Η Βίκυ Μοσχολιού τραγουδά Ζαμπέτα: Περίοδος Polygram 1971-1972 (1995)

Καθ' όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του '60 η Βίκυ Μοσχολιού βρισκόταν κάτω από τη στέγη της Columbia, όπου και έχτισε ένα ακαταμάχητο ρεπερτόριο με δεκάδες σπουδαία τραγούδια από τις συνεργασίες της με τους σημαντικότερους συνθέτες της εποχής. Μάλιστα στο διάστημα 1964-1968 είχε και την πολύ γόνιμη συνεργασία της με τον κορυφαίο λαϊκό συνθέτη Γιώργο Ζαμπέτα που απέφερε δεκαπέντε συνολικά τραγούδια, μερικά από τα οποία αποτελούν εμβληματικές στιγμές ολόκληρης της καριέρας της.

Με το ξεκίνημα της δεκαετίας του '70 η Βίκυ Μοσχολιού μετακινήθηκε στην Polygram, όπου παρέμεινε ως το 1973 χτίζοντας μια δεύτερη καριέρα που διανθίστηκε με καινούργιες επιτυχίες από τις συνεργασίες της με τρεις κυρίως συνθέτες, τον Δήμο Μούτση, τον Άκη Πάνου και τον Γιώργο Ζαμπέτα. Ειδικότερα με τον Ζαμπέτα στο διάστημα αυτό ηχογράφησε δεκατέσσερα συνολικά τραγούδια, από τα οποία ξεχώρισε ο περίφημος "Αλήτης", ένα από τα πιο πολυτραγουδισμένα σουξέ της καριέρας της. Τα έξι από τα τραγούδια αυτά ("Αλήτη", "Πού ήσουν και χάθηκες", "Το γράμμα κι η φωτογραφία", "Τον άγγελο που σου 'στειλα", "Μελαμψός και μελανούρι", "Το αδιέξοδο") κυκλοφόρησαν το 1971 σε τρεις δίσκους 45 στροφών, ενώ τα υπόλοιπα οκτώ κυκλοφόρησαν το 1972 με το δίσκο 33 στροφών "Περιπέτειες", όπου ο ίδιος ο Ζαμπέτας ερμήνευσε τα υπόλοιπα τέσσερα τραγούδια του δίσκου. Οι στίχοι των τραγουδιών γράφτηκαν από τους σταθερούς συνεργάτες του συνθέτη Δημήτρη Χριστοδούλου, Αλέκο Καγιάντα, Ξενοφώντα Φιλέρη, Διονύση Τζεφρώνη και Νίκο Μπακογιάννη.

Όλο αυτό το πολύ ενδιαφέρον υλικό εκδόθηκε σε μια συγκεντρωτική έκδοση της Polygram με τίτλο "Η Βίκυ Μοσχολιού τραγουδά Γιώργο Ζαμπέτα" που κυκλοφόρησε το 1995. Συγκριτικά με τα τραγούδια της περιόδου της Columbia, εδώ δεν μπορούμε να πούμε ότι έχουμε υλικό της ίδιας ποιότητας, ασφαλώς όμως κάποια από αυτά τα τραγούδια ("Αλήτης", "Πού ήσουν και χάθηκες", "Το γράμμα κι η φωτογραφία, "Παιδί της νύχτας", "Αδιέξοδο") αποτελούν ξεχωριστές στιγμές στην πλούσια καριέρα της μεγάλης ερμηνεύτριας. 

Η Βίκυ Μοσχολιού τραγουδά Ζαμπέτα: Περίοδος Columbia (1964-1968)

Η έναρξη της συνεργασίας του Γιώργου Ζαμπέτα με τον ποιητή-στιχουργό Δημήτρη Χριστοδούλου στα μέσα της δεκαετίας του '60 σηματοδότησε την αποφασιστική στροφή του συνθετικού ύφους του εναρμονίζοντας τις πηγαίες λαϊκές καταβολές του με τον "έντεχνο" ήχο που εισήγαγαν οι "νέοι συνθέτες", με τους οποίους είχε στενή συνεργασία (Θεοδωράκης, Χατζιδάκις, Ξαρχάκος, Μαρκόπουλος, Πλέσσας).

Το αποτέλεσμα υπήρξε λαμπρό με μιαν ακατάπαυστη ανθοφορία εμπνευσμένων τραγουδιών που γνώρισαν μεγάλη απήχηση στο κοινό της εποχής και ερμηνεύτηκαν από τις νέες τότε φωνές του ελληνικού πενταγράμμου με κορυφαία τη Βίκυ Μοσχολιού, η οποία ήδη μέσα στα 2-3 πρώτα χρόνια της παρουσίας της στο προσκήνιο είχε χτίσει ένα ακαταμάχητο ρεπερτόριο με σπουδαία τραγούδια του Σταύρου Ξαρχάκου και του Απόστολου Καλδάρα.

Η δισκογραφική συνάντηση του Γιώργου Ζαμπέτα με τη Βίκυ Μοσχολιού στα χρόνια της Columbia αποτελεί σταθμό για το ελληνικό τραγούδι που εμπλουτίστηκε με υπέροχα λαϊκά διαμάντια αξεπέραστης γοητείας μέσα στο χρόνο. Δεκαπέντε συνολικά τραγούδια αποτελούν αυτόν τον πρώτο κύκλο συνεργασίας που αναπτύχθηκε κατά το διάστημα 1964-1968, ενώ θα ακολουθήσει κι ένας δεύτερος κύκλος την επόμενη δεκαετία σε άλλη δισκογραφική εταιρεία. Ανάμεσά στα δεκαπέντε αυτά τραγούδια ξεχωρίζουν τρία διαχρονικά αριστουργήματα: "Χωρισμός", "Τα δειλινά", "Ξημερώματα".

Η αρχή έγινε το 1964 με το αριστουργηματικό τραγούδι "Χωρισμός" ("Κι αν θα διαβείς τον ουρανό...") σε στίχους Δημήτρη Χριστοδούλου που κυκλοφόρησε σε δίσκο 45 στροφών μαζί με το τραγούδι "Τα δάκρυα" σε στίχους Γιάννη Παπανικολόπουλου. Την επόμενη χρονιά η συνεργασία αυτή κορυφώθηκε με τρία 45άρια, δηλαδή έξι τραγούδια, τα εξής: "Τα δειλινά" και "Πάει πάει" σε στίχους Χαράλαμπου Βασιλειάδη, "Ξημερώματα" (Δημήτρη Χριστοδούλου) και "Γιατί με πρόδωσες" (Γιάννη Παπανικολόπουλου), "Πάρε το δρόμο τον παλιό" (Δημήτρη Χριστοδούλου) και "Πόρτα κλειστή τα χείλη σου" (Δημήτρη Χριστοδούλου). Το 1966 επίσης κυκλοφόρησαν σε 45άρι τα: "Ο δρόμος ο πλατύς" (Δημήτρη Χριστοδούλου) και "Το παγωμένο χέρι σου" (Γιάννη Παπανικολόπουλου). Την ίδια χρονιά επίσης κυκλοφόρησαν τα τραγούδια "Πήρες τον πόνο μου" (Γιάννη Παπανικολόπουλου) και "Ποιο μονοπάτι να διαβώ" (Γιάννη Παπανικολόπουλου), το τελευταίο σε δεύτερη εκτέλεση, αφού πρώτος το ερμήνευσε ο Σταμάτης Κόκοτας. Κι έκλεισε αυτός ο υπέροχος κύκλος το 1968 με το τραγούδι "Στρατί στρατί" σε στίχους Ιωάννη Φερμάνογλου κι άλλα δύο σε δεύτερη εκτέλεση, δηλαδή τα: "Αγάπη μου, αγάπη μου" (Δημήτρη Χριστοδούλου) με πρώτη ερμηνεύτρια την Αλίκη Βουγιουκλάκη και "Τι να φταίει" (Δημήτρη Χριστοδούλου) που ακούστηκε πιο πολύ με την ασυναγώνιστη ερμηνεία της Μαρινέλλας.

Η Δούκισσα τραγουδά Γιώργο Ζαμπέτα (1995)

Ο Πέτρος Αναγνωστάκης, ο Μανώλης Καναρίδης, η Βίκυ Μοσχολιού, η Μαρινέλλα, ο Πάνος Τζανετής, η Ναυσικά, η Μπέμπα Μπλανς και ο Σταμάτης Κόκοτας είναι οι τραγουδιστές που έχουν το μεγαλύτερο μερίδιο στην ερμηνεία των τραγουδιών του Γιώργου Ζαμπέτα είτε σε πρώτη, είτε και σε δεύτερη εκτέλεση. Και μαζί μ' αυτούς και η Δούκισσα (1941-2010), πλήρες όνομα: Δούκισσα Φωταρά, μια ξεχωριστή λαϊκή ερμηνεύτρια που ξεκίνησε στα μέσα κιόλας της δεκαετίας του '50, καθιερώθηκε την επόμενη δεκαετία ερμηνεύοντας κυρίως Γιάννη Μαρκόπουλο και Γιώργο Ζαμπέτα, έκανε ένα πολύ πετυχημένο πέρασμα κι από τον ελληνικό κινηματογράφο πρωταγωνιστώντας σε κάμποσες μελό ταινίες κατά το διάστημα 1966-1970, συνήθως δίπλα στον Τόλη Βοσκόπουλο, για να επανέλθει δυναμικά στο τραγούδι την επόμενη δεκαετία γνωρίζοντας πολύ μεγάλη εμπορική επιτυχία με κοσμαγάπητα και πολυτραγουδισμένα σουξέ ευρείας κατανάλωσης.

Μέσα στο 1965 λοιπόν η Δούκισσα είχε μια πολύ γόνιμη συνεργασία με τον Γιώργο Ζαμπέτα, η οποία αποτυπώθηκε σε τρία δισκάκια 45 στροφών. Η αρχή έγινε με τα τραγούδια:  "Το τελευταίο τραγούδι" και "Στα στέκια της ψαραγοράς" σε στίχους Χαράλαμπου Βασιλειάδη, για να ακολουθήσουν άλλα τέσσερα τραγούδια: "Το λιμάνι" και "Δυστυχία" σε στίχους Γιάννη Παπανικολόπουλου και "Να πας εκεί που πας" και "Φύγανε όλα, φύγανε", το πρώτο σε στίχους Γιώργου Μυρογιάννη και Θανάση Τσόγκα και το δεύτερο σε στίχους Δημήτρη Χριστοδούλου. Οι δρόμοι τους διασταυρώθηκαν και πάλι το 1968 και 1969 σε δίσκους 45 και 33 στροφών με κορυφαία στιγμή το υπέροχο τραγούδι "Πού πας χωρίς αγάπη" (1968) σε στίχους Κώστα Πρετεντέρη. Πολλά χρόνια αργότερα τους ξαναβρίσκουμε μαζί στους στους δίσκους "Μεράκια και καημοί" (1983), "Τα χασικλίδικα" (1983) και "Χίλια περιστέρια" (1991) με αρκετά παλιότερα τραγούδια σε δεύτερη εκτέλεση, μεταξύ των οποίων και το ιστορικό "Μας πήγανε πλημμέλημα" σε στίχους Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου που είχε ερμηνεύσει πρώτος το 1961 ο ίδιος ο συνθέτης.

Ο Πάνος Τζανετής τραγουδά Ζαμπέτα (1995)

Το σύντομο πέρασμα από την ελληνική δισκογραφία του καλού λαϊκού τραγουδιστή Πάνου Τζανετή (1940-2009), ουσιαστικά μια πενταετία (1964-1968), σημαδεύτηκε κυρίως από τη μεγάλη συνεργασία του με τον Γιώργο Ζαμπέτα. Και ήταν ακριβώς η φάση που ο σπουδαίος λαϊκός δημιουργός σφυρηλατούσε το δικό του μύθο σε ένα πεδίο που σαφώς υπερέβαινε τα κλισέ του λαϊκού τραγουδιού, πιθανότατα επηρεασμένος από τη σύμπραξή του με τους νέους συνθέτες του λεγόμενου "έντεχνου" ήχου (Θεοδωράκης, Χατζιδάκις, Ξαρχάκος), αλλά και από τη γνωριμία του με τον ποιητή Δημήτρη Χριστοδούλου, με τον οποίο θα δημιουργήσει ως το τέλος της δεκαετίας του '60 ένα ακαταμάχητης ομορφιάς ρεπερτόριο με ερμηνευτές τη Βίκυ Μοσχολιού, τη Μαρινέλλα, αλλά και τον Πάνο Τζανετή.

Η αρχή αυτής της υπέροχης συνεργασίας έγινε το 1964 με τα τραγούδια "Θα τραγουδήσω για σένα" (σε στίχους Χαράλαμπου Βασιλειάδη) και "Ο Αριστείδης ο παλιός" (σε δικούς του στίχους) που εκδόθηκαν σε δισκάκι 45 στροφών γνωρίζοντας επιτυχία, η οποία ενθάρρυνε τη συνέχεια της συνεργασίας με ένα δεύτερο 45άρι με τα τραγούδια "Χάθηκες" και "Γειτονιές και περίχωρα". Το πρώτο από τα δύο δεν είναι άλλο από το περίφημο "Δεν έχει δρόμο να διαβώ" σε στίχους Δημήτρη Χριστοδούλου, ίσως το κορυφαίο τραγούδι που έγραψε ο συνθέτης κι ασφαλώς η πιο εμβληματική ερμηνευτική στιγμή του Πάνου Τζανετή.Το πετυχημένο αυτό ξεκίνημα οδήγησε στην τρίχρονη στενή συνεργασία του συνθέτη με τον τραγουδιστή αποφέροντας συνολικά γύρω στα δέκα δισκάκια 45 στροφών ηχογραφημένα στο διάστημα 1964-1967 με πολλά εκλεκτά τραγούδια, όπως: "Τι σου 'κανα και μ' εγκατέλειψες", "Σαν τα πουλιά", "Μοναξιά", "Φυσά ο άνεμος στα σταυροδρόμια", "Ξανασμίγουν τ' αηδόνια". 

