Μάνος Χατζιδάκις: Blue (1968) Stereo Recording

Θέλω να κλείσω το χρονιά με κάτι εξαιρετικό και δυσεύρετο από την ακριβή κληρονομιά του Μάνου Χατζιδάκι. Μιλώ για ένα από τα σημαντικότερα και συγχρόνως από τα πλέον παραγνωρισμένα αριστουργήματα του μεγάλου συνθέτη από την "αμερικάνικη" περίοδο της λαμπρής του καριέρας.

Ο λόγος για το soundtrack της ταινίας "Blue", ενός ιδιότυπου ποιητικού γουέστερν που γυρίστηκε το 1968 για λογαριασμό της Paramount με σκηνοθέτη τον Καναδό Silvio Narizzano και πρωταγωνιστές τους Terence Stamp, Karl Malden, Ricardo Montalban, Joanna Pettet και τον Έλληνα Στάθη Γιαλελή, πρωταγωνιστή της περίφημης ταινίας "America America" του Elia Kazan που επίσης είχε μουσική του Μάνου Χατζιδάκι.

Το δεύτερο μισό της δεκαετίας του '60 και σχεδόν σε όλη την περίοδο της χουντικής Επταετίας ο Μάνος Χατζιδάκις βρισκόταν στην Αμερική και ήταν περιζήτητος από τα μεγάλα κινηματογραφικά στούντιο του Χόλιγουντ μετά το όσκαρ τραγουδιού που είχε κατακτήσει το 1961. Η περίοδος αυτή υπήρξε πολύ γόνιμη για τον συνθέτη, παρόλο που ποτέ δεν ένιωθε και πολύ βολικά να δημιουργεί κάτω από αυστηρούς κανόνες και συμβόλαια. Τα δυο κορυφαία δημιουργήματά του πάντως δεν είχαν κινηματογραφική αφετηρία. Και μιλώ για το "Χαμόγελο της Τζοκόντας" που ηχογραφήθηκε το 1965 και τον κύκλο τραγουδιών με αγγλόφωνο στίχο "Reflections" (1969) με το σοφιστικέ ροκ σχήμα New York & Rock & Roll Ensemble. 

Το 1968 ωστόσο ανέλαβε να συνθέσει τη μουσική της ταινίας "Blue", η θεματική της οποίας τον οδήγησε σε πολύ διαφορετικά μουσικά μονοπάτια από εκείνα που βάδιζε ως εκείνη τη στιγμή. Το μεξικάνικο κλίμα και τοπίο του σεναρίου συνέβαλαν αποφασιστικά στην επιλογή να χτίσει τη μουσική του επένδυση πάνω στην κιθάρα σε ρόλο κεντρικού οργάνου της ορχήστρας ακολουθώντας το πρότυπο του περίφημου "Concierto di Aranjuez" του Ισπανού συνθέτη Joaquin Rodrigo και ιδιαίτερα του κοσμαγάπητου αργού μεσαίου μέρους. Έτσι προέκυψε ένα ιδιότυπο Κοντσέρτο για Κιθάρα και Ορχήστρα εκτεταμένο σε δέκα μέρη. Πιο πολύ ίσως θα ταίριαζε να το χαρακτηρίσουμε Σουίτα για Κλασική Κιθάρα και Ορχήστρα. Το έργο διατρέχει από την αρχή ως το φινάλε μια έντονα μελαγχολική διάθεση, η οποία μορφοποιείται με μια ιδιοφυή πρόσμιξη λυρικών και επικών στοιχείων.

Για την ηχογράφηση της φιλόδοξης αυτής σύνθεσης ο Μάνος Χατζιδάκις είχε την τύχη να έχει στη διάθεσή του μια μεγάλη ορχήστρα, όπως η Συμφωνική Ορχήστρα του Λος Άντζελες, την οποία διηύθυνε ο ίδιος, και στην κιθάρα τον διάσημο κλασικό κιθαριστή Laurindo Almeida. Το αποτέλεσμα υπήρξε μεγαλειώδες, τόσο που οι μουσικοί της σπουδαίας αυτής ορχήστρας ένας ένας να συγχαρούν με ενθουσιασμό τον συνθέτη μετά την ολοκλήρωση της ηχογράφησης! 

Καίτη & Διονύσης Αποστολάτος: Σταύρος Ξαρχάκος (1966)

Την ίδια χρονιά, το 1966, το εκλεκτό ζεύγος χορωδών Καίτης και Διονύση Αποστολάτου ηχογράφησε δύο δίσκους παρόμοιας αισθητικής λογικής, αντλώντας δηλαδή το υλικό τους από το πεδίο του "έντεχνου" λαϊκού τραγουδιού. Ο ένας δίσκος ήταν αφιερωμένος στα τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι και τον γνωρίσαμε χθες, ενώ ο δεύτερος στον Σταύρο Ξαρχάκο.

Συγκεκριμένα, από την RCA Victor κυκλοφόρησε ο δίσκος "12 Τραγούδια του Σταύρου Ξαρχάκου" διασκευασμένα για χορωδία από τον Διονύση Αποστολάτο και ερμηνευμένα στα σόλο φωνητικά από τη σύζυγό του Καίτη Αποστολάτου με λιτή οργανική συνοδεία αποτελούμενη κυρίως από δύο μπουζούκια (Μαλλίδης, Ψαρρός), το μεταλλόφωνο του Τάσου Διακογιώργη, το ακορνετόν του Σπύρου Παπαβασιλείου και την κιθάρα του Πέτρου Χαραμή. Την ορχήστρα διευθύνει ο Γ. Θεοφιλόπουλος.

Στο μουσικό υλικό που έχει επιλεγεί φυσικό ήταν να έχουν περιληφθεί και κάποια από τα πρώτα "ελαφρά" τραγούδια του Ξαρχάκου που είχε ερμηνεύσει η Γιοβάννα ("Χόρεψαν τ' άσπρα πουλιά", "Πάρε το δρόμο μας", "Με ρωτάς", "Ξέρω μια ματιά"), αλλά κυριαρχούν τα κοσμαγάπητα λαϊκά τραγούδια του συνθέτη από το ξεκίνημα της καριέρας του που αναδείχθηκαν κυρίως μέσα από τον κινηματογράφο ("Κόκκινα φανάρια", "Λόλα"), όπως η "Άπονη ζωή", η "Φτωχολογιά", το "Βάλε κι άλλο πιάτο στο τραπέζι", το "Όνειρο δεμένο", η "Υπομονή", το "Χάθηκε το φεγγάρι" και άλλα.

Καίτη & Διονύσης Αποστολάτος: Μάνος Χατζιδάκις (1966)

Από τον χορωδιακό Μίκη Θεοδωράκη ας περάσουμε και στον χορωδιακό Μάνο Χατζιδάκι, για να γνωρίσουμε έναν εξαίρετο δίσκο που εκδόθηκε το 1966 από την RCA Victor σε παράλληλη διανομή εντός κι εκτός Ελλάδας.

