Βασίλης Γκίνος: Ταξίδι απ' το παράθυρο (1988)

Ο Βασίλης Γκίνος (γενν. 1960) ξεκίνησε ως μέλος του συγκροτήματος Pete & Royce, αλλά έγινε γνωστός κυρίως από τη συμμετοχή του στο σχήμα Μουσικές Ταξιαρχίες του Τζίμη Πανούση κατά τη δεκαετία του '80.
Είναι σπουδαίος δεξιοτέχνης των πλήκτρων, αλλά κατά καιρούς καταπιάστηκε και με τη σύνθεση, ενώ η κύρια δραστηριότητά του εντοπίζεται στην ενορχήστρωση και τον προγραμματισμό, έχοντας συνεργαστεί με όλο το φάσμα του καλλιτεχνικού συναφιού, από τη Χαρούλα Αλεξίου, την Αρλέτα, τους αδελφούς Κατσιμίχα, τον Ορφέα Περίδη και τον Αλκίνοο Ιωαννίδη μέχρι τους αστέρες του εμπορικού τραγουδιού, όπως ο Κοντολάζος, η Γαρμπή, ο Γονίδης, ο Σφακιανάκης, ο Μαζωνάκης και άλλοι!

Ως συνθέτης μας έδωσε λιγοστούς δίσκους. Ο πρώτος απ' αυτούς ηχογραφήθηκε το 1988 για τη Minos. Τίτλος του: "Ταξίδι απ' το παράθυρο". Περιλαμβάνει ένδεκα ατμοσφαιρικά κομμάτια σε ύφος ηλεκτρονικής μπαλάντας. Τρία απ' αυτά είναι οργανικά. Τα τραγούδια ερμηνεύουν η Αγνή, ο Λαυρέντης Μαχαιρίτσας και ο Λουκιανός Κηλαηδόνης που επιμελήθηκε και την παραγωγή του δίσκου.

Γιώργος Κατσαρός: Αφρική τώρα (1989)

Το "απαρτχάιντ" αποτελεί μια από τις πιο σκοταδιστικές περιόδους της σύγχρονης ανθρώπινης ιστορίας, απότοκο της αυταρχικής αποικιοκρατίας στη νότια Αφρική, που εφαρμόστηκε για κάμποσες δεκαετίες (1948-1994) επιβάλλοντας το "διαχωρισμό" μεταξύ των προνομιούχων λευκών και των καταπιεσμένων μαύρων κατοίκων της Νοτιοαφρικανικής Ένωσης και αναδεικνύοντας ως σύμβολο του αγώνα για την κατάργησή του τον Νέλσον Μαντέλα, μια από τις πλέον εμβληματικές αγωνιστιτικές φιγούρες του 20ου αιώνα.

Στα τέλη της δεκαετίας του '80 κορυφώθηκαν οι κινητοποιήσεις σε όλο τον κόσμο για την καταδίκη και κατάργηση του "απαρτχάιντ" και την αποφυλάκιση του Μαντέλα. Στο πλαίσιο αυτό λοιπόν εκδόθηκε και ο δίσκος "Αφρική τώρα" το 1989 από τη Philips με τραγούδια του Γιώργου Κατσαρού εμπνευσμένα από τον αγώνα για την αποκατάσταση της ισονομίας στην αφρικανική ήπειρο. Ο συνθέτης βασίστηκε σε ποιήματα σύγχρονων Αφρικανών ποιητών, αλλά και σε παραδοσιακές αφρικανικές μελωδίες, κι έφτιαξε έναν πολύ ενδιαφέροντα κύκλο τραγουδιών. Την ελληνική απόδοση των ποιημάτων ανέλαβε ο στιχουργός Δημήτρης Ιατρόπουλος, ενώ την ερμηνεία των τραγουδιών έκανε ο Λάκης Χαλκιάς. Συμμετέχει η Ελληνική Πολυφωνική Χορωδία.

Το έργο παρουσιάστηκε σε συναυλία κατά του "απαρτχάιντ" που πραγματοποιήθηκε στις 6 Μαΐου 1989 στον κινηματογράφο Παλλάς της Αθήνας, ενώ παρουσιάστηκε και στον ΟΗΕ την ίδια χρονιά. Την ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας επιμελήθηκε ο συνθέτης, ο οποίος συμμετέχει και ως σολίστ με το σαξόφωνό του.

Η Μαρία Δημητριάδη στη Βουλγαρία (1979)

Το καλοκαίρι του 1979 η μεγάλη Ελληνίδα ερμηνεύτρια Μαρία Δημητριάδη (1950-2009) πραγματοποίησε μια σειρά συναυλιών μαζί με τον νεαρό τότε τραγουδιστή Κώστα Θωμαΐδη ερμηνεύοντας τραγούδια από τη σπουδαία της θητεία στο ελληνικό τραγούδι με συνθέσεις του Μίκη Θεοδωράκη, του Θάνου Μικρούτσικου, του Γιάννη Μαρκόπουλου, αλλά και του Μάνου Λοΐζου και του Διονύση Σαββόπουλου, αν και δεν είχε ποτέ ως τότε ηχογραφήσει πρωτότυπα τραγούδια των δύο τελευταίων.

Στο πλαίσιο λοιπόν αυτών των συναυλιών βρέθηκε και σε ένα φεστιβάλ νεολαιών στην πόλη Blagoegrad της Βουλγαρίας, όπου παρουσίασε το πρόγραμμά της γνωρίζοντας την αποθέωση του κοινού. Η επιτυχία αυτή παρακίνησε κάποιους αρμόδιους του φεστιβάλ να ζητήσουν από την τραγουδίστρια να ηχογραφήσει στο στούντιο μια επιλογή από τα τραγούδια του προγράμματός της, πράγμα που όντως συνέβη κι αυτό είχε ως αποτέλεσμα την έκδοση ενός άγνωστου στην Ελλάδα δίσκου 33 στροφών για λογαριασμό της βουλγαρικής δισκογραφικής εταιρίας Balkanton. Ο δίσκος πήρε για τίτλο το όνομά της τραγουδίστριας στην ξενόγλωσση εκδοχή του: "Maria Dimitriadi". Η ίδια ερμήνευσε το κύριο σώμα του υλικού, ενώ ένα τραγούδι απέδωσε ο Κώστας Θωμαΐδης.

Λίγα από τα τραγούδια αυτής της ηχογράφησης προέρχονται από το προσωπικό ρεπερτόριο της Δημητριάδη, κυρίως μερικά τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη από τον κύκλο "Τα λαϊκά" και του Θάνου Μικρούτσικου από τα "Πολιτικά τραγούδια". Τα περισσότερα είναι επανεκτελέσεις κλασικών τραγουδιών που ηχογραφήθηκαν αρχικά με άλλες φωνές, όπως τα τραγούδια του Διονύση Σαββόπουλου και του Μάνου Λοΐζου. Ο Κώστας Θωμαΐδης παίζει μπουζούκι και τραγουδά, ο Τόλης Πιπεράς κρουστά, ο Κώστας Γεωργίου κιθάρα, ο Ανδρέας Μικρούτσικος μπάσο, ο Θανάσης Νικόπουλος πιάνο και ο Ανδρέας Τσέγας πλήκτρα.

Ο Σαββόπουλος στη Lyra: Τα 45άρια (2009)

Ολοκληρώνουμε σήμερα τη δισκογραφία του Διονύση Σαββόπουλου στη Lyra (1964-1983) με μια απαραίτητη προσθήκη: Τα 45άρια που ηχογράφησε όλο αυτό το διάστημα στην ίδια εταιρία, τα οποία συγκεντρώθηκαν σε μια ολοκληρωμένη έκδοση που κυκλοφόρησε το 2009 περιλαμβάνοντας ένδεκα συνολικά τραγούδια αυτής της κατηγορίας. Για την ακρίβεια, τα δέκα από αυτά προέρχονται από δισκάκια 45 στροφών, ενώ το ένα, η "Συννεφούλα" σε μια σπάνια ηχογράφηση με τον Νότη Μαυρουδή στην κιθάρα, προέρχεται από το ανέκδοτο αρχείο της εταιρίας.

Θα ήθελα λοιπόν να κάνω μια πιο αναλυτική καταγραφή των ηχογραφήσεων του Σαββόπουλου για τις 45 στροφές από την αρχή της καριέρας του. 

Η πρώτη πρώτη του ηχογράφηση εκδόθηκε το 1964, λίγους μήνες μετά την κάθοδό του από τη Θεσσαλονίκη στην Αθήνα. Το 45άρι αυτό περιλάμβανε τα τραγούδια: "Εγερτήριο" (που το ξέρουμε πιο πολύ με τον τίτλο "Ήλιε ήλιε αρχηγέ") και "Μια θάλασσα μικρή". Το πρώτο μπήκε στο "Φορτηγό" (1966), αλλά το δεύτερο ξεχάστηκε για χρόνια, ώσπου ενσωματώθηκε σε καινούργια εκτέλεση στο δίσκο "Δέκα χρόνια κομμάτια" (1975). Το δεύτερο 45άρι ηχογραφήθηκε το 1965 με τα τραγούδια: "Συννεφούλα" και "Το δέντρο". Και τα δυο μπήκαν τον επόμενο χρόνο και στο "Φορτηγό".
Τα δυο πρώτα 45άρια του Σαββόπουλου επανακυκλοφόρησαν μέσα στο 1965 ως μέρος δύο extended δίσκων 45 στροφών με τέσσερα τραγούδια ο καθένας και με γενικό τίτλο: "Ο Διονύσης Σαββόπουλος με την κιθάρα του...". Συγκεκριμένα, ο πρώτος είχε τα τραγούδια: "Ήλιε ήλιε αρχηγέ", "Μια θάλασσα μικρή", "Τα πουλιά της δυστυχίας", "Μη μιλάς άλλο γι' αγάπη". Κι ο δεύτερος: "Τι να τα κάνω τα τραγούδια σας", "Οι δεκαπέντε", "Το δέντρο", "Συννεφούλα". Τα τραγούδια "Οι δεκαπέντε" και "Τι να τα κάνω τα τραγούδια σας" εντάχθηκαν αργότερα και στο δίσκο "Δέκα χρόνια κομμάτια", αλλά σε καινούργια εκτέλεση.

Αν λοιπόν, τέλος, συνυπολογίσουμε ότι το 1966 ηχογραφήθηκαν άλλα δυο 45άρια, το ένα με τα τραγούδια: "Η Ζωζώ", "Τα κορίτσια δυο δυο"  και το δεύτερο με τα τραγούδια: "Βιετνάμ γιε γιε", "Οι παλιοί μας φίλοι", διαπιστώνουμε στην πραγματικότητα ότι ο πρώτος μεγάλος δίσκος του Σαββόπουλου, το περίφημο "Φορτηγό", δεν ήταν παρά μια συλλογή τραγουδιών του από τις 45 στροφές, αφού μόλις τρία τραγούδια του δίσκου δεν είχαν κυκλοφορήσει ανεξάρτητα, δηλαδή τα τραγούδια: "Οι μάγοι", "Η μαϊμού" και  "Μπουλούκι".