Το 1995 ο PolyGram έδωσε στην κυκλοφορία μια συγκεντρωτική έκδοση όλων αυτών των τραγουδιών, συνολικά εικοσιενός, με τίτλο "Ο Πάνος Τζανετής τραγουδά Γιώργο Ζαμπέτα" που αποτελούν και την κυριότερη συνεισφορά στο ελληνικό πεντάγραμμο του καλού τραγουδιστή. Επτά από τα τραγούδια αυτά έχουν στίχους του Δημήτρη Χριστοδούλου, από τρία υπογράφουν ο Χαράλαμπος Βασιλειάδης και ο Γιάννης Παπανικολόπουλος, ενώ τα υπόλοιπα έγραψαν ο Χρήστος Στίππας, ο Πυθαγόρας, ο Αλέκος Σακελλάριος, ο Ερρίκος Θαλασσινός, ο Κώστας Μάνεσης και ο Ηλίας Ηλιόπουλος.

Ο Γιώργος Ζαμπέτας τραγουδά Ζαμπέτα (συλλογή 1964-1991)

Η δεκαετία του '60 για τον Γιώργο Ζαμπέτα υπήρξε η περίοδος της απόλυτης ακμής και καταξίωσής του, τόσο στο επίπεδο της προσωπικής του δημιουργίας, όσο και στο επίπεδο των ζωντανών του εμφανίσεων δίπλα σε μεγάλους Έλληνες συνθέτες εντός κι εκτός Ελλάδας. Μάλιστα στο δεύτερο μισό της ίδιας δεκαετίας η παρουσία του στον παλιό ελληνικό κινηματογράφο ήταν ακατάπαυστη, άλλοτε ως  συνθέτη πρωτότυπης μουσικής για ταινίες κι άλλοτε ως γραφικής φιγούρας στα κέντρα διασκέδασης της εποχής, όπου συνήθως διασκέδαζαν οι πρωταγωνιστές των ταινιών παίζοντας συχνά κι ο ίδιος κάποια ρολάκια και κυρίως λειτουργώντας ως ευρηματικός κομφερασιέ με αλησμόνητες αυτοσχέδιες ατάκες.

Την ίδια εποχή και ιδιαίτερα στο διάστημα 1964-1967, όταν ήδη είχε κατακτήσει την κορυφή και είχε καταγράψει μεγάλες συνεργασίες με κορυφαία ονόματα του πενταγράμμου, όπως ο Στέλιος Καζαντζίδης, η Μαρινέλλα και η Βίκυ Μοσχολιού, ο Γιώργος Ζαμπέτας με διάφορες αφορμές - συχνά κινηματογραφικές - ηχογραφούσε και αρκετά τραγούδια με τη δική του πολύ χαρακτηριστική, βαριά, αλλά άκρως εκφραστική φωνή. Παρόλο που δεν διεκδικεί δάφνες καλλίφωνου ερμηνευτή, πολλά από αυτά τα τραγούδια, τα περισσότερα χιουμοριστικά, έχουν γράψει ιστορία κι έχουν γίνει πλέον κλασικά. Ποιος δεν έχει ακούσει άπειρες φορές τον "Αράπη" του ή τον "Μαθητή" ή το "Μάλιστα κύριε" και το "Πού 'σαι Θανάση"; Κάποια από αυτά έχουν τραγουδηθεί κι από άλλους ερμηνευτές (Μανώλης Καναρίδης, Γρηγόρης Μπιθικώτσης, Βίκυ Μοσχολιού), αλλά οι δικές του ερμηνείες τις επισκίασαν πλήρως κι έχουν κερδίσει κατά κράτος τη μάχη με το χρόνο!

Οι στίχοι αυτών των τραγουδιών γράφτηκαν από στενούς του συνεργάτες, όπως ο Χαράλαμπος Βασιλειάδης, ο Πυθαγόρας, ο Αλέκος Καγιάντας, ο Ξενοφών Φιλέρης, ο Κώστας Πρετεντέρης, ακόμη και η Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου. Μάλιστα δυο σπαρταριστές παρλάτες με τον ηθελημένα στομφώδη τίτλο "Αποσπάσματα από έρωτες" έχουν δικά του κείμενα και παρουσιάστηκαν με διαφορά επτά ετών (1973-1980) σε δύο συνέχειες! 

Παρόλο που το 1978 από την Columbia (Regal) εκδόθηκε η συλλογή "Ο άραψ... και έτερα άσματα" αποκλειστικά με ερμηνείες του Γιώργου Ζαμπέτα, προτίμησα να φτιάξω μια δική μου ευρύτερη συλλογή τέτοιων ερμηνειών που να καλύπτει πιο ολοκληρωμένα την πολύ ενδιαφέρουσα αυτή πλευρά του μεγάλου καλλιτέχνη. Στη συλλογή αυτή λοιπόν έχουν περιληφθεί όλα τα τραγούδια που ερμήνευσε στο διάστημα 1964-1967 σε δίσκους 45 στροφών, καθώς και αρκετά της μεταγενέστερης εποχής, όταν άρχισε να ηχογραφεί κύκλους τραγουδιών για δίσκους 33 στροφών κατά τη δεκαετία του '70. Τέτοιοι δίσκοι που είναι γεμάτοι με δικές του ερμηνείες είναι οι εξής: "Λεωφόρος Ζαμπέτα" (1972), "Περιπέτειες" (1972), "Μάλιστα κύριε" (1973), "Ντοκουμέντα" (1975), "Ζαμπέτας... Κουλτούρα... και Σία" (1975), "Το Διάταγμα... και άλλα" (1980), "Χίλια περιστέρια" (1991).

Ο Πέτρος Αναγνωστάκης τραγουδά Γιώργο Ζαμπέτα (1995)

Ένα μεγάλο κεφάλαιο στην ιστορία του κλασικού λαϊκού μας τραγουδιού αποτελεί αναμφίβολα ο συνθέτης και κορυφαίος δεξιοτέχνης του μπουζουκιού Γιώργος Ζαμπέτας (1925-1992), ο οποίος μάλιστα έχει αφήσει εποχή και με τις ευφάνταστες ζωντανές του εμφανίσεις κατά τη δεκαετία του '60, πολλές από τις οποίες έχουν αποθανατιστεί και στον παλιό ελληνικό κινηματογράφο, ιδιαίτερα κατά το δεύτερο μισό της ίδιας δεκαετίας, ενώ καταλυτική στάθηκε η παρουσία του δίπλα στους μεγάλους συνθέτες του λεγόμενου "έντεχνου" λαϊκού τραγουδιού στο ξεκίνημά του, πρώτα με τον Μάνο Χατζιδάκι και στη συνέχεια με τον Μίκη Θεοδωράκη, τον Σταύρο Ξαρχάκο και τον Μίμη Πλέσσα.

Ο Γιώργος Ζαμπέτας ξεκίνησε τη μουσική του περιπέτεια το 1950 ως μπουζουξής, ενώ το 1953 ηχογράφησε το πρώτο δικό του τραγούδι ("Σαν σήμερα") με τον Πρόδρομο Τσαουσάκη σε στίχους Χαράλαμπου Βασιλειάδη, με τον οποίο στη συνέχεια μας έδωσε δεκάδες τραγούδια και μεγάλες επιτυχίες. 

Το 1959 συνεργάστηκε για πρώτη φορά με τον νέο λαϊκό ερμηνευτή Πέτρο Αναγνωστάκη (1933-1995), ο οποίος είχε τότε μια μικρή προϊστορία στις 78 στροφές ως δεύτερη φωνή πλάι στη Γιώτα Λύδια και την Πόλυ Πάνου. Για τα επόμενα 3-4 χρόνια ο Αναγνωστάκης έγινε ουσιαστικά ο αποκλειστικός τραγουδιστής του ηχογραφώντας πολλά τραγούδια για τις 45 στροφές. Τα δυο πρώτα 45άρια τους περιλάμβαναν τα τραγούδια: "Ζαλούμπα" - "Ήταν για μένα η ξενιτιά" και "Έλα κι αγκάλιασέ με" - "Σήκω σήκω", όλα σε στίχους Χαράλαμπου Βασιλειάδη με δεύτερες φωνές τις Ρία Κούρτη, Κατερίνα Τζοβάρα και Νταϊάνα Γκρέις. Το 1961 κυκλοφόρησε από την Odeon το κορυφαίο τραγούδι αυτής της συνεργασίας, η υπέροχη λαϊκή καντάδα "Ήρθα κι απόψε στα σκαλοπάτια σου" (μαζί με το τραγούδι "Σ' ένα βράχο στ' ακρογιάλι"), το οποίο ωστόσο δεν περιλήφθηκε (λόγω διαφορετικής εταιρείας) στη συγκεντρωτική συλλογή της Polydor που εκδόθηκε το 1995 με είκοσι συνολικά τραγούδια της περιόδου 1959-1963, όλα από τις 45 στροφές. Επισημαίνω επίσης ότι το υλικό αυτής της έκδοσης με διαφορετική σειρά των τραγουδιών επανεκδόθηκε το 2006 στο πλαίσιο της σειράς αφιερωμάτων της Universal με γενικό τίτλο "Το ελληνικό τραγούδι".

Καίτη Γκρέυ: Άναψε το τσιγάρο... (2005)

Παραμένοντας στη δισκογραφία της σπουδαίας λαϊκής ερμηνεύτριας Καίτης Γκρέυ θα σταθούμε σήμερα σε μια εξαιρετική έκδοση της Minos-EMI από την ιδιαίτερα φροντισμένη σειρά Original Masters με πορτρέτα καλλιτεχνών του ρεπερτορίου της Columbia / Capitol που κυκλοφόρησε το 2005 με πολύ φροντισμένο remaster ψηφιακό ήχο υπό την υποδειγματική επιμέλεια του μουσικού παραγωγού Γιώργου Τσάμπρα. 

Πρόκειται για ένα χορταστικό διπλό άλμπουμ με 42 συνολικά τραγούδια και με γενικό τίτλο "Άναψε το τσιγάρο..." παρμένο βέβαια από το ομώνυμο εμβηματικό τραγούδι της ερμηνεύτριας σε μουσική Γεράσιμου Κλουβάτου που είχε πρωτοεκδοθεί το 1958 σε δίσκο 78 στροφών κι έγινε διαχρονικά το προσωπικό της σήμα κατατεθέν. Το ανθολογημένο υλικό καλύπτει την πρώτη δεκαετία της Γκρέυ στη δισκογραφία από το 1953 που είχε ηχογραφήσει το παρθενικό της τραγούδι σε μουσική Γιώργου Μητσάκη ("Να 'χεις χάρη που σε αγαπώ") ως τα πρώτα χρόνια του '60 με γνωστά και άγνωστα τραγούδια της από τις 78 και 45 στροφές σε πρώτη ή δεύτερη εκτέλεση. 

Μεταξύ άλλων έχουμε μερικά κορυφαία τραγούδια του Βασίλη Τσιτσάνη ("Τα ξένα χέρια", "Μ' έχουν γελάσει δυο μαύρα μάτια", "Για κοίτα κόσμε", "Για τα μάτια π' αγαπώ", "Στρώσε μου να κοιμηθώ", "Θέλω να είναι Κυριακή", "Άσπρο πουκάμισο"), του Μάρκου Βαμαβακάρη ("Μάγκικο τα δυο σου μάτια", "Καλέ μάνα δεν μπορώ"), του Μανώλη Χιώτη ("Πάρε το δάκρυ μου"), του Απόστολου Καλδάρα ("Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι"), του Στέλιου Μακρυδάκη, του Λουκά Νταράλα, του Θόδωρου Δερβενιώτη, του Μπάμπη Μπακάλη, του Στέλιου Χρυσίνη, του Βασίλη Καραπατάκη και άλλων. Ανάμεσά τους κι ένα τραγούδι κρητικού χρώματος ("Μια ψαροπούλα...") γραμμένο από τον σπουδαίο Κρητικό λυράρη Θανάση Σκορδαλό που κάνει και τη δεύτερη φωνή. Μάλιστα το άλμπουμ κλείνει με δυο νεότερες ηχογραφήσεις του 1972 από το δίσκο "Η Καίτη Γκρέυ στις επιτυχίες του Στέλιου Καζαντζίδη" με τα τραγούδια "Άσπρο πουκάμισο" (του Β. Τσιτσάνη) και "Καθένας με τον πόνο του" (του Θ. Δερβενιώτη).

Καίτη Γκρέυ: Τραγούδια από τις 78 στροφές (2007)

Από αυτό το ευρύ αφιέρωμα στις μεγάλες γυναικείες φωνές του λαϊκού μας τραγουδιού δε θα μπορούσε φυσικά να λείπει η πρωθιέρεια του είδους, η αιωνόβια ήδη Καίτη Γκρέυ, κατά κόσμον Αγγελική Καλαϊτζή, η οποία γεννήθηκε στη Σάμο το 1922 (ή 1924), αλλά μεγάλωσε στον Πειραιά, ενώ η καλλιτεχνική της πορεία είχε για πρώτο σταθμό την ηθοποιία συμμετέχοντας στα περιφερόμενα μπουλούκια της εποχής. 

