Σταμάτης Κραουνάκης, Δήμητρα Γαλάνη: Κανονικά (1984)

Περνάμε τώρα στην παρουσίαση δύο ξεχωριστών δισκογραφικών καταθέσεων της κορυφαίας Ελληνίδας ερμηνεύτριας Δήμητρας Γαλάνη από τη δεύτερη περίοδο της καριέρας της, όταν μεταπήδησε στη δισκογραφική στέγη της Minos μετά από τη σχεδόν δεκάχρονη πολύ γόνιμη συνεργασία με την Columbia.
Η μετακίνησή της αυτή της έδωσε την ευκαιρία να αρχίσει πλέον να ηχογραφεί προσωπικούς δίσκους με πρωτότυπο υλικό και όχι απλές συλλογές ήδη ηχογραφημένων τραγουδιών της, όπως συνέβαινε ως τότε. Η αρχή έγινε το 1978 με το δίσκο "Μ' αγαπούσες θυμάμαι" κι ακολούθησε ένα τακτικό δισκογραφικό παρών με έναν τουλάχιστο δίσκο κάθε χρονιά.

Και φτάνουμε έτσι στο 1984, τη χρονιά που η Δήμητρα Γαλάνη παρουσιάζει το δίσκο "Κανονικά". Με το δίσκο αυτόν συναντά το δυνατό και ανερχόμενο δίδυμο της εποχής, τον Σταμάτη Κραουνάκη και τη Λίνα Νικολακοπούλου, και καταφέρνει να του «αποσπάσει» ένα μπουκέτο όμορφα και τρυφερά τραγούδια σε ύφος χαμηλόφωνης μελαγχολικής μπαλάντας. Πάντως νομίζω πως οι δύο δημιουργοί εδώ βρίσκονται σε μια από τις καλύτερες στιγμές τους, χωρίς τις μουσικές και λεκτικές ακροβασίες που αρκετές φορές έχουν δοκιμάσει σε άλλες περιπτώσεις. Η κορύφωση βέβαια του δίσκου είναι το ομώνυμο τραγούδι, ένα συγκινητικό ψιθυριστό requiem για τις μικρές απώλειες της καθημερινότητας. Το τραγούδι μάλιστα δίνεται σε δύο ενορχηστρωτικές εκδοχές, εξίσου ενδιαφέρουσες και οι δύο.
Την ατμοσφαιρική ενορχήστρωση επιμελήθηκε ο Κώστας Γανωσέλης. Ακόμη και το ασπρόμαυρο εξώφυλλο είναι εναρμονισμένο με την πεσιμιστική διάθεση των τραγουδιών.

Αρχείο Σίμωνα Καρά: Τραγούδια Μακεδονίας, Θράκης & Μικράς Ασίας

Ολοκληρώνουμε σήμερα την παρουσίαση των δισκογραφικών εκδόσεων για το παραδοσιακό ελληνικό τραγούδι μέσα από τον πολύτιμο αρχείο του Σίμωνα Καρά που εξέδωσε ο ίδιος υπό τη στέγη του Συλλόγου προς Διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής κατά το διάστημα 1972-1980.

Το σημερινό πακέτο περιλαμβάνει πέντε δίσκους, δύο αναλογικούς και τρεις ψηφιακούς. Συγκεκριμένα, οι δυο αναλογικοί δίσκοι είναι αφιερωμένοι στις περιοχές της Δυτικής και Ανατολικής Μακεδονίας, ενώ οι τρεις ψηφιακοί έχουν εμπλουτισμένο περιεχόμενο και καλύπτουν τις περιοχές της Θράκης (στην αναλογική έκδοση η Θράκη απλώνεται σε δύο δίσκους), της Κωνσταντινούπολης ως τη γύρω περιοχή του Μαρμαρά (Προποντίδα), καθώς και των μικρασιατικών περιοχών, όπου κατοικούσε πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή συμπαγής ελληνικός πληθυσμός.

Οι τρεις ψηφιακοί δίσκοι που προανέφερα προέρχονται από την ολοκληρωμένη ψηφιακή επανέκδοση όλου του δισκογραφικού αρχείου του Σίμωνα Καρά που επιμελήθηκε ο έγκριτος μουσικολόγος Νίκος Διονυσόπουλος και κυκλοφόρησε κατά το διάστημα 1993-2003 συμπτύσσοντας την αρχική έκδοση των 25 δίσκων σε 20.

Με την προσθήκη λοιπόν των τριών αυτών ψηφιακών δίσκων έχω την εντύπωση ότι η παρουσίαση του δισκογραφημένου υλικού για το παραδοσιακό τραγούδι από το αρχείο του Σίμωνα Καρά είναι πλέον ολοκληρωμένη.

Αρχείο Σίμωνα Καρά: Τραγούδια της στεριανής Ελλάδας

Συνεχίζουμε σήμερα με τη δεύτερη ενότητα δίσκων από το πολύτιμο αρχείο του Σίμωνα Καρά, όπως μας το διασώζει ο Σύλλογος προς Διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής που ο ίδιος ίδρυσε το 1929 και τον υπηρέτησε πιστά μέχρι το θάνατό του (1999). 

Αυτή τη φορά λοιπόν έχουμε πέντε δίσκους που εκδόθηκαν στο διάστημα 1975-1980 και καλύπτουν την παραδοσιακή μουσική της στεριανής Ελλάδας και ειδικότερα των περιοχών της Ηπείρου, της Θεσσαλίας, της Ρούμελης (Στερεά Ελλάδα) και του Μωριά (Πελοπόννησος). Η Θεσσαλία αντιπροσωπεύεται με δύο δίσκους, ενώ οι άλλες περιοχές με έναν.

Στα οπισθόφυλλα κάθε δίσκου ο Σίμων Καράς φροντίζει να μας δίνει χρησιμότατες μουσικολογικές παρατηρήσεις για τις ιδιαιτερότητες των τραγουδιών κάθε περιοχής. Καταγράφει το υλικό του με αυθεντικούς οργανοπαίκτες και τραγουδιστές, ενώ δε διστάζει σε κάποιες περιπτώσεις να λάβει μέρος και ο ίδιος στην ορχήστρα παίζοντας λαούτο.

Είναι γνωστό ότι οι χορευτικοί ρυθμοί που επικρατούν στις συγκεκριμένες περιοχές είναι ο τσάμικος και ο συρτός ή καλαματιανός, ενώ στην ορχήστρα κυριαρχεί το κλαρίνο συνοδευόμενο συνήθως με βιολί και λαούτο. Η μουσική της Ηπείρου παρουσιάζει κάποιες ιδιαιτερότητες που τις εντοπίζει ο ερευνητής, κυρίως στις βόρειες περιοχές με τα χαρακτηριστικά πολυφωνικά τραγούδια, αλλά και τα μοιρολόγια που εκφράζουν τον καημό της ξενιτιάς.

Αρχείο Σίμωνα Καρά: Τραγούδια της νησιωτικής Ελλάδας

Ανοίγουμε σήμερα μια καινούργια θεματική ενότητα αφιερωμένη στην παρουσίαση μιας ιστορικής δισκογραφικής σειράς που κυκλοφόρησε στο διάστημα 1973-1980 και προέρχεται από το πολύτιμο αρχείο του μεγάλου σκαπανέα της ελληνικής παράδοσης Σίμωνα Καρά.

Ο Σίμων Καράς (1905-1999) υπήρξε κορυφαίος ερευνητής της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής, μουσικολόγος, μουσικοδιδάσκαλος, ιεροψάλτης και για πολλά χρόνια παραγωγός μουσικών εκπομπών στο ελληνικό ραδιόφωνο. Η συνεισφορά του στη διάσωση και διάδοση της μουσικής μας κληρονομιάς είναι ανυπολόγιστη. Εργάστηκε μεθοδικά επί δεκαετίες για το σκοπό αυτό μέσα από τον ιστορικό Σύλλογο προς Διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής που ίδρυσε το 1929 και υπηρέτησε πιστά σε ολόκληρο το βίο του. 

Για λογαριασμό λοιπόν του Συλλόγου άρχισε συστηματικά από το 1972 να εκδίδει σε δίσκους το παραδοσιακό υλικό που κατέγραφε για το αρχείο του μέσα από επιτόπιες ηχογραφήσεις με ανώνυμους λαϊκούς οργανοπαίκτες και τραγουδιστές διασφαλίζοντας έτσι την αυθεντικότητα του υλικού. Εκδόθηκαν συνολικά 25 δίσκοι βινυλίου, από τους οποίους οι 5 είναι αφιερωμένοι στη βυζαντινή μουσική, ενώ οι υπόλοιποι 20 περιλαμβάνουν παραδοσιακά τραγούδια που καλύπτουν αντιπροσωπευτικά όλες τις περιοχές του ελληνισμού (νησιωτική και στεριανή Ελλάδα) φτάνοντας ως την Πόλη και τον Πόντο.

Η παρουσίαση των 17 από τους 20 αυτούς δίσκους που έχω στη διάθεσή μου θα γίνει σε τρεις ενότητες αρχίζοντας σήμερα με μια δέσμη επτά δίσκων που καταγράφουν υλικό από τη νησιωτική Ελλάδα. Συγκεκριμένα, έχουμε ένα δίσκο αφιερωμένο στην Κρήτη, άλλον ένα στα Επτάνησα, ενώ οι άλλοι πέντε καλύπτουν τον υπόλοιπο νησιωτικό ιστό του Αιγαίου (Δωδεκάνησα, Κυκλάδες, Ανατολικό και Βόρειο Αιγαίο). 

Ο Μαμαγκάκης στη Lyra: Κέντρο Διερχομένων (1982)

Ολοκληρώνουμε σήμερα το αφιέρωμα στη βασική δισκογραφία του Νίκου Μαμαγκάκη στη Lyra με έναν κορυφαίο δίσκο, ο οποίος μάλιστα ακούστηκε πολύ στην εποχή του, πράγμα εντελώς ασύμβατο με την εν γένει δισκογραφική πορεία του δημιουργού! Ο τίτλος του είναι "Κέντρο διερχομένων" και περιλαμβάνει ένδεκα τραγούδια πάνω σε στίχους του σπουδαίου Θεσσαλονικιού συγγραφέα Γιώργου Ιωάννου (1927-1985).

Ο δίσκος αποτελεί την επιτομή, θα έλεγα, της μαμαγκάκειας τέχνης: Υποδειγματικά λαϊκά τραγούδια, αλλά και "δύσκολες" μπαλάντες σε ύφος ορχηστρικού lied για ανδρική φωνή. Και παρόλο που ο συνθέτης δεν έδειξε ενθουσιασμένος από τους στίχους του Ιωάννου, οι οποίοι γράφτηκαν με δική του παραγγελία, προσωπικά τους θεωρώ πολύ εμπνευσμένους και πρωτότυπους, καθώς αποδίδουν ανάγλυφα ένα κλίμα έντονου ερωτισμού σε αμφίσημη διάσταση, ώστε να καλύπτει τις πολλαπλές εκδοχές του.

Ο δίσκος ανέδειξε και το άστρο μιας ερμηνεύτριας που στη συνέχεια θα διαγράψει λαμπρή πορεία στο ελληνικό πεντάγραμμο. Κι αυτή ήταν η Ελευθερία Αρβανιτάκη, βασική ερμηνεύτρια του δίσκου με πέντε δυνατά λαϊκά τραγούδια, την οποία πρωτογνωρίσαμε τον προηγούμενο χρόνο μέσα από τη μικρή της συμμετοχή στα "Μπαράκια" του Βαγγέλη Γερμανού, ενώ ήδη ξεκινούσε την καριέρα της ως μέλος της Οπισθοδρομικής Κομπανίας. Ο Μαμαγκάκης λοιπόν υπήρξε ο πρώτος μεγάλος της μέντορας στο τραγούδι, όπως άλλωστε συνέβη και με πολλές άλλες γυναικείες φωνές στο ξεκίνημά τους, π.χ. Νένα Βενετσάνου, Σαβίνα Γιαννάτου, Μελίνα Κανά, Σοφία Παπάζογλου!

