές δουλειές, όπως: "Προς τον κύριον Γεώργιον Δε Ρώση" (1990), "Τένεδος" (1991), "Βενετσιάνα" (1993), "Το μέλι των γκρεμών" (1994), "Η βουή του μύθου" (1996), "Ακρωτήριο Ταίναρον" (1997).

Στο περιθώριο αυτής της δραστηριότητας με τους συνεργάτες του κατέγραφε υλικό από δοκιμές δημιουργώντας ένα μουσικό ημερολόγιο με άκρως ενδιαφέρον περιεχόμενο. Αυτοσχεδιασμοί, διασκευές, πρωτόλειες κι ακατέργαστες μελωδίες, τραγούδια σύγχρονα και παραδοσιακά, ρυθμικές συνηχήσεις κρουστών, μεταγραφές για πιάνο και πολλά άλλα μέσα σ' ένα κλίμα ευφορίας που αποπνέει μια χατζιδακική αύρα! Άλλωστε ακούγονται και κάποιες διασκευασμένες μελωδίες του μεγάλου συνθέτη. Ένα είδος πρόβας ορχήστρας. Το πιάνο, το όμποε, το ούτι, το κανονάκι και τα κρουστά, όλα παιγμένα από κορυφαίους σολίστες, μαζί με φωνές τραγουδιστών αποδίδουν αυτό το εξαιρετικό υλικό.

Προσθέτω ότι εκείνη την εποχή ο συνθέτης είχε τη φιλοδοξία να γράψει τραγούδια πάνω σε αμελοποίητους στίχους του Νίκου Γκάτσου, πράγμα που ωστόσο δεν του επέτρεψε η μικρόψυχη κληρονόμος! Έτσι περιορίστηκε σε οργανικές υπομνήσεις, αυτές τις τρεις υπέροχες μελωδίες που καλύπτουν τον επίλογο του δίσκου. Μια μεγάλη χαμένη ευκαιρία!

Στο δίσκο που εκδόθηκε το 1995 από τη Lyra με τον εύλογο τίτλο "Ημερολόγιο" (πλάγια αναφορά στα "Ημερολόγια καταστρώματος" του Σεφέρη;) ακούγονται οι φωνές του Νίκου Ξυδάκη, της Μελίνας Κανά, της Δώρας Μασκλαβάνου και της Όλιας Λαζαρίδου. Ο συνθέτης ερμηνεύει με το δικό του ιδιαίτερο τρόπο το εξαιρετικό "Του έρωτα μέγα κακό" από τη "Μήδεια" του Ευριπίδη σ' αυτή την ίδια μετάφραση του Γιώργου Χειμωνά που χρησιμοποίησε και η Ελένη Καραΐνδρου στη δική της "Μήδεια".

Επισημαίνω ότι ο Νίκος Ξυδάκης έκτοτε συνέχισε να καταγράφει ανάλογες στιγμές και να μας δίνει ανά δέκα χρόνια τα "Ημερολόγιά" του, τα οποία θα δούμε τις επόμενες ημέρες.

Βαγγέλης Βέττας: Αργά που φεύγει ο καιρός... (2002)

Ολοκληρώνουμε σήμερα αυτό το μικρό αφιέρωμα στον μελοποιημένο ποιητικό λόγο της επαρχίας με ένα δίσκο που μας μεταφέρει αυτή τη φορά στην Κοζάνη και στον ντόπιο τραγουδοποιό Βαγγέλη Βέττα που ζει και δημιουργεί εγκατεστημένος μόνιμα στη μακεδονίτικη πόλη. Ο Βέττας πρωτοεμφανίστηκε το 1996 με τρία τραγούδια στο συμμετοχικό δίσκο "Στου Νότου τις φωτιές" και ταυτόχρονα με άλλα τέσσερα στο δίσκο "Αρπαχτικό μου όνειρο". Την επόμενη χρονιά έγραψε το όμορφο "Τραγούδι στον αέρα" για το δίσκο της αδελφής του Καλλιόπης Βέττα "...Στη Χώρα των ασμάτων" (1997), ενώ στον επόμενο δίσκο της Βέττα "Στο φως" (1999) έγραψε άλλα τρία τραγούδια.

Το 2002 λοιπόν με χρηματοδότηση της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Κοζάνης εκδόθηκε ο δίσκος "Αργά που φεύγει ο καιρός όταν περνάει με λύπες", αφιερωμένος αποκλειστικά στην ποίηση τοπικών δημιουργών της παλιότερης, αλλά και της πιο σύγχρονης εποχής. 