Το 1974 εκδόθηκε άλλο ένα 45άρι με τα τραγούδια: "Σαν τον Καραγκιόζη", "Για την Κύπρο". Το πρώτο μπήκε αμέσως μετά και στο δίσκο "Δέκα χρόνια κομμάτια" και το δεύτερο αργότερα στη "Ρεζέρβα". Και τα δυο σε διαφορετικές εκτελέσεις. 

Τέλος, το 1975 ηχογραφήθηκε ακόμη ένα 45άρι του Σαββόπουλου με τα τραγούδια: "Ο πολιτευτής", "Ο καθρέφτης". Το πρώτο σε διαφορετική εκτέλεση ενσωματώθηκε αργότερα στη "Ρεζέρβα", ενώ το δεύτερο σε μουσική και στίχους του παλιού ρεμπέτη Δημήτρη Γκόγκου (Μπαγιαντέρα) και ερμηνευμένο από τον Διονύση και τον Μπαγιαντέρα δεν επανεκδόθηκε ποτέ σε άλλο δίσκο, αν και γνώρισε και μια νεότερη επανεκτέλεση από τη Δήμητρα Γαλάνη και τους Χάνομαι Γιατί Ρεμβάζω.

Ο Σαββόπουλος στη Lyra: Τραπεζάκια έξω (1983)

Με τα "Τραπεζάκια έξω" ολοκληρώνεται η χρυσή περίοδος του Διονύση Σαββόπουλου στη Lyra. Στο διάστημα 1966-1983 μας έδωσε εννιά συνολικά ολοκληρωμένους δίσκους που σήμερα θεωρούνται κλασικοί και σημεία αναφοράς στην ελληνική δισκογραφία.

Ωστόσο ήδη τα σημάδια μιας μεταστροφής του τραγουδοποιού ανιχνεύονται καθαρά στα "Τραπεζάκια έξω", ένα δίσκο πολύ πιο εξωστρεφή από τους προηγούμενους με εμφανείς παραχωρήσεις στον εμπορικό ήχο και τους αβανταδόρικους ρυθμούς, που πάντως εκτιμήθηκαν δεόντως από τον κόσμο, τραγουδήθηκαν πολύ και σε κάποιες περιπτώσεις τροφοδότησαν και την πολιτική συνθηματολογία της εποχής! Τέτοια τραγούδια είναι τα: "Μας βαράνε ντέφια", "Δεν είναι ρυθμός", "Ας κρατήσουν οι χοροί" και "Το χειμώνα ετούτο". Στίχοι και μουσική σε κοινότοπα μονοπάτια που συνέπλεαν με την σταδιακή παρακμή που ήδη εμφάνιζε το ελληνικό τραγούδι μέσα στη δεκαετία του '80.

Βέβαια ο παλιός καλός Σαββόπουλος είναι πάντα παρών κι αυτό το βρίσκουμε σε κάποια πολύ όμορφα χαμηλόφωνα τραγούδια, όπως το απολογητικό "Νέο Κύμα", το υποβλητικό "Μυστικό τοπίο", το αργό χασάπικο "Πρωτομαγιά", οι "Φλόγες", το "Canto". Δεν είναι και λίγα δηλαδή!

Και κάπου εκεί ο Διονύσης γυρνά επιδεικτικά την πλάτη του στο παρελθόν και στρέφει το βλέμμα του σ' ένα αμφίβολο και συζητήσιμο μέλλον που θα οδηγήσει στην ανατροπή της εικόνας που είχε σφυρηλατήσει με τις παλιότερες κλασικές του δουλειές. Γιαυτό και η μετέπειτα πορεία του με τις τρεις βασικές του δισκογραφικές καταθέσεις ("Το κούρεμα", "Μην πετάξεις τίποτα", "Χρονοποιός) προσωπικά μου είναι αδιάφορη. Εξαιρείται ασφαλώς η ενδιαφέρουσα μουσική του για κάποιες θεατρικές δουλειές που εκδόθηκε το 1996 από την PolyGram με τίτλο "Παράρτημα Α'".

Ο Σαββόπουλος στη Lyra: Η Ρεζέρβα (1979)

Με τη "Ρεζέρβα" (1979) ο Διονύσης Σαββόπουλος ολοκληρώνει τη 15χρονη ανηφορική πορεία του στο ελληνικό τραγούδι κατακτώντας πλέον μια κορυφή, μετά την οποία ο ίδιος και μαζί του συνολικά το ελληνικό τραγούδι θα πορευτούν σε μια σταθερά καθοδική διαδρομή μηρυκάζοντας τις κατακτήσεις της λαμπρής προηγούμενης 20ετίας.

Σε προσωπικό επίπεδο, η "Ρεζέρβα" αποτελεί την επιτομή της σαββοπουλικής τέχνης. Ένας πολυσύνθετος δίσκος που χτίζεται πάνω στη στερεότυπη μουσική και στιχουργική μανιέρα του ώριμου πια τραγουδοποιού. Η μουσική του φλερτάρει σταθερά με τον ροκ ήχο της περασμένης δεκαετίας μπολιασμένη πάντα και με στοιχεία του μπλουζ και της φολκ, αλλά και του λαϊκού μας τραγουδιού. Το εντυπωσιακότερο άλλωστε κομμάτι του δίσκου, το τραγούδι - ποταμός "Μακρύ ζεϊμπέκικο για τον Νίκο", εμπνευσμένο από την τραγική ιστορία του Νίκου Κοεμτζή, είναι ένα αργόσυρτο ζεϊμπέκικο που ταυτόχρονα βαδίζει στους δρόμους του δυτικού μπλουζ. 

Η θεματολογία των τραγουδιών του απλώνεται σε πεδία υπαρξιακά, αλλά και επικαιρικά. Αυτό είναι και το καινούργιο στοιχείο που εισάγει ο δημιουργός στο έργο του: Αρκετά τραγούδια παραπέμπουν στην πολιτική επικαιρότητα του καιρού, μεταπολίτευση, εκλογές, πολιτική συνθηματολογία της απλής αναλογικής και τα σχετικά. Η διασύνδεση με το άμεσο παρελθόν του καλλιτέχνη γίνεται και αμεσότερα με την παρουσία τριών τραγουδιών, που είχαν ήδη ακουστεί και πιο παλιά: Το εισαγωγικό "Πρωινό" σε πρωτόλεια και σπερματική μορφή είχε ήδη ακουστεί ως επίλογος στα "Δέκα χρόνια κομμάτια", ενώ τα τραγούδια "Για την Κύπρο" και "Πολιτευτής" είχαν κυκλοφορήσει σε δίσκους 45 στροφών (1974/75), αλλά σε διαφορετικές εκτελέσεις.

Αξιοσημείωτα επίσης είναι τα τραγούδια "Γεννήθηκα στη Σαλονίκη" για το εξομολογητικό αυτοβιογραφικό του περιεχόμενο, "Κανονάκι", όπου ο Διονύσης αποκαλύπτει μιαν ακόμη ξεχωριστή του ικανότητα, αυτή του παραμυθά - αφηγητή, και "Αουντουαντάρια" με τον πρωτότυπο τρόπο παρουσίασης των μουσικών που συνεργάστηκαν για την ηχογράφηση του δίσκου.

Βασικός ερμηνευτής των τραγουδιών φυσικά είναι ο ίδιος ο Σαββόπουλος. Ωστόσο κι αυτή τη φορά έχει και κάποιες πολύ ενδιαφέρουσες συμμετοχές, με τις οποίες μοιράζεται την ερμηνεία μερικών τραγουδιών. Είναι η Αφροδίτη Μάνου, η Άλκηστη Πρωτοψάλτη και η Ελένη Βιτάλη.

Κική Δημουλά, Νίκος Ξανθούλης: Ο πληθυντικός αριθμός (2003)

Έφυγε από τη ζωή η σημαντική μας ποιήτρια Κική Δημουλά στα 89 της χρόνια. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1931 και καταπιάστηκε με την ποίηση σε σχετικά μεγάλη ηλικία γνωρίζοντας ευρεία καταξίωση εδώ και τρεις δεκαετίες με αλλεπάλληλες βραβεύσεις και καθολική αναγνώριση. Το 1972 κέρδισε το πρώτο της κρατικό βραβείο για τη συλλογή "Το λίγο του κόσμου" και στη συνέχεια πολυάριθμες ακόμη τιμητικές διακρίσεις με κορυφαίες το 2009 κατακτώντας το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας και το 2010 το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας.

Η ποίηση της Κικής Δημουλά γνώρισε και μια πολύ ενδιαφέρουσα δισκογραφική πορεία αρχής γενομένης με τις αισθαντικές απαγγελίες στίχων της από την Τάνια Τσανακλίδου στο δίσκο "Μαγικό κουτί" (1998). Την ίδια χρονιά ο Θάνος Μικρούτσικος ηχογράφησε το δίσκο "Στην αγκαλιά της άκρης", όπου η ίδια η ποιήτρια διαβάζει ποιήματά της διανθισμένα με όμορφα πιανιστικά ιντερμέδια του συνθέτη. Ακολούθησαν αρκετές ακόμη δισκογραφικές εκδόσεις με ποιήματά της, άλλοτε σε μορφή απαγγελίας, άλλοτε μελοποιημένα, όπως οι συνθέσεις των Νίκου Ξανθούλη ("Ο πληθυντικός αριθμός", 2003), Κυριάκου Σφέτσα ("Γη των απουσιών", 2004), Μαρίας Βουμβάκη ("Το τερραίν του παραδείσου", 2006), Σοφίας Καραγιάννη ("Στων άστρων την άλω", 2008), Άνεμου ("Φ Χρυσός Λόγος", 2009) και Γιώργου Καζαντζή ("Μικρή σουίτα", 2014). 

Από τις εκδόσεις αυτές διάλεξα να σας παρουσιάσω το δίσκο που επιγράφεται με τον τίτλο της δημοφιλέστερης ποιητικής συλλογής της Κικής Δημουλά: "Ο πληθυντικός αριθμός".

Ο Νίκος Ξανθούλης είναι σύγχρονος Έλληνας συνθέτης και τρομπετίστας που δραστηριοποιείται κυρίως στο χώρο της λόγιας μουσικής με αρκετές ήδη καταγεγραμμένες στο ενεργητικό του οργανικές και φωνητικές συνθέσεις, όπως το Κουιντέτο "Χωροχρόνος" για χάλκινα πνευστά, η Ρομαντική Σονάτα για βιολί και πιάνο, η Φαντασία για τρομπέτα και πιάνο, το Κοντσέρτο για τρομπέτα και ορχήστρα, παιδικές όπερες και έργα σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου και άλλων.

Ο Σαββόπουλος στη Lyra: Αχαρνής (1977)

Με τους "Αχαρνής" ο Διονύσης Σαββόπουλος απέδειξε ότι διαθέτει βαθιά αίσθηση των θεατρικών κωδίκων, την οποία επιστράτευσε μαζί με το ισχυρό γλωσσικό του ένστικτο και την αφηγηματική του ευχέρεια, για να προσεγγίσει με τον δικό του, εντελώς ιδιόμορφο, αλλά απολύτως πειστικό τρόπο ένα κλασικό έργο της αρχαιοελληνικής γραμματείας και να το φέρει στα καθ' ημάς.
Το έργο αποτελεί την αρχαιότερη σωζόμενη από τις 11 κωμωδίες του Αριστοφάνη και διδάχθηκε το 425 π.Χ., στην καρδιά του Πελοποννησιακού Πολέμου, κατακτώντας μάλιστα το πρώτο βραβείο. Προφανώς το αντιπολεμικό μήνυμα του έργου άγγιξε τις ευαίσθητες χορδές των Αθηναίων, οι οποίοι λίγο νωρίτερα είχαν θρηνήσει αμέτρητα θύματα του πολέμου, αλλά και του μεγάλου λοιμού.