Πρόκειται για ένα δίσκο που επιγράφεται με το όνομα του συνθέτη και υπογράφεται από τους σπουδαίους χορωδούς Διονύση Αποστολάτο (1926-2009) και τη σύζυγό του Καίτη Αποστολάτου (1928-2018), η οποία αποδίδει τα σόλο φωνητικά σε αρμονικό διάλογο με τα χορωδιακά. Έχουν επιλεγεί δώδεκα κλασικά τραγούδια του μεγάλου συνθέτη, γραμμένα κατά την περίοδο 1955-1961, τα οποία καλύπτουν όλο το μουσικό φάσμα που εκείνη την εποχή απασχολούσε τον συνθέτη (λαϊκό, ελαφρό). Τη χορωδία διευθύνει ο Διονύσης Αποστολάτος, ενώ τη συνοδευτική ορχήστρα ο Γ. Θεοφιλόπουλος.

Ας πούμε όμως και μια κουβέντα παραπάνω για τον Διονύση Αποστολάτο, αυτόν τον έξοχο αρχιχορωδό και στυλοβάτη της επτανησιακής καντάδας, ο οποίος διηύθυνε επί μία 15ετία (1960-1975) την "Επτανησιακή Μαντολινάτα & Χορωδία" με πάμπολλες ραδιοφωνικές εμφανίσεις, αλλά και ζωντανές παραστάσεις στο Ηρώδειο.

Ο Θάνος δεν μένει πια εδώ...

Η χρονιά κλείνει με οδυνηρό τρόπο, δυστυχώς. Δεν προλάβαμε να συνειδητοποιήσουμε τη φυγή του αισθαντικού μας συνθέτη Γιάννη Σπανού, και ιδού η θλιβερή είδηση μιας άλλης φυγής, του κορυφαίου συνθέτη Θάνου Μικρούτσικου (1947-2019), μετά από μακροχρόνια μάχη με τον καρκίνο.

Ο Θάνος Μικρούτσικος κυριολεκτικά εξέφραζε την έννοια του ολοκληρωμένου συνθέτη. Δεν ήταν μόνο τραγουδοποιός κι ας τον γνώρισε και τον αγάπησε ο πολύς κόσμος μέσα από τα σπουδαία τραγούδια του.
Είχε λόγιες καταβολές και υπήρξε δεινός πιανίστας, ενώ οι ζωντανές του εμφανίσεις αποτελούσαν πάντα μια ξεχωριστή εμπειρία ευφάνταστου αυτοσχεδιασμού και ακαταμάχητης δυναμικής. Έγραψε μεγάλο αριθμό έργων που ανήκουν είτε ακραιφνώς στο λόγιο πεδίο ("Επιστροφή της Ελένης", "Κοντσέρτο για κιθάρα", "Έργα για φλάουτο"), είτε στο χώρο που ο ίδιος ονόμαζε "ενδιάμεσο", μεταξύ λόγιας και λαϊκής μουσικής ("Σονάτα του σεληνόφωτος", "Έργα ηλεκτρονικής μουσικής", "Νύχτα με σκιές χρωματιστές", "Ανεπίληπτος θάνατος", "Του απείρου εραστής"), είτε στο χώρο της τζαζ ("Αραπιά για λίγο πάψε", "For sax & Strings & Love & Dreams", "Dance & Memories"), είτε στο πεδίο της μελοποιημένης ποίησης ("Πολιτικά τραγούδια", "Καντάτα για τη Μακρόνησο", "Σπουδή στον Μαγιακόφσκι", "Μουσική πράξη στον Μπρεχτ", "Σταυρός του Νότου", "Σονάτα του σεληνόφωτος", "Ο γέρος της Αλεξάνδρειας", "Στον Μάνο Λοΐζο", "Γραμμές των οριζόντων"), είτε στο πεδίο της σκηνικής μουσικής ("Φουέντε Οβεχούνα", "Βίκτωρ Βικτώρια", "Ιστορία της Λούλου", "Αρχοντοχωριάτης", "Εκκλησιάζουσες").

Στο χώρο του απλού τραγουδιού πρωτοεμφανίστηκε το 1969 με ένα 45άρι που εκδόθηκε από την ΕΜΙ και περιλάμβανε δυο μελοποιημένα ποιήματα του Κώστα Καρυωτάκη ("Η μυγδαλιά", "Ένα σπιτάκι"). Τρία χρόνια αργότερα (1972) ηχογράφησε ένα δεύτερο 45άρι πάλι με δυο ποιήματα του Καρυωτάκη ("Δον Κιχώτες", "Είμαστε κάτι ξεχαρβαλωμένες κιθάρες"). Ακολούθησε μικρή αποχή από τη δισκογραφία, ώσπου το 1975 από τη Lyra μας έδωσε τον πρώτο ολοκληρωμένο δίσκο του με τίτλο "Πολιτικά τραγούδια", με τον οποίο εγκαινίασε και τη μακροχρόνια συνεργασία του με τη μεγάλη ερμηνεύτρια Μαρία Δημητριάδη. 

Στη Lyra παρέμεινε μέχρι το 1980 ολοκληρώνοντας την πιο εμπνευσμένη δημιουργική φάση της καριέρας του με πολύ σημαντικούς κύκλους τραγουδιών: "Πολιτικά τραγούδια" (1975), "Καντάτα για τη Μακρόνησο / Σπουδή στον Μαγιακόφσκι" (1976), "Φουέντε Οβεχούνα" (1977), "Τροπάρια για φονιάδες" (1977), "Μουσική πράξη στον Μπρεχτ" (1978), "Τραγούδια της λευτεριάς" (1978), "Ο Σταυρός του Νότου" (1979), "Ευριπίδης IV" (1980).

Κατά τη δεκαετία του '80 η δισκογραφική του παραγωγή έγινε πυκνότερη, ενώ παράλληλα έκανε και μεγάλο άνοιγμα προς το εμπορικό λαϊκό τραγούδι γνωρίζοντας μεγάλη επιτυχία, κυρίως μέσα από τη συνεργασία του με τη Χαρούλα Αλεξίου ("Η αγάπη είναι ζάλη", "Κρατάει χρόνια αυτή η κολώνια"), τον Γιώργο Νταλάρα ("Συγνώμη για την άμυνα"), τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου ("Όλα από χέρι καμένα", "Θάλασσα στη σκάλα"), τον Δημήτρη Μητροπάνο ("Στου αιώνα την παράγκα"), αλλά και τον Γιάννη Κούτρα, τον Γιώργο Μεράντζα, τον Σάκη Μπουλά, τον Κώστα Θωμαΐδη, τους αδελφούς Κατσιμίχα, τη Μαργαρίτα Ζορμπαλά, τον Βλάση Μπονάτσο, την Αφροδίτη Μάνου, τον Διονύση Θεοδόση, την Ελευθερία Αρβανιτάκη, τον Λάκη Λαζόπουλο, τον Χρήστο Θηβαίο, τη Ρίτα Αντωνοπούλου, τον Μανώλη Μητσιά και πολλούς άλλους.

Ξεχωριστή στιγμή στην καριέρα του ήταν η συνεργασία του με τη μεγάλη Ιταλίδα ντίβα Milva στο δίσκο "Volpe d' amore" που είχε και διεθνή διανομή.