Ο Βέττας έχει μουσικό χάρισμα και ξέρει να γράφει σωστά τραγούδια. Είναι σαφώς επηρεασμένος από τον ήχο της λεγόμενης σχολής της Θεσσαλονίκης (Μάλαμας, Παπακωνσταντίνου). Αλλού διαφαίνονται επιρροές από τον ήχο του Λουδοβίκου των Ανωγείων και άλλων σύγχρονων ποιοτικών τραγουδοποιών. Η κιθάρα, το λαούτο και το πιάνο με τη διακριτική υποστήριξη του synthesizer διαμορφώνουν το προσωπικό του ηχόχρωμα. Δε λείπουν ωστόσο και οι βαλκανικές επιρροές με τους χαρακτηριστικούς ήχους της μπάντας των χάλκινων, ήχους τόσο οικείους στα τοπικά πανηγύρια και τις γιορτές. Τα τραγούδια ερμηνεύει ικανοποιητικά ο ίδιος ο Βαγγέλης Βέττας, ενώ σε τέσσερα τραγούδια συμμετέχει η Καλλιόπη Βέττα με την αέρινη φωνή της.

Όπως είπαμε, ο δίσκος περιλαμβάνει μελοποιήσεις ποιημάτων που έγραψαν Κοζανίτες ποιητές. Πρόκειται για "αφανείς" αλλά όχι αδιάφορους δημιουργούς που δεν είχαν ποτέ την ευκαιρία να γνωστοποιήσουν ευρύτερα το έργο τους, αν και πολλοί απ' αυτούς είναι γνωστοί στον ντόπιο πληθυσμό και στα πέριξ. Βεβαίως ένας απ' αυτούς, έστω και με τον πιο αντισυμβατικό τρόπο, ξεπέρασε τα τοπικά πλαίσια κι έγινε γνωστός στο Πανελλήνιο στα χρόνια του '80. Πρόκειται για την Νικόλα Άσιμο, που τόσο άδοξα και πρόωρα εγκατέλειψε αυτόν τον κόσμο στα 1988. Η αντικομφορμιστική γραφή του εδώ μας έδωσε ένα στιχούργημα δημώδους χαρακτήρα με τίτλο "Σταυραητός" :

Βέρα Κλαρέβα: Το ξεχασμένο στάχυ (2020)

Από τη Λέσβο στα Τρίκαλα κι από εκεί επιστροφή στο Αιγαίο και στην Ικαρία. Από τη μια Βέρα στην άλλη! Από την Τρικαλινή Βέρα Βασιλείου-Πέτσα στην Ικαριώτισσα Βέρα Κλαρέβα. Ένα όμορφο ταξίδι στον ποιητικό λόγο της ελληνικής περιφέρειας που ζει και αναπνέει στο περιθώριο και την ανωνυμία, αλλά έχει λόγο ύπαρξης κι αξίζει τον κόπο να τον γνωρίσουμε και στο μέτρο των δυνατοτήτων μας να τον προβάλουμε.

Η Βέρα Κλαρέβα λοιπόν εργάστηκε ως εκπαιδευτικός, αλλά νωρίς έδειξε και το ποιητικό της ταλέντο, όταν το 1986 δημοσίευσε την πρώτη της ποιητική συλλογή, για να ακολουθήσουν πολυάριθμα βιβλία της, κυρίως παιδικής λογοτεχνίας, αλλά και βιβλία με στίχους τραγουδιών που έγραψε κατά καιρούς και έγιναν τραγούδια.

Ο δίσκος "Το ξεχασμένο στάχυ" κυκλοφόρησε το 2020 με τη φροντίδα του παραγωγού, συνθέτη και ενορχηστρωτή Βαγγέλη Φάμπα, γιου του μεγάλου κλασικού κιθαριστή Δημήτρη Φάμπα που καταπιάνεται επαγγελματικά και με την ηχοληψία. Πρόκειται για μια συλλογή δεκατριών "έντεχνων" τραγουδιών σε στίχους της Βέρας Κλαρέβα που υπογράφουν μουσικά δυο κορυφαίοι εκπρόσωποι της ευλογημένης γενιάς του '60, τότε που το ελληνικό τραγούδια, συνδεδεμένο μάλιστα στενά με τον ποιητικό λόγο, οδήγησε τη λαϊκή αυτή τέχνη στην απόλυτη κορύφωσή του. Ο Μίμης Πλέσσας λοιπόν με πέντε συνθέσεις και ο Λίνος Κόκοτος με έξι φέρουν το κύριο βάρος της ευθύνης αυτού του πολύ ενδιαφέροντος κύκλου τραγουδιών, ενώ υπάρχουν και δυο τραγούδια του Βαγγέλη Φάμπα. Τα αποδίδουν εκλεκτοί ερμηνευτές της νεότερης γενιάς, ο Δώρος Δημοσθένους, ο Γεράσιμος Ανδρεάτος, η Σοφία Παπάζογλου, ο Παντελής Θαλασσινός, η Φωτεινή Δάρρα, ο Βασίλης Γισδάκης και ο Πάνος Παπαϊωάννου.