Από τρία τραγούδια επίσης ερμηνεύουν ο Δημήτρης Ψαριανός, που προσπαθούσε απεγνωσμένα να σταθεί στο χώρο κουβαλώντας το δυσβάσταχτο φορτίο ενός "Μεγάλου Ερωτικού", κι ο Δημήτρης Κοντογιάννης, βγαλμένος κι αυτός από τα νεορεμπέτικα σχήματα της εποχής.

Ο Μαμαγκάκης στη Lyra: 11 Λαϊκά τραγούδια του Γιάννη Ρίτσου (1972)

Ο Νίκος Μαμαγκάκης υπήρξε από τους πιο πολυδιάστατους δημιουργούς που ανέδειξε η παραγωγικότατη δεκαετία του '60, αφού μπορούσε να κινείται με την ίδια ευκολία σε όλα τα μουσικά πεδία και να συνθέτει άνετα από απλά ελαφρά, λαϊκά ή και ποπ τραγούδια μέχρι την απαιτητική μελοποιημένη ποίηση, αλλά και μουσική για το θέατρο, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση, ενώ άγνωστο αλλά πολυσήμαντο έργο έχει καταθέσει και στο πεδίο της λόγιας μουσικής με συνθέσεις στις πιο πολύπλοκες φόρμες της πειραματικής και πρωτοποριακής μουσικής έκφρασης.
Ασυμβίβαστος και αυστηρός, με κριτική πάντα διάθεση για το έργο των συναδέλφων του, αλλά προπάντων για το δικό του, σε βαθμό μερικές φορές αυτοϋπονόμευσής του! Αυτό το τελευταίο άλλωστε εκφράζεται πολύ εύγλωττα με την τιτάνια προσπάθεια τα τελευταία χρόνια της ζωής του να επανεκδώσει όλο το έργο του σε εντελώς νέες εκτελέσεις στη δική του εταιρία παραγωγής Ιδαία! Κι ανεξάρτητα από το πόσο μας ικανοποιεί το αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας - και είναι αλήθεια ότι πολλές απ' τις καινούργιες αυτές εκτελέσεις ξενίζουν κάπως - δεν μπορούμε παρά να θαυμάσουμε το κουράγιο και τη ζωτικότητα ενός ανθρώπου που παρέμεινε ενεργός μέχρι το τέλος της ζωής του (2013)!

Το πειστικότερο ίσως δείγμα της ικανότητας του Νίκου Μαμαγκάκη να γράψει ορθόδοξα λαϊκά τραγούδια μας δίνει ο δίσκος "11 Λαϊκά Τραγούδια του Γιάννη Ρίτσου" που εκδόθηκε το 1972 από τη Lyra στα δύσκολα χρόνια της δικτατορίας. Δεν ήταν καθόλου εύκολο να εμφανιστεί ένα έργο με την υπογραφή του πλέον στιγματισμένου ποιητή για το καθεστώς! Αλλά ο Μαμαγκάκης δεν το θεωρούσε αυτό εμπόδιο. Άλλωστε αμέσως μετά φρόντισε να ενισχύσει τη συγκεκριμένη του επιλογή με μια άλλη σειρά τραγουδιών σε ποίηση του επίσης "ενοχλητικού" ποιητή Κώστα Βάρναλη ("Σκλάβοι Πολιορκημένοι").

Βέβαια εδώ έχουμε να κάνουμε με ένα λαϊκό δίσκο, όπως άλλωστε καθαρά το δήλωσε και ο Γιάννης Ρίτσος, όταν έδωσε αυτά τα ποιήματα στον συνθέτη. Επρόκειτο για δέκα απλά ποιήματα που τα έγραψε ειδικά για να γίνουν τραγούδια, χωρίς προηγουμένως να έχουν εκδοθεί σε κάποια ποιητική συλλογή. Με μια εξαίρεση: Το εμβληματικό τραγούδι-ποταμός "Άιντε και ντε",  που αποτελεί μέρος του ευρύτερου ποιήματος "Πλανόδιοι μουσικοί" από την ποιητική συλλογή "Γενική δοκιμή" (1959) .

Όλα τα τραγούδια του δίσκου είναι πανέμορφα σε ορθόδοξους λαϊκούς ρυθμούς, από τα πιο καλοφτιαγμένα του συνθέτη, που εδώ δείχνει την εξαιρετική γνώση του πάνω στους δρόμους του λαϊκού τραγουδιού που πηγάζουν απευθείας από το ρεμπέτικο θησαυροφυλάκιο. Η ορχήστρα είναι άριστα ισορροπημένη, πράγμα που δεν αποτελεί έκπληξη με δεδομένη τη μακρά θητεία του συνθέτη στο χώρο της ενορχήστρωσης.

Ο Μαμαγκάκης στη Lyra: Αγωνιστές της Λευτεριάς (1971)

Μάρτιος του 1971. Το έθνος ζει ένα απίστευτο καρναβάλι πατριωτικού παροξυσμού που διοργάνωσε η ...Εθνοσωτήριος Επανάστασις του 1967 με αφορμή τη συμπλήρωση των 150 χρόνων από τον Μεγάλο Σηκωμό του 1821! Και πιθανότατα ανάλογη συνέχεια θα υποστούμε σε ένα χρόνο γιορτάζοντας τα 200 πλέον χρόνια!
Μέσα λοιπόν σ' αυτό το κλίμα κυκλοφόρησε ο δίσκος "Αγωνιστές της Λευτεριάς" του μεγάλου συνθέτη Νίκου Μαμαγκάκη εμπνευσμένος από τους ήρωες του '21. Αλλά ποιος μπορούσε να ξεχωρίσει τη διαφορετική οπτική των δημιουργών αυτού του δίσκου; Το παμφάγο χωνευτήρι της κυρίαρχης αισθητικής κακογουστιάς τα καταπίνει όλα. Κι έτσι ο δίσκος ακούστηκε σαν όλες τις άλλες υπερπατριωτικές κραυγές. Κι αμέσως μετά εξαφανίστηκε. Χωρίς να του αξίζει μια τέτοια τύχη, γιατί είναι αξιόλογη δουλειά, ιδιαίτερα στο μουσικό της μέρος.

Ο συνθέτης έγραψε τα τραγούδια του βασιζόμενος πιο πολύ σε στίχους του Δημήτρη Ιατρόπουλου, ο οποίος όμως δεν απέφυγε τα κλισέ του στόμφου και των ανεπεξέργαστων δημοτικών μοτίβων που ενσωματώνει στο λόγο του. 

Ωστόσο ο δίσκος έχει κι άλλα πολύ πιο ενδιαφέροντα πράγματα, όπως τα δύο ποιήματα του Παντελή Πρεβελάκη ("Κρητικός", "Παντέρμη Κρήτη") και κυρίως του Γιώργου Σεφέρη ("Αγιανάπα", "Μπαλλάδα"), ιδιαίτερα το τελευταίο που κλείνει πολύ όμορφα το δίσκο. Και μην ξεχνάμε ότι εκείνη ήταν και η χρονιά θανάτου του μεγάλου νομπελίστα ποιητή.

Τα τραγούδια ερμηνεύει ο εξαίρετος λυρικός τραγουδιστής Λάκης Παππάς, όψιμο μέλος της νεοκυματικής παρέας του Πατσιφά στη Lyra, δοκιμασμένος με επιτυχία στο παρελθόν σε ερμηνείες υψηλών απαιτήσεων είτε στην "Οδό Ονείρων", είτε στο "Ματωμένο Γάμο" και το "Παραμύθι χωρίς όνομα" του Μάνου Χατζιδάκι. Μαζί του η καλή τραγουδίστρια της εποχής - εντελώς αποπροσανατολισμένη αργότερα και μέχρι σήμερα (ας μην πω περισσότερα!) - Μαρία Δουράκη που την πρωτογνωρίσαμε σε τραγούδια του Δήμου Μούτση, αλλά και του Λίνου Κόκοτου και του Γιώργου Κοντογιώργου και που ο Μαμαγκάκης θα της δώσει στη συνέχεια κι άλλες ευκαιρίες.

Το εξώφυλλο του δίσκου απεικονίζει με ανάγλυφο τρόπο τον Οδυσσέα Ανδρούτσο. Σχεδιάστηκε από τον Μποστ, ο οποίος κατά καιρούς έχει φιλοτεχνήσει αρκετά εξώφυλλα δίσκων μ' αυτό το άμεσα αναγνωρίσιμο στιλ του, διόλου ανορθόγραφο βεβαίως!

Ο Μαμαγκάκης στη Lyra: Ερωφίλη (1970)

Η «Ερωφίλη» ανήκει στα αριστουργήματα του Κρητικού Θεάτρου, γραμμένη από τον κορυφαίο εκπρόσωπο της σπουδαίας αυτής λογοτεχνικής σχολής, τον Γεώργιο Χορτάτση (περ. 1570-1636).
Ο Χορτάτσης (ή Χορτάτζης) είχε ρεθυμνιώτικη καταγωγή και είχε λάβει αξιόλογη παιδεία έχοντας εξαιρετική γνώση της λατινικής και ιταλικής λογοτεχνίας του καιρού του. Εκτός από το αριστούργημά του, την «Ερωφίλη», μας έχει δώσει επίσης και άλλα σημαντικά έργα, όπως ο «Κατζούρμπος» και η «Πανώρια».
Η «Ερωφίλη», αν και βασίστηκε σε κάποια ιταλικά πρότυπα, θεωρείται ότι στέκεται πολύ ψηλότερα από εκείνα. Η υπόθεση τοποθετείται στη μυθική Αίγυπτο και ιστορεί τον έρωτα της ευγενούς Ερωφίλης με τον στρατηγό Πανάρετο και το τραγικό τέλος του έρωτά τους με το θάνατο του τελευταίου.

Ο Νίκος Μαμαγκάκης, ως Κρητικός κι ο ίδιος και μάλιστα ρεθυμνιώτης, σ' ολόκληρη τη μουσική του διαδρομή είχε σκύψει με έντονο ζήλο στα μεγάλα έργα της Κρητικής Σχολής και μας έχει δώσει πολυάριθμες συνθέσεις σ’ αυτόν τον τομέα, αρχής γενομένης από τον περίφημο «Ερωτόκριτο» (1964), που υπήρξε και το έργο της ζωής του. Η μελοποίηση της «Ερωφίλης» έγινε στα 1970. Το έργο έχει μορφή σκηνικής καντάτας με πρόλογο, αφηγηματικά μέρη, χορωδιακά και τραγούδια. Το μέλος έχει λιτή και αυστηρή γραφή που διατρέχει ολόκληρο το έργο με μικρές παραλλαγές. Η ορχήστρα είναι μικτή, με όργανα παραδοσιακά, αλλά και δυτικά (κιθάρα, λαούτο, βιολοντσέλο, τσέμπαλο, σαντούρι, αυλός), σε ένα καλά υπολογισμένο μίγμα που παραπέμπει σε ηχοχρώματα του Μεσαίωνα, μακριά από πρόχειρες φολκλορικές αναβιώσεις.

Στο ρόλο του αφηγητή καταλυτική είναι η παρουσία του Μάνου Κατράκη, όπως και στον "Ερωτόκριτο" παλιότερα. Στα τραγούδια επιστρατεύτηκαν οι γνωστότερες φωνές από το νεοκυματικό οπλοστάσιο της Lyra: Ο δημοφιλέστατος Γιάννης Πουλόπουλος (ως Πανάρετος), η λεπτεπίλεπτη ερμηνεύτρια Καίτη Χωματά (ως Ερωφίλη), η σπουδαία Αρλέτα (ως Νένα) και ο νεοφώτιστος Γιάννης Θωμόπουλος (ως Καρποφόρος).