Θεωρητικά η μουσική και ο λόγος που περιλαμβάνονται σ' αυτήν τη σύνθεση προορίζονταν για το Θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κουν, αλλά η παράσταση αυτή δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ και γιαυτό τελικά ανέλαβε την παρουσίασή της από μόνος του ο Διονύσης αρχικά σε μια μπουάτ της Πλάκας, αλλά στη συνέχεια και σε άλλους χώρους. 

Το έργο έχει και δύο ξεχωριστούς υπότιτλους. Ο πρώτος είναι: "Ο Αριστοφάνης που γύρισε από τα θυμαράκια", για να δηλώσει την αναβίωση του μεγάλου κωμικού στη σύγχρονη εποχή. Και ο δεύτερος: "Τραγούδια για νέους κανταδόρους", γιατί στην ερμηνεία των τραγουδιών επιστράτευσε μια σειρά νέους τραγουδιστές, οι οποίοι αργότερα έγραψαν ο καθένας τη δική του ιστορία στο ελληνικό τραγούδι. Ιδού τα ονόματα: Μανώλης Ρασούλης, Σάκης Μπουλάς, Νίκος Παπάζογλου, Μελίνα Τανάγρη, Νίκος Ζιώγαλας, Ηλίας Λιούγκος, Βαγγέλης Ξύδης! Λίγοι απ' όλους αυτούς είχαν κάποια προϋπηρεσία στο ελληνικό τραγούδι, όπως ο Ηλίας Λιούγκος στα "Παράλογα" (1976) του Μάνου Χατζιδάκι ή ο Σάκης Μπουλάς στην "Καντάτα για τη Μακρόνησο" (1976) του Θάνου Μικρούτσικου ή ο Μανώλης Ρασούλης στα "Νέγρικα" (1975) του Μάνου Λοΐζου. 

Ο Σαββόπουλος στη Lyra: Happy Day (1976)

Ανάμεσα στα "Δέκα χρόνια κομμάτια" (1975) και στη "Ρεζέρβα" (1979) παρεμβάλλεται ένα μεσοδιάστημα, κατά το οποίο ο Διονύσης Σαββόπουλος καταπιάστηκε με τον κινηματογράφο και το θέατρο και κατέθεσε στη δισκογραφία τα αντίστοιχα soundtrack. Πρώτα το "Happy Day" για την ομώνυμη ταινία του Παντελή Βούλγαρη και τον επόμενο χρόνο τους "Αχαρνής" για την παράσταση της ομότιτλης κωμωδίας του Αριστοφάνη. 

Στην εισαγωγή του "Happy Day" ακούμε μια πετυχημένη μίμηση του πετάγματος της μύγας από τον Αλέκο Σακελλάριο! Κι αμέσως μετά το έξοχο τραγούδι "Λαϊκός τραγουδιστής" με τον Μιχάλη Μενιδιάτη στη δεύτερη (μετά το "Ζεϊμπέκικο") και άκρως ευτυχή απόπειρα του Διονύση να γράψει λαϊκό τραγούδι. Σε μια ρετρό αποστροφή του δίσκου ακούμε επίσης τον τραγουδιστή του ελαφρού τραγουδιού Σώτο Παναγόπουλο στην εύστοχη "Νινόν" που έχει στίχους του παλιού σκηνοθέτη Ορέστη Λάσκου. Και πολλά άλλα. Ακόμη και ένα μοτίβο από μια θρησκευτική σύνθεση του Mendelssohn ακούμε! Και πολλά πνευστά μπάντας σε ύφος στρατιωτικής φανφάρας, όπως επιβάλλει το σενάριο της ταινίας. Πανσπερμία δηλαδή μουσικών ιδεών!

Ιδού πώς περιγράφει ο ίδιος ο Διονύσης τη συνεργασία του με τον Βούλγαρη:

Έρχεται ο Παντελής με κάτι παπούτσια κρεπ και ζητάει τραγούδια με σαξόφωνο και ακορντεόν να στήσει μια γιορτή στο στυλ της Μακρονήσου δυο μήνες πριν το φιλμάρισμα. Εκεί. Τίποτε πιο εύκολο. Αναψυκτήρια του Αιγάλεω «στο στάδιο όλοι» καψιμί ξύλινη εξέδρα - μεγάφωνα, αέρας, διάφορα άσκημα ρετρό - ύστερα πάλι ο αέρας. Την πρώτη νύχτα στην παλιά στρατώνα πετάγομαι πάνω μούσκεμα. Όλοι αυτοί στα ζαχαροπλαστεία και στα γραφεία κάποτε πέρασαν από δω. Αυτός ο χώρος δεν είναι του παρελθόντος, είναι τώρα, μας σκάβει το λάκκο, δεν θα σταματήσει αν δεν ξεπληρωθεί. Πώς θα ξεπληρωθεί; Βγάζω δίσκο. Ελεημοσύνη. Βοήθησε με στο σκοτάδι μου, δεν έχουμε να κάνουμε μουσικές ή φίλμ. Έχουμε να ελευθερώσουμε αυτόν που ούτε πέθανε ούτε άντεξε άλλο, να κάνουμε τη γιορτή - κουρέλα, αληθινή όσο ποτέ. Πώς γίνεται αυτό; Υπάρχει καμιά Οργάνωση; Όχι, όχι μην πάμε στο Φεστιβάλ. Δεν καταφέραμε να γιορτάσουμε στη Μακρόνησο, πώς θα γιορτάσουμε στο Φεστιβάλ;

Ο Σαββόπουλος στη Lyra: Δέκα χρόνια κομμάτια (1975)

Ο Διονύσης Σαββόπουλος έδωσε το πιο ώριμο και ολοκληρωμένο έργο του μέσα στη δεκαετία του '70 και μάλιστα το δισκογραφικό του παρών χαρακτηρίζεται από μια ανισοβαρή συχνότητα, στην οποία διακρίνονται δύο πολύ πυκνές περίοδοι ηχογραφήσεων με τρεις δίσκους η καθεμιά. Η πρώτη ήταν τη τριετία 1969-1972 με απανωτές ηχογραφήσεις των τριών κορυφαίων δίσκων ολόκληρης της καριέρας του ("Το περιβόλι του τρελού", "Μπάλλος", "Το βρόμικο ψωμί"). Ακολούθησε μία κενή τριετία χωρίς νέες ηχογραφήσεις και φτάνουμε στη δεύτερη πυκνή του τριετία 1975-1977 με τους δίσκους "Δέκα χρόνια κομμάτια", "Happy Day" και "Αχαρνής". Από κει και πέρα οι επιστροφές του στη δισκογραφία άρχισαν να γίνονται όλο και πιο αραιές, για να φτάσουμε στο κλείσιμο του αιώνα, οπότε και σταματάει οριστικά πλέον να γράφει καινούργια τραγούδια, αν και παραμένει πάντα ενεργός δισκογραφικά.

Ο δίσκος λοιπόν "Δέκα χρόνια κομμάτια" που εκδόθηκε από τη Lyra το 1975 είναι οριακός για την πορεία του Διονύση Σαββόπουλου, καθώς κωδικοποιεί ένα υλικό διάσπαρτο από την ήδη δεκάχρονη παρουσία του στο ελληνικό τραγούδι, μιας και οι πρώτες του σκόρπιες ηχογραφήσεις έγιναν το 1965, ενώ ταυτόχρονα περιέχει τα σπέρματα υλικού που θα αναπτυχθεί σε επόμενες δουλειές του. 

Πρόκειται για ένα δίσκο με πολύ ετερόκλητο υλικό, με ηχογραφήσεις κανονικές στο στούντιο, αλλά και με αυτοσχέδιες οικιακές ηχογραφήσεις που καταγράφουν ένα είδος ημερολογίου του δημιουργού στη διαδρομή αυτής της δεκαετίας μέσα από τις προσωπικές του εμπειρίες είτε από τις διώξεις που υπέστη από το καθεστώς, είτε από τις εμφανίσεις του σε διάφορα μουσικά στέκια στα χρόνια της επταετίας. 

Από τα 17 μέρη του δίσκου μόλις τα έξι είναι πρωτότυπα και γιαυτό στο εσώφυλλο του δίσκου βρίσκουμε τους στίχους μόνο αυτών των τραγουδιών. Πρόκειται για τα κομμάτια: "Η παράγκα" (σε δυο εκδοχές), "Το θηρίο", "Η σωματική ανάγκη", "Στη συγκέντρωση της ΕΦΕΕ", "Η θανάσιμη μοναξιά του Αλέξη Ασλάνη" και "Επέτειος". Ωστόσο εδώ βρίσκουμε την οριστική και ολοκληρωμένη εκδοχή παλιότερων τραγουδιών, όπως "Οι Δεκαπέντε", "Μια θάλασσα μικρή", "Τι να τα κάνω τα τραγούδια σας", "Ολαρία ολαρά", "Η θεία Μάνου", "Ζεϊμπέκικο". Το πανηγυρικό "Σαν τον Καραγκιόζη" είχε ήδη κυκλοφορήσει ένα χρόνο νωρίτερα σε δίσκο 45 στροφών.

Ο δίσκος περιλαμβάνει τρεις τουλάχιστον κορυφαίες στιγμές του καλλιτέχνη που έχουν αφήσει ανεξίτηλο το χρώμα τους στη συλλογική μας μνήμη. Αναφέρομαι στη συμβολική "Παράγκα", στο αγωνιστικό "Στη συγκέντρωση της ΕΦΕΕ" και στο τρυφερό "Μια θάλασσα μικρή". Αφηγηματικές γέφυρες συνδέουν τα κομμάτια μεταξύ τους. Η ιστορική "Θεία Μάνου" επιτέλους παίρνει εδώ το αληθινό της όνομα. Το εμβατήριο "Ολαρία ολαρά" ξεσπαθώνει ελεύθερο πια από τα δεσμά της λογοκρισίας. Το "Ζεϊμπέκικο" απογειώνεται από την αρρενωπή φωνή της Σωτηρίας Μπέλλου. Ένα παλιό ποίημα του Ντίνου Χριστιανόπουλου φέρνει στο προσκήνιο τη διακριτική παρουσία της Δόμνας Σαμίου. 

Ο Σαββόπουλος στη Lyra: Το βρόμικο ψωμί (1972)

Αμέσως σχεδόν μετά τον "Μπάλλο" ο Διονύσης Σαββόπουλος ξαναμπήκε στο στούντιο και ετοίμασε έναν ακόμη ευφυή και πρωτότυπο κύκλο τραγουδιών με τίτλο "Το "Βρόμικο Ψωμί" που κυκλοφόρησε το 1972 από τη Lyra και χωρίς αμφιβολία αποτελεί τη φυσική συνέχεια του "Μπάλλου" σε μουσικό και στιχουργικό επίπεδο, αλλά εδώ όλα πια φτάνουν στον υπερθετικό βαθμό! Θα έλεγα μάλιστα ότι με το δίσκο αυτό ολοκληρώνεται η κορυφαία δισκογραφική τριλογία του δημιουργού που ξεκίνησε το 1969 με το "Περιβόλι του τρελού" και συνεχίστηκε με τον "Μπάλλο".