Πέρα από τους μεγάλους ποιητές (Κ.Π. Καβάφης, Γιώργος Σεφέρης, Γιάννης Ρίτσος, Μαγιακόφσκι, Ναζίμ Χικμέτ, Νίκος Καββαδίας, Κώστας Καρυωτάκης, Μπέρτολτ Μπρεχτ), τα τραγούδια του αξιοποίησαν και το σημαντικότερο στιχουργικό δυναμικό του ελληνικού πενταγράμμου, όπως ο Μάνος Ελευθερίου, ο Μάριος Πλωρίτης, ο Άλκης Αλκαίος, ο Φώντας Λάδης, ο Κώστας Τριπολίτης, η Λίνα Νικολακοπούλου, ο Οδυσσέας Ιωάννου και άλλοι.

Μίκης Θεοδωράκης: Χορωδία Τρικάλων, αρ.3 & 4 (1965-66)

Ολοκληρώνω σήμερα την παρουσίαση των χορωδιακών τραγουδιών του Μίκη Θεοδωράκη, όπως τα διασκευάσε η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου και τα ερμήνευσε υπέροχα η σπουδαία Χορωδία Τρικάλων.

Ο τρίτος και τέταρτος δίσκος της σειράς εκδόθηκαν στο διάστημα 1965-1966 και περιλαμβάνουν από δώδεκα τραγούδια ο καθένας, αν και στον 3ο δίσκο δύο τραγούδια είναι σε οργανική μορφή. 

Το υλικό των δίσκων αντλήθηκε και πάλι από τους μεγάλους κύκλους τραγουδιών του συνθέτη που εκείνη την εποχή ηχογραφούσε με καταιγιστικούς ρυθμούς συνεργαζόμενος με κορυφαίους ποιητές-στιχουργούς (Οδυσσέας Ελύτης, Κώστας Βάρναλης, Ιάκωβος Καμπανέλλης, Δημήτρης Χριστοδούλου, Νίκος Γκάτσος), αλλά και μεγάλους ερμηνευτές, όπως ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, η Ντόρα Γιαννακοπούλου, η Μαρία Φαραντούρη, ο Γιάννης Πουλόπουλος και άλλοι. 

Ειδικότερα, το υλικό των δύο αυτών χορωδιακών δίσκων προέρχεται από τα έργα: "Όμορφη πόλη" (1962), "Η γειτονιά των αγγέλων" (1963), "Το Άξιον Εστί" (1964), "Πολιτεία β' " (1964), "Μικρές Κυκλάδες" (1965), "Ένας όμηρος" (1966) και "Θαλασσινά φεγγάρια" (1966).

Μίκης Θεοδωράκης: Χορωδία Τρικάλων, αρ.2 (1964)

Ο δεύτερος δίσκος της διακεκριμένης μαέστρου χορωδιών και συνθέτριας Τερψιχόρης Παπαστεφάνου και της Χορωδίας Τρικάλων από τη γόνιμη συνεργασία της με τον Μίκη Θεοδωράκη κυκλοφόρησε το 1964 με ανάλογο περιεχόμενο, όπως και ο πρώτος δίσκος, πάντα αντλώντας το υλικό από τους πρώτους "έντεχνους" κύκλους τραγουδιών του συνθέτη που ηχογραφήθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του '60.

Συγκεκριμένα, ο δεύτερος δίσκος περιλαμβάνει ένδεκα τραγούδια από τους κύκλους: "Επιτάφιος" (1960), "Πολιτεία" (1961), "Επιφάνια" (1961), "Όμορφη πόλη" (1962) και "Τραγούδι του νεκρού αδελφού" (1962). Οι δυο τελευταίοι κύκλοι προέρχονται από τη μουσική για τις ομώνυμες θεατρικές παραστάσεις.
Οι στίχοι των τραγουδιών υπογράφονται από τους: Γιώργο Σεφέρη, Γιάννη Ρίτσο, Τάσο Λειβαδίτη, Δημήτρη Χριστοδούλου, Νότη Περγιάλη, Ερρίκο Θαλασσινό και τον συνθέτη.

Υπέροχες χορωδιακές διασκευές και μαγευτικές ερμηνείες ενός κλασικού υλικού από το πολύτιμο θησαυροφυλάκιο του ελληνικού τραγουδιού στην πιο ακμαία του στιγμή.

Μίκης Θεοδωράκης: Χορωδία Τρικάλων, αρ.1 (1963)

Λέω να κλείσω τη χρονιά αφιερώνοντας τις τελευταίες αυτές μέρες στους δυο μεγάλους Έλληνες συνθέτες του "έντεχνου" τραγουδιού μας, τον Μίκη Θεοδωράκη και τον Μάνο Χατζιδάκι.

Θα ξεκινήσω πρώτα με ένα αφιέρωμα στα χορωδιακά τραγούδια του Μίκη, όπως τα διαμόρφωσε η μεγάλη Ελληνίδα μαέστρος, συνθέτρια και διευθύντρια χορωδιών Τερψιχόρη Παπαστεφάνου, μιας και πριν από λίγες μόλις ημέρες έφυγε από τη ζωή.

Η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου (1928-2019) γεννήθηκε στο Βόλο, όπου και έκανε τις πρώτες μουσικές της σπουδές, ενώ το 1952 ο μεγάλος λόγιος συνθέτης Μανόλης Καλομοίρης της ανέθεσε τη διεύθυνση του Εθνικού Ωδείου Τρικάλων, για να της δοθεί έτσι η ευκαιρία να ιδρύσει στη θεσσαλική πόλη την περίφημη Καλλιτεχνική Χορωδία Τρικάλων ή απλώς Χορωδία Τρικάλων, όπως τελικά επικράτησε. Με τη χορωδία αυτή η Παπαστεφάνου συνέδεσε το μεγαλύτερο μέρος της μουσικής της διαδρομής αφήνοντας μάλιστα και ισχυρό στίγμα στην ελληνική δισκογραφία είτε μέσα από εξαίσιες χορωδιακές διασκευές έργων διαφόρων συνθετών και κυρίως του Μίκη Θεοδωράκη, είτε μέσα από δικές της συνθέσεις κατά τη δεκαετία του '70, όπως οι "Αδούλωτοι" που σας έχω παρουσιάσει παλιότερα.

Η πρώτη και μεγαλύτερη στιγμή της Χορωδίας Τρικάλων ήταν η συνάντησή της το 1963 με το έργο του Μίκη Θεοδωράκη που απέφερε μια σειρά πέντε εξαιρετικών δίσκων με γοητευτικές χορωδιακές μεταγραφές και εκτελέσεις μεγάλων τραγουδιών του συνθέτη από την πρώτη περίοδο της θητείας του στο λεγόμενο "έντεχνο" τραγούδι στο πρώτο μισό της δεκαετίας του '60. 