Στο τραγούδι βρέθηκε δίπλα στον Γιάννη Βέλλα τραγουδώντας αρχικά τραγούδια του "ελαφρού" ρεπερτορίου, πριν την ανακαλύψει ο Γιώργος Μητσάκης και της δώσει το διαχρονικό "Να 'χεις χάρη που σε αγαπώ" (1953), το οποίο αποτέλεσε και την παρθενική της επαφή με τη δισκογραφία, όπου στη συνέχεια θα μεγαλουργήσει ηχογραφώντας δεκάδες επιτυχίες στις 78 στροφές συνεργαζόμενη με όλους τους μεγάλους λαϊκούς δημιουργούς της μεταρεμπέτικης περιόδου (Βαμβακάρης, Παπαϊωάννου, Τσιτσάνης, Μητσάκης, Καλδάρας, Δερβενιώτης, Μπακάλης, Ζαμπέτας κ.ά.). Η σχέση της στη ζωή και στο πάλκο με τον Στέλιο Καζαντζίδη για μια πενταετία σημάδεψε το ελληνικό πεντάγραμμο και, παρόλο που δεν είχε ευτυχή κατάληξη, μας άφησε μια σημαντική κληρονομιά ιστορικών ηχογραφήσεων από τα μέσα της δεκαετίας του '50.

Το 2007 από το πλούσιο αρχείο της His Master's Voice με επιμέλεια του Κώστα Μπαλαχούτη κυκλοφόρησε ένα διπλό άλμπουμ με τίτλο "Από τις 78 Στροφές" που περιλαμβάνει σαράντα συνολικά ιστορικές ηχογραφήσεις της Καίτης Γκρέυ από το διάστημα 1953-1959. Μεταξύ άλλων περιλαμβάνεται η πρώτη της ηχογράφηση του 1953 με το τραγούδι "Να 'χεις χάρη που σε αγαπώ" του Γιώργου Μητσάκη, αλλά και κάμποσα ακόμη άλλα σπουδαία τραγούδια που την έφεραν στην κορυφή, όπως: "Το βουνό (1954) του Λουκά Νταράλα, "Εύχομαι και στα δικά σου" (1954) του Θόδωρου Δερβενιώτη, "Για κοίτα κόσμε" (1956) του Βασίλη Τσιτσάνη, "Άναψε το τσιγάρο" (1958) του Γεράσιμου Κλουβάτου και "Πάρε το δάκρυ μου" (1959) του Μανώλη Χιώτη. Περιλαμβάνονται επίσης συνθέσεις των Γιάννη Παπαϊωάννου, Χρήστου Κολοκοτρώνη, Μπάμπη Μπακάλη, Στέλιου Χρυσίνη, Βασίλη Καραπατάκη, Γρηγόρη Μπιθικώτση και άλλων. Στις δεύτερες φωνές ακούγονται ο Στέλιος Καζαντζίδης, ο Γιάννης Τατασόπουλος, ο Δημήτρης Ρουμελιώτης, ο Γιάννης Κυριαζής και το Τρίο Μπελκάντο.

Πόλυ Πάνου: Bouzoukee Party (1959)

Δεν πρόλαβα να αναφερθώ χθες στη δισκογραφική εταιρεία Nina και στη συνεργασία με τη συγκεκριμένη εταιρεία της μεγάλης λαϊκής μας τραγουδίστριας Πόλυς Πάνου μνημονεύοντας μια πρώιμη κυκλοφορία του 1959 και ιδού που είμαι σήμερα σε θέση να παρουσιάσω ακριβώς αυτή την άγνωστη έκδοση.

Υπενθυμίζω και πάλι ότι με έδρα τη Νέα Υόρκη είχε ιδρυθεί το 1957 από τον Έλληνα συνθέτη και μπουζουξή Πέτρο Νικολάου η εταιρεία δίσκων Nina Records, η οποία μάλιστα το 1967 μετέφερε την έδρα της στην Αθήνα, ενώ συνέχισε να δραστηριοποιείται ως τη δεκαετία του '70. Μόλις το 1959 λοιπόν εκδόθηκε από την εταιρεία ένας δίσκος 33 στροφών με τον αγγλόφωνο τίτλο "Bouzoukee Party" (sic) και ανάλογης αισθητικής εξώφυλλο που περιλαμβάνει δώδεκα λαϊκά κομμάτια στερεοφωνικά ηχογραφημένα, μεταξύ των οποίων και δύο οργανικά. Πρόκειται για επανεκτελέσεις γνωστών ("Μαντουβάλα", "Της ταβέρνας το ρολόι", "Τ' αδέρφια δε χωρίζουνε") και άγνωστων λαϊκών τραγουδιών διαφόρων δημιουργών, όπως ο Βασίλης Τσιτσάνης και ο Απόστολος Καλδάρας, που ερμηνεύονται από τη νεανική ακόμη φωνή της Πόλυς Πάνου, η οποία τότε ήταν μόλις δεκαεννέα χρονών, αλλά είχε ήδη χτίσει ένα σπουδαίο ρεπερτόριο με ηχογραφήσεις για τις 78 στροφές. 

Αξιοσημείωτα είναι τα δυο ορχηστρικά κομμάτια, ένα σε κάθε πλευρά του δίσκου. Το πρώτο έχει τίτλο "Bouzoukee Melodies" και είναι ένα αυτοσχεδιαστικό θέμα με σολίστ του μπουζουκιού τον Γιάννη Τατασόπουλο (1928-2001), ενώ το δεύτερο ονομάζεται "Politiko" κι έχει για σολίστ τον Γιάννη Σταματίου ή Σπόρο (1934-2011).

Πόλυ Πάνου: Πάμε σε κέντρα κοσμικά (1968)

Η Πόλυ Πάνου φέρεται ως αποκλειστική ερμηνεύτρια ενός ξεχασμένου δίσκου με τον αγγλόφωνο τίτλο "Bouzoukee Party", ο οποίος είχε εκδοθεί το 1959 στην Αμερική από τη δισκογραφική εταιρεία Nina, την οποία είχε ιδρύσει στη Νέα Υόρκη ο Έλληνας μπουζουξής Πέτρος Νικολάου. Αρκετά χρόνια αργότερα η έδρα της εταιρείας μεταφέρθηκε στην Ελλάδα επικεντρωμένη πάντα στο χώρο του λαϊκού τραγουδιού. Εκεί λοιπόν η Πόλυ Πάνου ηχογράφησε μερικούς προσωπικούς δίσκους αρχής γενομένης με τα "Δάκρυα" (1967), παρόλο που την ίδια εποχή η ίδια είχε ιδρύσει τη δική της εταιρεία (Βεντέττα).

Το 1968 λοιπόν η Πόλυ Πάνου πάλι από τη Nina μας έδωσε το δίσκο "Πάμε σε κέντρα κοσμικά", έναν κύκλο δώδεκα καθαόαιμων λαϊκών τραγουδιών, τα περισσότερα από τα οποία υπογράφονται από τον Χρήστο Κολοκοτρώνη, ενώ τα υπόλοιπα από τον Ιωάννη Πολίτη, τον Ηλία Ωρολογά, τον Δημήτρη Ευσταθίου και τον σύζυγό της Στέλιο Πελαγίδη. Τσιφτετέλια και καρσιλαμάδες, ζεϊμπέκικα και χασάπικα είναι οι λαϊκοί ρυθμοί που κυριαρχούν σε ένα υλικό που δεν ακούστηκε πολύ, ερμηνευμένο ωστόσο με τη γνωστή στέρεη ερμηνευτική πληρότητα της Πόλυς Πάνου στην εποχή της πλήρους φωνητικής της ωριμότητας.

Πόλυ Πάνου: Απόψε σ' αγαπώ (1978)

Από το αρχείο της Panivar, η οποία κληρονόμησε το υλικό που είχε δημιουργήσει η εταιρεία Βεντέττα της Πόλυς Πάνου και του Πάνου Γαβαλά από την τρίχρονη δραστηριότητά της (1966-1969), προήλθε εν πολλοίς το υλικό της χθεσινής μου παρουσίασης με ηχογραφήσεις της περιόδου 1957-1967, αν και προφανώς μεγάλο μέρος του ανήκει και στο αρχείο της Columbia που για άγνωστο λόγο βρέθηκε στη διάθεση της Panivar. 

Από την ίδια πηγή επίσης αντλήθηκε και το υλικό μιας προγενέστερης έκδοσης της Panivar το 1978 με αποκλειστική ερμηνεύτρια την Πόλυ Πάνου και τίτλο "Απόψε σ' αγαπώ". Ο δίσκος αυτός μοιάζει να αποτελεί τη συνέχεια της έκδοσης "Επιτυχίες 1957-1967" (1990) με δεκαέξι τραγούδια της Πόλυς Πάνου ηχογραφημένα (εικάζω) στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του '60 ως τις αρχές του '70. Δεν είναι από τα γνωστότερα τραγούδια της μεγάλης ερμηνεύτριας, αλλά είναι όλα ενδιαφέροντα και ερμηνευμένα με την ίδια πάντα εκφραστική δύναμη, ενώ υπογράφονται από μια πλειάδα γνωστών ή λιγότερο γνωστών λαϊκών δημιουργών, όπως η Ιωάννα Γεωργακοπούλου, ο Θόδωρος Δερβενιώτης, ο Μπάμπης Μπακάλης, ο Γιώργος Λαύκας, ο Στράτος Καμενίδης, ο Βασίλης Βασιλειάδης, ο Τάκης Σούκας, ο Λευτέρης Ζαμπέλης, ο Στέλιος Ζαφειρίου και ο νεότερος όλων Χρήστος Νικολόπουλος σε στίχους του Πυθαγόρα.

Πόλυ Πάνου: Τραγούδια από τις 78 & 45 στροφές (1990)

Συνεχίζοντας κατά κάποιο τρόπο το χθεσινό διπλό άλμπουμ της Columbia που εκδόθηκε το 2007 με ηχογραφήσεις της Πόλυς Πάνου για τις 78 στροφές από το διάστημα 1952-1960, σας παρουσιάζω μια προγενέστερη έκδοση της εταιρείας Panivar, η οποία κυκλοφόρησε το 1990 με 24 τραγούδια ηχογραφημένα στην περίοδο 1957-1967, καλύπτοντας δηλαδή το μεταβατικό στάδιο μεταξύ 78 και 45 στροφών που ήταν οι κυρίαρχες δισκογραφικές φόρμες εκείνα τα χρόνια. 

Ο επίσημος τίτλος της έκδοσης είναι: Επιτυχίες 1957-1967. Προφανώς η χρήση της λέξης "επιτυχίες" γίνεται με πολύ ελαστικά κριτήρια, αφού τα περισσότερα από τα τραγούδια αυτά δε γνώρισαν ιδιαίτερη επιτυχία, αν και είναι πολύ ενδιαφέροντα και μερικά φέρουν σπουδαίες υπογραφές, όπως του Μανώλη Χιώτη, της Ιωάννας Γεωργακοπούλου, του Χρήστου Κολοκοτρώνη, του Στέλιου Χρυσίνη, του Στέφανου Βαρτάνη, του Τάκη Σούκα, μαζί με τα κινηματογραφικά τραγούδια του Γιώργου Κατσαρού και του Μίμη Πλέσσα.

Θα σταθώ λίγο παραπάνω στα δυο τραγούδια του Μίμη Πλέσσα, αμφότερα σε στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου. Πρόκειται για τα τραγούδια: "Μην του μιλάτε του παιδιού" και "Τι σου 'κανα και πίνεις". Και τα δυο ηχογραφήθηκαν το 1967 για δίσκους μικρής διάρκειας της εταιρείας Βεντέττα, την οποία είχε ιδρύσει το 1966 η ίδια η Πόλυ Πάνου σε συνεργασία με τον Πάνο Γαβαλά και διέγραψε ένα σύντομο κύκλο δραστηριότητας ως το 1969 με δεκάδες ηχογραφήσεις σε δίσκους 45 στροφών. Το πρώτο τραγούδι βέβαια έγινε πασίγνωστο στη συνέχεια με τη φωνή του Γιάννη Πουλόπουλου, όπως ακούστηκε στην ταινία "Μια κυρία στα μπουζούκια" (1968), ενώ το δεύτερο, αν και ακούστηκε και στην ταινία "Όλγα αγάπη μου" (1968) με την ίδια την Πόλυ Πάνου, γρήγορα ξεχάστηκε εντελώς, για να ανασυρθεί από την αφάνεια λίγο μετά την κυκλοφορία της παρούσας έκδοσης με μια σειρά καινούργιων επανεκτελέσεων που έκαναν το τραγούδι ετερεχρονισμένα μια τεράστια επιτυχία!

Η έκδοση δυστυχώς της Panivar είναι πολύ φτωχή και πρόχειρη. Χαρακτηριστικές μάλιστα είναι οι εξόφθαλμες ανορθογραφίες στους τίτλους πολλών τραγουδιών! 