Για μένα "Το βρόμικο ψωμί" είναι αναμφίβολα ο κορυφαίος δίσκος του Διονύση Σαββόπουλου, ένας από τους δέκα καλύτερους της ελληνικής δισκογραφίας στο σύνολό της! Η απόλυτη συμπύκνωση των σαββοπουλικών κωδίκων. Μουσική, ποίηση, ενορχήστρωση, όλα στην ιδανική τους έκφραση. Η μουσική έχει κατακτήσει μερικές ζηλευτές κορυφώσεις με τραγούδια, όπως το "Έλσα σε φοβάμαι" και "Δημοσθένους λέξις". Εδώ και το μνημειώδες "Ζεϊμπέκικο" στην πρώτη του εκδοχή, πριν το απογειώσει η Σωτηρία Μπέλλου. Εδώ το ειρωνικό εμβατήριο "Ολαρία ολαρά" που περιγελά την εξουσία με την προσποιητή παιδική του αφέλεια. Εδώ ξανά παρών ο Bob Dylan με το αριστουργηματικό "Άγγελος εξάγγελος" που αποτολμώ να ισχυριστώ ότι η εκδοχή του Σαββόπουλου υπερβαίνει το πρότυπό της ("The Wicked Messenger")! Κι εδώ, τέλος, το επικό "Μαύρη Θάλασσα" με την αλληγορική αφήγηση και τη σπαρακτική κραυγή "Δεν έχω ήχο, δεν έχω υλικό", ένα τραγούδι-ποταμός, με κυρίαρχο μουσικό μοτίβο βασισμένο στο ζωναράδικο χορό της Θράκης!

Καμιά φορά έτσι που θυμάμαι αμυδρά την αίσθηση που είχα αποκομίσει εκείνα τα χρόνια, όταν πρωτοάκουσα αυτόν το δίσκο, παιδί 14 χρόνων ακόμη, πιάνω τον εαυτό μου να κάνει μια τολμηρή σύγκριση του αντίκτυπου που είχε στο κοινό αυτός ο πρωτοποριακός δίσκος με το σοκ που είχε προκαλέσει στο παρισινό κοινό η πρώτη ακρόαση της ριζοσπαστικής "Ιεροτελεστίας της Άνοιξης" του Στραβίνσκι το 1913, στην καρδιά της belle epoque! Ανοίκεια ίσως η σύγκριση, αλλά τηρουμένων των αναλογιών κάπως έτσι ήχησαν στα αυτιά των ανυποψίαστων ακροατών πρώτα ο "Μπάλλος" και κυρίως "Το βρόμικο ψωμί" στην καρδιά μάλιστα του χουντικού καθεστώτος!

Ο Σαββόπουλος στη Lyra: Μπάλλος (1971)

Μετά από κυοφορία δύο χρόνων κι αφού πλέον ο Διονύσης Σαββόπουλος εδραιώθηκε στη νεολαία της εποχής ως η πιο προχωρημένη φωνή διαμαρτυρίας, ηχογραφήθηκε ο τρίτος του προσωπικός δίσκος για τη Lyra με τίτλο "Μπάλλος", με τον οποίο επιχειρεί την αποφασιστική του εισβολή στη νέα δεκαετία.

Πρόκειται για ένα κορυφαίο έργο της ελληνικής δισκογραφίας, έντονα αλληγορικού περιεχομένου γεμάτο ευφυέστατες αιχμές κατά του δικτατορικού καθεστώτος, εξαιρετικά πρωτότυπο και στη μουσική και στη στιχουργική του πλευρά. Εδώ βρίσκουμε το πρώτο από τα τρία συνολικά τραγούδια-ποταμούς που έχει γράψει. Πρόκειται για το ομότιτλο υπερδεκαπεντάλεπτο κομμάτι, που καλύπτει ολόκληρη τη πρώτη πλευρά του δίσκου, όπου μένει κανείς εκστασιασμένος από την ορχηστρική πανσπερμία που διατρέχει ολόκληρη τη βαλκανική παράδοση μπολιασμένη πολύ επιδέξια με το διεθνές φολκ και ροκ κίνημα. Η εν είδει leitmotif φράση "Εδώ είναι Βαλκάνια, δεν είναι παίξε γέλασε" είναι δανεισμένη από τον ποιητή Νίκο Εγγονόπουλο

Παρεμπιπτόντως να θυμίσω ότι τα άλλα δυο τραγούδια-ποταμοί που μας έδωσε ο Διονύσης είναι η "Μαύρη Θάλασσα" (13 λεπτά) και το "Μακρύ ζεϊμπέκικο για τον Νίκο" (14 λεπτά). 

Το έργο ασφαλώς κατατάσσει τον Σαββόπουλο στο "έθνικ" κίνημα της εποχής, αλλά και στο ρεύμα της ροκ μπαλάντας που εισήγαγε στις αρχές του '60 ο Bob Dylan, αγαπημένος του βεβαίως τραγουδοποιός. Άλλωστε στον Dylan ανήκει η αρχική μορφή του κλασικού "Ο παλιάτσος κι ο ληστής" που το μετέφερε ευφυέστατα στα ελληνικά ο Διονύσης.  Αφηγηματικός λόγος με πρωτοποριακή γραφή - κυριαρχία του ουσιαστικού και στοιχειώδης χρήση του ρήματος - στο μνημειώδες "Κιλελέρ", ζωντανεύει με δραματική ένταση απωθημένες ιστορικές μνήμες μέσα σε δύσκολους καιρούς.

Ο Σαββόπουλος στη Lyra: Το περιβόλι του τρελού (1969)

Δεν ήταν καθόλου εύκολη η συνέχεια της δισκογραφικής παρουσίας του Διονύση Σαββόπουλου μετά την κυκλοφορία του "Φορτηγού" το 1966. Γιατί αμέσως μετά ακολούθησε η επιβολή του δικτατορικού καθεστώτος κι ο ίδιος βρέθηκε από την πρώτη στιγμή στο στόχαστρό του και αναγκάστηκε να περάσει ένα διάστημα στα κρατητήρια της Οδού Μπουμπουλίνας, αλλά και να φύγει λαθραία στο εξωτερικό (Παρίσι, Μιλάνο). Δε σταμάτησε ωστόσο να μετατρέπει τις εμπειρίες του αυτές σε τραγούδια καταφεύγοντας βέβαια στον υπαινικτικό λόγο, για να μπορεί να ξεγλιστρά από τις δαγκάνες της αυστηρής λογοκρισίας. 

Τελικά το 1969 καταφέρνει να ξαναμπεί στο στούντιο, για να ηχογραφήσει τη δεύτερη ολοκληρωμένη του δουλειά με τον χαρακτηριστικό τίτλο "Το περιβόλι του τρελού". Η καταπίεση λειτουργεί δημιουργικά και το αποτέλεσμα είναι ένας κύκλος τραγουδιών υψηλού επιπέδου με δραστική αλλαγή του μουσικού του κώδικα, αφού πλέον εγκαταλείπει τη λιτή φόρμα της φωνής με απλή συνοδεία κιθάρας και καταφεύγει στη χρήση ορχήστρας. Το ορχηστρικό του χρώμα είναι έντονα εμποτισμένο με τους ήχους του διεθνούς φολκ κινήματος εμπλουτισμένους φυσικά και με ισχυρές δόσεις από το χώρο του ροκ. 

Ο δίσκος περιλαμβάνει μερικές κορυφαίες στιγμές του δημιουργού, όπως η διαχρονική μπαλάντα φυγής "Θαλασσογραφία" με πολλαπλές νεότερες επανεκτελέσεις, το σπαρακτικά νοσταλγικό "Είδα την Άννα κάποτε" και το παραπλανητικά πατριωτικό "Ωδή στον Γεώργιο Καραϊσκάκη". Στον απόηχο του "Φορτηγού" και των νεοκυματικών του καταβολών οι υπέροχες μπαλάντες "Οι πίσω μου σελίδες" και "Τα παιδιά που χάθηκαν". Η "Συννεφούλα" επανέρχεται εδώ ντυμένη πλέον με οργανική συνοδεία, ενώ το νησιώτικο σκωπτικό "Ντιρλαντά",  διασκευασμένο έξυπνα από τον Διονύση, έγινε το μεγάλο σουξέ του δίσκου, αν και τον οδήγησε σε μια ενοχλητική δικαστική διαμάχη για την πατρότητα του κομματιού!

Ο Σαββόπουλος στη Lyra: Το φορτηγό (1966)

Το διάστημα 1965-1983 αποτελεί τη χρυσή δημιουργική περίοδο του Διονύση Σαββόπουλου. Είναι η εποχή της αποκλειστικής του συνεργασίας με τη δισκογραφική εταιρία Lyra. Καρπός αυτής της συνεργασίας υπήρξαν εννέα συνολικά κορυφαίοι κύκλοι τραγουδιών, καθώς και μια ζωντανή ηχογράφηση από συναυλίες του, όλοι τους κλασικοί σήμερα με ανεξίτηλο το αποτύπωμά τους στην ελληνική δισκογραφία και τον νεότερο πολιτισμό μας.

Τα πρώτα σκόρπια τραγούδια του Σαββόπουλου κυκλοφόρησαν από τη Lyra το 1965 σε δισκάκια 45 στροφών, πριν καταφέρει την επόμενη χρονιά να ηχογραφήσει τον πρώτο του μεγάλο δίσκο, το περίφημο "Φορτηγό", έναν κύκλο 12 τραγουδιών για φωνή και κιθάρα, νεοκυματικών αποχρώσεων, που κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο του 1966. Μερικά από τα τραγούδια του δίσκου συγκεντρώθηκαν από τα 45άρια που είχαν προηγηθεί, αλλά η αλήθεια είναι ότι το "Φορτηγό" ίσως να μην κυκλοφορούσε ποτέ λόγω της αρνητικής διάθεσης του αφεντικού της Lyra Αλέκου Πατσιφά που δεν είδε από την αρχή με καλό μάτι τον άγνωστο και "απλυτο", όπως έλεγε, νεαρό κιθαρίστα που κατέβηκε στην πρωτεύουσα από τη Θεσσαλονίκη διακόπτοντας τις σπουδές του στη Νομική σχολή! Αν τελικά ηχογραφήθηκε ο δίσκος και ξεκίνησε έτσι μια από τις πιο λαμπρές σελίδες της εταιρίας, αλλά και ολόκληρου του ελληνικού τραγουδιού, αυτό οφείλεται εν πολλοίς στην επιμονή του συνθέτη Νίκου Μαμαγκάκη που αποτελούσε εκείνη τη στιγμή το βαρύ όνομα της εταιρίας (μόλις είχε κυκλοφορήσει ο δικός του "Ερωτόκριτος" που ήταν και ο ληξιαρχικά πρώτος μεγάλος δίσκος της εταιρίας) και που βεβαίως είχε αντιληφθεί αμέσως το ακατέργαστο διαμάντι που ζητιάνευε απεγνωσμένα μια θέση στο δισκογραφικό τοπίο!