Χρήστος Τσιαμούλης: Κάλαντα Δωδεκαημέρου (2003)

Δίπλα στην ωραία έκδοση "Άναρχος Θεός καταβέβηκεν..." που σας παρουσίασα ήδη, θα ήθελα να προσθέσω ακόμη μία υπέροχη Χριστουγεννιάτικη έκδοση από το "Μελωδικό Καράβι" με τίτλο: "Σας τα 'παν άλλοι;"

Ο δίσκος αυτός είναι μια εξαιρετική συλλογή με κάλαντα σε σύγχρονες εκτελέσεις απ' όλες τις γωνιές του ελληνισμού που καλύπτουν το εορταστικό "Δωδεκαήμερο" από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Φώτα. Η έκδοση αποτελεί ουσιαστικά ένα συναρπαστικό πανόραμα με παραδοσιακά κάλαντα από τη Θράκη, την Ήπειρο, την Ικαρία, τη Σμύρνη, την Κρήτη, τον Πόντο, την Καππαδοκία, τη Μυτιλήνη, τη Χίο, τα Δωδεκάνησα, τη Θεσσαλία, τη Μακεδονία, το Άγιο Όρος και την Κάτω Ιταλία.

Η διασκευή, ενορχήστρωση και η συνολική επιμέλεια της έκδοσης ανήκει στον σημαντικό θεράποντα της παραδοσιακής μας μουσικής Χρήστο Τσιαμούλη, βασικό μέλος του παλιού μουσικού συνόλου Δυνάμεις του Αιγαίου.

Τραγουδούν: Χρόνης Αηδονίδης, Χρήστος Τσιαμούλης, Δημήτρης Υφαντής, Σαβίνα Γιαννάτου, Ελευθερία Αρβανιτάκη, Σοφία Παπάζογλου, Μιχάλης Τζουγανάκης, Κατερίνα Παπαδοπούλου, Παντελής Θαλασσινός, Ηλίας Πιλάλης.

Συμμετέχει το Romeiko Ensemble και ο Παιδικός Χορός των Εκπαιδευτηρίων Ι. Τσιαμούλη.

Η έκδοση διαθέτει καλαίσθητο artwork με πλούσιο πληροφοριακό υλικό που υπογράφει ο εθνομουσικολόγος Λάμπρος Λιάβας.

Υμνοι και Κάλαντα Χριστουγέννων: Άναρχος Θεός καταβέβηκεν... (2001)

Χριστούγεννα 2019 και αρχή του χριστιανικού Δωδεκαημέρου που ολοκληρώνεται τα Θεοφάνια στις 6 Ιανουαρίου με την καινούργια χρονιά.

Συμβαδίζοντας λοιπόν με το κλίμα και το πνεύμα των ημερών σήμερα στο Δισκοβόλο μπορείτε να γνωρίσετε μια υπέροχη έκδοση από το "Μελωδικό Καράβι" που έγινε το 2001 (με μια μικρή επιφύλαξη για την ακρίβεια της χρονολογίας). Ο τίτλος της είναι: "Άναρχος Θεός καταβέβηκεν...", παρμένος από βυζαντινά χριστουγεννιάτικα κάλαντα που περιέχονται στην έκδοση, η οποία περιλαμβάνει ένα πολύ όμορφο μικρό βιβλίο 50 σελίδων κι έναν ψηφιακό δίσκο.

Ο ψηφιακός δίσκος μοιράζεται σε δυο ενότητες. Η πρώτη έχει ένα πολύ ενδιαφέρον αφιέρωμα στη βυζαντινή υμνογραφία των ημερών και η δεύτερη μια μικρή ανθολογία με παραδοσιακά κάλαντα από διάφορες περιοχές του ελληνισμού (Μικρασία, Θράκη, Πελοπόννησος, νησιά). Τους ύμνους ερμηνεύει η χορωδία Μελωδούντες που την αποτελούν νέοι ιεροψάλτες με επικεφαλής τον πρωτοψάλτη Κωνσταντίνο Μπελάλη. Τα κάλαντα ερμηνεύει η νεανική χορωδία Επάλξεις που διευθύνει η Ιωάννα Ανδριανού.

Το μικρό βιβλίο της έκδοσης περιέχει όλα τα κείμενα των ύμνων και των καλάντων, καθώς και πολλά ακόμη ενδιαφέροντα κείμενα που αναφέρονται στο Δωδεκαήμερο μαζί με πλήθος πανέμορφων εικόνων.

Βασίλης Βασιλειάδης: 12 Μεγάλες Επιτυχίες (1971)

Περνάω σ' έναν άλλο ιδιαίτερο λαϊκό δημιουργό, συνθέτη, τραγουδιστή, εκτελεστή και σόουμαν. Μιλώ για τον Βασίλη Βασιλειάδη (1927-2010), δεινό εκτελεστή του αρμόνιου, με το οποίο τον γνωρίσαμε μέσα από παλιές κινηματογραφικές ταινίες και με το οποίο συμμετείχε σε αμέτρητες ηχογραφήσεις δικών του ή ξένων τραγουδιών. Παρά την έντονη εξωστρέφεια που χαρακτήριζαν τις ζωντανές του εμφανίσεις, επρόκειτο για έναν αξιόλογο και σοβαρό μουσικό με σπουδές μάλιστα πιάνου και αρμονίας στο Εθνικό Ωδείο. 

Το 1964 ηχογράφησε το πρώτο του τραγούδι με τίτλο "Στο σταυροδρόμι" με πρώτο ερμηνευτή τον Αντώνη Ρεπάνη. Την ίδια εποχή συνεργάστηκε πολύ με τον Πάνο Γαβαλά και στη συνέχεια με τον Στέλιο Καζαντζίδη, με τη φωνή του οποίου υπέγραψε μερικά πολύ μεγάλα σουξέ ("Υπάρχει και Θεός", "Το μωρό μου", "Δεν σε πιστεύω", "Κι οι άντρες κλαίνε"), ενώ με τη φωνή της Χαρούλας Αλεξίου έχει καταγραφεί το ωραιότερο ίσως τραγούδι του, το δυνατό ζεϊμπέκικο "Όταν πίνει μια γυναίκα" (σε δεύτερη πάντως εκτέλεση).

Το 1971 η Minos εξέδωσε ένα άλμπουμ με "12 Μεγάλες Επιτυχίες" που περιλαμβάνει μερικά από τα πιο πετυχημένα τραγούδια του συνθέτη από το πλούσιο λαϊκό ρεπερτόριο της εταιρίας. Δώδεκα ενδιαφέροντα τραγούδια που αποτυπώνουν και το ευρύ μουσικό φάσμα των τραγουδιών του συνθέτη που δεν είχε δυσκολία να προσαρμοστεί με τα μουσικά γούστα της κάθε εποχής γράφοντας ακόμη και σε ρυθμούς σέικ ("Θα σου κάνω καψωνάκι"). Από τα πιο όμορφα τραγούδια της συγκεκριμένης ανθολογίας είναι το κλασικό χασάπικο "Στου Χαρακόπου και στην Καλλιθέα" με τη φωνή του Δημήτρη Ευσταθίου. 

Μάρκος Βαμβακάρης: Αφιέρωμα στον Μάρκο (1972)

Δε θα μπορούσε ποτέ να είναι επαρκής η δισκογραφική παρουσίαση του κλασικού λαϊκού τραγουδιού, δίχως μια ξεχωριστή αναφορά στον πατριάρχη του είδους, τον Συριανό ρεμπέτη τραγουδοποιό Μάρκο Βαμβακάρη (1905-1972), ο οποίος θεμελίωσε το απαξιωμένο αυτό μουσικό είδος πάνω σε στέρεες βάσεις και στάθηκε διαχρονικά μια σταθερή πηγή έμπνευσης για όλους τους κατοπινούς δημιουργούς, ακόμη κι αυτούς που αποτέλεσαν τη γενιά του λεγόμενου "έντεχνου" τραγουδιού της δεκαετίας του '60.