Ο Μαμαγκάκης στη Lyra: Συλλογή 1 (1970)

Η δεύτερη - μετά τον "Μπολιβάρ" (1968) - αποκλειστική συνεργασία του Νίκου Μαμαγκάκη με τον κορυφαίο νεοκυματικό ερμηνευτή Γιώργο Ζωγράφο σημειώθηκε δυο χρόνια αργότερα, πάντα στη Lyra, με τον κύκλο τραγουδιών "Συλλογή 1", τίτλος που προφανώς προδίδει την - ανεκπλήρωτη τελικά - πρόθεση του συνθέτη για ανάλογη συνέχεια πάνω στον πολυσυλλεκτικό μελοποιημένο ποιητικό λόγο.

Πρόκειται για μια σειρά ένδεκα τραγουδιών βασισμένων σε κείμενα σημαντικών ποιητών και στιχουργών: Νίκος Εγγονόπουλος, Βιτσέντζος Κορνάρος, Γιώργος Θέμελης, Αριστοφάνης, Ανδρέας Εμπειρίκος, Νίκος Καρύδης, αλλά και Ιάκωβος Καμπανέλλης, Άκος Δασκαλόπουλος και Δημήτρης Ιατρόπουλος. Ο δίσκος μοιάζει με συμμάζεμα εκκρεμοτήτων. Βλέπουμε τον συνθέτη να επιστρέφει σε αγαπημένα του μονοπάτια, όπως ο "Ερωτόκριτος" δίνοντάς ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα σε εντελώς διαφορετική επεξεργασία, ή ο "Μπολιβάρ", απ' όπου δανείζεται το ομότιτλο τραγούδι. Μαζί με τον Εγγονόπουλο θυμήθηκε και τον συνοδοιπόρο του στο ελληνικό υπερρεαλιστικό κίνημα Ανδρέα Εμπειρίκο, ενώ ανέτρεξε και σε θεατρικές και κινηματογραφικές του συνεργασίες με τον Ιάκωβο Καμπανέλλη.

Τα τραγούδια γράφτηκαν ειδικά για τη φωνή του Γιώργου Ζωγράφου, πράγμα που συνετέλεσε σε μεγάλο βαθμό στη συγκεκριμένη μελωδική έκφραση που έλαβαν. Δεν είναι εύκολα τραγούδια βέβαια, όπως το συνηθίζει άλλωστε ο Μαμαγκάκης, που κατ' επανάληψη - κι ενώ έχει αποδείξει πανηγυρικά σε αρκετές περιπτώσεις την ευκολία του να γράφει στογγυλεμένες και γοητευτικές μελωδίες - καταφεύγει σε δύστροπα μελωδικά και ρυθμικά σχήματα, γεγονός που καθιστά το έργο του όχι και τόσο δημοφιλές, πράγμα όμως που έχω τη βεβαιότητα πως ελάχιστα τον απασχολούσε, για να μην πω ότι τον ικανοποιούσε κιόλας! Στη συγκεκριμένη βέβαια περίπτωση το ποιητικό υλικό που διαχειρίστηκε δεν προσφερόταν κιόλας για εύκολες λύσεις, οπότε το αποτέλεσμα πρέπει να αξιολογηθεί και κάτω από αυτό το πρίσμα.

Ο Μαμαγκάκης στη Lyra: Μπολιβάρ (1968)

Μετά την πρώτη ολοκληρωμένη δισκογραφική του εργασία στη Lyra το 1964 με το σημαντικό έργο "Ερωτόκριτος" ο συνθέτης Νίκος Μαμαγκάκης συνεχίζει πολύ παραγωγικά τη συνεργασία του με τη συγκεκριμένη εταιρία καταθέτοντας εκεί τον κύριο κορμό του συνθετικού του έργου για τις επόμενες δεκαετίες, πριν αποφασίσει να πάρει ο ίδιος στα χέρια του την τύχη του έργου του δημιουργώντας την εταιρία Ιδαία στα τελευταία χρόνια της ζωής του. Το 1966 λοιπόν συνέθεσε το υπέροχο κινηματογραφικό soundtrack "Η εκδρομή", ενώ το 1967 μας έδωσε μια νέα άποψη του "Ερωτόκριτου" σε οργανική εκδοχή με τίτλο "Δυο κρητικές σουίτες: Το Αρκάδι-Ο Ερωτόκριτος". Και φτάνουμε στα 1968, στον δεύτερο μεγάλο σταθμό της συνθετικής του πορείας.

Πρέπει να επισημάνω ότι ο Νίκος Μαμαγκάκης έχει αφιερώσει το μεγαλύτερο μέρος του πολυσύνθετου έργου του στη μελοποίηση εκλεκτών κειμένων της λογοτεχνίας μας διατρέχοντας με άνεση όλο το φάσμα ποιητικής δημιουργίας από την αρχαιότητα (Σαπφώ) μέχρι τη μεσαιωνική και κρητική παράδοση (Ερωτόκριτος, Ερωφίλη κ.ά.) φτάνοντας μέχρι τους μεγάλους ποιητές της γενιάς του '30 και τους σύγχρονους δημιουργούς.

Ανάμεσα στους ποιητές που τίμησε με την αδρή μελοποιητική του προσέγγιση συγκαταλέγονται και δημιουργοί δύσκολοι, προπάντων αυτοί που υπηρέτησαν πρωτοποριακά ρεύματα, όπως ο υπερρεαλιστής ποιητής και ζωγράφος Νίκος Εγγονόπουλος (1910-1985). Το εμβληματικό έργο "Μπολιβάρ" γράφτηκε στα σκοτεινά χρόνια της ναζιστικής κυριαρχίας (1942) και δισκογραφήθηκε για τη Lyra σε μιαν άλλη δύσκολη εποχή (1968). Η πολυσημία των ποιητικών συμβόλων κατάφερε να διαπεράσει τους ασφυκτικούς ελέγχους της λογοκρισίας και να αποκτήσει ένα φανατικό κοινό στα χρόνια της Eπταετίας. Η εκφραστική και ηχηρή ερμηνεία του Γιώργου Ζωγράφου ταυτίστηκε με το συγκεκριμένο έργο, το οποίο δικαιωματικά καταχωρίστηκε στα πλέον κλασικά της νεότερης μουσικογραφίας μας.

Ο Μαμαγκάκης στη Lyra: Ερωτόκριτος (1964)

Ο "Ερωτόκριτος" είναι το αριστούργημα της κρητικής λογοτεχνικής σχολής (15ος-17ος αι.) και ένα κορυφαίο γραπτό μνημείο που αποτυπώνει την εξέλιξη της ελληνικής λαϊκής γλώσσας, πριν από την εποχή που οι Φαναριώτες επέβαλαν τις γνωστές "εκκαθαρίσεις" δημιουργώντας το γλωσσικό υβρίδιο της "καθαρεύουσας".
Το έργο απλώνεται σε 10.000 στίχους και γράφτηκε από τον - γεννημένο στη Σητεία - μεγάλο Κρητικό ποιητή Βιτσέντζο Κορνάρο (1553-1613/4) σε στίχο ιαμβικό 15/σύλλαβο με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία. Είχε για πρότυπο ένα μέτριο γαλλικό (μεταφρασμένο στα ιταλικά) μεσαιωνικό μυθιστόρημα με τίτλο "Paris et Vienne" γραμμένο από τον Pierre de La Cepede, από το οποίο θεωρείται ως κείμενο υψηλότερης αισθητικής και πιο άρτια δομημένο. 

Η μελωδία του "Ερωτόκριτου" αποτελεί ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα μελωδικά σχήματα της ελληνικής παράδοσης κι έχει εμπνεύσει κατά καιρούς πολλούς λαϊκούς και έντεχνους συνθέτες μας. Ιδού μια πρόχειρη λίστα ονομάτων: Σπ. Σηφογιωργάκης, Γ. Σκαλίδης, Σ. Παναγιωτάκης, Κ. Μουντάκης, Ν. Ξυλούρης, Γ. Ξυλούρης, Μ. Καρπουτζάκης, Μ. Σταυρακάκης, αλλά και: Ν. Μαμαγκάκης, Στ. Ξαρχάκος, Γ. Μαρκόπουλος, Χρ. Χάλαρης, Γ. Τσιαμούλης, Λουδοβίκος των Ανωγείων, Ν. Ξυδάκης, Χρ. Παπαδόπουλος, Δ. Σγουρός, Ν. Μαστοράκης, Π. Παρασχόπουλος!

Πρώτος και καλύτερος ανάμεσά τους ο σπουδαίος συνθέτης, επίσης Κρητικός, Νίκος Μαμαγκάκης, ο οποίος είχε αναγάγει τη μελοποίηση του ποιήματος σε έργο ζωής. Η πρώτη του επαφή με το κείμενο μας οδηγεί πίσω στα 1953, όταν άρχισε να καταγράφει παραλλαγές πάνω στο αρχετυπικό ρυθμικό μοντέλο, αλλά το 1964 παρουσίασε μια ολοκληρωμένη σύνθεση με την ένδειξη "Μπαλάντα για τρεις φωνές και πέντε όργανα", η οποία και ηχογραφήθηκε για λογαριασμό της νεοσύστατης τότε εταιρίας Lyra, στο ρεπερτόριο της οποίας αποτελεί ιστορικά τον πρώτο δίσκο μακράς διαρκείας (LP). 

Το αποτέλεσμα ήταν ένα σπουδαίο μουσικό έργο σε μορφή σουίτας με παραλλαγές στη βασική μελωδία και με έντονα αναγεννησιακά ηχοχρώματα που αποδίδονται από λαούτο, τσέμπαλο, βιολοντσέλο, κοντραμπάσο και λύρα. Επιστρατεύτηκαν κιόλας κορυφαίοι σολίστες των αντίστοιχων οργάνων: Γιάννης Ιωαννίδης (τσέμπαλο), Γεράσιμος Μηλιαρέσης (λαούτο), Σωτήρης Ταχιάτης (βιολοντσέλο), Ανδρέας Ροδουσάκης (κοντραμπάσο) και Κώστας Μουντάκης (λύρα). Μια μαγευτική μουσική τοιχογραφία μοιρασμένη σε τέσσερις ενότητες. 

Στο ρόλο του ποιητή (απαγγέλλει και τραγουδά) ο συγκλονιστικός Μάνος Κατράκης, Αρετούσα η γλυκύτατη Βέρα Ζαβιτσιάνου, ενώ Ερωτόκριτος ο Κώστας Καρράς (ατυχέστατη δυστυχώς επιλογή). Την ευθύνη της συρραφής των αποσπασμάτων από το έργο είχε ο καθηγητής φιλολογίας Παναγιώτης Μουλάς, φωτισμένος δάσκαλος (αργότερα) της Φιλοσοφικής Σχολής Θεσσαλονίκης (είχα την τύχη να μαθητεύσω κοντά του), μακαρίτης πλέον.

Ο λυρικός Μίκης Θεοδωράκης: Μια θάλασσα (1994)

"Κάθε βροχή και μία μουσική

έτσι όπως κλείνει ο κύκλος του νερού

κι η μοναξιά μου μέσα του ανθίζει..."