Ο δίσκος μου δίνει την ευκαιρία να καταθέσω μερικές παραπάνω σκέψεις, για να επισημάνω ότι το καλό ελληνικό τραγούδι εξακολουθεί να υπάρχει, έστω κι αν συμπιέζεται σε στενωπούς που καταφέρνει να ανακαλύπτει μέσα στο καταπιεστικό κυρίαρχο ρεύμα μιας τέχνης ακραία εμπορευματοποιημένης κι εκφυλισμένης σε ηχητικά τερατουργήματα:

Βέρα Βασιλείου-Πέτσα: Βορεινό παράθυρο (2015)

Μιας και αναφερθήκαμε χθες στον ποιητικό λόγο της επαρχίας, είναι ευκαιρία σήμερα να σταθούμε σε μια άλλη ποιητική φωνή που έρχεται έξω από το υδροκέφαλο κέντρο, για να μας θυμίσει ότι η ευαισθησία και η έμπνευση μπορούν να ξεπηδήσουν από παντού, ασχέτως αν πολλές φορές δε βρίσκουν τον τρόπο να δημοσιοποιηθούν ευρύτερα κι ενίοτε σβήνουν εν τη γενέσει τους.

Ευτυχώς αυτό το τελευταίο δε συνέβη με την Τρικαλινή ποιήτρια Βέρα Βασιλείου-Πέτσα, η οποία σε σχετικά ώριμη ηλικία έκανε το δικό της λογοτεχνικό ξεπέταγμα συμμετέχοντας στον καταξιωμένο θεσμό των Δελφικών Ποιητικών Αγώνων, όπου και βραβεύτηκε, για να πάρει έτσι τη φόρα που χρειαζόταν και να ξεκινήσει μια ενδιαφέρουσα παρουσία στα λογοτεχνικά πράγματα του τόπου μας, αρχικά με το μυθιστόρημα "Μην περάσεις το ποτάμι" (όπου ποτάμι προφανώς είναι ο Ληθαίος ποταμός που διασχίζει τη γενέθλια πόλη της) και στη συνέχεια με τις ποιητικές συλλογές "Σαράντα μίλια σιωπή" (2011) και "Βορεινό παράθυρο" (2015).

Η Βέρα Βασιλείου-Πέτσα καταπιάστηκε και με το στίχο κι έτσι το όνομά της τα τελευταία χρόνια φιγουράρει δίπλα σε κάμποσα όμορφα τραγούδια του "έντεχνου" ρεπερτορίου συνεργαζόμενη με συνθέτες, όπως ο Χρήστος Λεοντής, ο Λίνος Κόκοτος, ο Μιχάλης Τερζής, ο Αντώνης Παπαγγελής, ο Μανόλης Ανδρουλιδάκης και άλλοι. Ωστόσο η πιο συγκροτημένη στιχουργική της παρουσία εντοπίζεται ως συνοδευτικό υλικό της ποιητικής της συλλογής "Βορεινό παράθυρο" που κυκλοφόρησε το 2015 από τις εκδόσεις του μουσικού περιοδικού Μετρονόμος.

Το "Βορεινό παράθυρο" λοιπόν μαζί με το σώμα των ποιητικών κειμένων της Βέρας Βασιλείου-Πέτσα περιλαμβάνει κι έναν πολύ ενδιαφέροντα ψηφιακό δίσκο με δέκα τραγούδια σε δικούς της στίχους που μελοποίησαν οι συνθέτες Λίνος Κόκοτος, Μιχάλης Τερζής, Νεοκλής Νεοφυτίδης και Πάνος Μπούσαλης. Όμορφες μελωδίες ενορχηστρωμένες επιδέξια από τον Μανόλη Ανδρουλιδάκη. Βασικός ερμηνευτής τους είναι ο νέος τραγουδοποιός Πάνος Μπούσαλης, ενώ συμμετέχουν και οι Νένα Βενετσάνου, Παντελής Θαλασσινός και Λιζέτα Καλημέρη.

Νίκος Τσιριγώτης: Μουσικές Νοστωδίες Λεσβίων Ποιητών (2018)

"Η έκδοση του μουσικού CD "Μουσικές Νοστωδίες Λεσβίων Ποιητών" (2018) αποτελεί αξιοσημείωτο καλλιτεχνικό γεγονός. Πρόκειται για έναν αξιόλογο δίσκο, λεσβιακό. Όλοι οι συντελεστές του είναι Λέσβιοι. Είναι μια ανεξάρτητη, εκτός εμπορίου, όπως τα πολυτιμότερα, παραγωγή, πέρα από οδηγίες κάποιου προκαθορισμένου αισθητικού ρεύματος ή σχολής. Εκφράζει την ερωτική σχέση των δημιουργών του με την ποιοτική μουσική και το ποιοτικό τραγούδι "ιδιωτικών στιγμών και εξαιρετικών αισθημάτων..."