Φυσικά ο Μάρκος και όλοι οι προπολεμικοί συνοδοιπόροι του δημιούργησαν το εν πολλοίς ανεξερεύνητο έργο τους κάτω από άθλιες συνθήκες ζώντας οι ίδιοι στην απόλυτη ανέχεια, αλλά και αντιμετωπίζοντας όχι μόνο την κοινωνική απαξίωση, αλλά και τις απαγορεύσεις του νόμου, μέχρι να αξιωθούν μιας πρώτης αναγνώρισης από τη μεριά της αστικής κοινωνίας μόλις το 1949 με την περίφημη ομιλία ενός άλλου μουσικού του λόγιου χώρου που είχε όμως ανοιχτό μυαλό δίχως προκαταλήψεις. Κι αυτός φυσικά δεν ήταν άλλος από τον Μάνο Χατζιδάκι, ο οποίος ανέτρεξε στο κλειδαμπαρωμένο θησαυροφυλάκιο του ρεμπέτικου και ιδιαίτερα στο έργο του Μάρκου Βαμβακάρη αντλώντας από εκεί ακατέργαστα διαμάντια, τα οποία αξιοποίησε με τον δικό του τρόπο σε πολλά έργα του ("Έξι λαϊκές ζωγραφιές", "Πασχαλιές μέσα από τη νεκρή γη", "Λειτουργικά", "Ο σκληρός Απρίλης του '45", "Τα πέριξ").

Ο Μάρκος Βαμβακάρης έγραψε πάμπολλα τραγούδια πάνω σε ποικίλους ρυθμούς, αλλά οι κορυφαίες του στιγμές ήταν τα υποδειγματικά χασάπικα και ζεϊμπέκικα που ηχογραφούσε ασταμάτητα στους παλιούς δίσκους γραμμοφώνου στα χρόνια του '30 και '40. Στο ξεκίνημα της δεκαετίας του '60, ως γνωστόν, το ρεμπέτικο, που στο μεταξύ είχε μεταλλαχθεί σε αστικό λαϊκό τραγούδι, επανήλθε στην επικαιρότητα με τις μεγάλες επανεκτελέσεις που ηχογραφήθηκαν στις εταιρίες Columbia και Odeon με νέους τραγουδιστές και νέες ενορχηστρώσεις. Στο κύμα αυτών των αναβιώσεων πάλι ο Μάρκος ήταν παρών, έστω κι αν οι εταιρίες δεν πολυνοιάζονταν για τους δημιουργούς, οι οποίοι συχνά εκλιπαρούσαν για λίγα ψίχουλα από τα πνευματικά δικαιώματα των τραγουδιών τους που συχνά έσπαγαν τα ταμεία με τη μεγάλη τους επιτυχία. Κάπως έτσι θυμήθηκε τον Μάρκο και ο Σταύρος Ξαρχάκος, όταν αποφάσισε να ενορχηστρώσει ο ίδιος μερικά από τα κλασικά του τραγούδια για τον υπέροχο δίσκο "Μάρκος ο δάσκαλός μας" (1968).

Πάνος Γαβαλάς: Η Χρυσή Εποχή (1954-1961), αρ.5 (1985)

Η εξαιρετική δισκογραφική σειρά "Η Χρυσή Εποχή", που εκδόθηκε από τη Minos/Margophone κατά τη διετία 1984-85, περιλαμβάνει συνολικά 19 δίσκους αφιερωμένους στους μεγάλους καλλιτέχνες (συνθέτες και τραγουδιστές) της Odeon κατά τη δεκαετία του '50, όπως ο Πάνος Γαβαλάς, ο Νίκος Γούναρης, η Σωτηρία Μπέλλου, η Στέλλα Χασκίλ, ο Φώτης Πολυμέρης, ο Στράτος Παγιουμτζής, η Άννα Χρυσάφη, η Μαριάννα Χατζοπούλου, η Μαίρη Λίντα, ο Βαγγέλης Περπινιάδης και άλλοι. 

Απ' όλους αυτούς τους σπουδαίους καλλιτέχνες τη μερίδα του λέοντος καταλαμβάνει ο Πάνος Γαβαλάς με συνολικά πέντε δίσκους (υπ' αριθμόν 1,2,3,5,15) που καλύπτουν επαρκώς την πρώτη περίοδο του τραγουδιστή μέχρι το ξεκίνημα της δεκαετίας του '60.

Ο πέμπτος δίσκος λοιπόν του τραγουδιστή περιλαμβάνει δεκατέσσερα λαϊκά τραγούδια, γνωστά κι άγνωστα, γραμμένα από σημαντικούς δημιουργούς, όπως οι: Γιάννης Παπαϊωάννου, Απόστολος Καλδάρας, ο Θόδωρος Δερβενιώτης, ο Μπάμπης Μπακάλης, ο Γιώργος Ζαμπέτας, ο Σταύρος Τζουανάκος, ο Τόλης Χάρμας και ο Νίκος Μεϊμάρης. Ο δίσκος μάλιστα ξεκινάει με μια ωραία επανεκτέλεση του κλασικού τραγουδιού "Είμαι άντρας" των Μάνου Χατζιδάκι και Αλέκου Σακελλάριου από την ταινία "Λατέρνα. φτώχεια και φιλότιμο" (1955), όπου το ερμήνευσαν οι ηθοποιοί Βασίλης Αυλωνίτης και Μίμης Φωτόπουλος, ενώ την ίδια εποχή το ερμήνευσε και ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης.

Πάνος Γαβαλάς: Η Χρυσή Εποχή (1954-1961), αρ.2 (1984)

Παραμένουμε στον μεγάλο λαϊκό τραγουδιστή Πάνο Γαβαλά και στην ιστορική σειρά "Η χρυσή εποχή" που εκδόθηκε κατά τη διετία 1984-1985 από τη Minos (Margo) περιλαμβάνοντας ένα ευρύ αφιέρωμα στην πρώτη τραγουδιστική περίοδο του καλλιτέχνη (1954-1961), όταν ηχογραφούσε σε δίσκους 78 και 45 στροφών για την Odeon Parlophone, σε μια εποχή που ακόμη επισκίαζε την πορεία του η κυριαρχική παρουσία του Στέλιου Καζαντζίδη και του Γρηγόρη Μπιθικώτση.

Ο δεύτερος από τους πέντε δίσκους της σειράς περιλαμβάνει δεκατέσσερα ορθόδοξα λαϊκά τραγούδια, αρκετά με δική του μουσική, αλλά και συνθέσεις γνωστών λαϊκών δημιουργών, όπως ο Κώστας Καπλάνης, ο Στέλιος Χρυσίνης, ο Γεράσιμος Κλουβάτος, ο Νίκος Μεϊμάρης και άλλοι. 