Ο Διονύσης εμφανίζεται από την πρώτη στιγμή ως ολοκληρωμένος δημιουργός με τετραπλή ιδιότητα: Συνθέτης, στιχουργός, τραγουδιστής και κιθαρίστας! Όλα τα τραγούδια είναι απολύτως κλασικά και κάθε παραπάνω σχόλιο όχι απλώς δεν μπορεί να προσθέσει κάτι στην αξία και τη δύναμή τους, αλλά μάλλον εμπεριέχει τον κίνδυνο να τα βλάψει. Θα επισημάνω μονάχα ότι εδώ ακούγεται η πρώτη εκδοχή της "Συννεφούλας", η οποία παράλληλα ηχογραφήθηκε και με την κιθάρα του Νότη Μαυρουδή, ενώ ξαναχρησιμοποιήθηκε και στον επόμενο δίσκο του Σαββόπουλου ("Το περιβόλι του τρελλού"), αλλά με συνοδεία πλέον ορχήστρας, την ίδια εποχή που το τραγούδι είχε και μια απροσδόκητη διεθνή πορεία μέσω μιας ιταλικής ταινίας, όπου ακουγόταν ερήμην του δημιουργού του!

Λήδα & Σπύρος: Χαμένο τίποτα δεν πάει (1974)

Στο μεσοδιάστημα ανάμεσα στην πρώτη τους δισκογραφική κατάθεση το 1972 με το άλμπουμ "Ηλεκτρικός αποσπερίτης" μέχρι την κυκλοφορία της δεύτερης δουλειάς τους το 1974, το υπέροχο ντούο Λήδα και Σπύρος έδειξαν μια μεγάλη κινητικότητα συμμετέχοντας δυο συνεχόμενες χρονιές στο δημοφιλέστατο τότε Φεστιβάλ Τραγουδιού της Θεσσαλονίκης, πρώτα το 1973 με το τραγούδι "Όταν θα γεννηθεί ο γιος σου" και την επόμενη χρονιά με το "Έλα να δεις τον τόπο μου", τα οποία κυκλοφόρησαν αρχικά σε 45άρια, αλλά και στα αντίστοιχα φεστιβαλικά άλμπουμ.

Το 1974 λοιπόν, πολύ ωριμότεροι πλέον, ηχογράφησαν το δεύτερο και τελευταίο τους άλμπουμ με τίτλο "Χαμένο τίποτα δεν πάει" με ένδεκα εξαιρετικά τραγούδια γραμμένα σε ένα σύνθετο μουσικό ύφος που έχει ενσωματώσει στοιχεία ροκ και φολκ μουσικής ξεπερνώντας κατά πολύ το ανάλαφρο ποπ ύφος της εποχής. 

Τα εννιά από τα ένδεκα τραγούδια υπογράφονται μουσικά από τους δύο καλλιτέχνες, ενώ οι στίχοι ανήκουν και πάλι στον Ανδρέα Αγγελάκη. Υπέροχες μπαλάντες που δεν έχουν χάσει τίποτε από την ομορφιά τους στο πέρασμα του χρόνου. Τα περισσότερα τραγούδια μάλιστα ακούστηκαν πολύ στον καιρό τους, όπως τα: "Όταν θα γεννηθεί ο γιος σου", "Αστέρια στον Ευρώτα", "Γέρο Νώε", "Σαν βγάζεις το καπέλο σου". Θεωρώ όμως ότι το ομότιτλο τραγούδι είναι μακράν το κορυφαίο κι ένα από τα εκλεκτότερα διαμάντια εκείνης της γόνιμης δεκαετίας του ελληνικού τραγουδιού. Το εντυπωσιακό κρεσέντο του ρεφρέν βασίζεται εν μέρει στο τραγούδι "Samba del Che" του θρυλικού Χιλιανού τραγουδοποιού Victor Jara. Δεν κρύβω επίσης την αδυναμία μου για το τρυφερό νανούρισμα "Δυο φύλλα δροσερά".

Αξιοσημείωτο επίσης ότι ο δίσκος συμπληρώνεται με δύο ισπανόφωνα τραγούδια σε ποίηση του μεγάλου Χιλιανού ποιητή Pablo Neruda, τα οποία είχαν κυκλοφορήσει λίγο νωρίτερα στο εξωτερικό με τη φωνή της μεγάλης Δανάης, η οποία και τα συνέθεσε.

Λήδα & Σπύρος: Ηλεκτρικός αποσπερίτης (1972)

Στις αρχές του '70 εμφανίστηκε στα μουσικά μας πράγματα ένα εντελώς ξεχωριστό ντουέτο, η Λήδα και ο Σπύρος, που τάραξε πραγματικά τα νερά με τις φρέσκες μουσικές ιδέες που έφερε, οι οποίες αποτυπώθηκαν σε δύο πολύ αγαπημένους μου δίσκους με τίτλους: "Ηλεκτρικός Αποσπερίτης" (1972), "Χαμένο τίποτα δεν πάει..." (1974). 

Η Λήδα Χαλκιαδάκη, κόρη της θρυλικής Δανάης, είχε εμφανιστεί ήδη από το 1967 με το δίσκο "Πιο ψηλά" ενταγμένο στο κλίμα της παγκόσμιας τότε νεολεΐστικης αντίδρασης στο κατεστημένο (χίπις, παιδιά των λουλουδιών). Με τον Σπύρο Βλασσόπουλο υπήρξαν σύζυγοι και με τη συνεργασία του ποιητή Ανδρέα Αγγελάκη (1940-1991) άνοιξαν ένα νέο δρόμο στην ποπ μουσική υιοθετώντας στοιχεία της αμερικάνικης κάντρι, αλλά και ηχοχρώματα από την ελληνική παράδοση διαμορφώνοντας έναν καινούργιο ήχο άκρως ενδιαφέροντα. 

Ο πρώτος τους δίσκος με τίτλο "Ηλεκτρικός αποσπερίτης" κυκλοφόρησε το 1972 από τη Philips. Παρά το νεωτερικό ύφος των τραγουδιών, πολλά από αυτά ακούστηκαν πολύ εκείνο τον καιρό, όπως τα: "Οι μηχανές μου", "Ωραία που 'ναι σήμερα". Δεν είχαν ενδοιασμούς να συμπεριλάβουν ανάμεσα στις δυτικότροπες μπαλάντες τους και διασκευές τραγουδιών, όπως "Τα ματόκλαδά σου λάμπουν" του Μάρκου Βαμβακάρη ή την "Καραγκούνα"! Με τον προσεγμένο ποιητικό στίχο του Ανδρέα Αγγελάκη πέρασαν και προοδευτικά μηνύματα κόντρα στο πολιτικό τέλμα του καιρού. Στα τραγούδια τους μάλιστα εντοπίζονται και πρώιμα στοιχεία οικολογικής ευαισθησίας. 

Στην ορχήστρα τους συνυπάρχουν όργανα όπως ηλεκτρική κιθάρα, φυσαρμόνικα, φλογέρα, ντραμς με όργανα όπως το σαντούρι και το τουμπελέκι. Μεταξύ των μουσικών ο Τάσος Διακογιώργης δεσπόζει με το σαντούρι του, ενώ συμμετέχει και ο παντελώς άσημος τότε Βαγγέλης Γερμανός παίζοντας ηλεκτρική κιθάρα.

Αργύρης Κουνάδης: Κεφαλονίτικες αριέτες (1971)

Ο δίσκος "Κεφαλονίτικες αριέτες" είναι μια συλλογή σκόρπιων ηχογραφήσεων από το αρχείο της Philips που συγκεντρώθηκαν σ' αυτή την έκδοση του 1971 που επανεκδόθηκε το 1978, αλλά και το 1994 σε ψηφιακή μορφή. Η έκδοση φέρει την υπογραφή του Αργύρη Κουνάδη που διασκεύασε το μεγαλύτερο μέρος του υλικού, ενώ τέσσερα κομμάτια της συλλογής διασκεύασε ο διευθυντής χορωδίας Γιώργος Θεοφιλόπουλος. 

Το υλικό είναι αντλημένο από την κεφαλονίτικη παράδοση και περιλαμβάνει μικρές ερωτικές άριες που αποδίδονται σε χορωδιακή ή σόλο μορφή ή και εναλλάξ σε έναν ιδιότυπο διάλογο. Η κεφαλονίτικη "αριέτα" και η ζακυνθινή "αρέκια" αποτελούν τα πιο χαρακτηριστικά μουσικά ακούσματα των δυο νησιών και στην αυθεντική τους μορφή τραγουδιούνται χωρίς οργανική συνοδεία, ενώ οι αρχέγονες ρίζες τους φαίνεται να ανάγονται στη ναπολιτάνικη μουσική, χωρίς αυτό πάντως να είναι απολύτως εξακριβωμένο. 

Ξεχωρίζει βέβαια το χιλιοτραγουδισμένο "Απόψε την κιθάρα μου". Και ακριβώς η κιθάρα είναι το όργανο που συνοδεύει λιτά τα τραγούδια αυτής της υπέροχης συλλογής. Τη χορωδία διευθύνουν ο Αργύρης Κουνάδης και ο Γιώργος Θεοφιλόπουλος. Οι ηχογραφήσεις πραγματοποιήθηκαν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές και γιαυτό μπορεί κανείς να εντοπίσει διαφορές στην ποιότητα του ήχου.

Αργύρης Κουνάδης: Οι μεγάλοι συνθέτες και τα τραγούδια τους (1995)

Ο συνθέτης Αργύρης Κουνάδης, έχοντας προ πολλού κλείσει οριστικά τη σελίδα του ελληνικού τραγουδιού στη συνθετική του διαδρομή, με τελευταία δισκογραφική του κατάθεση τον κύκλο τραγουδιών "Μακρινή γειτονιά" (1982), αίφνης επανέρχεται στο προσκήνιο στα μέσα της δεκαετίας του '90, όταν η παλιά του δισκογραφική εταιρία, η Philips, έδωσε στην κυκλοφορία μια πολύ ενδιαφέρουσα ψηφιακή έκδοση αφιερωμένη στον συνθέτη στο πλαίσιο της ευρύτερης σειράς "Οι μεγάλοι συνθέτες και τα τραγούδια τους" και ειδικότερα τον υπ' αριθμό 3 δίσκο της σειράς.

Πρόκειται για ένα πολύ αντιπροσωπευτικό πορτρέτο του συνθέτη σε αντίθεση με την πιο πρόχειρη και άνιση συλλογή που είχε εκδώσει η εταιρία το 1980 ("Επιλογή"). Ο δίσκος είναι χορταστικός με δεκαοκτώ τραγούδια του συνθέτη, από τα οποία τα δεκατέσσερα προέρχονται από τις τρεις ολοκληρωμένες ηχογραφήσεις του στην εταιρία κατά την τριετία 1975-1977 ("Το ταξίδι", "Εν Αθήναις", "Made in Greece"). 