Δεν ξέρω πώς θα το πάρετε, πρέπει όμως να εξομολογηθώ ότι ετούτος ο δίσκος του Μίκη Θεοδωράκη είναι όχι απλώς από τους πιο βαθιά αγαπημένους μου, αλλά συγχρόνως είναι, ας πούμε, το καλοκαιρινό μου ταξιδιωτικό soundtrack! Είναι ο δίσκος που διαλέγω συχνά να με συντροφεύει κατά το σουρούπωμα σε κάποιες μοναχικές μου βόλτες στις αμμουδιές των ταξιδιών μου. Κι ας ξεκινάει μ' ένα τραγούδι που αποπνέει έντονα μια διάθεση φθινοπωρινή θυμίζοντας πολύ εκείνο το εξαίσιο "με την πρώτη σταγόνα της βροχής σκοτώθηκε το καλοκαίρι...". Έτσι κι αλλιώς όμως η θάλασσα είναι το κεντρικό κι επίμονο σημείο αναφοράς των έξοχων ποιητικών στίχων της Δήμητρας Μαντά που διαπλέκουν περίτεχνα και συναρπαστικά το ερωτικό με το υδάτινο στοιχείο.

Από την άλλη, ο συγκεκριμένος δίσκος, ολοκληρωτικά σχεδόν άγνωστος στο ελληνικό κοινό, μιας και κυκλοφόρησε στο εξωτερικό από τη σημαντική γαλλική εταιρία Auvidis με τον τίτλο σε ξενόγλωσση γραφή "Mia thalassa", μου δίνει ένα ισχυρό επιχείρημα γι' αυτό που μαζί με λιγοστούς μάλλον άλλους πιστεύω βαθιά, ότι δηλαδή η αληθινή μουσική φύση του Μίκη Θεοδωράκη είναι λυρική κι ευαίσθητη κι ότι η δεσποτική επικυριαρχία του επικού στοιχείου στην εικόνα του λειτουργεί κραυγαλέα παραπλανητικά και διαστρεβλωτικά. Δεν απορρίπτω φυσικά το μέγιστο πολιτικό συνθετικό έργο του, το οποίο με συγκλονίζει αδιάλειπτα τόσες δεκαετίες τώρα, ούτε φυσικά τα υπέροχα λαϊκά του τραγούδια, αλλά εγώ ανακαλύπτω τον αληθινό Μίκη στις λυρικές του "εκτροπές". Και νομίζω πως ο κύκλος "Μια θάλασσα" αποτελεί μια κορύφωση της λυρικής διαδρομής του που ξεκίνησε 40 χρόνια νωρίτερα με τους "Λιποτάκτες" κι ενδιάμεσα μας έδωσε τις "Μικρές Κυκλάδες", το "Remancero Gitano", τις "Μπαλάντες" και βεβαίως τα "Λυρικά" και τους δίσκους με τη Μαργαρίτα Ζορμπαλά (1978-1980) μαζί με τη συναρπαστική ανθοφορία των λυρικών έργων του Ιουλιανού!. 

Με το δίσκο αυτόν ο Μίκης συναντήθηκε με μια σπουδαία Ελληνίδα της διασποράς, την υπέροχη Angelique Ionatos (Αγγελική Ιωαννάτου), μια πολύπλευρη μουσική προσωπικότητα που διαπρέπει από τη δεκαετία του '70 στη Γαλλία παρουσιάζοντας μάλιστα συχνά Έλληνες μελοποιημένους ποιητές στο γαλλικό κοινό! Εδώ βέβαια περιορίζεται αποκλειστικά στο ρόλο του ερμηνευτή. Θα μπορούσα να πω κιόλας ότι ο δίσκος είναι περισσότερο "δικός" της, παρά του Μίκη, με την έννοια ότι όλη η επεξεργασία των μελωδιών του συνθέτη έγινε από τους στενούς συνεργάτες της Αγγελικής και δισκογραφήθηκε για τη δική της εταιρία.

Ο λυρικός Μίκης Θεοδωράκης: Η Βεατρίκη στην Οδό Μηδέν (1994)

Ο τρίτος κύκλος μελοποιημένων ποιημάτων του Μίκη Θεοδωράκη πάνω σε ποίηση του Διονύση Καρατζά με τίτλο "Η Βεατρίκη στην Οδό Μηδέν" πρωτοσχεδιάστηκε στα τέλη Φεβρουαρίου και ολοκληρώθηκε τον Σεπτέμβριο του 1987, ενώ την επόμενη χρονιά παρουσιάστηκε στο διεθνές Φεστιβάλ Πάτρας με τη Μαρία Φαραντούρη στην ερμηνεία και τη Ντόρα Μπακοπούλου στο πιάνο, όπως ακριβώς ηχογραφήθηκε και για το δίσκο που τελικά εκδόθηκε πολύ αργότερα από τη Minos το 1994 και επανεκδόθηκε σε νέα ψηφιακή επεξεργασία το 2005.

Πρόκειται για έναν υψηλής ποιότητας κύκλο δώδεκα τραγουδιών γραμμένων στη λιτή φόρμα του γερμανικού lied, δηλαδή για φωνή και πιάνο χωρίς καμία άλλη οργανική συνοδεία. Παρόλα αυτά το έργο αυτό ακούστηκε πολύ περισσότερο από τα άλλα δύο που έγραψε ο συνθέτης σε ποίηση Καρατζά ("Τα πρόσωπα του ήλιου", "Ως αρχαίος άνεμος"), ίσως γιατί στην ερμηνεία επιστρατεύτηκε το βαρύ όνομα της Μαρίας Φαραντούρη, ίσως πάλι γιατί ο δίσκος αυτή τη φορά έκδόθηκε από μια μεγάλη εταιρία σαν τη Minos εξασφαλίζοντας καλύτερη διανομή.

Η Βεατρίκη θα μπορούσε να είναι το alter ego του Διόνυσου σε συμβολικό επίπεδο. Είναι η γυναικεία μορφή που μεταλλάσσεται στο χρόνο άλλοτε σε απλή νοικοκυρά, άλλοτε σε υπέρτατο σύμβολο του αιώνιου έρωτα, άλλοτε σε σύμβολο εξουσίας κι άλλοτε σε άπιαστη φαντασίωση που σβήνει στο οριακό σημείο Μηδέν που μπορεί να σηματοδοτεί ένα τέλος, αλλά και μια καινούργια αρχή. Μέσα στο ίδιο ποιητικό κλίμα εναρμονισμένος κι ο συνθέτης πρόσθεσε στο ποιητικό σώμα και δυο δικά του ποιήματα ("Βεατρίκη, πάψε να γελάς", "Η Βεατρίκη στην Οδό Μηδέν").

Ο λυρικός Μίκης Θεοδωράκης: Μνήμη της πέτρας (1987)

Ο δίσκος "Μνήμη της πέτρας" αποτελεί το τρίτο μέρος της λυρικής τριλογίας που μας παρουσίασε ο Μίκης Θεοδωράκης το 1987 στον Ιουλιανό. Έχοντας δοκιμάσει τον ηλεκτρικό ήχο ("Τα πρόσωπα του ήλιου"), αλλά και τον λόγιο ("Ως αρχαίος άνεμος"), επιστρέφει αυτή τη φορά στον οικείο χώρο του λαϊκού ύφους.

Έχουμε λοιπόν ένδεκα τραγούδια πάνω σε στίχους του αξιόλογου στιχουργού Μιχάλη Μπουρμπούλη βιωματικού χαρακτήρα με απαισιόδοξη οπτική στις εθνικές παθογένειες. Ο ίδιος ο συνθέτης εξηγεί: "Στη "Μνήμη της πέτρας" ο λυρικός λόγος ντύνεται την ιστορία και το πάθος μιας μαρτυρικής χώρας που είναι η χθεσινή, η σημερινή και η αυριανή Ελλάδα. Οι δυνατοί ποτέ δεν διαμαρτύρονται, ποτέ δεν κλαίνε. Ποτέ δε ζητούν. Η "Μνήμη της πέτρας" έχει τη δύναμη της πέτρας, του βράχου, που είναι η πατρίδα μας. Ούτε θρηνεί, ούτε ζητά. Τραγουδά. Για όσους και όποιους το αξίζουν".

Το ύφος της μουσικής είναι λαϊκό με μοντέρνες πινελιές που τονίζονται από την ένταση των κρουστών, ενώ το μπουζούκι έχει διακριτική παρουσία. Ο Θανάσης Μωραΐτης είναι για μια ακόμη φορά ερμηνευτής των τραγουδιών του Μίκη με τη δυνατή και καθαρή φωνή του. Το τραγούδι "Πρόσφυγας" το ερμηνεύει ο ίδιος ο Μίκης.

Κι αυτός ο δίσκος δεν ακούστηκε πολύ και γρήγορα ξεχάστηκε. Αρκετά πάντως τραγούδια είναι καλογραμμένα, ιδιαίτερα τα: "Χαμένη αποστολή", "Κάποτε", "Ασανσέρ", "Μνήμη της πέτρας", "Μοναξιά". Το έργο γράφτηκε την άνοιξη του 1987 και πρωτοεκτελέστηκε στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά στις 29 Απριλίου της ίδιας χρονιάς μαζί με τα άλλα δύο έργα της λυρικής τριλογίας του συνθέτη.

Ο λυρικός Μίκης Θεοδωράκης: Ως αρχαίος άνεμος (1987)

Τον Μάρτη του 1987 ο Μίκης Θεοδωράκης έγραψε τα δύο ακόμη έργα που συμπληρώνουν τη λυρική του τριλογία στον Ιουλιανό. Πρόκειται για τα έργα: "Ως αρχαίος άνεμος" σε ποίηση Διονύση Καρατζά και "Μνήμη της πέτρας" σε στίχους του Μιχάλη Μπουρμπούλη. Αμφότερα ηχογραφήθηκαν το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς και κυκλοφόρησαν σε δίσκους.

Το έργο "Ως αρχαίος άνεμος" αποτελεί τη δεύτερη συνεργασία του συνθέτη με τον σπουδαίο πατρινό ποιητή Διονύση Καρατζά μετά τον κύκλο "Τα πρόσωπα του ήλιου" που είχε γραφτεί τον προηγούμενο χρόνο. Αυτή τη φορά ο συνθέτης θέλησε να παρουσιάσει τα τραγούδια του με καθαρώς έντεχνη αμφίεση, όπως υποδηλώνει κι ο υπότιτλος: Ραψωδία για δύο φωνές και κουιντέτο. Ο χαρακτηρισμός "ραψωδία" οφείλεται στην αδιάσπαστη συνέχεια των μερών του έργου. Το οργανικό κουιντέτο περιλαμβάνει αγγλικό κόρνο ή όμποε, βιολοντσέλο, κιθάρα, κοντραμπάσο και πιάνο. Έτσι το αποτέλεσμα ηχεί εξαίσια λυρικό κατατάσσοντας τη σύνθεση καθαρά στο χώρο της φωνητικής μουσικής δωματίου. Και μπορεί να μην πέρασε στον κόσμο και να παραμένει ουσιαστικά άγνωστο, αλλά χωρίς αμφιβολία αποτελεί ένα παραγνωρισμένο αριστούργημα και μια από τις κορυφαίες στιγμές του ώριμου Μίκη Θεοδωράκη.

Το έργο μοιράζεται σε δώδεκα μικρές ενότητες που σπάνια ξεπερνούν τη διάρκεια των δυο λεπτών σε μια αδιάσπαστη αλυσίδα και ερμηνεύονται διαλεκτικά με την εναλλαγή ανδρικής και γυναικείας φωνής. Αυτή τη φορά η ερμηνεία ευτύχησε να έχει στη γυναικεία φωνή μια υπέροχη ερμηνεύτρια δοκιμασμένη σε ιδιαίτερα έργα εκτός εμπορικού κυκλώματος. Πρόκειται για τη Σοφία Μιχαηλίδη, μια πολύ αδικημένη ερμηνεύτρια που πάντως σε όλη την καριέρα της στάθηκε αμετακίνητη στις ποιοτικές της επιλογές είτε ερμηνεύοντας Μίκη Θεοδωράκη, είτε άλλους συνθέτες (Θωμάς Μπακαλάκος, Θέμης Ανδρεάδης, Μιχάλης Τρανουδάκης, Μιχάλης Τερζής, Κώστας Μυλωνάς, Νίκος Ξανθούλης κ.ά.). Αντίθετα, η απόφαση του Μίκη να ερμηνεύσει ο ίδιος τα μέρη της ανδρικής φωνής δε θα έλεγα πως ήταν και η πλέον επιτυχής. Νομίζω πως το ύφος των τραγουδιών πατούσε ιδανικά στη φωνή ενός Πέτρου Πανδή! Τέλος πάντων, αυτό δεν έχει και μεγάλη σημασία, μιας και η ερμηνεία του Μίκη αναδίδει έναν έκδηλο ενθουσιασμό με τις μελωδίες που συνέθεσε! 