Ο Πάνος Γαβαλάς ερμηνεύει εξαιρετικά ένα μάλλον μέτριο υλικό που δεν ανέδειξε κάποιες ξεχωριστές επιτυχίες. Ο Απόστολος Καλδάρας και η Μαίρη Λίντα τον συνοδεύουν σε ένα τραγούδι ο καθένας. Δεν έχει έρθει ακόμη η εποχή που η Ρία Κούρτη θα γίνει η αχώριστη σεκόντο φωνή του τραγουδιστή.

Πάνος Γαβαλάς: Η Χρυσή Εποχή (1954-1961), αρ.1 (1984)

Ο μεγάλος λαϊκός τραγουδιστής Πάνος Γαβαλάς (1926-1988) νομίζω πως είναι το τρίτο αναντικατάσταστο μέλος της αγίας τριάδας του λαϊκού μας τραγουδιού της μεταρεμπέτικης εποχής, δίπλα στον Γρηγόρη Μπιθικώτση και τον Στέλιο Καζαντζίδη. Η πορεία του στο ελληνικό πεντάγραμμο για τρεις τουλάχιστον δεκαετίες υπήρξε λαμπρή με πολύ μεγάλες επιτυχίες κατά καιρούς, ιδιαίτερα στη δεκαετία 1955-1965, συνεργαζόμενος με όλους τους μεγάλους λαϊκούς συνθέτες, όπως ο Απόστολος Καλδάρας, ο Μανώλης Χιώτης, ο Βασίλης Τσιτσάνης, ο Γιώργος Ζαμπέτας, ο Σταύρος Τζουανάκος, ο Γεράσιμος Κλουβάτος, ο Βασίλης Βασιλειάδης, ο Νίκος Μεϊμάρης και πολλοί άλλοι. 

Το πρώτο του τραγούδι το ηχογράφησε το 1951 και ήταν το γνωστό "Πέφτουν τα φύλλα απ' τα κλαδιά" του Γιώργου Μητσάκη, ενώ το 1955 ηχογράφησε την πρώτη δική του σύνθεση, το υπέροχο "Σιγανοψιχάλισμα". Στα χρόνια του '60 είχε και σποραδικές συνεργασίες με συνθέτες του λεγόμενου "έντεχνου" χώρου με μερικά εμβληματικά τραγούδια, όπως το θρυλικό "Κάθε λιμάνι και καημός" του Γιώργου Κατσαρού και κυρίως το αριστουργηματικό "Όνειρο δεμένο" του Σταύρου Ξαρχάκου, αλλά και το "Ένα πρωινό στον Πειραιά" του Μίκη Θεοδωράκη. Τέσσερα τραγούδια από την πολύχρονη καριέρα του νομίζω πως κατέχουν τα πρωτεία: "Σιγανοψιχάλισμα", "Οι γλάροι", "Κάθε λιμάνι και καημός", "Όνειρο δεμένο". 

Απόστολος Καλδάρας, Στ. Κόκοτας: Τελευταία νύχτα (1977)

Με το δίσκο "Τελευταία νύχτα" ο Απόστολος Καλδάρας ολοκλήρωσε την "έντεχνη" περιπλάνησή του στο ελληνικό τραγούδι, πριν επανέλθει οριστικά στο φυσικό του χώρο, δηλαδή στο ορθόδοξο λαϊκό τραγούδι.

Αυτή τη φορά διάλεξε για αποκλειστικούς του συνεργάτες δύο ανθρώπους, με τους οποίους είχε συνδέσει τη νεότερη μουσική του ταυτότητα στις καλύτερες στιγμές του. Ο ένας ήταν ο μεγάλος στιχουργός Λευτέρης Παπαδόπουλος, ο συνεργάτης του στη δημιουργία του κορυφαίου "Βυζαντινού Εσπερινού" (1973), αλλά και αρκετών μεμονωμένων τραγουδιών ("Αχ, ο μπαγλαμάς", "Είμαστε το φτωχολόι" κ.ά.).

Ο άλλος ήταν ο Σταμάτης Κόκοτας, αποκλειστικός ερμηνευτής του δίσκου, με τον οποίο ο συνθέτης στο παρελθόν είχε δώσει μερικές μεγάλες επιτυχίες, όπως το περίφημο "Όνειρο απατηλό" στα χρόνια του '60. Η δεκαετία του '70 ήταν η περίοδος της απόλυτης καταξίωσης του Σταμάτη Κόκοτα με μεγάλες λαϊκές επιτυχίες που τραγουδήθηκαν πολύ. Η περίοδος ακμής του ολοκληρώθηκε λίγο πριν από το κλείσιμο της δεκαετίας με δύο πολύ καλούς προσωπικούς δίσκους. Ο ένας ήταν αυτός του Καλδάρα κι ένα χρόνο αργότερα ο δίσκος "Θα σου χρωστώ" του Γιώργου Χατζηνάσιου, ενώ η συνέχεια δεν ήταν ανάλογη και σταδιακά η πορεία του καλλιτέχνη πήρε την κατιούσα με την είσοδο στην επόμενη δεκαετία, αφού πρώτα ξανασυναντήθηκε με τον συνθέτη στο δίσκο "Ο Σταμάτης Κόκοτας τραγουδά Καλδάρα" (1980).

Απόστολος Καλδάρας: Τα σήμαντρα (1976)

Η δεύτερη ολοκληρωμένη συνεργασία του Απόστολου Καλδάρα με τον στιχουργό Πυθαγόρα έρχεται το 1976 με τα "Σήμαντρα", τέσσερα χρόνια μετά τον εμβληματικό δίσκο "Μικρά Ασία".

Με το δίσκο αυτόν ο μεγάλος λαϊκός συνθέτης συνεχίζει έναν κύκλο έξι δισκογραφικών εργασιών, στις οποίες ανιχνεύονται στοιχεία "έντεχνης" τραγουδοποιίας, τόσο στο επίπεδο της μουσικής και στιχουργικής, όσο και στο επίπεδο ερμηνείας και ενορχήστρωσης, ιδίως με τη χαρακτηριστική για τον συνθέτη χρήση των ξύλινων πνευστών. Αναφέρομαι στα έργα: "Μικρά Ασία" (1972), "Βυζαντινός Εσπερινός" (1973), "Ροβινσώνες" (1974), "Σκόρπια φύλλα" (1975), "Τα σήμαντρα" (1976) και "Τελευταία νύχτα" (1977). Ένας δίσκος ανά έτος. Παράλληλα και κυρίως στη συνέχεια ο συνθέτης εξακολουθεί να δημιουργεί στο φυσικό του πεδίο του ορθόδοξου λαϊκού τραγουδιού συνεργαζόμενος με τραγουδιστές, όπως ο Μιχάλης Μενιδιάτης, ο Στράτος Διονυσίου, η Γλυκερία, ο Λάκης Χαλκιάς, ο Ηλίας Κλωναρίδης, ακόμη και η Κατερίνα Στανίση!