Αυτά σημειώνει προλογίζοντας σε δημόσια παρουσίαση την έκδοση του παρόντος δίσκου ο φιλόλογος και καλός φίλος Δημήτρης Πατίλας, επίσης Λέσβιος εκπαιδευτικός και μελετητής, αξιόλογος μουσικός συλλέκτης και θαυμάσιος άνθρωπος.

Ο Νίκος Τσιριγώτης που υπογράφει τις συνθέσεις των τραγουδιών αυτής της ανεξάρτητης έκδοσης γεννήθηκε το 1950 στη Μυτιλήνη, όπου και διαμένει μόνιμα από το 1980 και δώθε έχοντας την ευθύνη της τοπικής Ορχήστρας του Δήμου Λέσβου και διάφορων χορωδιακών σχημάτων που ο ίδιος δημιούργησε, με τα οποία επιδίδεται με ζήλο και επιμονή στην παρουσίαση του καλού ελληνικού τραγουδιού σε κάθε γωνιά του τόπου του, αλλά και σε τόπους μακρινούς προσκαλεσμένος από Έλληνες της Διασποράς. Έχει γράψει πολλά δικά του τραγούδια που κινούνται ελεύθερα σε όλα τα μουσικά πεδία, ενώ έχει συνθέσει και μουσική για θεατρικές παραστάσεις συνεργαζόμενος με τοπικά θεατρικά σχήματα, όπως το Μπουρίνι, οι Άστεγοι και το Θεατρικό Εργαστήρι.

Η παρούσα λοιπόν ψηφιακή έκδοση μας δίνει ένα καλό δείγμα του τραγουδοποιητικού ταλέντου του Νίκου Τσιριγώτη. Περιλαμβάνει 23 συνολικά συνθέσεις, ανάμεσα στις οποίες και έξι οργανικά θέματα με παραδοσιακούς κυρίως χρωματισμούς. Οι επιδράσεις από το λεγόμενο "έντεχνο", αλλά και από το καθαρόαιμο λαϊκό τραγούδι είναι εμφανείς, αλλά κυρίαρχο στοιχείο είναι ο λυρισμός, η μελωδική γραμμή, καθώς και η ρυθμική πολυμορφία, όπου χρειάζεται, συνδυασμένα με φροντισμένες ενορχηστρώσεις και άρτια εκτέλεση από την τοπική ορχήστρα υπό τη διεύθυνση φυσικά του συνθέτη.

Αξίζει βεβαίως να τονίσουμε ότι όλα τα τραγούδια στηρίζονται σε στίχους τοπικών ποιητών και ερμηνεύονται από ερασιτέχνες τραγουδιστές, οι οποίοι πάντως δεν υστερούν σε τίποτε από πολλούς επαγγελματίες ευρείας προβολής!

Ο Δημήτρης Πατίλας κλείνει την παρουσίασή του με μια ωραία επισήμανση:

"...Το CD αυτό έρχεται να αποδείξει ότι κι εδώ στη Λέσβο, σε καιρούς κρίσης, παρακμής και έκπτωσης, εξακολουθούν να υπάρχουν άνθρωποι που δεν παραδίδουν ούτε προδίδουν την ψυχή και τις αξίες τους. Δημιουργοί όμορφων έργων που μας αναπαύουν, μας ελεούν, ανανεώνουν την ελπίδα, ισχυρά αντίδοτα στις ασχήμιες και στις δυσκολίες του βίου και του ονείρου. Στα ζείδωρα νάματά τους τέρπεται κι αποφορτίζεται ο νους και η ψυχή μας".

Βασίλης Παπακωνσταντίνου: Πες μου ένα ψέμα ν' αποκοιμηθώ (1997)

Η προσωπική δισκογραφία του Βασίλη Παπακωνσταντίνου είναι πλουσιότατη με αδιάλειπτη παρουσία κάθε χρόνο είτε με πολυσυλλεκτικό υλικό, είτε με ολοκληρωμένους κύκλους τραγουδιών εκλεκτών συνθετών που του εμπιστεύτηκαν κατά καιρούς ολοκληρωμένα έργα τους, είτε και με ζωντανές ηχογραφήσεις από συναυλίες.

Το 1997 λοιπόν εκδόθηκε, από τη Μinos πάντα, η 15η προσωπική του δουλειά με τίτλο "Πες μου ένα ψέμα ν' αποκοιμηθώ" που έχω επιλέξει για σήμερα λόγω της παρουσίας και πάλι σε δικό του δίσκο του τραγουδοποιού Νικόλα Άσιμου με πέντε τραγούδια, φυσικά σε δεύτερη εκτέλεση, εξαιρετική πάντως, μεταξύ των οποίων και τα κορυφαία Ο μπαγάσας και Ουλαλούμ.