Πόλυ Πάνου: Από τις 78 στροφές (2007)

Όπως είπαμε χθες, η Πόλυ Πάνου εμφανίστηκε στη δισκογραφία το 1952 μόλις δώδεκα χρονών με το τραγούδι "Πήρα τη στράτα την κακιά" του Γρηγόρη Μπιθικώτση σε στίχους Χαράλαμπου Βασιλειάδη με δεύτερη φωνή αυτή του Σταύρου Πλέσσα. Το τραγούδι δε σημείωσε επιτυχία, ούτε κι άλλο ένα που της έγραψε την ίδια χρονιά ο Πρόδρομος Τσαουσάκης ("Ξαναρίχτα"), αλλά αυτό δεν την εμπόδισε να συνεχίσει ακάθεκτη στο ελληνικό πεντάγραμμο και να χτίσει με γοργούς ρυθμούς ένα πλούσιο ρεπερτόριο με δεκάδες ηχογραφήσεις για τις 78 στροφές ως το τέλος της δεκαετίας του '50 διαθέτοντας μια στιβαρή φωνητική χροιά με αρχοντικό στυλ που ανάγκασε όλους τους σπουδαίους λαϊκούς δημιουργούς της εποχής (Καλδάρας, Χιώτης, Μητσάκης, Δερβενιώτης, Ζαμπέτας, Χρυσίνης, Καραπατάκης κ.ά) να της εμπιστεύονται χωρίς επιφυλάξεις τα τραγούδια τους.

Το 2007 η δισκογραφική εταιρεία Minos-EMI αξιοποιώντας το πολύτιμο αρχείο της His Master's Voice έδωσε στην κυκλοφορία μια εξαιρετική σειρά με υλικό Από τις 78 Στροφές σε επιμέλεια του μουσικού παραγωγού και ερευνητή Κώστα Μπαλαχούτη. Από τη σειρά αυτή λοιπόν εκδόθηκε ένα διπλό ψηφιακό άλμπουμ με 40 συνολικά ηχογραφήσεις της Πόλυς Πάνου από τη χρυσή δεκαετία του λαϊκού τραγουδιού, τη δεκαετία του '50, όταν όλα τα τραγούδια εκδίδονταν ανά δύο σε δίσκους 78 στροφών, φυσικά σε μονοφωνικές εγγραφές. 

Ο πρώτος δίσκος καλύπτει την περίοδο 1952-1957 και φυσικά περιλαμβάνει τις δυο πρωτόλειες ηχογραφήσεις της ερμηνεύτριας που προαναφέραμε, καθώς και μια σειρά όχι και τόσο γνωστών τραγουδιών με τις υπογραφές των Απόστολου Καλδάρα, Μανώλη Χιώτη, Γιώργου Ζαμπέτα, Τάκη Λαβίδα, Θόδωρου Δερβενιώτη, Γιώργου Μητσάκη, Βασίλη Καραπατάκη και Στέλιου Χρυσίνη. 

Ο δεύτερος δίσκος περιλαμβάνει ηχογραφήσεις της περιόδου 1957-1960 με πολλά γνωστά τραγούδια που αποτέλεσαν σημεία αναφοράς στην καριέρα της τραγουδίστριας, όπως τα τραγούδια "Πάρε το δαχτυλίδι μου" (1957) του Γιώργου Μητσάκη, "Τ' αδέρφια δεν χωρίζουνε" (1957) του Απόστολου Καλδάρα σε στίχους Κώστα Βίρβου, "Άλλα μου λεν τα μάτια σου" (1958) των Θόδωρου Δερβενιώτη και Κώστα Μάνεση, "Ένα σφάλμα έκανα" (1960) πάλι του Θόδωρου Δερβενιώτη και "Δώστε μου μία συμβουλή" (1960) των Θόδωρου Δερβενιώτη και Νίκου Μουρκάκου. 

Η συλλογή κλείνει με το διάσημο οσκαρικό τραγούδι του Μάνου Χατζιδάκι "Τα παιδιά του Πειραιά" στην πρώτη ελληνική του εκτέλεση ηχογραφημένο το 1960 με την ορχήστρα του Θόδωρου Δερβενιώτη. 

Δίπλα στη μεγάλη ερμηνεύτρια ακούγονται σπουδαίοι επίσης τραγουδιστές, όπως ο Στέλιος Καζαντζίδης, ο Πρόδρομος Τσαουσάκης, ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, ο Γιάννης Κυριαζής, ο Γιάννης Τατασόπουλος, ο Πέτρος Αναγνωστάκης και ο Αντώνης Κλειδωνιάρης.

Πόλυ Πάνου: Σήμερον... (1971)

Περνάμε σήμερα σε μια άλλη ιέρεια του λαϊκού μας τραγουδιού, την Πολυτίμη Κολιοπάνου, την αγαπημένη ερμηνεύτρια Πόλυ Πάνου (1940-2013), η οποία, αν και νεότερη από τις συνοδοιπόρους της Καίτη Γκρέυ, Γιώτα Λύδια, Μαίρη Λίντα και Μαρινέλλα, μπήκε νωρίτερα απ' όλες στη δισκογραφία μόλις στα δώδεκά της χρόνια το 1952 με παρότρυνση του Γρηγόρη Μπιθικώτση, ο οποίος και της έγραψε το πρώτο της τραγούδι ("Πήρα τη στράτα την κακιά"), για να ακολουθήσει μια εξαιρετικά γόνιμη περίοδος ως το τέλος της ίδιας δεκαετίας με αμέτρητες ηχογραφήσεις σε δίσκους 78 στροφών συνεχίζοντας στις 45 στροφές με πάμπολλες επιτυχίες ευρείας αποδοχής. Το 1960 πρώτη αυτή ερμήνευσε στην Ελλάδα το διάσημο τραγούδι του Μάνου Χατζιδάκι "Τα παιδιά του Πειραιά", ενώ το 1962 συμμετείχε στην απόδοση των τραγουδιών του Σταύρου Ξαρχάκου για το θεατρικό "Κόκκινα φανάρια". Με τον Ξαρχάκο μάλιστα ξανασυναντήθηκε το 1995 στην πολύ πετυχημένη μουσική παράσταση "Αμάν αμήν". Λίγα χρόνια πριν φύγει από τη ζωή είδε να γνωρίζει τεράστια επιτυχία μια σπουδαία στιγμή της δίπλα στον Μίμη Πλέσσα που ήταν εντελώς ξεχασμένη ως την ώρα που κάποιοι νεότεροι τραγουδιστές (Ευδοκία, Μελίνα Ασλανίδου κ.ά.) την ανέσυραν από την αφάνεια. Μιλώ φυσικά για το έξοχο ζεϊμπέκικο "Τι σου 'κανα και πίνεις" σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου, το οποίο η ίδια είχε ηχογραφήσει το 1967 (για την εταιρεία της Βεντέτα), ενώ ακούστηκε και στην ταινία του Γιάννη Δαλιανίδη "Όλγα αγάπη μου" (1968), ατυχώς χωρίς την επιτυχία που θα του άξιζε.

Από την εξαιρετική σειρά αφιερωμάτων της Columbia (Regal) στους μεγάλους καλλιτέχνες του ρεπερτορίου της με γενικό τίτλο "Σήμερον..." ο δίσκος με το πορτρέτο της Πόλυς Πάνου κυκλοφόρησε το 1971 με δώδεκα λαϊκά διαμάντια που στοιχειοθετούν με τον πιο πειστικό τρόπο το ακαταμάχητο ρεπερτόριο της σπουδαίας ερμηνεύτριας. Αν και τα περισσότερα είναι σε δεύτερη εκτέλεση, αφού οι πρώτες τους ηχογραφήσεις έγιναν στα χρόνια της ακμής του ρεμπέτικου, οι ερμηνείες της Πόλυς Πάνου τα απογειώνουν σε βαθμό που κανείς σχεδόν δεν μπορεί να τα συνδέσει με άλλους ερμηνευτές, ακόμη κι αν αυτοί ήταν μεγέθη επιπέδου Τσαουσάκη ή Καζαντζίδη! Έχουμε λοιπόν συνθέσεις του Γιάννη Παπαϊωάννου ("Σβήσε το φως να κοιμηθούμε"), του Βασίλη Τσιτσάνη ("Μέσα στην πολλή σκοτούρα", "Τα λιμάνια", "Παίξε Χρήστο"), του Γιώργου Μητσάκη ("Το δαχτυλίδι"), του Απόστολου Καλδάρα ("Φέρτε μια κούπα με κρασί"), του Θόδωρου Δερβενιώτη ("Ένα σφάλμα έκανα") και του Γιάννη Καραμπεσίνη ("Εσένα δε σου άξιζε αγάπη"). Τραγούδια κλασικά με ερμηνείες απόλυτης εκφραστικής πληρότητας!

Γιώτα Λύδια: Δημοτικά τραγούδια από τις 78 & 45 στροφές (1986)

Όπως είδαμε και στη χθεσινή συλλογή ηχογραφήσεων της Γιώτας Λύδια για τις 78 στροφές, από το ξεκίνημα της καριέρας της και καθ' όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του '50 δεν περιορίστηκε αποκλειστικά στο λαϊκό ρεπερτόριο, αλλά πέρασε με μεγάλη επιτυχία και στο δημοτικό τραγούδι ηχογραφώντας δεκάδες διαμάντια της ελληνικής παράδοσης. Τo είχε δηλώσει άλλωστε και η ίδια ότι, παρόλο που η καταγωγή της ήταν σμυρνέικη, δεν είχε καμία δυσκολία να προσαρμόσει τα φωνητικά της χαρίσματα σε όλα τα είδη τραγουδιού και φυσικά του δημοτικού τραγουδιού και μάλιστα από κάθε μεριά του ελληνισμού.

Με το λιτό τίτλο λοιπόν "Τα Δημοτικά" η Minos-EMI εξέδωσε το 1986 ένα συγκεντρωτικό άλμπουμ με δεκατέσσερις μονοφωνικές ηχογραφήσεις δημοτικών τραγουδιών που ερμήνευσε η Γιώτα Λύδια στα πρώτα χρόνια της πορείας της στο ελληνικό πεντάγραμμο. Πρόκειται για αυθεντικές ηχογραφήσεις της περιόδου 1955-1961, οι περισσότερες φυσικά για δίσκους 78 στροφών, με πολύ καθαρό πάντως ήχο που φρόντισε η ψηφιακή τεχνολογία να τον κάνει ακόμη διαυγέστερο. Είναι τραγούδια που καλύπτουν όλες τις εκφάνσεις της δημοτικής μας παράδοσης, όπως αναπτύχθηκε σε πολύ ετερόκλητες γωνιές του ελληνισμού, τσάμικα, νησιώτικα, καλαματιανά, συρτά χορευτικά και άλλα, ερμηνευμένα με σεβασμό και υπέροχους φωνητικούς χρωματισμούς από τη μεγάλη ερμηνεύτρια. Μαζί της είχε κορυφαίους δεξιοτέχνες παραδοσιακών οργάνων, όπως ο Γιώργος Κόρος και ο Στέλιος Λαζάρου στο βιολί, ο Βαγγέλης Σούκας και ο Κώστας Κωστούλας στο κλαρίνο και ο Γιώργος Κουλαξίζης στο ακορντεόν. Στο τραγούδι μάλιστα "Θάλασσα πώς με πίκρανες" τη συνοδεύουν με τις κιθάρες τους ο Στέλιος Χρυσίνης και ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης!

Γιώτα Λύδια: Τραγούδια από τις 78 στροφές (1953-1959)

Η Γιώτα Λύδια εμφανίστηκε στη δισκογραφία στα 19 της χρόνια, σύζυγος ήδη του συνθέτη Στράτου Ατταλίδη, ο οποίος μάλιστα συμμετείχε στην πρωτόλεια ηχογράφησή της το 1953 με το τραγούδι του Γεράσιμου Κλουβάτου "Κάποια φωνή ακούστηκε" μαζί με το τραγούδι "Όποιος πολλά έχει βάσανα", όπου τη συνόδευσε ο Δημήτρης Ρουμελιώτης. Σε ολόκληρη τη δεκαετία του '50 η μεγάλη ερμηνεύτρια έκανε δεκάδες ηχογραφήσεις τραγουδιών που εκείνη την περίοδο καταγράφονταν σε δίσκους 78 στροφών, πριν κυριαρχήσει ως αποκλειστικός φορέας ήχου το 45άρι με δύο πάντα τραγούδια κι από τα μέσα της επόμενης δεκαετίας ο δίσκος μακράς διαρκείας 33 στροφών με διευρυμένο περιεχόμενο.

Από την πλούσια παρακαταθήκη τέτοιων ιστορικών ηχογραφήσεων για τις 78 στροφών που πραγματοποιήθηκαν στο διάστημα 1953-1959 έφτιαξα μια μεγάλη συλλογή 46 συνολικά τραγουδιών διαφόρων συνθετών από διάφορες χρονικές στιγμές αυτής της περιόδου. Όλα φυσικά είναι μονοφωνικά ηχογραφημένα σε μια πλούσια μουσική γκάμα που περιλαμβάνει ζεϊμπέκικα, τσιφτετέλια, ακόμη και δημοτικά τραγούδια που αποτέλεσαν ένα ξεχωριστό κομμάτι στο ερμηνευτικό ρπερτόριο της τραγουδίστριας.