Πάντως ο δίσκος "Τα σήμαντρα" πατάει πολύ λιγότερο από τους δίσκους που προηγήθηκαν στην "έντεχνη" κατηγορία, γιατί τα τραγούδια του σε μεγάλο ποσοστό δείχνουν ήδη τη διάθεση του συνθέτη να επιστρέψει στο οικείο μουσικό του περιβάλλον. Έτσι πολλά τραγούδια του δίσκου έχουν καθαρά λαϊκό χρώμα τόσο σε ρυθμικό όσο και σε ενορχηστρωτικό επίπεδο. Οι στίχοι, όπως προείπαμε, υπογράφονται εξολοκλήρου από τον πολυγραφότατο Πυθαγόρα, αλλά δε θα έλεγα ότι ανήκουν στις καλύτερες στιγμές του. Άλλωστε λίγα τραγούδια του δίσκου ακούστηκαν και ελάχιστα άντεξαν στο χρόνο. Δύο ίσως αξίζουν το κόπο μιας παραπάνω αναφοράς, γιατί τα βρίσκω όντως ωραία. Πρώτα το τρυφερό "Γιατί πεθαίνουν τα πουλιά", καθώς επίσης και το ομώνυμο του δίσκου. 

Βασική ερμηνεύτρια των τραγουδιών είναι η σπουδαία Βίκυ Μοσχολιού, με την οποία ο Καλδάρας είχε πολύ γόνιμη συνεργασία στα χρόνια του '60 με μερικά αριστουργηματικά τραγούδια ("Ένα αστέρι πέφτει πέφτει", "Μην τα φιλάς τα μάτια μου", "Λες κι οργώνω μες στα βράχια", "Δεν ξέρω πόσο σ' αγαπώ", "Πήρα απ' τη νιότη χρώματα" κ.ά.). 

Απόστολος Καλδάρας: Λαϊκή παράδοση (1975)

Μαζί με τους πρωτότυπους κύκλους τραγουδιών "Σκόρπια φύλλα" και "Ρίζες και χρώματα", μέσα στο 1975 ο Απόστολος Καλδάρας υπέγραψε και μια τρίτη δισκογραφική εργασία, η οποία αυτή τη φορά εκδόθηκε από την Columbia, όπου θα συνεχίσει τα επόμενα χρόνια ο συνθέτης. 

Αναφέρομαι στο δίσκο "Λαϊκή παράδοση" που δεν περιλαμβάνει πρωτότυπο υλικό του συνθέτη, αλλά παλιά λαϊκά τραγούδια διασκευασμένα και ενορχηστρωμένα από τον ίδιο. Συγκεκριμένα, περιλαμβάνει δεκατρία λαϊκά τραγούδια από την πρώιμη φάση του ρεμπέτικου που ανάγεται στα βάθη του 19ου αιώνα μέχρι και τη δεκαετία του '30. Παλιότερο απ' όλα είναι το "Καλέ ντουντού" που φαίνεται να μας πηγαίνει πολύ πίσω στα χρόνια της Επανάστασης του '21! Κάποια άλλα αναφέρονται στην εποχή των "κουτσαβάκηδων" της Αθήνας και του διαβόητου αστυνομικού διευθυντή Μπαϊρακτάρη, άλλα προέρχονται από την περίφημη "Σμυρνέικη Σχολή" που μεταλαμπαδεύτηκαν στον ελλαδικό χώρο μετά την καταστροφή της Σμύρνης το 1922, ενώ μερικά ανήκουν στις απαρχές του κλασικού ρεμπέτικου στη δεκαετία του '30. Υπάρχει κι ένα "κανταδόρικο" ρεμπέτικο του Νίκου Γούναρη ("Μπρος στον Άγιο Σπυρίδωνα") που πρωτοηχογραφήθηκε μετά τον πόλεμο.

Η επιλογή των τραγουδιών έγινε από τον Απόστολο Καλδάρα σε συνεργασία με τον ερευνητή του ρεμπέτικου Κώστα Χατζηδουλή. Όλη την ενορχηστρωτική επιμέλεια είχε ο συνθέτης, ενώ στο μπουζούκι είναι ο Θανάσης Πολυκανδριώτης, στο σαντούρι ο Τάκης Σούκας και στο βιολί ο Γιώργος Κόρος, σε μια προσπάθεια του συνθέτη να κρατήσει όσο ήταν δυνατόν πιο πιστά το αυθεντικό αρχικό χρώμα των τραγουδιών.

Στην ερμηνεία των τραγουδιών επιστρατεύτηκαν δυο κορυφαίες λαϊκές φωνές, η Βίκυ Μοσχολιού και ο Μανώλης Μητσιάς, οι οποίοι είχαν ξανασυνατηθεί κι άλλες φορές δισκογραφικά, όπως στο "Σαββατόβραδο" (1970) του Γιάννη Σπανού, αλλά και στην "Πόλη μας" (1970) του Λουκιανού Κηλαηδόνη.

Απόστολος Καλδάρας: Σκόρπια φύλλα (1975)

Μετά το "Ρίζες και χρώματα" και για λογαριασμό πάλι της PHILIPS μέσα στο 1975 ο Απόστολος Καλδάρας μας έδωσε έναν ακόμη αξιόλογο δίσκο που μπορούμε να τον εντάξουμε στην κατηγορία της "έντεχνης" τραγουδοποιίας του.

Ο δίσκος "Σκόρπια φύλλα" είναι μια όμορφη δουλειά με δώδεκα μελωδικά λαϊκά τραγούδια κι έναν σύντομο επίλογο που επαναλαμβάνει το θέμα του εισαγωγικού τραγουδιού. Οι στίχοι ανήκουν εξολοκλήρου στη Σώτια Τσώτου, μια πολύ αξιόλογη στιχουργό που εκείνον τον καιρό βρισκόταν στην πλήρη ακμή της με πολλές δισκογραφικές παρουσίες και σημαντικές συνεργασίες με συνθέτες, όπως ο Κώστας Χατζής, ο Σταύρος Κουγιουμτζής, ο Γιώργος Χατζηνάσιος, ο Γιώργος Κριμιζάκης, ο Δώρος Γεωργιάδης και άλλοι. Νομίζω πως δικαιωματικά μπορεί να θεωρηθεί η διάδοχος της μεγάλης Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου στο ελληνικό τραγούδι. Οι στίχοι της είναι συνήθως ευρηματικοί, συχνά ποιητικών προθέσεων, με άριστη τεχνική, αν και κάποιες φορές έχουν μια ροπή προς το εξεζητημένο.

Η συνεργασία της εδώ με τον Καλδάρα απέφερε πολύ ενδιαφέροντες καρπούς. Ιδιαίτερα το πρώτο μισό του δίσκου περιέχει ωραιότατα τραγούδια, με κορυφαία στιγμή το γλυκύτατο "Αυγή ανθισμένη"., παρά τον ενοχλητικό παρατονισμό της πρώτης λέξης ("αυγή").