Οι μουσικοί που απαρτίζουν το συνοδευτικό κουιντέτο είναι ο Γάλλος Christian Boissel στο αγγλικό κόρνο και όμποε, η Ντάνα Χατζηγεωργίου στο βιολοντσέλο, ο Δημήτρης Παπαγγελίδης στην κιθάρα, ο Ανδρέας Ροδουσάκης στο κοντραμπάσο και ο Λευτέρης Ψωμιάδης στο πιάνο. Το όμορφο σχέδιο του εξωφύλλου είναι του Ανδρέα Μακαρίου.

Ο λυρικός Μίκης Θεοδωράκης: Τα πρόσωπα του ήλιου (1987)

Είδαμε ήδη τα τρία λυρικά έργα του Μίκη Θεοδωράκη ("Διόνυσος", "Φαίδρα, τραγούδια αγάπης", "Μήπως ζούμε σ' άλλη χώρα") που γράφτηκαν την ίδια χρονιά, το 1985, κι εκδόθηκαν από τον Σείριο του Μάνου Χατζιδάκι.
Περνάμε λοιπόν τώρα σε μια δεύτερη λυρική τριλογία του συνθέτη, τρία έργα που εκδόθηκαν σχεδόν απανωτά μέσα στο 1987 και μάλιστα από μια καινούργια εταιρία που δημιούργησε στα πρότυπα του Σείριου ο ίδιος ο Μίκης Θεοδωράκης. Πρόκειται για τον Ιουλιανό που στη βραχύβια ιστορία του (1987-1988) περιέλαβε στο ρεπερτόριό του πέντε έργα του Μίκη ("Τα πρόσωπα του ήλιου", "Ως αρχαίος άνεμος", "Μνήμη της πέτρας", "Requiem: Ακολουθία εις κεκοιμημένους", "Συμφωνία αρ.4, Των χορικών"), καθώς και το δίσκο "Μαργκώ" του Γιώργου Θεοδωράκη.

Το 1986 ο Μίκης Θεοδωράκης γνώρισε την ποίηση του πατρινού ποιητή Διονύση Καρατζά κι αυτό στάθηκε η αφορμή για μια πολύ γόνιμη συνεργασία, η οποία αποτυπώθηκε σε τρεις εξαιρετικής ποιότητας κύκλους τραγουδιών ("Τα πρόσωπα του ήλιου", "Ως αρχαίος άνεμος", "Η Βεατρίκη στην Οδό Μηδέν"). 

Θα σταθώ λοιπόν σήμερα στον πρώτο από τους σημαντικούς αυτούς δίσκους. Ο κύκλος λοιπόν μελοποιημένων ποιημάτων "Τα πρόσωπα του ήλιου" γράφτηκε το καλοκαίρι του 1986 και παρουσιάστηκε ζωντανά τον Απρίλιο του 1987 στο Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά. Με το έργο αυτό εγκαινιάστηκε η δισκογραφική εταιρία Ιουλιανός που ίδρυσε ο Μίκης σε μια εποχή που δήλωνε έτοιμος να εγκαταλείψει τη μουσική, ακόμη και την Ελλάδα, ενώ είχε αποφασίσει να μην ξαναγράψει μουσική για μπουζούκι! Ευτυχώς ήταν άλλη μια παρορμητική αντίδραση του μεγάλου συνθέτη που ποτέ δεν πραγματοποιήθηκε, αλλά τελικά διοχετεύτηκε σε νέο δημιουργικό οίστρο!

Το έργο περιλαμβάνει δεκαεπτά τραγούδια βασισμένα στην ποιητική συλλογή του Διονύση Καρατζά "Χρώματα-Φωνήεντα" που εκδόθηκε στην Πάτρα το 1986, όπου ο ποιητής εξυμνεί τον έρωτα, τη θάλασσα και τον ήλιο, δηλαδή την έντεχνη μεταμόρφωση της ελληνικότητας. 

Ο συνθέτης προσέγγισε με πρωτόγνωρη φρεσκάδα τους υπέροχους αυτούς στίχους και μας έδωσε μια ενδιαφέρουσα σειρά τραγουδιών, τα οποία μάλιστα ντύθηκαν με μια έντονα ηλεκτρική ενορχήστρωση ροκ αποχρώσεων που ασφαλώς αποτέλεσε μια μεγάλη έκπληξη! Αλλά δε θα μπορούσε να επιδιώκει κάτι διαφορετικό, όταν αποφάσισε να συνεργαστεί με μουσικούς, όπως ο Γιάννης Σπάθας, ο Νίκος Αντύπας ή ο Αντώνης Τουρκογιώργης, αλλά και ο Κώστας Γανωσέλης στο συνθεσάιζερ! 

Ο λυρικός Μίκης Θεοδωράκης: Μήπως ζούμε σ' άλλη χώρα; (1991)

Το τρίτο έργο που συνέθεσε μέσα στο 1985 ο Μίκης Θεοδωράκης και εκδόθηκε επίσης από τον Σείριο του Μάνου Χατζιδάκι, αλλά πολύ αργότερα, το 1991, ήταν ο κύκλος τραγουδιών "Μήπως ζούμε σ' άλλη χώρα;" σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου με μοναδική ερμηνεύτρια τη σπουδαία Μαρία Δημητριάδη.

Ο δίσκος περιλαμβάνει δώδεκα λαϊκές λυρικές μπαλάντες που αποπνέουν μιαν απαισιόδοξη οπτική και μια σαρκαστική διάθεση για την πραγματικότητα εκείνου του καιρού, η οποία εν πολλοίς δε διαφέρει από τη σημερινή. Η μουσική του Μίκη έχει πολλές όμορφες στιγμές ("Κόσμε άσωτε", "Το σαράκι", "Μήπως ζούμε σ' άλλη χώρα;", "Με τη ζυγαριά στο χέρι"), χωρίς εξάρσεις και διάθεση εντυπωσιασμού, πράγμα ίσως που δε βοήθησε στην αποδοχή των τραγουδιών από το κοινό. Τραγούδια μελωδικά, αλλά και ορθόδοξα λαϊκά με πολύ προσεγμένη ενορχήστρωση. Δυστυχώς παραμένει ένας από τους πιο αδικημένους και "άγνωστους" δίσκους του μεγάλου συνθέτη.

Ένα από τα σπουδαία πλεονεκτήματα βέβαια του δίσκου είναι και η εξαιρετική ερμηνεία της Μαρίας Δημητριάδη, η οποία υπήρξε παλιά συνοδοιπόρος του δημιουργού από τα έργα του στα χρόνια της δικτατορίας ("Τραγούδια του αγώνα", "Τα λαϊκά" κλπ.). Στο τραγούδι "Ζούσα μια χάρτινη ζωή" μαζί της κάνει διφωνία ο συνθέτης.

Αξιοσημείωτο είναι ότι η πρώτη ηχογράφηση κάποιων τραγουδιών του δίσκου προηγήθηκε αυτής της Δημητριάδη, γιατί έγινε το 1986 από τον Τούρκο τραγουδοποιό Zulfu Livaneli στην τουρκική γλώσσα με τη συμμετοχή της Sevingul Bahadir, αλλά και του ίδιου του Μίκη ως ερμηνευτή.

Ο λυρικός Μίκης Θεοδωράκης: Διόνυσος (1985)

Με το δίσκο "Διόνυσος" σε μουσική και στίχους του Μίκη Θεοδωράκη εγκαινιάστηκε η καινούργια δισκογραφική εταιρία Σείριος που ίδρυσε το 1985 ο Μάνος Χατζιδάκις με σκοπό την απεξάρτηση από το δισκογραφικό κατεστημένο και την έκδοση ποιοτικών έργων χωρίς καμία εμπορική επιδίωξη.

Ο “Διόνυσος”, όπως χαρακτηρίζεται και από τον υπότιτλό του, είναι "ένα σύγχρονο μουσικό θρησκευτικό δράμα" που περιγράφει τη φανταστική δίκη, την καταδίκη και την νεκρώσιμη πομπή του Διονύσου. Τα τραγούδια του δίσκου αυτού, κατά τον συνθέτη, χαρακτηρίζονται "θρησκευτικά", καθώς συνοδεύουν την τελετουργία της θυσίας του Διονύσου που αποτελεί το συμβολισμό του αγωνιστή μέσα από τις ατέρμονες περιπέτειές του στη μετακατοχική, εμφυλιοπολεμική, μετεμφυλιακή και χουντοκρατούμενη Ελλάδα. Θα έλεγα ότι κατά ένα τρόπο είναι η "απάντηση" του Μίκη στην ιδέα της "Εποχής της Μελισσάνθης" (1980) του μεγάλου συνοδοιπόρου του!

Πρόκειται για ιδιόμορφα λαϊκά τραγούδια με λυρικό υπόβαθρο χωρίς το άγχος της "στρογγυλεμένης" μελωδίας, βασισμένα όμως στέρεα στους "δρόμους" του λαϊκού τραγουδιού κι ερμηνευμένα με πάθος και ένταση από τον νέο τραγουδιστή Θανάση Μωραϊτη, ο οποίος διαθέτει μοναδικό φωνητικό μέταλλο, ενώ κι ο ίδιος αργότερα εξελίχθηκε σε αξιόλογο συνθέτη, αλλά και ερευνητή του παραδοσιακού αρβανίτικου τραγουδιού. Ο Μωραΐτης θα γίνει ο βασικός ερμηνευτής των λυρικών έργων του συνθέτη κατά το επόμενο διάστημα.

Το έργο δομείται σε κυκλική μορφή με έναν αυτοσχεδιαστικό οργανικό διάλογο των δύο μπουζουκιών ως πρόλογο και επίλογο. Κάποια τραγούδια, όπως η "Φυλακή" και η "Αρκούδα", ξεχώρισαν από την πρώτη στιγμή κι απέκτησαν μια διαχρονική απήχηση γνωρίζοντας μάλιστα και νεότερες εκτελέσεις από τον ίδιο τον Μίκη. Η "Φυλακή” ακούγεται στο δίσκο “Ασίκικο πουλάκη” (1996) με νέο τίτλο “Η κάθοδος των Δωριέων”, ενώ η "Αρκούδα” στο δίσκο "Mikis Theodorakis sings his songs" (1997, Peregrina). Οι ερμηνείες του Μίκη Θεοδωράκη, αν και πολύ διαφορετικές από του Θανάση Μωραΐτη, είναι πραγματικά συγκλονιστικές. Έχει πάντως κι άλλα αξιόλογα τραγούδια ο δίσκος, όπως τα: "Τη ρωμιοσύνη να την κλαις", “Καλά βουνά”, “Το ταξίδι”, “Ο κολίγος” και “10 του Δεκέμβρη”. 