Η συλλογή περιλαμβάνει, μαζί με τις δύο πρώτες ηχογραφήσεις του 1953, και μερικές εμβληματικές στιγμές της Γιώτας Λύδια που συνέβαλαν αποφασιστικά στην καθιέρωσή της ως μεγάλης δύναμης στο χώρο του λαϊκού πενταγράμμου. Ανάμεσά τους το αριστούργημα του Απόστολου Καλδάρα "Συ μου χάραξες πορεία" (1958) που νομίζω πως αποτελεί την κορυφαία ερμηνευτική στιγμή της μαζί ίσως με το μεταγενέστερο αριστούργημα του Άκη Πάνου "Η πιο μεγάλη ώρα". Ξεχωρίζει επίσης η εξαιρετική ερμηνεία του εμβληματικού τραγουδιού "Ηλιοβασιλέματα" (1958) του Μανώλη Χιώτη σε στίχους Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου σε παράλληλη ηχογράφηση με τη Μαίρη Λίντα. Άλλη μια ξεχωριστή ερμηνευτική στιγμή είναι το κλασικό τσάμικο "Ο γεροτσέλιγκας" (1957) που φέρει την υπογραφή του άγνωστου Γιώργου Τρίμη, ένα τραγούδι που άνοιξε ένα διαφορετικό δρόμο για την τραγουδίστρια με λαμπρές κατακτήσεις. Έχουμε επίσης τραγούδια του Βασίλη Τσιτσάνη, του Στελλάκη Περπινιάδη, του Βασίλη Καραπατάκη, του Μπάμπη Μπακάλη, του Θόδωρου Δερβενιώτη, του Στέλιου Καζαντζίδη, του Γρηγόρη Μπιθικώτση και άλλων. Στα περισσότερα τραγούδια οι στίχοι είναι γραμμένοι από τους ίδιους τους συνθέτες, αλλά έχουμε και αρκετά τραγούδια με στίχους του Κώστα Βίρβου, του Χρήστου Κολοκοτρώνη και του Κώστα Κοφινιώτη. Σε πολλά τραγούδια επίσης την τραγουδίστρια συνοδεύουν μεγάλοι λαϊκοί ερμηνευτές, όπως ο Στέλιος Καζαντζίδης, ο Μανώλης Αγγελόπουλος, ο Σταύρος Τζουανάκος, ο Στράτος Ατταλίδης και ο Πέτρος Αναγνωστάκης.

Γιώτα Λύδια: Μπορεί (1977)

Το 1977, ένα χρόνο μετά το "Επιστροφή στις ρίζες", η Γιώτα Λύδια ηχογράφησε έναν ακόμη κύκλο τραγουδιών για την Columbia με τίτλο "Μπορεί" που περιλαμβάνει δώδεκα λαϊκά και ελαφρολαϊκά τραγούδια εναρμονισμένα στον ήχο της εποχής που πάντως πέρασαν απαρατήρητα, χωρίς να γνωρίσουν κάποια απήχηση στο κοινό και φυσικά χωρίς να προσθέσουν κάτι στα ήδη σημαντικά κεκτημένα της μεγάλης ερμηνεύτριας.

Οκτώ από τα τραγούδια του δίσκου έγραψε ο Βασίλης Βασιλειάδης, ο υπερδραστήριος αυτός μουσικός, δεξιοτέχνης του ακορντεόν και του ηλεκτρικού αρμόνιου, που κατά καιρούς μας έδωσε πάμπολλα πασίγνωστα σουξέ σε ποικίλους ρυθμούς (τσιφτετέλια, ζεϊμπέκικα, ακόμη και σέικ!) συνεργαζόμενος με μεγάλα ονόματα του πενταγράμμου, όπως ο Στέλιος Καζαντζίδης, ο Πάνος Γαβαλάς και η Χάρις Αλεξίου. Οι στίχοι των τραγουδιών ανήκουν στη σύζυγό του Λούλα Παπαγιαννοπούλου και στη Μάρω Μπιζάνη.

Τα υπόλοιπα τέσσερα τραγούδια ανήκουν στον Νίκο Μιχαήλ, που δεν είναι άλλος από τον Τάκη Μουσαφίρη, το δημιουργό των μεγάλων σουξέ κατά τις δεκαετίες του '70 και '80 με ονόματα, όπως ο Δημήτρης Μητροπάνος, η Ρίτα Σακελλαρίου και ο Στράτος Διονυσίου.

Ο δίσκος συνολικά κινείται σε χαμηλούς ρυθμούς, χωρίς έστω κι ένα τραγούδι που θα μπορούσε να του δώσει την απαραίτητη εμπορική ώθηση. Συμπαθητικά κάπως ακούγεται το ομότιτλο τραγούδι του Μουσαφίρη που σε κάποια γυρίσματα του μπουζουκιού παραπέμπει εμφανώς στο μεγάλο σουξέ "Κάνε κάτι να χάσω το τρένο" που είχε κυκλοφορήσει ένα χρόνο νωρίτερα με τη φωνή του Δημήτρη Μητροπάνου! Η φωνή της ερμηνεύτριας παραμένει ζεστή κι εκφραστική, αν και της λείπει πια εκείνη η πηγαία γλυκύτητα των πρώτων της χρόνων. Πολύ μέτρια δουλειά.

Γιώτα Λύδια: Επιστροφή στις ρίζες (1976)

Μέσα στη δεκαετία του '70 η Γιώτα Λύδια είχε σταθερή δισκογραφική παρουσία με αρκετούς προσωπικούς δίσκους, όχι όμως σταθερή δισκογραφική στέγη, αφού για μια πενταετία ηχογραφούσε πότε στη Sonora ("Γιώτα Λύδια", 1971), πότε στην Olympia ("Χίλια μαχαίρια", 1973), πότε στην PanVox ("Μια Παρασκευή") και πότε στην Panivar ("Καινούργιοι δρόμοι", 1973, "Δυο φωτιές", 1975).

Τελικά το 1976 την ξαναβρίσκουμε στην Columbia, όπου στο δεύτερο μισό της δεκαετίας θα ηχογραφήσει δύο προσωπικούς δίσκους ("Επιστροφή στις ρίζες", "Μπορεί"), ενώ θα εμφανιστεί και δίπλα στον Στέλιο Καζαντζίδη σε κάποιες συλλογές παλιότερων ηχογραφήσεων της εταιρείας ("Ο Καζαντζίδης και τα ρεμπέτικα", "Ο Στέλιος Καζαντζίδης σε δημοτικά τραγούδια").

Ο δίσκος "Επιστροφή στις ρίζες" είναι ένας "σμυρνέικος" δίσκος, μια συλλογή δεκατεσσάρων τραγουδιών της σμυρνέικης σχολής που άνθισε τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα και μετέφερε στην κυρίως Ελλάδα τον ήχο της μετά το μοιραίο 1922 συμβάλλοντας αποφασιστικά στην ανάπτυξη του εγχώριου ρεμπέτικου τραγουδιού. Έχουμε τραγούδια των δύο μεγάλων μαστόρων του είδους Παναγιώτη Τούντα (1886-1942) και Ευάγγελου Παπάζογλου (1896-1943), αλλά και άλλων λιγότερο γνωστων δημιουργών, όπως ο Γιάννης Δραγάτσης ή Ογδοντάκης (1886-1958), ο Δημήτρης Λορέντζος ή Μπαρούσης (1860-1944), ο Αντώνης Νταλγκάς ή Διαμαντίδης (1892-1945) και ο νεότερος Στέφανος Βαρτάνης που γεννήθηκε στη Σμύρνη τη χρονιά της καταστροφής και φυσικά κατέφυγε στην Ελλάδα, όπου είχε μια αξιόλογη καριέρα ως βιολιστής και συνθέτης, ενώ υπήρξε και στενός συνεργάτης αργότερα του Στέλιου Καζαντζίδη, αλλά και της Γιώτας Λύδια.

Την επιμέλεια του δίσκου έχει κυρίως ο Αριστείδης Μόσχος με το σαντούρι του υπογράφοντας μάλιστα κι ο ίδιος κάποιες συνθέσεις ή διασκευάζοντας κάποια παραδοσιακά τραγούδια της Σμύρνης. Δίπλα του ο σπουδαίος σολίστ του μπουζουκιού Κώστας Παπαδόπουλος.

Η Γιώτα Λύδια συναντά τον Γιώργο Νταλάρα: Καλημέρα κυρία Λύδια (1984)

Η αυθεντική λαϊκή "καταγωγή" του Γιώργου Νταλάρα έχει παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο σε όλη του την καριέρα ως σήμερα, παρά την καταξίωσή του κυρίως μέσα από το "έντεχνο" υλικό που του εμπιστεύτηκαν στα πρώτα χρόνια του συνθέτες, όπως ο Σταύρος Κουγιουμτζής και ο Μάνος Λοΐζος. Η δισκογραφία του, αλλά και οι αμέτρητες ζωντανές του εμφανίσεις είναι πλημμυρισμένες από λαϊκά χρώματα που διατρέχουν το ελληνικό τραγούδι σε όλη του τη διαδρομή μέσα στον εικοστό αιώνα. Κι αν οφείλουμε να του πιστώσουμε ένα ρόλο πραγματικού μέντορα απέναντι σε πολλούς εκκολαπτόμενους καλλιτέχνες από ποικίλα μουσικά πεδία, αποτελεί επίσης αδιαμφισβήτητη αλήθεια ο απέραντος σεβασμός του για τους εμβληματικούς στυλοβάτες του ρεμπέτικου και λαϊκού τραγουδιού, το έργο των οποίων συστηματικά ανέδειξε με πολλές ηχογραφήσεις ξεκινώντας με τα τραγούδια του Απόστολου Καλδάρα (1971) και στη συνέχεια με ποικίλα αφιερώματα στο ρεμπέτικο και λαϊκό τραγούδι. 

Έτσι, δεν μπορεί να αποτελεί έκπληξη η συνάντησή του με τη Γιώτα Λύδια στο δίσκο "Καλημέρα κυρία Λύδια" που κυκλοφόρησε από τη Minos το 1984 κι επανέφερε στο προσκήνιο τη μεγάλη λαϊκή ερμηνεύτρια σε μια εποχή που, παρότι δεν είχε αποσυρθεί από το χώρο και κατά καιρούς έδινε το δισκογραφικό της παρών, ουσιαστικά πλέον είχε περάσει σε δεύτερο πλάνο και σχεδόν είχε ξεχαστεί. Με το δίσκο αυτό ο Γιώργος Νταλάρας κατέθεσε μια αξιέπαινη χειρονομία αβροφροσύνης και ευγνωμοσύνης σε μια ξεχωριστή εκπρόσωπο μιας άλλης εποχής, στην οποία ο ίδιος χρωστούσε τις δικές του μουσικές ρίζες. Κι έτσι ανέλαβε τη συνολική ευθύνη της παραγωγής φροντίζοντας ο ίδιος την επιλογή του υλικού, αλλά και την ενορχήστρωση και διεύθυνση της άψογης λαϊκής ορχήστρας που εκτελεί το συγκεκριμένο υλικό. Το αποτέλεσμα ακούγεται εξαιρετικό από κάθε άποψη. Δεκαπέντε τραγούδια από τις δεκαετίες του '50 και '60, συνθέσεις των Βασίλη Τσιτσάνη, Απόστολου Καλδάρα, Γιώργου Μουφλουζέλη, Μανώλη Χιώτη, Γιώργου Ζαμπέτα, Στέλιου Καζαντζίδη, Γρηγόρη Μπιθικώτση, Στράτου Ατταλίδη και άλλων, που ερμηνεύονται υποδειγματικά από τη Γιώτα Λύδια και τον Γιώργο Νταλάρα είτε σόλο, είτε σε ωραίες διφωνίες, διαμορφώνουν ένα συναρπαστικό ακρόαμα που γνώρισε μεγάλη εμπορική απήχηση, αφού ο δίσκος έγινε "χρυσός". Στις δεύτερες φωνές ακούγονται η Χαρούλα Αλεξίου, η Γλυκερία και ο Αγάθωνας Ιακωβίδης.

Γιώτα Λύδια: Σήμερον (1971)

Περνάμε σήμερα σε μια άλλη μεγάλη κυρία του λαϊκού μας τραγουδιού, τη Γιώτα Λύδια (ή Λίδια), κατά κόσμον Παναγιώτα Μανταράκη, η οποία γεννήθηκε στην Αθήνα το 1934 (με σμυρνέικη καταγωγή) και πρωτοεμφανίστηκε στη δισκογραφία το 1953 δίπλα στον σύζυγό της και συνθέτη Στράτο Ατταλίδη με δυο τραγούδια του Γεράσιμου Κλουβάτου ("Κάποια φωνή ακούστηκε", "Όποιος πολλά έχει βάσανα") ηχογραφώντας αρχικά στις 78 στροφές και στη συνέχεια στις 45 πάμπολλα λαϊκά και δημοτικά τραγούδια με μεγάλη επιτυχία, ενώ είχε και μια μικρή συνεργασία με τον Μίκη Θεοδωράκη στο έργο "Τραγούδι του νεκρού αδελφού" (1962). Μόλις το 1968 εκδόθηκε από την Columbia ο πρώτος προσωπικός της δίσκος 33 στροφών με τίτλο το όνομά της, για να ακολουθήσει την επόμενη χρονιά ένας δεύτερος από την ετικέτα Regal της ίδιας εταιρείας με τίτλο "Αναμνήσεις από την Ελλάδα". Παρέμεινε ενεργή μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του '90.

Το 1971 λοιπόν πάλι από τη Regal, στο πλαίσιο μιας μεγάλης δισκογραφικής σειράς με γενικό τίτλο "Σήμερον", κυκλοφόρησε κι ένας δίσκος με αποκλειστική ερμηνεύτρια τη Γιώτα Λύδια. Ο δίσκος ουσιαστικά αποτελεί μια συλλογή δώδεκα παλιότερων ηχογραφήσεων της ερμηνεύτριας με τα πιο γνωστά τραγούδια που έχτισαν την εικόνα της και την εδραίωσαν στις μεγάλεις δυνάμεις του χώρου. Επτά από τα δώδεκα τραγούδια γράφτηκαν από τον σύζυγό της Στράτο Ατταλίδη, όλα σε στίχους του Κώστα Βίρβου, μερικά από τα οποία ("Αχ, ας μπορούσα", "Γιατί θες να φύγεις", "Πες μου γιατί") υπήρξαν τεράστιες επιτυχίες κι ακούστηκαν πολύ στον καιρό τους. Κορυφαία πάντως στιγμή του δίσκου και - κατά τη γνώμη μου - της καριέρας της ολόκληρης το αριστουργηματικό αργό χασάπικο "Συ μου χάραξες πορεία" του Απόστολου Καλδάρα, γραμμένο το 1958 αρχικά για τις 78 στροφές. Ο δίσκος περιλαμβάνει επίσης τραγούδια των Νίκου Καρανικόλα, Νίκου Δαλέζιου, Στελάκη Περπινιάδη και Κώστα Παπαδόπουλου. 