Ωστόσο έχουμε και μια πολύ ενδιαφέρουσα αναδρομή σε παλιότερες ηχογραφήσεις του Κουνάδη από τις αρχές του '60: Δυο τραγούδια με τον Γιάννη Βογιατζή σε στίχους Μιχάλη Κακογιάννη ("Το βαλς της Μόνικας", "Την είδα ξανά") από δίσκο 45 στροφών του 1961, ένα τραγούδι του 1963 με τη Τζένη Βάνου σε στίχους Μίνου Αργυράκη ("Μικρή μου σελήνη"), καθώς και την κλασική κεφαλονίτικη καντάδα "Απόψε την κιθάρα μου" από 45άρι επίσης του 1963.

Αργύρης Κουνάδης: Επιλογή (1980)

Έχοντας καταθέσει έξι ολοκληρωμένους δίσκους τραγουδιών κατά το διάστημα 1973-1977 ο συνθέτης Αργύρης Κουνάδης αποφασίζει πλέον να επιστρέψει στο χώρο της λόγιας μουσικής, αν και πέντε χρόνια αργότερα θα επανέλθει προσωρινά με έναν τελευταίο κύκλο τραγουδιών με τίτλο "Μακρινή γειτονιά" (1982), ο οποίος αποτέλεσε και το οριστικό τέλος της δραστηριότητάς του στο πεδίο αυτό.

Στην εταιρία Philips λοιπόν κατά το διάστημα 1975-1977 ο Κουνάδης ηχογράφησε τους δίσκους: "Το ταξίδι" (1975), "Εν Αθήναις" (1976) και "Made in Greece" (1977). Από τους τρεις αυτούς δίσκους ανθολογήθηκαν δώδεκα τραγούδια, κυρίως τα πιο "πιασάρικα", και κυκλοφόρησαν το 1980 σε ένα άλμπουμ με τον τίτλο "Επιλογή".
Πρόκειται σαφώς για μια άνιση επιλογή που δεν μπορεί να θεωρηθεί και τόσο αντιπροσωπευτική της δουλειάς του συνθέτη στο χώρο του τραγουδιού, γιατί απουσιάζουν τελείως τα πιο μελωδικά και όμορφα τραγούδια από τους προαναφερόμενους δίσκους. Πολύ πιο ενδιαφέρουσα μπορεί να θεωρηθεί ασφαλώς μια πολύ μεταγενέστερη ψηφιακή έκδοση με τίτλο "Οι μεγάλοι συνθέτες και τα τραγούδια τους" (1995) με επιλογές πολύ πιο αντιπροσωπευτικές του συνθέτη.

Ερμηνευτές των τραγουδιών είναι ο Αντώνης Καλογιάννης, η Λιλάντα Λυκιαρδοπούλου και η Λήδα, ενώ συμμετέχει και η Μικρή Χορωδία Αθηνών. Οι στίχοι είναι των Γιώργου Καλαμαριώτη, Βαγγέλη Γκούφα και Μάριου Ποντίκα. Τις ενορχηστρώσεις έκανε ο συνθέτης και διευθύνει ο Τάσος Καρακατσάνης.

Αργύρης Κουνάδης: Made in Greece (1977)

Ένα χρόνο μετά το "Ταξίδι" ο Αργύρης Κουνάδης μας παρουσίασε το δίσκο "Εν Αθήναις" με τραγούδια για την ομώνυμη τηλεοπτική σειρά πάνω σε κείμενα των Βαγγέλη Γκούφα και Μάριου Ποντίκα. Ο δίσκος αυτός έχει ήδη παρουσιαστεί στον Δισκοβόλο, οπότε περνάμε αμέσως στην επόμενη δουλειά του συνθέτη.

Ο 6ος λοιπόν δίσκος του Αργύρη Κουνάδη στο χώρο του τραγουδιού φέρει τον χαρακτηριστικό τίτλο: "Made in Greece" κι εκδόθηκε το 1977 πάλι από την Polydor. Οι στίχοι γράφτηκαν εξολοκλήρου από τον Μάριο Ποντίκα και η ερμηνεία ανήκει στον Αντώνη Καλογιάννη, ενώ συμμετέχει η Μικρή Χορωδία Αθηνών. Την ορχήστρα διευθύνει ο Τάσος Καρακατσάνης. Ξεχώρισαν και ακούστηκαν αρκετά στην εποχή τους τα σαρκαστικού περιεχομένου τραγούδια «Σας είπα ψέματα πολλά» και «Do You Like the Greece», ενώ το ομώνυμο τραγούδι, που αποδίδεται από χορωδία με συνοδεία μαντολίνου, παραπέμπει στις επτανησιακές καταβολές του συνθέτη. Πάντως από καθαρά μουσική άποψη αυτός είναι ο λιγότερο ενδιαφέρων από τους επτά όλους κι όλους δίσκους του Κουνάδη.

Οι στίχοι του Μάριου Ποντίκα, γραμμένοι σκόπιμα σε μια γλώσσα αφοπλιστικής ευθύτητας, απεικονίζουν ένα φαντασμαγορικό πανόραμα της νεοελληνικής παθογένειας: Αντιπαροχή, ξενική υποτέλεια, δάνεια, δικτατορία και Πολυτεχνείο και μαζί μ' όλα αυτά και το περίφημο ελληνικό "καμάκι"! Βασικό του εργαλείο η αιχμηρή σάτιρα που φτάνει ενίοτε ως το σαρκασμό. Ο ίδιος σημειώνει στο οπισθόφυλλο: «Τα τραγούδια που υπάρχουν σ’ αυτόν το δίσκο, ντυμένα με απλό μουσικό ένδυμα, μιλάνε για γνωστά λίγο πολύ πράγματα και χρησιμοποιούν την καθημερινή γλώσσα του απλού ανθρώπου, χωρίς προσπάθεια για λεκτικές ή φραστικές καλλιέπειες. Μοναδική τους φιλοδοξία, να μην οδηγήσουν σε μιαν εύκολη συναισθηματική εκτόνωση, αλλά να δραστηριοποιήσουν εντονότερα τη σκέψη γύρω από τα προβλήματα του τόπου μας».

Αργύρης Κουνάδης: Το ταξίδι (1975)

Διπλή δισκογραφική κατάθεση του Αργύρη Κουνάδη είχαμε μέσα στο 1975. Πρώτα οι "Παραλογές", με τις οποίες κλείνει τους λογαριασμούς του με τη δισκογραφική εταιρία Lyra, όπου είχε ήδη παρουσιάσει τα δύο πρώτα του άλμπουμ ("Δεν περισσεύει υπομονή", "Ρόδα είναι και γυρίζει"),  κι αμέσως μετά ο κύκλος τραγουδιών "Το ταξίδι", με το οποίο και εγκαινιάζει τη συνεργασία του με την Polydor (Philips), όπου και θα παραμείνει μέχρι το 1982, οπότε και κλείνει οριστικά τον κύκλο των τραγουδιστικών του συνθέσεων που είχε ξεκινήσει από το 1973.

Με το δίσκο "Το ταξίδι" ο συνθέτης ξανασυναντιέται με τον στιχουργό Γιώργο Καλαμαριώτη, ένα χρόνο μετά την πρώτη τους συνεργασία στο "Ρόδα είναι και γυρίζει" (1974). Οι στίχοι αποτελούν μια ιστορική αναδρομή στο πρόσφατο παρελθόν με αιχμηρές πολιτικές αναφορές στα σκοτεινά χρόνια της γερμανικής κατοχής, στον αγώνα των ανταρτών, στον εμφύλιο, αλλά και στη μισαλλόδοξη μετεμφυλιακή Ελλάδα των εξοριών και των διώξεων. Δεν ξενίζουν βέβαια τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή οι φορτισμένοι αυτοί στίχοι, αφού βρισκόμαστε ακόμη βαθιά στην πρώτη μεταπολιτευτική περίοδο με την κυριαρχία του πολιτικού τραγουδιού. Και παρόλο που ο συνθέτης σε πολλά τραγούδια του ήταν υποχρεωμένος να καταφύγει σε μια δυναμική και ρυθμική (σχεδόν εμβατηριακή) μελοποιητική γραμμή, κατάφερε να ενσωματώσει και άφθονα λυρικά και μελωδικά στοιχεία δίνοντάς μας έτσι μερικές υπέροχες στιγμές, όπως τα τραγούδια "Μήνυμα", "Κι είναι ο Μάης", "Ξενιτεμένο μου πουλί", "Το φίλο μου τον λέγανε Χριστό" και πάνω απ' όλα το ομότιτλο τραγούδι ("Το ταξίδι"), ένα σπάνιας ομορφιάς αργό και μελαγχολικό ζεϊμπέκικο χωρίς μπουζούκι, αλλά με κιθάρα και μαντολίνο, ίσως το ωραιότερο τραγούδι που έγραψε ποτέ ο συνθέτης.

Βασική ερμηνεύτρια είναι η αδικοχαμένη Λιλάντα Λυκιαρδοπούλου που αποδίδει με σπαρακτική ειλικρίνεια πέντε τραγούδια του δίσκου. Μαζί της σε τρία τραγούδια ο εκφραστικότατος Αντώνης Καλογιάννης, ενώ άλλα δύο ερμηνεύει η Λήδα (Χαλκιαδάκη), η οποία μόλις ξεκινούσε τη μοναχική της πορεία στο τραγούδι μετά τη διάλυση του υπέροχου σχήματος που είχε δημιουργήσει με τον σύζυγό της Σπύρο Βλασσόπουλο. Ιδιαίτερα αξιοπρόσεκτη είναι η ερμηνεία της Λήδας στο τρυφερό «Ξενιτεμένο μου πουλί» που βασίζεται σε δημοτικό τραγούδι, γνωστό μας με ελαφρά παραλλαγμένους στίχους κυρίως από την αξεπέραστη μελοποίηση του Χρήστου Λεοντή στο δίσκο "Μαντζουράνα στο κατώφλι" (1980).

Αργύρης Κουνάδης: Παραλογές (1975)

Με το δίσκο "Παραλογές" που κυκλοφόρησε το 1975 ολοκληρώνεται η τρίχρονη συνεργασία του συνθέτη Αργύρη Κουνάδη με την εταιρία Lyra, όπου κατέθεσε και τις δύο προηγούμενες δουλειές του ("Δεν περισσεύει υπομονή", "Ρόδα είναι και γυρίζει").

Αυτή μάλιστα είναι η δεύτερη συνεργασία του Αργύρη Κουνάδη με τον στιχουργό Βαγγέλη Γκούφα, η οποία θα συνεχιστεί και τα επόμενα χρόνια με δυο ακόμη δίσκους ("Εν Αθήναις", "Μακρινή γειτονιά").
Ο κύκλος τραγουδιών "Παραλογές" νομίζω πως αποτελεί την κορύφωση της προσφοράς του συνθέτη στο χώρο του απλού τραγουδιού, γιατί περιέχει πανέμορφα τραγούδια με έντονα μελωδικό χρώμα, ενώ η στιχουργική του Γκούφα, εμποτισμένη με τους χυμούς της ελληνικής παράδοσης, μας χαρίζει εξαιρετικά ποιητικά ξέφωτα με διαχρονικές μνήμες ιστορικών εμπειριών διαπλεγμένες με στοιχεία της σύγχρονης ζωής. Δεν είναι τυχαίος λοιπόν ο τίτλος του δίσκου που παραπέμπει στο ομώνυμο είδος αφηγηματικών δημοτικών τραγουδιών (παραλογές).