Ο λυρικός Μίκης Θεοδωράκης: Φαίδρα, τραγούδια αγάπης (1985)

Ανοίγω σήμερα έναν μεγάλο θεματικό κύκλο με το γενικό τίτλο: Ο λυρικός Μίκης Θεοδωράκης. Στον κύκλο αυτό εντάσσεται μια σημαντική σειρά δισκογραφικών εκδόσεων του Μίκη Θεοδωράκη που καλύπτει το δεύτερο μισό της δεκαετίας του '80 και φτάνει ως τα πρώτα χρόνια τη επόμενης δεκαετίας. Είναι η εποχή που ο συνθέτης δήλωνε φανερά τη δυσφορία του με το δισκογραφικό κατεστημένο κι έψαχνε τρόπους να απαλλαγεί από τα ασφυκτικά δεσμά του, πράγμα που τον έφερε κοντά στον μεγάλο συνοδοιπόρο του, τον Μάνο Χατζιδάκι, την εποχή ακριβώς που κι εκείνος είχε ανάλογες ανησυχίες.

Το 1985 λοιπόν ο Μάνος Χατζιδάκις ίδρυσε τη δισκογραφική εταιρία Σείριος, με σκοπό να στεγάσει ποιοτικές ελληνικές και ξένες μουσικές παραγωγές χωρίς κερδοσκοπικό χαρακτήρα κι έξω από τον ασφυκτικό κλοιό της επίσημης δισκογραφικής γραφειοκρατίας. Το ρεπερτόριο της νεοσύστατης εταιρείας εγκαινίασε ο μεγάλος συνοδοιπόρος του Μίκης Θεοδωράκης με δύο καινούργια έργα: Πρώτα τον "Διόνυσο" σε λαϊκότροπο ύφος κι αμέσως μετά τον λυρικό κύκλο τραγουδιών "Φαίδρα, τραγούδια αγάπης".

Ο δίσκος "Φαίδρα, τραγούδια αγάπης" βασίζεται σε στίχους της Αγγελικής Ελευθερίου, την οποία νωρίτερα μας είχε συστήσει ο συνθέτης με τη συμμετοχή της στο δίσκο "Χαιρετισμοί" (1982). Είναι ένας κύκλος ερωτικών τραγουδιών που αποπνέουν ένα κλίμα πικρών και αδιέξοδων συναισθημάτων μέσα από την καθημερινή ανθρώπινη επαφή. Ο τίτλος του δίσκου, καθώς και το επιλογικό κομμάτι του δίσκου ("Νυχτώνει"), παραπέμπουν ευθέως στην τραγική εκδοχή του ερωτικού συναισθήματος, όπως εκφράστηκε από το μύθο της Φαίδρας και την αντίστοιχη κινηματογραφική ταινία, την οποία είχε επενδύσει μουσικά παλιότερα ο Μίκης Θεοδωράκης. Στο συγκεκριμένο μάλιστα τραγούδι περνάνε χαρακτηριστικά μουσικά μοτίβα από το κλασικό τραγούδι της "Φαίδρας" που σφραγίστηκε από την εμβληματική ερμηνεία της Μελίνας Μερκούρη.

Ηλίας Ανδριόπουλος: Μουσικό τοπίο (1992)

Μετά την αποτυχία του προηγούμενου εγχειρήματος ("Τα λόγια της αγάπης"), ο Ηλίας Ανδριόπουλος επανέρχεται στα γνώριμα μουσικά μονοπάτια του και αλλάζοντας εταιρία (FM Records) μας δίνει το 1992 έναν υπέροχο δίσκο με τίτλο «Μουσικό Τοπίο». Δίπλα στον συνθέτη βρίσκεται πάλι ο Τάσος Καρακατσάνης που επιμελείται την ορχήστρα.

Είναι ένας δίσκος πλημμυρισμένος από λυρικά χρώματα και θαυμάσιες χαμηλόφωνες ερμηνείες. Το κύριο σώμα του δίσκου καλύπτει ένας λυρικός κύκλος επτά μελοποιημένων ποιημάτων του Διονύση Καρατζά* οριοθετημένος μάλιστα από δυο πανέμορφα οργανικά θέματα στη θέση εισαγωγής ("Μουσικό τοπίο") κι επιλόγου ("Coda"). 

Ο δίσκος συμπληρώνεται με τέσσερα ακόμη τραγούδια, μεταξύ των οποίων σε δεύτερη εκτέλεση το μελοποιημένο ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη "Την αφρούρητη νυχτιά" παρμένο από τους "Προσανατολισμούς" (1984), καθώς και δύο τραγούδια σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου κι ένα της Αγγελικής Ελευθερίου (γνωστής κυρίως από τη νεότερη "Φαίδρα" του Μίκη Θεοδωράκη). Το ένα τραγούδι του Μάνου Ελευθερίου είναι το τρυφερό "Τα λόγια της αγάπης", στο οποίο αναφέρθηκα και στην παρουσίαση του ομότιτλου δίσκου, από τα ωραιότερα που έγραψε ποτέ ο συνθέτης με πολλαπλές εκτελέσεις (Μαρία Δημητριάδη, Αντώνης Καλογιάννης, Κώστας Καράλης).

Τα τραγούδια ερμηνεύουν εξαιρετικά ο Κώστας Καράλης, στην τελευταία του μέχρι στιγμής δισκογραφική παρουσία, και η Κατερίνα Γιαμαλή, ηθοποιός και τραγουδίστρια, που την ακούσαμε και στο δίσκο του Μιχάλη Κουμπιού "Ζωγραφιστά Τραγούδια".

Ηλίας Ανδριόπουλος: Τα λόγια της αγάπης (1989)

Αφήνοντας για αργότερα την παρουσίαση της κύριας δισκογραφίας του Ηλία Ανδριόπουλου στη Lyra από τα "Γράμματα στον Μακρυγιάννη..." (1979) μέχρι τους "Αργοναύτες" (1998), θέλω να σταθώ σε δυο σχεδόν ξεχασμένους δίσκους του συνθέτη που κυκλοφόρησαν σε ενδιάμεσο χρόνο από διαφορετικές εταιρίες. Αναφέρομαι στους δίσκους: "Τα λόγια της αγάπης" και "Μουσικό τοπίο".

Το 1989 από τη Minos κυκλοφόρησε ο δίσκος «Τα λόγια της αγάπης», μια συλλογή δέκα ερωτικών τραγουδιών σε στίχους Άκου Δασκαλόπουλου, Αγγελικής Ελευθερίου, Χρίστου Μπαλαμπανίδη, Γιώργου Κλεφτογιώργου και Γιάννη Πάριου. Τραγούδια σε ρυθμούς επίδοξων σουξέ χωρίς το αναμενόμενο αποτέλεσμα. Η απροσδόκητη προσθήκη ηλεκτρονικών ήχων απομακρύνει εντελώς την ενορχήστρωση από τον οικείο ήχο του συνθέτη, όπως τον γνωρίσαμε στις ωραίες δουλειές του που είχαν προηγηθεί ("Κύκλος Σεφέρη", "Γράμματα στον Μακρυγιάννη", "Λαϊκά προάστια", "Προσανατολισμοί", "Ξένες πόρτες"). Τραγουδούν: Αντώνης Καλογιάννης, Γιάννης Πάριος, Νικόλας Μητσοβολέας και Άννα Ζήση.

Πρέπει να σημειώσω ότι ο συνθέτης έχει αποκηρύξει τη συγκεκριμένη δισκογραφική δουλειά υποστηρίζοντας ότι έγινε με καθαρά εμπορικά κριτήρια, χωρίς τη δική του άμεση εμπλοκή στο τελικό αποτέλεσμα. Υπερβολική θα έλεγα την άποψη του συνθέτη, γιατί ο δίσκος έχει τις καλές του στιγμές με αρκετές όμορφες μελωδίες που ίσως αδικούνται από τη φανταχτερή ενορχήστρωση των Νίκου Κούρου και Λευτέρη Καλκάνη. 

Ηλίας Ανδριόπουλος: Παναθηναϊκός, Συναυλία 1η (1979)

Μετά την πολύ επιτυχημένη σειρά συναυλιών στο Λυκαβηττό το καλοκαίρι του 1978, ο Ηλίας Ανδριόπουλος πραγματοποίησε μια δεύτερη μεγάλη συναυλία στο γήπεδο του Παναθηναϊκού στις 2 Ιουλίου του 1979, όπου μαζεύτηκε 24.000 κόσμος κι αποτέλεσε σταθμό στην πορεία προς την καθιέρωσή του στο μουσικό στερέωμα.
Στην ιστορική αυτή συναυλία πλαισίωσαν τον συνθέτη πολλά μεγάλα ονόματα του ελληνικού πενταγράμμου, όπως η Σωτηρία Μπέλλου, η Βίκυ Μοσχολιού, ο Αντώνης Καλογιάννης, η Άλκηστη Πρωτοψάλτη και ο Νίκος Δημητράτος. Ακόμη κι ο Γιώργος Ζαμπέτας ήταν εκεί κι έπαιξε ένα οργανικό θέμα του συνθέτη! Έχω αναφερθεί και παλιότερα σ' αυτή τη συναυλία, από την οποία διασώζονται κάποια ανέκδοτα ντοκουμέντα. 

Με αφορμή λοιπόν αυτή τη συναυλία η μικρή εταιρία Venus, εν αγνοία του συνθέτη, εξέδωσε αμέσως μετά ένα δίσκο με τον καταφανώς παραπλανητικό τίτλο "Παναθηναϊκός, Συναυλία 1η", για να δώσει την εντύπωση ότι καταγράφει το υλικό της συναυλίας. Στην πραγματικότητα, ο δίσκος αποτελεί μια συλλογή σκόρπιων ή ανέκδοτων ηχογραφήσεων του Ανδριόπουλου. Αρκετά κομμάτια είναι παρμένα αυτούσια από το δίσκο "Εικόνες" (1978), αλλά υπάρχουν και αρκετά άλλα οργανικά θέματα που δεν έχουν εκδοθεί ποτέ σε άλλο δίσκο, με μελωδίες που παραπέμπουν σε κάποια από τα τραγούδια του δίσκου "Γράμματα στον Μακρυγιάννη", αλλά και του μεταγενέστερου δίσκου "Λαϊκά προάστια" που τραγούδησε η Σωτηρία Μπέλλου την επόμενη χρονιά! Περιλαμβάνονται επίσης τα δυο τραγούδια που ερμήνευσε ο Νίκος Δημητράτος στις "Εικόνες" ("Ξένες αγκαλιές", "Μετανάστης"), στην ίδια ακριβώς ηχογράφηση, καθώς και το αριστουργηματικό "Τραγούδι του Αιγαίου" (σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη) και μάλιστα σε διπλή εκτέλεση: Μία με την άγνωστη τραγουδίστρια Μαρία Αστρά και άλλη μία με τον ίδιο τον συνθέτη!

Ηλίας Ανδριόπουλος: Εικόνες (1978)

Την ίδια χρονιά που εκδόθηκε ο δίσκος "Κοντσέρτο για Σαντούρι" (1978), εκδόθηκε κι ένας ακόμη δίσκος του Ηλία Ανδριόπουλου με τίτλο "Εικόνες" από την περιθωριακή εταιρία Delta.

Ο δίσκος, παρόλο που πέρασε μάλλον απαρατήρητος, αποτελεί ένα ισχυρό τεκμήριο της ικανότητας του συνθέτη να δημιουργεί όμορφες μελωδίες και πάνω σ' αυτές να χτίζει πολλά από τα γνωστότερα τραγούδια του. 

Εδώ λοιπόν έχουμε ένα εξαιρετικό υλικό με την πρώτη πλευρά του δίσκου να καλύπτεται με οργανικά θέματα, τα οποία είχαν γραφτεί τον προηγούμενο χρόνο, για να ντύσουν μελωδικά το ντοκιμαντέρ του Μανώλη Μαυρομάτη "Τα σπίτια στην παραδοσιακή Ελλάδα". Ο συνθέτης έγραψε έξι πολύ όμορφες μελωδίες με έντονους χρωματισμούς πλημμυρισμένους από το φως του ελληνικού τοπίου (Σαντορίνη, Μάνη, Κεφαλλονιά, Ήπειρος, Μονεμβασιά, Ολυμπία, Λαντζόι, Πήλιο).