Ο δίσκος περιλαμβάνει επίσης τραγούδια στενών συνεργατών του ερμηνευτή, δηλαδή του Χριστόφορου Κροκίδη, του Σταμάτη Μεσημέρη, του Απόστολου Μπουλασίκη και του Γιάννη Κ. Ιωάννου που επιμελήθηκε και την ενορχήστρωση όλου του υλικού. Η έκπληξη πάντως είναι ένα κλασικό τραγούδι του Γιώργου Ζαμπέτα, το εμβληματικό Μάλιστα κύριε, διασκευασμένο κατάλληλα για τη φωνή και το ύφος του Βασίλη Παπακωνσταντίνου.

Στα φωνητικά συμμετέχουν μεταξύ άλλων η Ελισάβετ Καρατζώλη, η Καλλιόπη Βέττα, ο Χριστόφορος Κροκίδης και ο Σταμάτης Μεσημέρης. Το ιδιαίτερα φροντισμένο artwork της έκδοσης επιμελήθηκε ο ζωγράφος Κώστας Σπυριούνης.

Βασίλης Παπακωνσταντίνου: Χαιρετίσματα (1987)

Θα συνεχίσω με δυο προσωπικούς δίσκους του Βασίλη Παπακωνσταντίνου (Χαιρετίσματα, Πες μου ένα ψέμα ν' αποκοιμηθώ) που συνδέονται με το έργο του πρόωρα χαμένου εκκεντρικού τραγουδοποιού Νικόλα Άσιμου, καθώς είναι γνωστό ότι ο συγκεκριμένος ερμηνευτής ήταν από εκείνους που στήριξαν από την πρώτη στιγμή την προώθηση των τραγουδιών του Άσιμου είτε συμμετέχοντας σε δουλειές του, είτε ερμηνεύοντας σε δεύτερη εκτέλεση δικά του τραγούδια.

Η καριέρα του Βασίλη Παπακωνσταντίνου θα έλεγα ότι βασίστηκε σε δυο στέρεους πυλώνες, στο πεδίο του "έντεχνου" τραγουδιού με εμβληματικές συνεργασίες (Μίκης Θεοδωράκης, Μάνος Λοΐζος, Θάνος Μικρούτσικος, Θωμάς Μπακαλάκος, Γιάννης Ζουγανέλης, Γιώργος Τσαγκάρης κ.ά.) και φυσικά στο πεδίο το ροκ τραγουδιού που τον κατέστησε το κορυφαίο εμπορικά όνομα στην εγχώρια ροκ δισκογραφία με αφετηρία το δίσκο "Φοβάμαι" (1982) και με σταθερή πορεία μέχρι και σήμερα.

Ο δίσκος "Χαιρετίσματα" εκδόθηκε από τη Minos το 1987 και αποτελεί την όγδοη προσωπική του δουλειά, τρία χρόνια μετά τον "Καρυωτάκη" του Μίκη Θεοδωράκη. Πρόκειται για ένα ροκ άλμπουμ με δέκα τραγούδια, από τα οποία τα μισά ανήκουν στον Νικόλα Άσιμο και αποτελούν τη δεύτερη επίσημη δισκογραφική παρουσία δικών του τραγουδιών ενόσω ακόμη βρισκόταν στη ζωή. Όλα έγιναν επιτυχίες με τις δυνατές ερμηνείες του Βασίλη Παπακωνσταντίνου, αλλά χωρίς αμφιβολία η τρυφερή μπαλάντα "Αγαπάω κι αδιαφορώ" ξεχωρίζει και αποκαλύπτει την απέραντα ευαίσθητη φύση του τραγουδοποιού.

Τα υπόλοιπα τραγούδια του δίσκου αποτελούν συνθέσεις του κιθαρίστα Χρήστου Τόλιου και του ίδιου του Βασίλη που εδώ ξεδιπλώνει πειστικά και το δικό του συνθετικό ταλέντο δίνοντάς μας όμορφα τραγούδια, ιδιαίτερα το τρυφερό "Πάρε με" σε στίχους της Αφροδίτης Μάνου, η οποία συμμετέχει και στα φωνητικά του δίσκου μαζί με τον Γιάννη Γιοκαρίνη και τον Χρήστο Τόλιο.

Νικόλας Άσιμος: Αρνήθηκα πολλά (2014)

Ολοκληρώνουμε σήμερα την επισκόπηση της προσωπικής δισκογραφίας του ιδιόρρυθμου τραγουδοποιού Νικόλα Άσιμου με μια σχετικά πρόσφατη έκδοση από την ετικέτα B-Other Side που περιέχει υλικό και πάλι παρμένο από τις περίφημες παράνομες κασέτες του με αυτοσχέδιες ηχογραφήσεις που ο ίδιος διακινούσε για λόγους βιοπορισμού, καθώς η επίσημη δισκογραφία δεν αποτελούσε φιλόξενο πεδίο για κείνον. 