Μαίρη Λίντα: Το Ελληνικό Τραγούδι, αρ.15 (2006)

Δε θα ήταν ολοκληρωμένη η δισκογραφική εικόνα της μεγάλης λαϊκής ερμηνεύτριας Μαίρης Λίντα, χωρίς μια τελευταία ανθολογία που να καλύπτει την όψιμη φάση της καριέρας της, δηλαδή τη δεκαετία του '70, όταν πια πορεύονταν χωρίς τον σύντροφο και διαρκή αιμοδότη του ρεπερτορίου της Μανώλη Χιώτη, περνώντας σταδιακά στο χώρο το ελαφρολαϊκού ήχου που τότε ήταν κυρίαρχος στο ελληνικό τραγούδι.

Το 2006 λοιπόν η Universal στο πλαίσιο μιας ευρείας αφιερωματικής σειράς σε μεγάλες μορφές του ελληνικού τραγουδιού με γενικό τίτλο Το Ελληνικό Τραγούδι αφιέρωσε τον υπ' αριθμό 15 δίσκο στη Μαίρη Λίντα και μάλιστα με υλικό αποκλειστικά επιλεγμένο από την περίοδο που προαναφέραμε και συγκεκριμένα από ηχογραφήσεις που κυκλοφόρησαν σε σκόρπια 45άρια κατά το διάστημα 1969-1974. Συνολικά περιλαμβάνονται 18 τραγούδια, από τα οποία τα έξι γράφτηκαν από τον Ζακ Ιακωβίδη, άλλα έξι από τον Νάκη Πετρίδη, ενώ από δύο τραγούδια συνεισέφεραν ο Χρήστος Νικολόπουλος, ο Τόλης Βοσκόπουλος και ο Τάκης Μουσαφίρης. Γνωστότερο απ' όλα το ωραίο ζεϊμπέκικο "Στάξε φωτιά καρδούλα μου" του Ζακ Ιακωβίδη σε στίχους Ηλία Λυμπερόπουλου που είχε κυκλοφορήσει το 1969. Στο τραγούδι "Ξανθέ μου άγγελε" του Νάκη Πετρίδη συμμετέχουν στα φωνητικά ο Γιάννης Βογιατζής και η άγνωστη ακόμη τότε Χριστιάνα. Η φωνή της Λίντα παραμένει ακμαία και αποδίδει τα τραγούδια με την ίδια πάντα στέρεη εκφραστική της δύναμη.

Κλείνοντας αυτό το μικρό αφιέρωμα θα πρέπει να πούμε ότι στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του '70 η Μαίρη Λίντα πέρασε στη δισκογραφική στέγη της PanVox, όπου ηχογράφησε τέσσερις συνολικά προσωπικούς δίσκους κατά το διάστημα 1976-1981, πριν αποσυρθεί από το προσκήνιο. Ένας από αυτούς με τίτλο "Η Μαίρη Λίντα σήμερα τραγουδά το χθες" (1977) περιλαμβάνει νέες επανεκτελέσεις τραγουδιών του Μανώλη Χιώτη.

Η Μαίρη Λίντα τραγουδά Μανώλη Χιώτη: Το τελευταίο ηλιοβασίλεμα (1970)

Συνεχίζουμε αυτή τη σύντομη αναφορά στην προσωπική δισκογραφία της μεγάλης λαϊκής ερμηνεύτριας Μαίρης Λίντα με ένα άλμπουμ αποκλειστικά αφιερωμένο στην ιστορική και μακροχρόνια συνεργασία της με τον σύζυγό της συνθέτη και απαράμιλλο δεξιοτέχνη του μπουζουκιού Μανώλη Χιώτη, μια συνεργασία που κράτησε περίπου μια δεκαετία και ολοκληρώθηκε το 1966 (ή 1967), όταν οι δρόμοι τους χώρισαν σε προσωπικό και δισκογραφικό επίπεδο, έστω κι αν υπήρξε μια σύντομη επανένωση το 1968 σε νυχτερινό μαγαζί που τερματίστηκε πάντως άδοξα.

Το 1970 λοιπόν, το μοιραίο εκείνο έτος που έφυγε πρόωρα από τη ζωή ο Μανώλης Χιώτης στα πενήντα μόλις χρόνια του, η Minos μέσω της θυγατρικής της ετικέτας Margo εξέδωσε έναν αφιερωματικό δίσκο με τίτλο "Το τελευταίο ηλιοβασίλεμα", τίτλο προφανώς συμβολικό με σαφή αναφορά στον πρόσφατο θάνατο του μεγάλου συνθέτη παράλληλα με την υπόμνηση του πιο εμβληματικού του ίσως τραγουδιού ("Ηλιοβασιλέματα"), αν και το συγκεκριμένο τραγούδι δεν περιλαμβάνεται στο σώμα του δίσκου. 

Δώδεκα κλασικά τραγούδια του Μανώλη Χιώτη γραμμένα κατά τις δύο προηγούμενες δεκαετίες εδώ ακούγονται σε νέα εκτέλεση από τη Μαίρη Λίντα και μάλιστα στερεοφωνικά ηχογραφημένα κάπου στα μέσα της δεκαετίας του '60 με αστραφτερή ενορχήστρωση που σπάει τα στεγανά του τυποποιημένου λαϊκού ήχου ενσωματώνοντας κάθε είδους ηχοχρώματα και ρυθμούς που ξεπερνούν τα όρια των καθιερωμένων λαϊκών δρόμων υιοθετώντας ποικίλους ρυθμούς, ακόμη και λάτιν, από το διεθνές μουσικό στερέωμα. Άλλωστε οι συχνές επισκέψεις του ζεύγους στην Αμερική είχε δώσει την ευκαιρία στον ανήσυχο δημιουργό να γνωρίσει και σταδιακά να ενστερνιστεί διεθνή μουσικά ρεύματα και όργανα, με τα οποία αρέσκονταν να πειραματίζεται ασταμάτητα, έτσι που να μπορούμε με βεαιότητα να πούμε ότι θα ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα η εξέλιξη του δημιουργού, αν ζούσε περισσότερο.

Η Μαίρη Λίντα αποδίδει με ακαταμάχητη εκφραστική δύναμη τα υπέροχα τραγούδια του δίσκου συμβάλλοντας αποφασιστικά στην τεράστια απήχηση που γνώρισαν στο κοινό της εποχής. Παρόλο που η ίδια συνέχισε τη πορεία της στο τραγούδι για μια δεκαετία πάνω κάτω ακόμη μετά το θάνατο του Χιώτη, ποτέ δεν κατάφερε να ξεπεράσει τις οριακές κατακτήσεις που είχε πετύχει δίπλα του και ιδιαίτερα τις εμβληματικές ερμηνείες που καταγράφονται στον αριστουργηματικό αυτό δίσκο.

Μαίρη Λίντα: Άκου τ' αηδόνια (1987)

Συνεχίζοντας το αφιέρωμά μας στη μεγάλη λαϊκή ερμηνεύτρια Μαίρη Λίντα περνάμε στις ηχογραφήσεις της από τη δεκαετία του '60, σε μια εποχή που η καριέρα της ήταν απόλυτα δεμένη με τον Μανώλη Χιώτη ως το 1967 που χώρισαν οι δρόμοι τους, χωρίς ωστόσο στο διάστημα αυτό να έχει περιορίσει το ρεπερτόριό της αποκλειστικά στα τραγούδια του συζύγου της, με τον οποίο πάντως ήταν αχώριστο δίδυμο στις ζωντανές τους εμφανίσεις, αλλά και σε πάμπολλες ελληνικές ταινίες της εποχής. 

Το 1987 η ΕΜΙ με επιμέλεια παραγωγής από τον Δημήτρη Ράνιο εξέδωσε ένα αναμνηστικό άλμπουμ για την τραγουδίστρια με τίτλο "Άκου τ' αηδόνια" αφιερωμένο στις ηχογραφήσεις της κατά το πρώτο μισό της δεκαετίας του '60 και μάλιστα με αρκετά δείγματα των ποικίλων συνεργασιών της με πολλούς δημιουργούς της εποχής, όχι μόνο από το χώρο του καθαρόαιμου λαϊκού τραγουδιού, αλλά και από το πεδίο του πρώιμου "έντεχνου" που είχαν αρχίσει να χτίζουν συνθέτες, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μάνος Χατζιδάκις και ο Γιάννης Μαρκόπουλος. Στο ένθετο σημείωμα του δίσκου άλλωστε γίνεται η σχετική επισήμανση: "Πολλοί έχουν την εσφαλμένη αντίληψη ότι η Μαίρη Λίντα είναι αποκλειστική ερμηνεύτρια των τραγουδιών του Μανώλη Χιώτη. Λίγοι είναι εκείνοι που γνωρίζουν ότι παράλληλα η Λίντα ερμήνευσε σε δίσκους και τραγούδια πολλών άλλων συνθετών, παλιών αλλά και νεότερων". 

Η συλλογή "Άκου τ' αηδόνια" επιβεβαιώνει αυτήν ακριβώς την πραγματικότητα. Αν και η βαριά σκιά του Χιώτη έμμεσα ή άμεσα είναι πάντα παρούσα, το υλικό της συγκεκριμένης ανθολογίας προέρχεται από τις σκόρπιες συνεργασίες της με λαϊκούς συνθέτες κατά το διάστημα 1960-1967, ενώ γίνεται και μια φευγαλέα αναφορά στη συνεργασία της με τον Θεοδωράκη και τον Χατζιδάκι. Από τις πιο ενδιαφέρουσες στιγμές του δίσκου είναι το άγνωστο τραγούδι "Άι γοργόνα καλομοίρα" του Γιάννη Μαρκόπουλου σε στίχους του Κώστα Γεωργουσόπουλου από ανέκδοτη ηχογράφηση του 1962. Έχουμε επίσης δυο τραγούδια της Λιάνας Ρουσιάνου με τη χαρακτηριστική βιολιστική συνοδεία του Βύρωνα Κολάση, ένα από τα οποία ("Χορεύει μια πεντάμορφη") έλαβε μέρος στο 3ο Φεστιβάλ Ελληνικού Τραγουδιού το 1961. Έχουμε επίσης τραγούδια του Γιάννη Παπαϊωάννου, του Βασίλη Τσιτσάνη, του Γιώργου Μητσάκη, του Απόστολου Καλδάρα, του Κώστα Καπνίση, του Ζαχαρία Δελμούζου, του Βαγγέλη Πιτσιλαδή και φυσικά του Μανώλη Χιώτη. Εκτός από τα δυο πασίγνωστα τραγούδια των Θεοδωράκη ("Βάρκα στο γιαλό") και Χατζιδάκι ("Κάνε τον πόνο σου χαρά") που αποδίδει η Λίντα σε δεύτερη εκτέλεση, το γνωστότερο και νεότερο από τα υπόλοιπα τραγούδια της συλλογής είναι αυτό που έδωσε και τον τίτλο στο δίσκο ("Άκου τ' αηδόνια"), το οποίο γράφτηκε το 1967 κι έχει μουσική του Γιώργου Ζαμπέτα και στίχους του Χαράλαμπου Βασιλειάδη.

Για τη φωνή της Μαίρης Λίντα, ώριμη πια και μελίρρυτη, κάθε σχόλιο εκτός από περιττό ίσως να είναι και επιζήμιο! Καμιά φορά σκέφτομαι, ακούγοντας αυτή τη φωνή, μήπως ο σωστός τίτλος του δίσκου θα ήταν: "Άκου τ' αηδόνι"!

Μαίρη Λίντα: Η Χρυσή Εποχή (1985)

Στα μέσα της δεκαετίας του '80 (1984-1986) η δισκογραφική εταιρεία Minos υπό την ετικέτα Margo έθεσε στην κυκλοφορία μια μεγάλη σειρά αφιερωμάτων στα κορυφαία ονόματα του κλασικού ρεμπέτικου και λαϊκού τραγουδιού με γενικό τίτλο "Η Χρυσή Εποχή" απλωμένη σε δεκαοκτώ συνολικά αναλογικούς δίσκους βινυλίου. Ο υπ' αριθμόν 16 δίσκος της σειράς ήταν αφιερωμένος στη Μαίρη Λίντα, δεύτερο κατα σειρά αφιέρωμα της εταιρείας στην κορυφαία λαϊκή ερμηνεύτρια, τρία χρόνια μετά το δίσκο "Το ξεκίνημα" (1982). Και όπως και στον πρώτο δίσκο, έτσι κι εδώ το ανθολογημένο υλικό - υπό την επιμέλεια του Δημήτρη Ράνιου - προέρχεται από τις πρώιμες ηχογραφήσεις της τραγουδίστριας κατά τη δεκαετία του '50.