Η δεύτερη πλευρά του δίσκου είναι μοιρασμένη σε τρία οργανικά θέματα και τρία τραγούδια. Τα τραγούδια αυτά είναι πασίγνωστα, αλλά τα γνωρίσαμε από κατοπινές εργασίες του συνθέτη. Εδώ λοιπόν ακούμε σε πρώτη εκτέλεση τα υπέροχα "Οι ξένες αγκαλιές" και "Φεύγεις μετανάστης" σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου ερμηνευμένα εξαιρετικά από τον Νίκο Δημητράτο, τα οποία ηχογραφήθηκαν εκ νέου με την Άλκηστη Πρωτοψάλτη ένα χρόνο αργότερα για το δίσκο "Γράμματα στον Μακρυγιάννη και άλλα λαϊκά". Εδώ επίσης ακούμε από την άγνωστη Γεωργία Βέρδη σε πρώτη εκτέλεση το εξαίσιο "Τραγούδι του Αιγαίου" σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη, το οποίο πάλι η Πρωτοψάλτη ερμήνευσε σε δεύτερη εκτέλεση το 1984 για το δίσκο "Προσανατολισμοί".

Ηλίας Ανδριόπουλος, Αρ. Μόσχος: Κοντσέρτο για σαντούρι (1978)

Ο Ηλίας Ανδριόπουλος ανήκει στην επιγονική γενιά του '70 και ασφαλώς είναι ένας από τους πιο προικισμένους συνθέτες της εποχής του που έχει ήδη χτίσει ένα σπουδαίο έργο τόσο στο πεδίο της απλής τραγουδοποιίας, όσο και στο χώρο της έντεχνης και λόγιας μουσικής.

Η πρώτη δισκογραφική του εργασία εκδόθηκε το 1976 από την Columbia. Ήταν ο δίσκος "Κύκλος Σεφέρη" βασισμένος σε ποίηση του Γιώργου Σεφέρη και είχε ερμηνευτές τον Νίκο Ξυλούρη και την Άλκηστη Πρωτοψάλτη. Παρά τα ισχυρά διαπιστευτήρια αυτής της πρωτόλειας εργασίας του στη συνέχεια ο συνθέτης περιπλανήθηκε σε διάφορες περιθωριακές εταιρίες για μια τριετία μέχρι να βρει σταθερή στέγη στη Lyra κι εκεί να καταθέσει το βαρυσήμαντο έργο που μας έδωσε στη συνέχεια (1979-1986).

Θέλω λοιπόν σήμερα να ανοίξω έναν μικρό θεματικό κύκλο αφιερωμένο σ' αυτό το μεταβατικό διάστημα του συνθέτη και ειδικότερα στη διετία 1978-1979, όταν δραστηριοποιήθηκε πολύ στο χώρο των συναυλιών και ηχογράφησε αξιόλογες εργασίες που εκδόθηκαν από διάφορες μικρές δισκογραφικές εταιρίες. 

Πρώτα θα αναφερθώ στο έργο "Κοντσέρτο για σαντούρι και ορχήστρα", μια φιλόδοξη και πειραματική ορχηστρική σύνθεση του Ηλία Ανδριόπουλου, η οποία εκδόθηκε το 1978 από την εταιρία Asterias Records. Το έργο αρχικά παρουσιάστηκε στο πλαίσιο μιας σειράς συναυλιών του συνθέτη στο θέατρο Λυκαβηττού τον Αύγουστο του 1978, πριν ηχογραφηθεί στο στούντιο, όπως το ακούμε στο δίσκο. Περιλαμβάνει μουσικά θέματα που "ζωγραφίζουν" ελεύθερα το ελληνικό τοπίο και δίνουν την ευκαιρία στον μεγάλο λαϊκό σολίστα Αριστείδη Μόσχο να αναδείξει την απαράμιλλη τέχνη του στο σαντούρι. Κάποιες μελωδίες θα τις βρούμε και στους άλλους δίσκους αυτής της περιόδου, ενίοτε με διαφορετικούς τίτλους.

Η τραγουδοποιός Μαρίζα Κωχ: Στον κήπο της Σαπφούς (2006)

Μετά την έκδοση του δίσκου "Διπλή βάρδια" (1992) η Μαρίζα Κωχ αφοσιώθηκε σχεδόν αποστολικά στο παιδικό τραγούδι παρεκκλίνοντας μονάχα για κάποιες φευγαλέες ματιές στη δημοτική μας παράδοση. Θα περάσουν 14 χρόνια, ώσπου να τη δούμε να επιστρέφει στο χώρο του τραγουδιού, όταν μας χάρισε μια ολοκαίνουργια δουλειά και μάλιστα βασισμένη για μια ακόμη φορά στη μελοποίηση ποιημάτων, όπως είχε κάνει το 1977 με τα τραγούδια του Νίκου Καββαδία.

Το 2006 λοιπόν η Μαρίζα παρουσίασε ένα ολοκληρωμένο άλμπουμ με δέκα καινούργια τραγούδια βασισμένα σε ποίηση της Σαπφώς, της μεγαλύτερης γυναίκας ποιήτριας όλων των εποχών! Τίτλος του δίσκου: "Στον κήπο της Σαπφούς".

Είναι αλήθεια ότι η Σαπφώ (περ. 630-580 π.Χ.) υπήρξε πάντα η αγαπημένη των συνθετών μας και είναι πλούσια η ελληνική δισκογραφία με τραγούδια εμπνευσμένα από τα πολύτιμα "σπαράγματα" της ποίησής της. Το εναρκτήριο λάκτισμα δόθηκε με τον "Μεγάλο Ερωτικό" (1972) του Μάνου Χατζιδάκι, όπου μάλιστα το μελοποιημένο ποίημα ("Κέλομαί σε Γογγύλα") αποδίδεται στην πρωτότυπη αιολική διάλεκτο! Σημαντικοί επίσης μελοποιητικοί σταθμοί της ποιήτριας υπήρξαν οι εργασίες του Μιχάλη Τερζή ("Αρχαία λυρικά", 1982), του Σπύρου Βλασσόπουλου ("Σαπφώ", 1986) και κυρίως της έξοχης Ελληνο-γαλλίδας συνθέτριας Angelique Ionatos ("Sappho de Mytilene", 1991). Ενδιαφέρουσες μελοποιήσεις επίσης μας παρουσίασαν κατά καιρούς και πολλοί άλλοι συνθέτες, όπως ο Δημήτρης Παπαδημητρίου, ο Ανδρέας Αρτέμης, ο Σάκης Παπαδημητρίου, η Νένα Βενετσάνου, οι Άβατον, οι Άνεμος και κυρίως ο μεγάλος συνθέτης Νίκος Μαμαγκάκης.

Η τραγουδοποιός Μαρίζα Κωχ: Διπλή βάρδια (1992/2002)

Τρία χρόνια δισκογραφικής απουσίας μεσολάβησαν από το δίσκο "Εθνική Οδός" (1989), μέχρι να επανέλθει η Μαρίζα Κωχ και πάλι με καινούργια δικά της τραγούδια που εκδόθηκαν το 1992 από τη Minos με τον τίτλο "Διπλή βάρδια",

Ο δίσκος περιλαμβάνει δέκα τραγούδια, από τα οποία τρία - κατά τη συνήθεια της καλλιτέχνιδας - είχαν αφετηρία από τη δημοτική μας παράδοση ("Άστρο της αυγής", "Σαν πας στα ξένα", "Γιάννη μου") διασκευασμένα κατάλληλα από την ίδια με διάθεση αυτοσχεδιασμού. Όλα τα υπόλοιπα τραγούδια έχουν δικούς της στίχους και μουσική. Πρόκειται για τραγούδια χαμηλών τόνων, πολύ μελωδικά και όμορφα ενορχηστρωμένα με έντονη χρήση παραδοσιακών οργάνων (ούτι, κλαρίνο, λαούτο). Τα τραγούδια "Ο χρόνος που κυλά" και "Διπλή βάρδια" είναι πανέμορφα και είναι κρίμα που δεν πέρασαν στο κοινό. Η κρυστάλλινη φωνητικά χροιά της Μαρίζας ομορφαίνει έτσι κι αλλιώς τα τραγούδια της, ώστε όλα να ακούγονται πολύ ευχάριστα, έστω κι αν τα ακούει κανείς για πρώτη φορά.

Σημειώνω ότι ο δίσκος επανεκδόθηκε το 2002 υπό την ετικέτα πλέον της εταιρίας Verso, την οποία δημιούργησε η Μαρίζα το 1997, για να στεγάζει εκεί όλη τη δουλειά της και ιδιαίτερα την παιδική της δισκογραφία, στην οποία επιδόθηκε συστηματικά από την ίδια χρονιά και συνεχίζει ακατάπαυστα μέχρι σήμερα.

Η τραγουδοποιός Μαρίζα Κωχ: Εθνική Οδός (1989)

Η πορεία της Μαρίζας Κωχ μέσα στη δεκαετία του '80 οριοθετείται με δύο προσωπικούς της δίσκους στο πεδίο της τραγουδοποιίας. Ξεκίνησε με το δίσκο "Ο καθρέφτης" κι έκλεισε το 1989 με την "Εθνική Οδό".

Πρέπει ωστόσο να διευκρινίσουμε ότι στο μεσοδιάστημα η εξαίρετη καλλιτέχνιδα καταπιάστηκε με τα άλλα μουσικά πεδία που την ενδιέφεραν, δηλαδή το παραδοσιακό και το παιδικό τραγούδι. Το 1981 ηχογράφησε το δίσκο "Στο βάθος κήπος" με διασκευές παλιών λαϊκών τραγουδιών, ενώ το 1982 τα "Παιχνιδοτράγουδα", με τα οποία ολοκληρώθηκε η συνεργασία της με την εταιρία CBS (1977-1982), ενώ ακολούθησε ένα διάστημα αποχής από την άμεση ενεργό δράση, καθώς αναζητούσε νέα δισκογραφική στέγη. Το 1987 επανήλθε με το δίσκο "Τα παράλια" βασισμένο σε παραδοσιακό υλικό, καθώς και με μια πολύ ενδιαφέρουσα συνεργασία με τον συνθέτη Δημήτρη Λάγιο στο δίσκο "Έργα για ορχήστρα νυκτών εγχόρδων".

Το 1989 λοιπόν η Μαρίζα Κωχ ξαναμπαίνει επιτέλους στο στούντιο για τα καινούργια της τραγούδια που εκδόθηκαν σε δίσκο από την εταιρία Sakkaris με τον τίτλο "Εθνική Οδός". Για την ακρίβεια, επρόκειτο για υλικό που κρατούσε στα συρτάρια της από τα προηγούμενα πέντε τουλάχιστον χρόνια, ώσπου της δόθηκε η δυνατότητα να τα ηχογραφήσει στην καινούργια της στέγη. Ο δίσκος περιλαμβάνει δώδεκα τραγούδια, από τα οποία το τελευταίο ("Ο Καραγκιόζης μανάβης") αποτελεί διασκευή δημοτικού τραγουδιού. Τα υπόλοιπα έχουν μουσική και στίχους της Μαρίζας με εξαίρεση το "Σπασμένος ήρωας" που έχει στίχους του Νίκου Κωνσταντάρα.

Το ομότιτλο τραγούδι ακούστηκε λίγο περισσότερο από τα υπόλοιπα, αλλά γενικά ο δίσκος δεν είχε ιδιαίτερα θερμή υποδοχή από το κοινό και γιαυτό γρήγορα ξεχάστηκε. Το ύφος της Μαρίζας απέχει πολύ από το οικείο ύφος του παρελθόντος, καθώς υιοθετεί πλέον μια πιο δυναμική και ροκ γραμμή στην ενορχήστρωση που επιμελήθηκε ο Γιάννης Σπυρόπουλος (Μπαχ).