Η έκδοση κυκλοφόρησε το 2014 αποκλειστικά σε βινύλιο και σε περιορισμένη ποσότητα αριθμημένων αντιτύπων που εξαντλήθηκαν αμέσως. Περιλαμβάνει συνολικά δεκαπέντε τραγούδια, μεταξύ των οποίων και κάμποσα από τα γνωστότερα, όπως: Γιουσουρούμ, Ο μπαγάσας, Αγαπάω κι αδιαφορώ, Καταρρέω. Ανάμεσά τους και ο Ρωμιός, το πρώτο ηχογραφημένο τραγούδι του το 1975 σε δισκάκι 45 στροφών (μαζί με το "Μηχανισμός").

Λιτή, αλλά πολύ φροντισμένη έκδοση με απέριττο εξώφυλλο που επιμελήθηκε ο σκηνοθέτης Γιώργος Κορδέλλας, ενώ στο εσώφυλλο περιλαμβάνεται ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον σημείωμα του ψυχίατρου Σωτήρη Παστάκα, ο οποίος ήταν δίπλα στον Νικόλα το τελευταίο δύσκολο διάστημα της ζωής και μας εξηγεί πώς έφτασε στη μοιραία απόφαση. Ιδού πώς καταλήγει:

  "......Ο κύριος Ασημόπουλος, μεγαλέμπορος από την Κοζάνη, κατάφερε τελικά να πάρει το γιο του από το περίπτερο 14 του Δαφνίου. Ο γιος του ο Νικόλας ήτανε 'κει ένα μήνα βασιλιάς: άλλος του έφερνε τον καφέ, άλλος τις παντόφλες και άλλος την κιθάρα του. Τον έβαλε σε ένα μονόκλινο στην καλύτερη ψυχιατρική κλινική στα βόρεια προάστια, ένα κελί, χωρίς παράθυρο, χωρίς κιθάρα, χωρίς τρελούς φίλους... Τον έβγαλε από κει ύστερα με ιατρογενή κατάθλιψη και καθηλωμένο από τα νευροληπτικά να μην λυγίζουν τα δάχτυλα του ούτε για να παίξει ένα ακόρντο... Κατάφερε μόνο να φτιάξει τη θηλιά του...".

Νικόλας Άσιμος: Βιομηχανία του πεζοδρομίου (2002)

Η εταιρία Minos ήταν αυτή που πρώτη φιλοξένησε υλικό του Νικόλα Άσιμου ("Ο Ξαναπές", 1982) σε μια  προσεγμένη παραγωγή με καλή ορχήστρα και άριστη ηχογράφηση και μάλιστα με την υποστήριξη δύο καταξιωμένων ερμηνευτών του ρεπερτορίου της, της Χαρούλας Αλεξίου και του Βασίλη Παπακωνσταντίνου. Ο τελευταίος δεν έπαψε ποτέ να επιστρέφει στα τραγούδια του Άσιμου με ωραίες δικές του επανεκτελέσεις εν ζωή ή και μετά το θάνατο του εκκεντρικού τραγουδοποιού.

Η αλήθεια όμως είναι ότι η εμπλοκή του Νικόλα στο δισκογραφικό κατεστημένο δεν στάθηκε και πολύ φιλική μαζί του κι έτσι περιορίστηκε και πάλι στο "πιθάρι" του ως σύγχρονος Διογένης αναζητώντας πάντα με αγωνία την ανθρώπινη επικοινωνία, αλλά και τους λιγοστούς πόρους για την επιβίωσή του. Κι αυτή η ανάγκη τον οδήγησε να ξεπουλά το έργο του με φτηνές ηχογραφήσεις σε κασέτες που διακινούσε παράνομα, ενώ παράλληλα πάσχιζε να στήνει αυτοσχέδιες θεατρικές παραστάσεις ή μικρές συναυλίες.

Οι κασέτες αυτές λοιπόν περιέχουν πλούσιο υλικό με άγνωστα κυρίως τραγούδια που δεν είχαν τον τρόπο να περάσουν σε διαύλους ευρύτερης κυκλοφορίας. Αν και όλο αυτό το υλικό διασώζεται στην κατοχή πολλών συλλεκτών, παρουσιάζει ασφαλώς μεγάλο ενδιαφέρον ότι ένα μέρος του τελικά εκδόθηκε επίσημα από τη Minos το 2002 με τον τίτλο "Βιομηχανία του πεζοδρομίου". Η έκδοση περιλάμβανε δύο ψηφιακούς δίσκους με δεκαεννιά συνολικά τραγούδια, σχεδόν όλα άγνωστα. 

Πρόκειται για τραγούδια που κινούνται έντονα στο ύφος του νεορεμπέτικου συρμού των αρχών της δεκαετίας του '80, αλλά και της ροκ μπαλάντας. Φυσικά τα ερμηνεύει ο ίδιος ο Νικόλας με πολύ κέφι και ευαισθησία. Μια πολύ χρήσιμη έκδοση λοιπόν που ασφαλώς συμβάλλει στην πιο ολοκληρωμένη γνωριμία μας με τον μουσικό Νικόλα Άσιμο.