Ο δίσκος περιλαμβάνει συνολικά δεκατέσσερα τραγούδια γραμμένα στο μεταβατικό στάδιο μεταξύ ρεμπέτικου και κλασικού λαϊκού. Ο Βασίλης Τσιτσάνης με πέντε τραγούδια έχει τον πρώτο λόγο ως κύριος εκπρόσωπος της όψιμης ρεμπέτικης περιόδου. Ξεχωρίζει το αριστουργηματικό ζεϊμπέκικο "Περιπλανώμενη ζωή", γραμμένο το 1954 με πρώτη ερμηνεύτρια τη Σωτηρία Μπέλλου. Ο Μανώλης Χιώτης είναι επίσης παρών με τέσσερα από τα λιγότερο γνωστά τραγούδια του. Συμμετέχουν επίσης οι συνθέτες Κώστας Καπλάνης, Γιάννης Βέλλας, Γιάννης Τατασόπουλος, Σπύρος Καλφόπουλος και Δημήτρης Κυριαζόπουλος. Στα φωνητικά συμμετέχουν ο Βασίλης Τσιτσάνης, ο Μανώλης Χιώτης, ο Θανάσης Ευγενικός και το Τρίο Μπριλλάντε. Η ερμηνεία της Μαίρης Λίντα, κάπως άγουρη ακόμη, αποδίδει πάντως τα τραγούδια πολύ εκφραστικά, αν και το φωνητικό της ηχόχρωμα είναι ακόμη αδιαμόρφωτο θυμίζοντας πολύ τη φωνή της Μαρίκας Νίνου.

Μαίρη Λίντα: Το ξεκίνημα (1982)

Χωρίς αμφιβολία η Μαίρη Λίντα (πραγματικό όνομα: Μαρία Δημητροπούλου, γενν. 1935) είναι μια από τις μεγάλες κυρίες του λαϊκού μας τραγουδιού και μια από τις ωραιότερες φωνές που ανέδειξε διαχρονικά το ελληνικό πεντάγραμμο κατά τις δεκαετίες '50 και '60, όταν βρισκόταν δυναμικά στο προσκήνιο με αμέτρητες ηχογραφήσεις, αρχής γενομένης το 1952 με το τραγούδι "Πικρό ποτήρι" του Κώστα Καπλάνη, τις περισσότερες φυσικά με τραγούδια του τότε συζύγου της (1959-1967) και αξεπέραστου δεξιοτέχνη του μπουζουκιού Μανώλη Χιώτη. Και βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι είχε  σπουδαίες συνεργασίες και με τους δυο κορυφαίους μας συνθέτες, τον Μάνο Χατζιδάκι και τον Μίκη Θεοδωράκη, κυρίως με τον δεύτερο, ο οποίος την αξιοποίησε αρχικά στον κλασικό κύκλο τραγουδιών "Αρχιπέλαγος" (1960), αλλά και σε μια δεύτερη σπουδαία εκτέλεση του "Επιτάφιου" (1961).

Το 1982 η Minos (Margo) εξέδωσε ένα τιμητικό δίσκο αφιερωμένο στις πρώτες ηχογραφήσεις της Μαίρης Λίντα από τα χρόνια του '50. Την έκδοση επιμελήθηκε ο Κώστας Χατζηδουλής. Ο δίσκος επιγράφεται "Το ξεκίνημα" και περιλαμβάνει δώδεκα λαϊκά τραγούδια ηχογραφημένα μονοφωνικά σε διαφορετικές χρονικές στιγμές. Τα πέντε από αυτά φέρουν την υπογραφή του Μανώλη Χιώτη, ο οποίος τη συνοδεύει και στα φωνητικά μαζί με το υπέροχο μπουζούκι του. Τρία από αυτά τα τραγούδια ("Ηλιοβασιλέματα", "Αφού το θες", "Έρωτά μου κατεργάρη") ανήκουν στο κλασικό ρεπερτόριο της ερμηνεύτριας και δεν έπαψαν μέχρι σήμερα να ακούγονται. Σε δεύτερη εκτέλεση επίσης περιέχεται το κλασικό ρεμπέτικο του Βασίλη Τσιτσάνη "Παίξτε μπουζούκια" σε μια πρώιμη ερμηνεία, όπου δύσκολα μπορεί κανείς να αναγνωρίσει το οικείο φωνητικό ηχόχρωμα της ερμηνεύτριας. Τα υπόλοιπα τραγούδια αποτελούν συνθέσεις των Κώστα Καπλάνη, Μιχάλη Σουγιούλ, Γεράσιμου Κλουβάτου και Αρίστου Τριανταφυλλίδη. Στα φωνητικά συνοδεύουν ο Πάνος Γαβαλάς, ο Σπύρος Ζαγοραίος, ο Στέλιος Σουγιουλτζής, η Αλέκα Φοίβου και ο Φώτης Δούσης.

Μαίρη Μαράντη: Ο πρώτος προσωπικός της δίσκος (1972)

Έφυγε από τη ζωή πριν από μερικές ημέρες η καλή λαϊκή τραγουδίστρια της δεκαετίας του '70 Μαίρη Μαράντη (1950-2023), κατά κόσμον Μαρία Τσεκούρα, η αποκαλούμενη και "Βασίλισσα της πίστας", καθώς πράγματι για μερικά χρόνια στο πρώτο μισό κυρίως του '70 αποτελούσε μεγάλο όνομα στη νυχτερινή ζωή της Αθήνας.

Στη δισκογραφία η Μαίρη Μαράντη πρωτοεμφανίστηκε το 1969 δίπλα στον πρώτο της μέντορα και σύζυγο Γιάννη Καραμπεσίνη (1931-2011), ο οποίος υπήρξε σπουδαίος μπουζουξής, αλλά και συνθέτης με πάμπολλες λαϊκές επιτυχίες στο ενεργητικό του, καθώς και αμέτρητες εμφανίσεις στον παλιό ελληνικό κινηματογράφο της δεκαετίας του '60. 

Η Μαράντη με τον Καραμπεσίνη ηχογράφησαν αρκετά τραγούδια για τις 45 στροφές στο διάστημα 1969-1971, τα οποία συγκεντρώθηκαν σε μια συλλογή που κυκλοφόρησε από την ΕΜΙ το 1972 με τίτλο το όνομα της νεαρής τραγουδίστριας συνιστώντας έτσι τον πρώτο της προσωπικό δίσκο, για να ακολουθήσουν ως το τέλος της ίδιας δεκαετίας άλλοι τρεις προσωπικοί δίσκοι για λογαριασμό της Polydor, ενώ στη συνέχεια αραίωσε πολύ την παρουσία της στη δισκογραφία ως τα μέσα του '90 και σταδιακά χάθηκε εντελώς από το προσκήνιο. Νωρίτερα, το 1971, συμμετείχε στο μεγάλο δίσκο του Λυκούργου Μαρκέα "Χαλάλι σου ζωή" δίπλα σε μια πλειάδα άλλων ερμηνευτών αποδίδοντας δύο τραγούδια, από τα οποία το ένα ("Μαλώσαμε μαλώσαμε") σε στίχους του Θάνου Σοφού σημείωσε τεράστια εμπορική επιτυχία κι έκανε το όνομά της γνωστό στο πανελλήνιο.

Ο πρώτος λοιπόν προσωπικός της δίσκος του 1972 με τίτλο "Μαίρη Μαράντη" περιλαμβάνει δώδεκα λαϊκά τραγούδια, από τα οποία τα δέκα ανήκουν στον Γιάννη Καραμπεσίνη (μουσική και στίχοι). Μεγάλη επιτυχία σημείωσαν τα τσιφετέλια "Έχω κάψες" και "Τη ζωή μου τη χάλασα". Ο δίσκος περιλαμβάνει επίσης το μεγάλο σουξέ "Μαλώσαμε μαλώσαμε" του Λυκούργου Μαρκέα που προαναφέραμε, καθώς και το θαυμάσιο λαϊκό τραγούδι "Δός μου να πιω" του Άκη Πάνου που ασφαλώς είναι και το ωραιότερο της συλλογής.

Ο Βασίλης Λέκκας τραγουδά Στέλιο Καζαντζίδη (2015)

Ο Βασίλης Λέκκας, έχοντας πίσω του τις μεγάλες συνεργασίες με σημαντικούς δημιουργούς, όπως ο Γιάννης Σπάθας, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Γιάννης Μαρκόπουλος και ο Γιώργος Τρανταλίδης, συνεχίζει ακατάπαυστα μέχρι σήμερα να δίνει το παρών στη δισκογραφία, πότε με προσωπικές δουλειές και πότε με συμμετοχές σε δίσκους διαφόρων παλιότερων ή νεότερων δημιουργών, όπως ο Γιώργος Καζαντζής, ο Νίκος Πιτλόγλου, ο Σάκης Παπαδημητρίου, ακόμη και η Βάσω Αλλαγιάννη. Οι πιο πρόσφατες δισκογραφικές του εμφανίσεις ήρθαν το 2020 με τον κύκλο τραγουδιών "Κατάρτι κι ατμός" του Γιώργου Καζαντζή και το δίσκο "Μεταξύ συρμού και αποβάθρας" του Νίκου Πιτλόγλου μέσα στο 2023.

Θα ήθελα ωστόσο να κλείσω αυτό το εκτεταμένο αφιέρωμα στη δισκογραφία του σπουδαίου ερμηνευτή με μια εντελώς αλλιώτικη ηχογράφηση που κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Διάπλαση το 2015 σε μορφή μικρού βιβλίου με συνοδευτικά κείμενα των Κώστα Μπαλαχούτη και Κώστα Κοκκώνη. Πρόκειται για ένα διπλό ψηφιακό άλμπουμ με τίτλο "Να σου δώσω μια να σπάσεις" παρμένο από το κλασικό τραγούδι του Απόστολου Καλδάρα και της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου "Γυάλινος κόσμος" που ερμήνευσε πριν από αρκετές δεκαετίες ο Στέλιος Καζαντζίδης. Ουσιαστικά λοιπόν πρόκειται για ένα αφιέρωμα στον μεγάλο λαϊκό βάρδο με 24 επιλεγμένα τραγούδια από το τεράστιο ρεπερτόριό του που καλύπτει σχεδόν μισό αιώνα πορείας στο λαϊκό τραγούδι με εμβληματικές ερμηνείες που τον κατέστησαν αληθινό θρύλο. Η ανθολογία περιλαμβάνει συνθέσεις των Απόστολου Καλδάρα, Μίκη Θεοδωράκη, Μάνου Λοΐζου, Άκη Πάνου, Χρήστου Νικολόπουλου, Τάκη Σούκα και άλλων. Ο ίδιος ο Βασίλης Λέκκας με σημείωμά του στην έκδοση μας εξηγεί την απόφασή του να περάσει σε ένα τόσο διαφορετικό ρεπερτόριο:

«Τραγουδώ και τιμώ τον Στέλιο Καζαντζίδη και τα τραγούδια που αποτυπώνουν τον λαϊκό μας πολιτισμό. Τραγούδια που αποκαλύπτουν τη νεότερη ελληνική περιπέτεια. Μια περιπέτεια που –μέσα από τη φωνή του– ταξίδεψε σ’ ολόκληρο τον κόσμο, σκορπίζοντας παντού βαθιά συγκίνηση. Ο Στέλιος έγινε μέλος κάθε ελληνικής οικογένειας. Έτσι τον ένιωσα κι εγώ, σαν άνθρωπο δικό μου. Έτσι θα τον τραγουδήσουμε, με την ψυχή και την αλήθεια που συμβολίζει για τον καθένα μας».

Ο Λέκκας τολμά να αναμετρηθεί με το μύθο του Καζαντζίδη έχοντας ήδη πίσω του πάμπολλες πετυχημένες απόπειρες σε ποικίλα μουσικά είδη. Η προσπάθειά του είναι πράγματι ένα μεγάλο ρίσκο, γιατί οι ερμηνείες του Καζαντζίδη έχουν στοιχειώσει στο μυαλό και την ψυχή γενεών και γενεών, ώστε να μοιάζει ιεροσυλία κάθε απόπειρα από κάποιον νεότερο ερμηνευτή να "πειράξει" αυτά τα ιερά και όσια της λαϊκής μας παράδοσης. Έτσι, δεν είμαι σίγουρος αν τα κατάφερε ο Λέκκας. Μετά από κάμποσες ακροάσεις παραμένω αναποφάσιστος. Είμαι σίγουρος πάντως ότι έδωσε αληθινή ψυχή στις ερμηνείες του και κατάφερε τουλάχιστον να τις διεκπεραιώσει σε ένα πολύ αξιοπρεπές επίπεδο, χωρίς να αμφιβάλλω ότι αρκετοί νεότεροι ακροατές που δεν έχουν βιωματική ταύτιση με την εποχή του Καζαντζίδη ενδεχομένως και να αποδεχθούν χωρίς επιφυλάξεις την προσέγγισή του.

Ο Βασίλης Λέκκας τραγουδά Θεοδωράκη: Ασίκικο Πουλάκη (1996)

Η δεκαετία του '90 υπήρξε ιδιαίτερα παραγωγική για τον Μίκη Θεοδωράκη, τόσο στο πεδίο της λόγιας μουσικής, όσο και στο χώρο του τραγουδιού με αρκετούς καινούργιους κύκλους τραγουδιών συχνά βασισμένων σε μελοποιημένη ποίηση. Μέσα στο 1996 μάλιστα κυκλοφόρησαν τρεις τέτοιοι κύκλοι με πρωτότυπο υλικό και συγκεκριμένα οι κύκλοι: "Πολιτεία Δ'" (με τον Πέτρο Γαϊτάνο), "Τα Λυρικότερα" ή "Poetica" (με τη Μαρία Φαραντούρη) και "Ασίκικο Πουλάκη".