Η τραγουδοποιός Μαρίζα Κωχ: Ο καθρέφτης (1980)

Μετά τον εξαιρετικό δίσκο του 1977, με τον οποίο η Μαρίζα Κωχ μας παρουσίασε την πρώτη και άκρως πετυχημένη απόπειρά της στο πεδίο της μελοποιημένης ποίησης, μας αποκάλυψε αμέσως κι ένα διαφορετικό πρόσωπο, με το οποίο στη συνέχεια σχεδόν θα ταυτιστεί με θρησκευτική αφοσίωση συνεχίζοντας μέχρι και σήμερα. Μιλώ βέβαια για το ενδιαφέρον της για το παιδικό τραγούδι που εκφράστηκε με πολυάριθμους παιδικούς δίσκους αρχίζοντας  από το 1978 ("Ένα περιβόλι γεμάτο τραγούδια", "Μια εκδρομή με τη Μαρίζα") και μετατρέποντας αυτό το πεδίο σε έργο ζωής για την ίδια.
Παράλληλα βέβαια δεν εγκατέλειψε ποτέ το αρχικό της ενδιαφέρον για το παραδοσιακό τραγούδι ηχογραφώντας την επόμενη χρονιά το διπλό άλμπουμ "Αιγαίο" (1979). Κι έτσι πλέον βλέπουμε τη Μαρίζα να αρμενίζει σε τριπλό μουσικό πέλαγος (παράδοση, παιδικό τραγούδι, τραγουδοποιία), πάντα φρέσκια και πάντα με ενδιαφέρουσες ιδέες και προτάσεις. 

Η συνέχεια της προσωπικής της συνθετικής δουλειάς ήρθε τρία χρόνια αργότερα, όταν το 1980 κυκλοφόρησε πάλι από τη CBS ο δίσκος της "Ο καθρέφτης" με δέκα καινούργια τραγούδια, από τα οποία τα οκτώ αποτελούν δικές της δημιουργίες σε μουσική και στίχους και φυσικά ερμηνεία. Δυο τραγούδια έχουν παραδοσιακή αφετηρία. Το ένα ("Αχ και να μπορούσα") βασίζεται σε αλβανική παραδοσιακή μελωδία, ενώ το άλλο ("Μακεδονίτικο") προέρχεται από τη δημοτική παράδοση της Μακεδονίας.

Κι αυτός ο δίσκος περιέχει εξαιρετικά τραγούδια που ακούστηκαν πολύ. Ξεχωρίζω ως καλύτερα πέντε απ' αυτά: "Τρακ τακ", "Μ' ένα γαρίφαλο", "Ψηλώνει ο νους", "Η μπαλάντα του καλού τεχνίτη", "Διπλό τραγούδι". Αλλά και τα υπόλοιπα είναι ενδιαφέροντα. Ο τότε σύντροφός της και συνθέτης Γιάννης Γλέζος είναι ο σκιώδης συνεργάτης της σ' αυτή τη δουλειά συμμετέχοντας μάλιστα και στα φωνητικά των τραγουδιών "Μακεδονίτικο", "Σ' το λέω γιατί σ' αγαπώ", "Διπλό τραγούδι".

Η τραγουδοποιός Μαρίζα: Μαρίζα Κωχ (1977)

Η Μαρίζα Κωχ αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση στο χώρο του ελληνικού τραγουδιού με πολυδιάστατη μουσική δραστηριότητα. Ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του '60, ενώ έκανε κι ένα σύντομο πέρασμα από το "Νέο Κύμα" πλάι στον Νίκο Χουλιαρά. Το 1970 ερμήνευσε δυο υπέροχες λαϊκές μπαλάντες του Μάνου Λοΐζου στις "Θαλασσογραφίες". Ακολούθησε το 1972 η ερμηνεία δύο μελοποιημένων ποιημάτων του Κώστα Καρυωτάκη σε μουσική του Θάνου Μικρούτσικου, ενώ ήδη είχε ηχογραφήσει τον πρώτο προσωπικό της δίσκο 33 στροφών με τίτλο "Αραμπάς".
Η πρώτη δισκογραφική της περίοδος (1970-1976) ανήκει στη Minos και χαρακτηρίζεται κυρίως από διασκευές παραδοσιακών τραγουδιών που ερμήνευσε η ίδια με πολύ φρέσκο τρόπο ακολουθώντας το διεθνές φολκ ρεύμα. Παράλληλα ερμήνευσε και αρκετά τραγούδια σε δεύτερη εκτέλεση (κυρίως του Διονύση Σαββόπουλου), συνεργάστηκε με τον Θανάση Γκαϊφύλλια στην "Ατέλειωτη εκδρομή" του, ενώ άρχισε να δοκιμάζει δειλά δειλά και τις δικές της συνθετικές ικανότητες, ιδιαίτερα στο δίσκο "Άσε με να ταξιδέψω" (1976), όπου πλέον για πρώτη φορά τα δικά της τραγούδια επικρατούν των υπολοίπων.

Από το 1977, όταν πια μετακινείται στην CBS, η Μαρίζα αρχίζει να ηχογραφεί πιο συστηματικά, αν και σε αραιά χρονικά διαστήματα, ολοκληρωμένους κύκλους δικών της συνθέσεων αποκαλύπτοντας ένα αυθεντικό και πηγαίο ταλέντο, ειδικά μάλιστα στην πρώτη της δουλειά στη νέα εταιρία που κυκλοφόρησε το 1977 με τίτλο το όνομά της.
Ο δίσκος "Μαρίζα Κωχ" κατέχει σημαντική θέση στην ελληνική δισκογραφία, κυρίως γιατί είναι η πρώτη συγκροτημένη παρουσίαση μελοποιημένων ποιημάτων του Νίκου Καββαδία (1910-1975), άγνωστου ουσιαστικά μέχρι πρότινος ποιητή στο ελληνικό κοινό με δύο μόλις μελοποιητικές απόπειρες στο παρελθόν, πρώτα από τον Πάνο Σαββόπουλο στο δίσκο "Επεισόδιο" (1971) με τη λογοκριμένη μελοποίηση του ποιήματος "Αρμίδα", αλλά κυρίως από τον Γιάννη Σπανό με το αριστουργηματικό τραγούδι "Ιδανικός κι ανάξιος εραστής" από την "Τρίτη Ανθολογία" (1975), το τραγούδι που ουσιαστικά μας σύστησε έναν "καινούργιο" ποιητή ακριβώς τη χρονιά του θανάτου του, ο οποίος όμως επρόκειτο στη συνέχεια να γίνει ίσως ο δημοφιλέστερος όλων των ομοτέχνων του!

Ο Κώστας Νικολάου μελοποιεί Γεώργιο Βιζυηνό (2016)

Μια πολύ ενδιαφέρουσα ανεξάρτητη ηχογράφηση ήρθε στα χέρια μου πρόσφατα σε μορφή demo ψηφιακού δίσκου που δημιουργήθηκε το 2016 από δύο νέους καλλιτέχνες και ζευγάρι στη ζωή: Τον Κώστα Νικολάου και την Ελένη Πασσά. Οι δυο τους μας συστήνονται ως Ακροβάτες και μας παρουσιάζουν έναν κύκλο μελοποιημένων ποιημάτων του Γεώργιου Βιζυηνού (1849-1896), σημαντικού εκπροσώπου της παλιάς Αθηναϊκής Σχολής, του οποίου αρκετές φορές στο παρελθόν έχουν μελοποιηθεί ποιήματα από συνθέτες, όπως ο Γιάννης Σπανός, ο Νότης Μαυρουδής και ο Νίκος Ξυδάκης.

Τίτλος της εργασίας: "Το δάκρυ της αμπέλου". Περιλαμβάνει δεκατέσσερα μελοποιημένα ποιήματα σε μουσική του Κώστα Νικολάου, τα οποία ερμηνεύει ο ίδιος με την κιθάρα του, ενώ τον συνοδεύει η Ελένη Πασσά. Η μελοποίηση είναι απλή και άκρως μελωδική, αντλώντας την έμπνευσή της από ποικίλα μουσικά ιδιώματα του τόπου μας. 

Δύο από τα μελοποιημένα ποιήματα ("Αποχωρισμός", "Το όνειρο") μας είναι πολύ οικεία από τις υπέροχες μελοποιήσεις που μας είχε χαρίσει πολύ παλιά ο Γιάννης Σπανός στις δύο πρώτες του "Ανθολογίες". Η τωρινή τους εκδοχή αντιμετωπίζει εντελώς αποστασιοποιμένα τα δυο αυτά ποιήματα, χωρίς καμία απολύτως αναφορά στις πρώτες τους μελοποιήσεις. Το αποτέλεσμα είναι πολύ καλό, αν και προσωπικά ξεχώρισα το τραγούδι "Το αποπλανηθέν πτηνόν". 

Μίμης Πλέσσας: Σταθμός 0 (1974)

Επανέρχομαι στον πολυγραφότατο συνθέτη Μίμη Πλέσσα, για να ολοκληρώσω την παρουσίαση της δισκογραφίας του κατά τη δεκαετία του '70 καλύπτοντας μια σημαντική παράλειψη. Πρόκειται για τον κύκλο τραγουδιών "Σταθμός 0" που εκδόθηκε από την Columbia το 1974.

Ο δίσκος αυτός γράφτηκε στον απόηχο της τεράστιας επιτυχίας του περίφημου "Δρόμου" (1969), μιας απλησίαστης ακρώρειας της ελληνικής δισκογραφίας, την οποία ούτε ο ίδιος ο δημιουργός της κατάφερε ποτέ να πλησιάσει. 

Ο δίσκος, όπως είπαμε, κυκλοφόρησε το 1974, τη σημαδιακή χρονιά της μεταπολίτευσης, μέσα στο κλίμα της κυριαρχίας του πολιτικού τραγουδιού. Μοιραία συνέπεια αυτού ήταν να μην ακουστεί σχεδόν καθόλου, παρόλο που δεν είναι τελείως άσχετος με το κλίμα και την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, αφού στο ομώνυμο τραγούδι, αλλά και σε κάποια άλλα, υπάρχουν έμμεσες αναφορές στην περίοδο που προηγήθηκε.

Η μουσική του Μίμη Πλέσσα μπορεί να μην είναι το ίδιο εμπνευσμένη σε όλα τα μέρη, ωστόσο υπάρχουν τουλάχιστον τέσσερα αξιόλογα τραγούδια που ακούγονται με πολύ ενδιαφέρον ακόμη και σήμερα. Οι τίτλοι τους: "Σταθμός 0", "Στο μακρύ γιαλό", "Με πανί, κλωστή κι αγάπη", "Γράψε μου δυο λόγια". Ίσως και το "Αν μου δίνανε". Κινούνται κατά βάσιν στο ίδιο μουσικό κλίμα με τα τραγούδια του εξαιρετικού δίσκου "Για μια σταγόνα αλάτι" (1973). Οι στίχοι γράφτηκαν από δύο γυναίκες: Τα εννιά από τη συγγραφέα Σοφία Φίλντιση και τα υπόλοιπα από τη Βεατρίκη Δαλαμάγκα.

Βασική ερμηνεύτρια του δίσκου είναι η υπέροχη Δήμητρα Γαλάνη. Συμμετέχει σε τρία τραγούδια και ο Θέμης Ανδρεάδης, που εκείνη την εποχή έχτιζε την καριέρα του με τα σατιρικά τραγούδια του Γιάννη Λογοθέτη, αν και παράλληλα είχε πολύ αξιόλογες και "σοβαρές" συνεργασίες με πολλούς καταξιωμένους συνθέτες, όπως ο Γιάννης Μαρκόπουλος, ο Γιώργος Χατζηνάσιος, ο Χριστόδουλος Χάλαρης και φυσικά ο Μίμης Πλέσσας.