Νικόλας Άσιμος: Στο φαλημέντο του κόσμου - Γιουσουρούμ (1992)

Με τίτλο "Στο φαλημέντο του κόσμου - Γιουσουρούμ" κυκλοφόρησε το 1992 από την MBI ένας τρίτος προσωπικός δίσκος του Νικόλα Άσιμου, δεύτερος μεταθανάτιος, με ηχογραφήσεις σε studio. Όπως και στους δύο προηγούμενους, κι εδώ όλα τα τραγούδια προέρχονται από παλιότερο υλικό του καλλιτέχνη, που κυκλοφορούσε στις αυτοσχέδιες "παράνομες" κασέτες του. 

Η νέα συμμετοχή του Βασίλη Παπακωνσταντίνου σε δουλειά του Άσιμου έκανε ορισμένα τραγούδια να ακουστούν πολύ. Τα δύο τραγούδια που λέει εδώ ("Πας φιρί φιρί", "Γιουσουρούμ") υπήρχαν και στο δίσκο "Το Φανάρι του Διογένη" (1989).

Έπαιξαν οι Μουσικοί: Χριστόφορος Κροκίδης (ακουστικές, ηλεκτρικές κιθάρες, βιολί), Στέφανος Δημητρίου (ντραμς, κρουστά), Βαγγέλης Πατεράκης (μπάσο), Στέλλα Παρασκευά & Γιάννης Γιοκαρίνης (συνθεσάιζερ), Γιώργος Μαγκλαρας (βιολί), Τόλης Βουλτζάτης, Θύμιος Παπαδόπουλος, Δημήτρης Τράνταλης, Γιώργος Τσελεπίδης, Δημήτρης Ντουφεξιάδης, Πάνος Πατσόγλου και Αρίων Καλλοναίος. Στα φωνητικά συμμετείχαν οι: Πουπέτα Λάππα, Μαριάννα Τριανταφύλλου και Θοδώρα Κομνηνού. Την ενορχήστρωση επιμελήθηκε ο συνθέτης με τη σύμπραξη του Χριστόφορου Κροκίδη.

Ο δίσκος επανεκδόθηκε το 2000 ως premium CD του περιοδικού Δίφωνο (τεύχος 54) με την αξιοσημείωτη προσθήκη των τραγουδιών "Ο Ρωμιός" και "Ο μηχανισμός", που αποτελούν την πρώτη επίσημη ηχογράφηση του Άσιμου το 1975 σε δίσκο 45 στροφών.

Νικόλας Άσιμος: Το Φανάρι του Διογένη (1989)

Λέγαμε χθες ότι ο Νικόλας Άσιμος αξιώθηκε να εκδώσει μόλις έναν ολοκληρωμένο δίσκο στη σύντομη ζωή του, αφού οι αντιδράσεις που ακολούθησαν τον επανέφεραν στη σιωπή και το μοναχικό περιθωριακό του δρόμο. Έμειναν έτσι στα αρχεία κάμποσες ακόμα επαγγελματικές ηχογραφήσεις που ο ίδιος δε θέλησε να δισκογραφηθούν όσο ζούσε, με εξαίρεση βέβαια πέντε τραγούδια που ερμήνευσε, σε δεύτερη πάντως εκτέλεση, ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου το 1987 στο δίσκο του "Χαιρετίσματα". 

Ωστόσο η εταιρία, προφανώς εκμεταλλευόμενη και το ενδιαφέρον του κοινού που προκάλεσε ο τρόπος με τον οποίο ο εκκεντρικός τραγουδοποιός τερμάτισε τη ζωή του, λίγο μετά το μοιραίο γεγονός έδωσε στην κυκλοφορία κάποιες από αυτές τις ηχογραφήσεις που αποτέλεσαν έτσι τη δεύτερη προσωπική δουλειά του καλλιτέχνη, έστω και μεταθανάτια.

Ο δίσκος φέρει το χαρακτηριστικό τίτλο "Το Φανάρι του Διογένη" παρμένο από το ομότιτλο τραγούδι, αλλά σημειολογικά πολύ ταιριαστό με τα χαρακτηριστικά του βίου του συνθέτη. Πρόκειται βέβαια για μια συλλογή σκόρπιων ηχογραφήσεων που πάντως παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον και σε μουσικό, αλλά και σε στιχουργικό επίπεδο. Τα γνωστά χαρακτηριστικά του Άσιμου βρίσκονται κι εδώ αναπτυγμένα με αδρά χρώματα, αλλά κυριαρχούν οι τρυφερές στιγμές της ερωτικής μοναξιάς και αναζήτησης. 