Ο δίσκος ευτύχησε επίσης να έχει υπέροχες ερμηνείες με επικεφαλής την Ελένη Βιτάλη, η οποία αποδίδει τα περισσότερα τραγούδια με χάρη και φρεσκάδα ζηλευτή. Υπήρξε άλλωστε η αγαπημένη τραγουδίστρια του συνθέτη, ο οποίος την επέβαλε ως ερμηνεύτρια πρώτης γραμμής,  Μαζί της η φλαουτίστα με τη θαυμάσια φωνή Στέλλα Γαδέδη, ο επικός Κώστας Καμένος και η πιο λαϊκή Έλενα Κωστή. 

Τραγούδια, όπως το «Μαρούλι», «Μπήκανε δίσεχτοι καιροί», «Άγουρη αγάπη», «Το ψωμί του δείπνου» και «Ψηλό κλωνί βασιλικό» αιχμαλωτίζουν αμέσως τον ακροατή με την γλυκύτητα της μελωδίας τους. Το τραγούδι όμως που ξεχώρισε κι έγινε μεγάλη εμπορική επιτυχία ήταν η «Φρεγάδα», πιο πολύ βέβαια στη δεύτερη εκτέλεσή του από τον Αντώνη Καλογιάννη, παρόλο που η ερμηνεία του Καμένου στο τραγούδι αυτό παραμένει επιβλητική. Την ορχήστρα διευθύνει ο συνθέτης σε συνεργασία με τον Τάσο Καρακατσάνη.

Αργύρης Κουνάδης: Ρόδα είναι και γυρίζει (1974)

Ένα χρόνο μετά το δίσκο "Δεν περισσεύει υπομονή", με τον οποίο ο λόγιος συνθέτης Αργύρης Κουνάδης μας συστήθηκε και ως τραγουδοποιός, κυκλοφόρησε η δεύτερη από τις τρεις συνολικά δισκογραφικές συνεργασίες του με την εταιρία Lyra. Τίτλος του δίσκου: "Ρόδα είναι και γυρίζει". Αυτή τη φορά οι στίχοι υπογράφονται από τον Γιώργο Καλαμαριώτη, έναν από τους τρεις στιχουργούς που συνεργάστηκαν με τον συνθέτη. Οι άλλοι δυο ήταν ο Βαγγέλης Γκούφας και ο Μάριος Ποντίκας.

Ο Γιώργος Καλαμαριώτης (πραγματικό όνομα Γιώργος Μπέρτσος) έγινε γνωστός ως δημοσιογράφος που είχε πρωταγωνιστήσει στη διαλεύκανση της δολοφονίας του βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη το 1963. Ως στιχουργός είχε μια πολύ ενδιαφέρουσα παρουσία στο ελληνικό τραγούδι στα μέσα της δεκαετίας του '70 συνεργαζόμενος με πολύ αξιόλογους δημιουργούς, όπως ο Γιώργος Μητσάκης ("Μονά ζυγά"), ο Μίμης Πλέσσας ("Τα μόρτικα", "Εκείνη τη νύχτα"), η Μαρίζα Κωχ ("Μια στο καρφί και μια στο πέταλο"), ο Γρηγόρης Σουρμαΐδης ("Στο δρόμο για το Τσιμενλί") και φυσικά ο Αργύρης Κουνάδης, με τον οποίο έκανε ακόμη έναν ολοκληρωμένο κύκλο τραγουδιών ("Το ταξίδι", 1975).

Ο δίσκος "Ρόδα είναι και γυρίζει" συγκεντρώνει τα γνώριμα μουσικά χαρακτηριστικά του συνθέτη με στοιχεία που πατάνε τόσο στην ελληνική παράδοση και την επτανησιακή καντάδα, όσο και στο λαϊκό τραγούδι. Κυριαρχεί ωστόσο το λαϊκό χρώμα. Παρά τη συμμετοχή πάντως της καταξιωμένης τότε τραγουδίστριας Ρένας Κουμιώτη, αυτός ο δίσκος ακούστηκε πολύ λιγότερο από τον προηγούμενο και γρήγορα ξεχάστηκε. Παρόλα αυτά το ομώνυμο τραγούδι ακούστηκε στην εποχή του αρκετά από το ραδιόφωνο, όπως και τα "Παναγιά μου ένα αγόρι" και "Τι θέλεις γέρο", αλλά οι καλύτερες στιγμές έχουν χρώμα παραδοσιακό, όπως η "Σερενάτα" και η τρυφερή Κεφαλονίτικη "Αριέτα". Τραγουδούν επίσης ο Δημήτρης Ψαριανός και η Ελένη Βιτάλη.

Αργύρης Κουνάδης: Δεν περισσεύει υπομονή (1973)

Ο Αργύρης Κουνάδης (1924-2011) ανήκει στο χώρο της λόγιας μουσικής με σημαντικό έργο στο πεδίο αυτό, δείγμα του οποίου έχουμε παρουσιάσει στο παρελθόν και στον Δισκοβόλο, όπως τα "Τραγούδια για φωνή και πιάνο" (1988) πάνω σε ποίηση Καβάφη και Σεφέρη. Το 1971 μάλιστα μας έδωσε κι ένα δίσκο ("Κεφαλονίτικες αριέτες") με παραδοσιακό υλικό από την πατρίδα του την Κεφαλονιά διασκευασμένο κατάλληλα από τον ίδιο.

Το 1973 ο συνθέτης αποφάσισε να ανοίξει μια μεγάλη παρένθεση στη δημιουργική του πορεία, για να δοκιμάσει τις δυνάμεις του στο απλό λαϊκό τραγούδι. Η θητεία του στο τραγούδι κράτησε μια δεκαετία περίπου (1973-1982) και στο διάστημα αυτό μας έδωσε επτά πολύ όμορφα άλμπουμ τραγουδιών που ερμήνευσαν πολλοί γνωστοί καλλιτέχνες του πενταγράμμου (Σωτηρία Μπέλλου, Αντώνης Καλογιάννης, Ελένη Βιτάλη, Ρένα Κουμιώτη, Δημήτρης Ψαριανός, Σταύρος Πασπαράκης, Λιλάντα Λυκιαρδοπούλου, Λήδα, Κώστας Καράλης, Ελπίδα) και μερικά μάλιστα γνώρισαν πολύ μεγάλη εμπορική επιτυχία.

Ο πρώτος ολοκληρωμένος δίσκος του λοιπόν με πρωτότυπα τραγούδια κυκλοφόρησε το 1973 από τη Lyra με τίτλο "Δεν περισσεύει υπομονή". Σε συνεργασία με την σπουδαίο στιχουργό Βαγγέλη Γκούφα έγραψε έναν πανέμορφο κύκλο τραγουδιών που συγκεντρώνουν όλα τα βασικά χαρακτηριστικά της τραγουδοποιίας του: Υπέροχες μελωδίες με διακριτικές αναφορές στη δημοτική παράδοση, αλλά και στέρεοι λαϊκοί ρυθμοί βγαλμένοι μέσα από τη νεότερη λαϊκή παράδοση του ρεμπέτικου. 

Μ’ αυτόν τον τρόπο δόθηκε η ευκαιρία στη μεγάλη λαϊκή ερμηνεύτρια Σωτηρία Μπέλλου να ξεκινήσει μια νέα πολύ ενδιαφέρουσα καριέρα στο τραγούδι ερμηνεύοντας συνθέσεις έντεχνων δημιουργών. Το τραγούδι «Εις μνημόσυνον» (βασισμένο σε παραδοσιακή μελωδία που τραγουδούσαν αναρχικοί αντάρτες στα χρόνια του ισπανικού εμφυλίου πολέμου) είναι το τραγούδι που έγινε κλασικό από το δίσκο αυτό. Οι αναφορές στο καθεστώς της εποχής είναι εμφανείς σε κάποια τραγούδια και είναι αξιοπερίεργο πώς πέρασαν από τη λογοκρισία. Το ακροτελεύτιο τραγούδι «Αγιάζι» αποδίδεται από χορωδία και είναι ένα συγκαλυμμένο αργό ζεϊμπέκικο, όπου ο αιχμηρός λόγος σκόπιμα θολώνει και ακούγεται σαν μακρινός απόηχος. 

Χρήστος Λεοντής: Καταχνιά (1964)

Ο Χρήστος Λεοντής ανήκει στην πρώτη επιγονική γενιά των δύο Διόσκουρων του "έντεχνου" λαϊκού μας τραγουδιού, δηλαδή του Μίκη Θεοδωράκη και του Μάνου Χατζιδάκι. Πρωτοεμφανίστηκε μαζί με τον Μάνο Λοΐζο την άνοιξη του 1963, όταν παρουσίασαν τα πρώτα τραγούδια τους στο θέατρο Ακροπόλ, ενώ το ίδιο καλοκαίρι συμμετείχαν στα ιντερμέδια της παράστασης "Μαγική Πόλη" των Χατζιδάκι-Θεοδωράκη, όπου οι δυο τους διηύθυναν την ορχήστρα παίζοντας δικά τους ανέκδοτα ακόμη τραγούδια.

Ένα χρόνο αργότερα λοιπόν, το 1964, ο Χρήστος Λεοντής ηχογράφησε τον πρώτο μεγάλο του δίσκο με τίτλο "Καταχνιά", έργο οριακό στην εξέλιξη του έντεχνου τραγουδιού και μια καίρια στιγμή της ελληνικής δισκογραφίας. Οι στίχοι ανήκουν στον μεγάλο μάστορα του λαϊκού μας τραγουδιού Κώστα Βίρβο, ενώ τα έντονα φορτισμένα εμβόλιμα σχόλια που περιγράφουν τραγικές εικόνες από τα χρόνια της ναζιστικής κατοχής είναι του ποιητή Νικηφόρου Βρεττάκου. 

Τα τραγούδια του έργου ερμήνευσαν με τρόπο συγκλονιστικό και αξεπέραστο ο Στέλιος Καζαντζίδης (σε μια από τις ελάχιστες συνεργασίες του με έντεχνους συνθέτες) και η Μαρινέλλα. Τα περισσότερα τραγούδια πέρασαν στα χείλη του κόσμου και σήμερα θεωρούνται κλασικά. Ταυτόχρονα συνέβαλαν αποφασιστικά στην καθιέρωση του νέου συνθέτη, ο οποίος θα αποτελέσει έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του νέου ελληνικού τραγουδιού.

Η "Καταχνιά" είναι επίσης ένας από τους σπάνιους θεματικούς δίσκους που γράφτηκαν για τη δύσκολη εκείνη εποχή της ξένης κατοχής του τόπου μας προβάλλοντας μέσα από τη δίνη του σκοταδιού και του θανάτου ένα όραμα για ένα καλύτερο αύριο και μια αισιόδοξη ματιά προς το μέλλον. Σήμερα βέβαια ίσως όλα αυτά μοιάζουν πομπώδη και μεγαλοϊδεατικά, ωστόσο στη συγκεκριμένη εποχή λειτούργησαν σχεδόν προφητικά για ένα νέο σκοτάδι που ήταν γραμμένο για τον τόπο τρία μόλις χρόνια αργότερα.