Ο τρίτος από αυτούς τους κύκλους με τον περίεργο τίτλο "Ασίκικο Πουλάκη" είχε για αποκλειστικό ερμηνευτή τον Βασίλη Λέκκα σε μια εποχή που ο σπουδαίος ερμηνευτής είχε ήδη ολοκληρώσει την πρώτη φάση της συνεργασίας του με τον κιθαρίστα και συνθέτη Γιάννη Σπάθα κι αναζητούσε τη συνέχεια της καριέρας του. Τότε λοιπόν βρέθηκε στο δρόμο του ο Μίκης, ο οποίος είχε ολοκληρώσει το 1995 τη σύνθεση του νέου κύκλου τραγουδιών του πάνω σε στίχους του ποιητή Μιχάλη Γκανά κι αποφάσισε να το εμπιστευτεί στο πετυχημένο δίδυμο Σπάθα-Λέκκα, τον πρώτο ως ενορχηστρωτή και τον δεύτερο ως ερμηνευτή.

Στα 70 του ήδη χρόνια ο χαλκέντερος συνθέτης δεν έπαψε να αναζητά νεόυς εκφραστικούς κώδικες κι έτσι αυτή τη φορά κατέφυγε στους μελωδικούς δρόμους και τους ασύμμετρους ρυθμούς της μικρασιατικής παράδοσης, κάτι σαν ένα φόρο τιμής στην καταγωγή της μητέρας του από τον Τσεσμέ, απέναντι από τη Χίο. Έτσι έγραψε τραγούδια «ασίκικα» (δηλαδή "λεβέντικα"), ακολουθώντας τους δρόμους της μικρασιατικής παράδοσης, προσθέτοντας τη λέξη "Πουλάκη" που ήταν το πατρικό επώνυμο της μητέρας του Ασπασίας Πουλάκη. Ο Μιχάλης Γκανάς ανταποκρίθηκε απόλυτα στο πνεύμα του συγκεκριμένου ύφους προσθέτοντας μάλιστα ως επίλογο το τραγούδι «Οι δρόμοι του Αρχάγγελου» που παραπέμπει στην ομώνυμη μεγάλη αυτοβιογραφία του συνθέτη (1986). 

Ο δίσκος περιλαμβάνει δέκα συνολικά τραγούδια, ένα από τα οποία ("Η κάθοδος των Δωριέων") σε στίχους του συνθέτη ακούγεται σε δεύτερη εκτέλεση από τον ίδιο, καθώς προέρχεται από το δίσκο "Διόνυσος" (1985), όπου το είχε ερμηνεύσει ο Θανάσης Μωραΐτης.  Ο Βασίλης Λέκκας καταθέτει μια συγκλονιστική ερμηνεία υψηλής εκφραστικής δύναμης αποδεικνύοντας την ευκολία του να μεταπηδά σε εντελώς διαφορετικά μουσικά πεδία με απόλυτη φυσικότητα.

Ο Βασίλης Λέκκας τραγουδά Χατζιδάκι: Λαϊκή Αγορά (1987)

Η στενή συνεργασία του Μάνου Χατζιδάκι με τον συνθέτη και ενορχηστρωτή Νίκο Κυπουργό καλύπτει χωρίς διακοπή την τελευταία δεκαπενταετία της ζωής του μεγάλου συνθέτη. Η αρχή είχε γίνει στα χρόνια της "Λιλιπούπολης", της μυθικής εκείνης παιδικής ραδιοφωνικής σειράς που παρουσίαζε για μια πενταετία (1976-1980) το Τρίτο Πρόγραμμα, ενώ το 1984 οι δυο τους συνυπέγραψαν το soundtrack της ταινίας "Memed Γεράκι μου" του Πίτερ Ουστίνοφ. Αν και μέχρι τα πρώτα χρόνια της ίδιας δεκαετίας ο βασικός βοηθός του Χατζιδάκι στον τομέα της ενορχήστρωσης ήταν ο Τάσος Καρακατσάνης με κορυφαία στιγμή τα υπέροχα "30 Νυχτερινά" (1983), στη συνέχεια ο συνθέτης επέλεξε τον Νίκο Κυπουργό ως βοηθό και συνεχιστή του έργου του και ο πρώτος μεγάλος σταθμός αυτής της συμπόρευσης ήρθε το 1987 με την έκδοση του τριπλού άλμπουμ "Η Λαϊκή Αγορά".

Στην πραγματικότητα η "Λαϊκή Αγορά" ήταν η φυσική συνέχεια της "Ρωμαϊκής Αγοράς" που είχε κυκλοφορήσει την προηγούμενη χρονιά με υλικό από το θησαυροφυλάκιο των κλασικών τραγουδιών του συνθέτη σε μια εντελώς καινούργια ενορχηστρωτική και ερμηνευτική αντίληψη. Τη "Ρωμαϊκή Αγορά" την είχε φροντίσει εξολοκλήρου ο ίδιος ο συνθέτης, αλλά για τη "Λαϊκή Αγορά" κράτησε μόνο τη διεύθυνση της ορχήστρας, ενώ την ενορχήστρωση την ανέθεσε στον Νίκο Κυπουργό γνωρίζοντας πολύ καλά την ικανότητα του συνεργάτη του στον τομέα αυτό, και το αποτέλεσμα ασφαλώς τον δικαίωσε απόλυτα. Ο Κυπουργός χειρίστηκε με ιδιαίτερη ευαισθησία το ακριβό υλικό που είχε στα χέρια του κι έγραψε μια λεπτεπίλεπτη ενορχήστρωση απόλυτα έντεχνου χαρακτήρα χωρίς την παραμικρή εξάρτηση από την αρχική μορφή των τραγουδιών. Έτσι όλα τα τραγούδια, συνολικά τριάντα, παρμένα από την περίοδο 1959-1975, ακούγονται κυριολεκτικά σαν καινούργια και δίνουν την ευκαιρία στους τρεις ερμηνευτές, ίδιους και πάλι, όπως στη "Ρωμαϊκή Αγορά", δηλαδή τον Βασίλη Λέκκα, την Έλλη Πασπαλά και τον Ηλία Λιούγκο με την προσθήκη αυτή τη φορά του Γιώργου Νταλάρα, να καταθέσουν υποδειγματικής εκφραστικής ευαισθησίας ερμηνείες, έστω κι αν πάλι η παρουσία του παλιού ερμηνευτή, όπως της Φαραντούρη στη "Ρωμαϊκή Αγορά", μοιάζει να μη δένει και τόσο αρμονικά με το υπέροχο τρίο των νέων ερμηνευτών.

Αξίζει πάντως να δούμε πώς αντιμετώπισε τη συγκεκριμένη δουλειά ο ίδιος ο συνθέτης, όπως καταγράφεται στο εσώφυλλο του συγκεκριμένου δίσκου: «Η λαϊκή αγορά είναι τόσο λαϊκή, όσο Ρωμαϊκή υπήρξε η προηγούμενη. Ιδιαίτερα μάλιστα σ’ αυτήν τη «λαϊκή», ο εκλεπτυσμός και η αισθητική της ενορχήστρωσης καθώς και η ερμηνεία των τραγουδιστών, δίνουν την εντύπωση μιας, ας πούμε, επίσκεψης του Κωνσταντίνου Καβάφη στη λαϊκή αγορά της Αλεξάνδρειας, κάπου μέσα στο Μεσοπόλεμο. Η λατρεία της λεπτομέρειας ενός λαϊκού σώματος. Αυτή υπήρξε και η ιδιοφυής σχέση του Νίκου Κυπουργού με το λαϊκοφανές υλικό μου. Λατρευτική, γεμάτη επιθυμίες κι ακριβές μουσικές μνήμες. Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί αυτά τα τραγούδια μου με μια τόσο καινούργια μορφή, ύστερα από την εξαντλητική χρήση τους από τους λαϊκούς τραγουδιστές του ’60; Η δημοτικότης σπάνια συντηρεί τη διαχρονικότητα. Η ανάμνηση είναι αισθηματική και ασφαλώς παρέχει και μιαν ημερομηνία θανάτου. Γι’ αυτό υπήρξα από παλιά εχθρός της ανεύθυνης λαϊκής επιτυχίας. Κάθε φορά, έμενα σκυθρωπός στο χειροκρότημα. Είχα καταλάβει πως η λαϊκή επιδοκιμασία δεν ήταν ο στόχος μου. Και την εχθρεύτηκα… Φυσικά, περιττεύει να τονίσω πως η μυθολογία των τραγουδιών μου δεν υπήρξε ποτέ σχετική ούτε με τη ζωή μου ούτε με την πραγματικότητα…».

Σημειώνω κλείνοντας ότι και πάλι το εικαστικό μέρος της έκδοσης επιμελήθηκε ο ζωγράφος Γιώργος Σταθόπουλος, ενώ το 1999 εκδόθηκε ένα μέρος του έργου σε καθαρά οργανική μορφή με τίτλο "Η άλλη Αγορά".

Ο Βασίλης Λέκκας τραγουδά Χατζιδάκι: Ρωμαϊκή Αγορά (1986)

Η δεκαετία του '80 υπήρξε εξαιρετικά γόνιμη για τον Μάνο Χατζιδάκι, ο οποίος μετά την ολοκλήρωση της θητείας του Τρίτο Πρόγραμμα συνέχισε να αναπτύσσει ποικίλες μουσικές δραστηριότητες υποστηρίζοντας ενεργά τις νέες δυνάμεις του ελληνικού τραγουδιού, όπως οι περίφημοι Αγώνες Ελληνικού Τραγουδιού της Κέρκυρας, αλλά και ο Μουσικός Αύγουστος στα Ανώγεια της Κρήτης. Συνέχισε επίσης να συνθέτει νέους κύκλους τραγουδιών πολύ πιο απαιτητικού περιεχομένου σε σχέση με τα δημοφιλέστατα τραγούδια του στο μακρινό παρελθόν, αλλά και να παρουσιάζει ακατάπαυστα το έργο του ζωντανά σε ειδικά επιλεγμένους χώρους.

Ένα δείγμα αυτής της τελευταίας του δραστηριότητας, δηλαδή της ζωντανής του επαφής με το μουσικόφιλο κοινό, αποτυπώθηκε σε δυο μεγάλους κύκλους τραγουδιών του σε δεύτερη εκτέλεση που εκδόθηκαν από την EMI τη διετία 1986-1987, πρώτα η "Ρωμαϊκή Αγορά" και στη συνέχεια η "Λαϊκή Αγορά". Και στις δυο αυτές ευρείες συλλογές ο συνθέτης έχει εμπιστευτεί τις νέες ερμηνείες των τραγουδιών του στις τρεις φωνές που ο ίδιος ανέδειξε, δηλαδή τον Ηλία Λιούγκο, τον Βασίλη Λέκκα και την Έλλη Πασπαλά. Και μαζί τους δυο ακόμη φωνές από την παλιότερη γενιά, στο πρώτο άλμπουμ τη Μαρία Φαραντούρη και στο δεύτερο τον Γιώργο Νταλάρα.

Το τριπλό άλμπουμ "Ο Μάνος Χατζιδάκις στη Ρωμαϊκή Αγορά" περιλαμβάνει 35 κλασικά τραγούδια του συνθέτη από την περίοδο 1947-1985, τα οποία πρωτοπαρουσιάστηκαν ζωντανά σε συναυλία στον ομώνυμο χώρο το καλοκαίρι του 1985, αλλά στο δίσκο ακούγονται ηχογραφημένα στο στούντιο. Παλιότερο όλων το αριστουργηματικό "Ήρθε βοριάς, ήρθε νοτιάς", γραμμένο το 1943 από τον μόλις δεκαοχτάχρονο τότε συνθέτη σε στίχους Γιάγκου Αραβαντινού που πρωτοακούστηκε το 1949 στην ταινία "Δυο κόσμοι". Της ίδιας περίπου εποχής είναι και το κλασικό "Χάρτινο το φεγγαράκι" σε στίχους του Νίκου Γκάτσου από το θεατρικό έργο "Λεωφορείον ο Πόθος" (1948) που ανέβασε το Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν. Τα πιο πρόσφατα τραγούδια της συλλογής είναι αυτά της "Πορνογραφίας" που ανέβηκε στη σκηνή το 1982. Σχεδόν το σύνολο πάντως των τραγουδιών προέρχεται από σκηνική χρήση, είτε από τη θεατρική σκηνή (Λεωφορείον ο Πόθος, Παραμύθι χωρίς όνομα, Απόψε αυτοσχεδιάζουμε, Μαγική Πόλη, Οδός Ονείρων, Πορνογραφία), είτε από τον κινηματογράφο (Στέλλα, Μαγική πόλις, Αγιούπα, Μανταλένα, Ελλάς η χώρα των ονείρων, The Martlet's Tale). 

Την ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας ανέλαβε ο ίδιος ο συνθέτης, ο οποίος μάλιστα συμμετέχει στην ερμηνεία του τραγουδιού "Ήρθε βοριάς, ήρθε νοτιάς" μαζί με τον Ηλία Λιούγκο, σε μια πραγματικά μυσταγωγική και απόλυτα εκφραστική ερμηνεία. Όλοι πάντως οι ερμηνευτές αποδίδουν το υλικό (σόλο ή σε διφωνίες) σε πολύ υψηλά στάνταρ εκφραστικής πληρότητας, αν και προσωπικά βρίσκω κάπως αταίριαστη με το όλο κλίμα την παρουσία της Μαρίας Φαραντούρη (όπως και του Γιώργου Νταλάρα στον άλλο δίσκο), έστω κι αν η ερμηνεία της είναι εξαιρετική. Την εικαστική επιμέλεια της έκδοσης υπογράφει ο ζωγράφος Γιώργος Σταθόπουλος. Η ψηφιακή επανέκδοση του έργου περιόρισε τους τρεις αναλογικούς δίσκους σε δύο ψηφιακούς.