Είναι εντυπωσιακό πάντως ότι κάποια τραγούδια μοιάζουν να προφητεύουν το μοιραίο συμβάν, όπως το εναρκτήριο με τον αυτοσαρκαστικό τίτλο "Μπαγάσας", όπου ο Νικόλας συνομιλεί περιπαικτικά με τον ήδη νεκρό εαυτό του! Πολλές φορές έχω αναρωτηθεί πώς ακριβώς μπορεί να λειτουργούσε στο μυαλό του η φράση "Βρε μπαγάσα, περνάς καλά εκεί πάνω...". Ομολογώ ότι μπαίνω στον πειρασμό να συνδυάζω αυτό το στίχο με τα λόγια του Καρυωτάκη ("Η ευτυχία μου, σκέφτομαι, θα 'ναι ζήτημα ύψους...") από το ποίημα "Εμβατήριο πένθιμο και κατακόρυφο" που τα έγραψε κοιτώντας επίμονα το ταβάνι του δωματίου του, απ' όπου σκεφτόταν να κρεμαστεί...

Νικόλας Άσιμος: Ο Ξαναπές (1982)

Ο Νικόλας Άσιμος (1949-1988) αποτελεί μιαν απολύτως sui generis περίπτωση τραγουδοποιού μέσα στην ιστορία του ελληνικού τραγουδιού. Αυτοκαταστροφική φύση, έξω από κάθε συμβατική αντίληψη για τη ζωή, έζησε το σύντομο βίο του και έφησε ένα μικρό μουσικό έργο, τα οποία (βίος και έργο) δεν έπαψαν ποτέ, κοντά 35 χρόνια ήδη μετά την αυτοχειρία του, να προκαλούν το ενδιαφέρον και να μελετώνται από κάποιους με φανατισμό και θρησκευτική σχεδόν προσήλωση. 

Κι όμως ο Νικόλαος Ασημόπουλος, πριν γίνει ο διάσημος ...Άσιμος (δηλαδή: απρόσιτος, απλησίαστος), υπήρξε φιλομαθής κι έκανε μιαν απόπειρα να ακολουθήσει τη συμβατική οδό φοιτώντας στη φιλοσοφική σχολή. Φαίνεται κιόλας αυτό μέσα στα τραγούδια του. Συχνές αναφορές σε έννοιες και πράγματα λόγιας φύσης, σουρρεαλιστικά παρατεθειμένα, που χτίζονται πρώτα επιτήδεια, για να έχει όλο το περιθώριο μετά να τους δώσει το χαριστικό λάκτισμα και να τα ισοπεδώσει! Λόγος καυστικός, περιπαικτικός, ανατρεπτικός, θυμωμένος αλλά και τρυφερός. Γυρεύει εναγώνια την ανθρώπινη επαφή, αλλά και τη χλευάζει, όταν νιώθει ότι δεν μπορεί να την κατακτήσει. Απολωλώς και άσωτος με το σημάδι του καταραμένου στο κούτελο πορεύτηκε τον ανεπίστρεπτο δρόμο του τέλους:

"Ότι ενθάδε κείμεθα,

ω ξείν', αγγέλειν

κι απολωλότες είμεθα

απ' την αγέλην"...

Με το δίσκο "Ο Ξαναπές" ο Άσιμος έκανε την πρώτη του (και μοναδική) επίσημη εμφάνιση στην ελληνική δισκογραφία με μια ολοκληρωμένη δουλειά και με όρους επαγγελματικής παραγωγής. Είχε προηγηθεί μόνο ένα 45άρι του στα 1975 με δύο τραγούδια ("Ο Ρωμιός", "Ο μηχανισμός"), τα οποία περιέχονται στον μεταθανάτιο δίσκο του "Στο φαλημέντο του κόσμου - Γιουσουρούμ" (στην έκδοση του περιοδικού "ΔΙΦΩΝΟ", τεύχος 54, 2000).

Στο "Ξαναπές" περιλαμβάνονται δέκα τραγούδια που ήταν ήδη γνωστά στους κύκλους του Άσιμου μέσα από μια σειρά αυτοσχέδιων κασετών, τις οποίες διακινούσε "παράνομα" ο ίδιος. Τα τραγούδια συγκεντρώνουν όλα τα χαρακτηριστικά του δημιουργού τους, όπως τα περιγράψαμε πιο πάνω. Μουσικά φλερτάρουν χωρίς ενδοιασμούς και περιστροφές με διάφορα είδη τραγουδιού, με εμφανέστερα το ροκ και το ρεμπέτικο.

Συμπαραστάτες του σ' αυτό το τολμηρό διάβημα ήταν δύο καταξιωμένα και μεγάλα ονόματα του τραγουδιστικού κατεστημένου: Η Χαρούλα Αλεξίου και ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου. Ο τελευταίος μάλιστα ανέπτυξε τα επόμενα χρόνια μια πολύ ιδιαίτερη σχέση με τα τραγούδια του Άσιμου, αφού συμπεριέλαβε αρκετά απ' αυτά σε προσωπικούς του δίσκους ("Χαιρετίσματα", 1987, "Πες μου ένα ψέμα ν' αποκοιμηθώ", 1997).