Πέρα από τους δύο κορυφαίους ερμηνευτές στο δίσκο συμμετέχει ο ηθοποιός Δημήτρης Μυράτ στο ρόλο του αφηγητή, καθώς και η Χορωδία Κορίνθου. Το εικαστικό μέρος της έκδοσης επιμελήθηκε ο σπουδαίος ζωγράφος Σπύρος Βασιλείου.

Μίκης Θεοδωράκης, Μαργαρίτα Ζορμπαλά: Επιβάτης (1981)

Με την κυκλοφορία του δίσκου "Επιβάτης" το 1981 ολοκληρώνεται η πολύχρονη και γόνιμη συνεργασία της υπέροχης (και πανέμορφης) ερμηνεύτριας Μαργαρίτας Ζορμπαλά με τον μεγάλο συνθέτη Μίκη Θεοδωράκη, η οποία ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του '70 με τις αριστουργηματικές "Μπαλάντες", όταν η Μαργαρίτα ήταν μόλις 18 χρονών!

Ο "Επιβάτης" είναι ένας κύκλος τραγουδιών που εκδόθηκε σε δύο παράλληλες εκτελέσεις μέσα στην ίδια χρονιά: Μία με τη Μαρία Φαραντούρη στην Minos με την ευθύνη του ίδιου του συνθέτη και μια δεύτερη με τη Μαργαρίτα Ζορμπαλά στη Lyra με την ενορχηστρωτική επιμέλεια του Τάσου Καρακατσάνη. 

Οι στίχοι είναι του Κώστα Τριπολίτη στην πιο παραγωγική του δισκογραφική χρονιά, καθώς μέσα στον ίδιο χρόνο κυκλοφόρησαν, εκτός από τον "Επιβάτη", πολλές άλλες δουλειές του: "Ραντάρ" (Μίκη Θεοδωράκη), "Φράγμα" (Δήμου Μούτση), "Σκουριασμένα χείλια" (Σταμάτη Κραουνάκη), "Πίσω απ' τη Βιτρίνα" (Γιώργου Χατζηνάσιου). Το συνηθίζει ο σπουδαίος αυτός στιχουργός να εμφανίζεται κατά διαστήματα με φούρια και πλούσιο υλικό και στη συνέχεια να εξαφανίζεται για αρκετά χρόνια, μέχρι να επανεμφανιστεί κομίζοντας πάντα κάτι ενδιαφέρον και πρωτότυπο! Στον "Επιβάτη" ο λόγος του Τριπολίτη είναι απόλυτα αναγνωρίσιμος, με αιχμηρές αναφορές στην καθημερινότητα κι ένα λεξιλόγιο σαν εγχειρίδιο που ανατέμνει χωρίς αναισθητικό την κακοδαιμονία και τις παθογένειες της επικαιρότητας. 

Ο Μίκης δεν είχε δυσκολία να παρακολουθήσει τους ρυθμούς αυτού του σκληρού ποιητικού λόγου και να εκμαιεύσει τις κρυφές ευαισθησίες που κρύβονται επιμελώς από κάτω. Το αποτέλεσμα είναι μια σειρά άκρως ενδιαφέροντα τραγούδια απογυμνωμένα σκόπιμα από κάθε μελωδικό ή λυρικό στοιχείο, τα οποία ασφαλώς ανοίγουν καινούργιους δρόμους στην πορεία του ελληνικού τραγουδιού με την ανατολή της νέας δεκαετίας, αλλά και στην προσωπική πορεία του συνθέτη. Μερικά μάλιστα ακούστηκαν πολύ. Όχι τόσο με τη φωνή της Ζορμπαλά, όσο με τη Φαραντούρη. Κι εδώ που τα λέμε, η σύγκριση των δύο εκτελέσεων είναι απολύτως ανισοβαρής, καθώς η Φαραντούρη κερδίζει κατά κράτος τη γλυκιά Μαργαρίτα. Θα έλεγα κιόλας ότι δεν τη βοηθάει και η ενορχηστρωτική οπτική του Καρακατσάνη, ο οποίος ακολούθησε κι εδώ τη δική του μανιέρα που παραπέμπει περισσότερο στο χατζιδακικό πρότυπο.

Μίκης Θεοδωράκης: Ο άνθρωπος με το γαρίφαλο (1980)

Το 1980 ο Μίκης Θεοδωράκης έγραψε τη μουσική για την ταινία "Ο άνθρωπος με το γαρίφαλο" που αναφερόταν στην εκτέλεση του μεγάλου αγωνιστή της αριστεράς Νίκου Μπελογιάννη το 1952. Την ταινία σκηνοθέτησε ο Νίκος Τζίμας και είχε πρωταγωνιστές τους Φοίβο Γκικόπουλο, Μάνο Κατράκη, Αλέκο Αλεξανδράκη και Κώστα Καζάκο. 

Ο ομότιτλος δίσκος εκδόθηκε από τη Lyra και περιλαμβάνει δύο ενότητες, μία αντίστοιχα σε κάθε πλευρά του. Η πρώτη ενότητα καλύπτεται από το soundtrack της ταινίας που έχει τη μορφή θέματος με εννέα παραλλαγές, οργανικές ή φωνητικές. Το βασικό θέμα βασίζεται σε μια μουσική φράση παρμένη από το συμφωνικό έργο "Antar" του μεγάλου Ρώσου ρομαντικού συνθέτη Nicolai Rimsky-Korsakov (1844-1908), την οποία μορφοποίησε σε μια υπέροχη ελεγειακή μελωδία ο Μίκης χτίζοντας πάνω της τις συναρπαστικές του παραλλαγές για ορχήστρα, σόλο όργανα (κιθάρα, φλάουτο), χορωδία και σόλο φωνή. Το μοναδικό τραγούδι του έργου με τίτλο "Ο Μπελογιάννης" σε στίχους του Γιάννη Θεοδωράκη ερμηνεύει πολύ τρυφερά ο Μαργαρίτα Ζορμπαλά στην πέμπτη κατά σειρά συνεργασία της με τον συνθέτη, την ίδια χρονιά που ηχογράφησε και το δίσκο "Μεθυσμένο κορίτσι".

Η Μαργαρίτα Ζορμπαλά τραγουδά Θεοδωράκη & Χατζιδάκι (1980)

Συνεχίζοντας την όμορφη συνεργασία της με τον Μίκη Θεοδωράκη η εξαίρετη τραγουδίστρια Μαργαρίτα Ζορμπαλά ηχογράφησε το 1980 για τη Lyra το άλμπουμ "Μεθυσμένο κορίτσι", όπου μάλιστα δοκιμάζει για πρώτη φορά να διευρύνει τον ορίζοντα συνεργασίας της και στον άλλο μεγάλο Έλληνα συνθέτη, τον Μάνο Χατζιδάκι. Έτσι λοιπόν προέκυψε ένας δίσκος εξ αδιαιρέτου με επτά τραγούδια του κάθε συνθέτη που καλύπτουν αντίστοιχα την κάθε πλευρά του. 

Η πρώτη πλευρά περιλαμβάνει επτά αγαπημένα τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι, τα περισσότερα σε στίχους του Νίκου Γκάτσου, προερχόμενα από τους κύκλους τραγουδιών "Της γης το χρυσάφι" (1972), "Ο οδοιπόρος, το μεθυσμένο κορίτσι και ο Αλκιβιάδης" (1974), "Αθανασία" (1976), αλλά κι από το soundtrack της ταινίας "Sweet Movie" (1974), καθώς κι ένα ανεξάρτητο τραγούδι ("Πάει ο καιρός") που είχε πρωτοτραγουδήσει ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης το 1965.

Η δεύτερη πλευρά του δίσκου είναι αφιερωμένη στον Μίκη Θεοδωράκη και περιλαμβάνει επανεκτελέσεις κλασικών τραγουδιών του από τη δεκαετία του '60. Έχουν επιλεγεί λοιπόν τραγούδια από την "Όμορφη πόλη" (1962), το "Τραγούδι του νεκρού αδελφού" (1962), τη "Μαγική πόλη" (1963), τις "Μικρές Κυκλάδες" (1964) και τα "Έξι λαϊκά τραγούδια" (1965), γνωστά στις νεότερες επανεκδόσεις τους και ως "Κύκλος Φαραντούρη".

Μίκης Θεοδωράκης, Μ. Ζορμπαλά: Τρεις κύκλοι (1979)

Παραμένοντας στην όμορφη συνεργασία του Μίκη Θεοδωράκη με την ευαίσθητη ερμηνεύτρια Μαργαρίτα Ζορμπαλά στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του '70, σειρά έχει σήμερα ο δίσκος "Τρεις κύκλοι" που εκδόθηκε το 1979 πάλι από τη Lyra. Η Μαργαρίτα Ζορμπαλά ερμηνεύει με συναρπαστικό τρόπο τρεις σπουδαίους κύκλους τραγουδιών του συνθέτη, από τα περίφημα τετραμερή έργα του που μας παρουσίασε κατά την παραγωγικότατη δεκαετία του '60. 

Παλιότερος από τους τρεις κύκλους είναι οι "Λιποτάκτες", γραμμένοι στις αρχές του '50 (1952-54) σε ποίηση του αδελφού του συνθέτη Γιάννη Θεοδωράκη, όπου περιέχεται η χιλιοτραγουδισμένη "Όμορφη πόλη" ("Θα γίνεις δικιά μου"), ένα από τα διαχρονικότερα τραγούδια του μεγάλου δημιουργού. Η πρώτη εκτέλεση του έργου ανήκει στον ίδιο τον Μίκη και κυκλοφόρησε σε extended 45άρι το 1960, ενώ στη συνέχεια ενσωματώθηκε δισκογραφικά στον κύκλο "Μικρές Κυκλάδες" (1966).

Ο κύκλος "Επιφάνια" σε ποίηση Γιώργου Σεφέρη γράφτηκε και ηχογραφήθηκε το 1961 με πρώτο ερμηνευτή τον Γρηγόρη Μπιθικώτση, την ίδια εποχή που ηχογραφήθηκαν και τα τραγούδια της "Πολιτείας" και του "Αρχιπέλαγους". Από τον κύκλο αυτό ξεχώρισε το κλασικό "Περιγιάλι" ("Άρνηση"), ενώ το στιβαρό τραγούδι "Κράτησα τη ζωή μου" καταξιώθηκε κυρίως από τη δεύτερη και μόνη ολοκληρωμένη εκτέλεσή του αρκετά χρόνια αργότερα από τον Αντώνη Καλογιάννη. 

Ο τρίτος κύκλος είναι το "Μυθιστόρημα", πάλι σε ποίηση Σεφέρη, που γράφτηκε το 1968 και ηχογραφήθηκε με τη φωνή της Μαρίας Φαραντούρη, για να ενσωματωθεί τελικά στον μεταγενέστερο δίσκο "Ο Μίκης Θεοδωράκης διευθύνει Θεοδωράκη" Νο.2. Το τραγούδι που ξεχώρισε περισσότερο από αυτόν τον κύκλο είναι το διεγερτικό "Λίγο ακόμα", από τους ύμνους των αγωνιστικών κινητοποιήσεων της μεταπολιτευτικής εποχής, αν και το αγαπημένο μου υπήρξε εξαρχής το συναρπαστικό "Στο στήθος μου η πληγή" ("Ανδρομέδα").