Απόστολος Καλδάρας, Ξ. Καραθανάση: Ρίζες & Χρώματα (1975)

Στην προσωπική διαδρομή του μεγάλου συνθέτη Απόστολου Καλδάρα (1922-1990) το πρώτο μισό της δεκαετίας του '70 καταγράφεται ως η "έντεχνη" συνθετική του περίοδος και είναι το διάστημα που μας έδωσε σημαντικά έργα, όπως η "Μικρά Ασία" (1972), ο "Βυζαντινός Εσπερινός" (1973), οι "Ροβινσώνες" (1974) και τα "Σκόρπια φύλλα" (1975). Και μιλώντας παλιότερα για το αριστούργημά του, τον "Βυζαντινό Εσπερινό", είχαμε αναφέρει ότι σ' αυτό το μεγάλο έργο ο συνθέτης έχει αξιοποιήσει αριστοτεχνικά όλους τους "τρόπους" (δρόμους) του λαϊκού τραγουδιού δημιουργώντας έτσι ένα μοναδικό μνημείο του νεοελληνικού λαϊκού μας πολιτισμού.

Το 1975 λοιπόν ο συνθέτης αποφασίζει να διευρύνει την αναζήτησή του στις ρίζες του τραγουδιού μας και καταφεύγει ακόμη πιο βαθιά στην ελληνική παράδοση αντλώντας από εκεί τις μελωδικές αφορμές για τα δώδεκα τραγούδια του δίσκου "Ρίζες και χρώματα" που εκδόθηκε από την Polydor. Πρόκειται για τραγούδια με "χρώματα" και μελωδίες που παραπέμπουν στις αρχέγονες "ρίζες" του δημοτικού τραγουδιού από διάφορες περιοχές του ελληνισμού, όπως η Ήπειρος, η Θεσσαλία, ο Μοριάς, η Κρήτη, ο Πόντος και άλλες. Οι στίχοι είναι γραμμένοι από τον Δημήτρη Ρήτα και τον ίδιο τον συνθέτη.

Τα τραγούδια ερμηνεύει μια μεγάλη ιέρεια του παραδοσιακού μας τραγουδιού, η υπέροχη Ξανθίππη Καραθανάση, σύζυγος του στιχουργού Λάκη Τεάζη, η οποία ξεκίνησε να ηχογραφεί παραδοασιακά τραγούδια από το 1964, ενώ το 1972 ο Γιάννης Μαρκόπουλος της έδωσε την ευκαιρία να δοκιμάσει την εξαίσια φωνή της και στο "έντεχνο" λαϊκό τραγούδι με το δίσκο "Τραγούδια του νέου πατέρα". Η κορυφαία δισκογραφική της στιγμή πάντως ήρθε το 1994, όταν ηχογράφησε για λογαριασμό των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης τον αριστουργηματικό κύκλο "Τραγούδια και σκοποί της Μακεδονίας". 

Μίμης Πλέσσας: Το πανόραμα (1971)

Επιστρέφω για λίγο στον μεγάλο συνθέτη Μίμη Πλέσσα και στη συνεργασία του με τον στιχουργό Κώστα Βίρβο, για να κλείσω μια εκκρεμότητα που είχα αφήσει με αφορμή την παρουσίαση του δίσκου "Το πανόραμα" στη δεύτερη έκδοση του 1976. Εξήγησα τότε την ιδιαιτερότητα αυτού του δίσκου, ο οποίος ηχογραφήθηκε δυο φορές με διαφορετικούς τραγουδιστές.

Σήμερα λοιπόν θα ήθελα να σας παρουσιάσω την πρώτη έκδοση του έργου, η οποία έγινε το 1971 από τη Minos με μοναδικό ερμηνευτή τον Κύπριο συνθέτη και τραγουδιστή Δώρο Γεωργιάδη. Αυτή μάλιστα ήταν και η πρώτη προσωπική δουλειά του καλλιτέχνη, ο οποίος την ίδια χρονιά θα εμφανιστεί και ως συνθέτης με το δίσκο "Ταξίδευα παιδί κι εγώ".

Με διπλή λοιπόν ταυτότητα ο δίσκος "Το πανόραμα" στην ίδια μάλιστα εταιρία, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι δυο αυτές εκδοχές του, πέρα από την ενορχήστρωση που κρατήθηκε ολόιδια, διαφέρουν όχι μόνο ως προς τους ερμηνευτές, αλλά και ως προς το υλικό τους. Δυο τραγούδια της πρώτης έκδοσης ("Ο Μιμίκος και η Μαίρη", "Η Κοιμωμένη") δεν περιλήφθηκαν στη δεύτερη, ενώ αντιθέτως τέσσερα τραγούδια της δεύτερης ("Το πανόραμα αρχίζει", "Η άμαξα", "Ο πετροπόλεμος", "Η λατέρνα") δεν υπάρχουν στην έκδοση του 1971. Δηλαδή συνυπολογίζοντας και τις δυο εκδόσεις τα τραγούδια του έργου μετρούμενα άπαξ είναι συνολικά δεκαέξι. Ίσως και δέκα επτά, αν υπολογίσουμε επιπλέον ότι το εναρκτήριο τραγούδι "Το πανόραμα" στην έκδοση του 1976 πήρε την τελευταία θέση με ελαφρώς αλλαγμένο τίτλο ως "Το πανόραμα τελειώνει" και με μικρή αναπροσαρμογή των στίχων, ώστε να ταιριάζουν για φινάλε.

Σημειώνω επίσης ότι η έκδοση του 1971 κοσμείται από τις υπέροχες φιγούρες του Μποστ, ο οποίος βεβαίως στους τίτλους και τα ονόματα των συντελεστών ακολουθεί απόλυτα τους κανόνες της ορθογραφίας, αλλά παίρνει το αίμα του πίσω στο χιουμοριστικό έμμετρο σημείωμά του που υπάρχει στο οπισθόφυλλο, όπου μεταξύ άλλων γράφει:

Ο μίμης πλέσας εχη γράψη μουσική | ο κόστας Βίρβος είνε στιχουργίσας | ο δε Γιοργιάδης με φονήν μελοδική | τα απεφθήνει στην λεπτή την ακοή σας...

Νίκος Μαμαγκάκης: Ερωτόκριτος και Αρετούσα (1985)

Ο "Ερωτόκριτος" είναι το αριστούργημα της Κρητικής Σχολής και ένα κορυφαίο μνημείο που έχει καταγραφεί στην ελληνική γλώσσα. Γράφτηκε από τον Βιτσέντζο Κορνάρο (1553-1613/4) βασισμένο σε ιταλικό πρότυπο, από το οποίο θεωρείται σαφώς ανώτερο κείμενο. Η βασική μελωδία του "Ερωτόκριτου" αποτελεί ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα μελωδικά θέματα της ελληνικής παράδοσης κι έχει εμπνεύσει κατά καιρούς πολλούς έντεχνους και λόγιους συνθέτες μας.

Πρώτος και καλύτερος ανάμεσά τους ο σπουδαίος συμπατριώτης του ποιητή, ο Νίκος Μαμαγκάκης (1929-2013), ο οποίος έχει αναγάγει τη μελοποίηση του ποιήματος σε έργο ζωής, καθώς κατά καιρούς επανέρχεται με νέες μουσικές προτάσεις και ιδέες. Η πρώτη επαφή του με το ποίημα έγινε το 1964 για λογαριασμό της νεοσύστατης τότε εταιρίας Lyra. Το αποτέλεσμα ήταν ένα σπουδαίο μουσικό έργο σε μορφή σουίτας με παραλλαγές στη βασική μελωδία και με έντονα αναγεννησιακά ηχοχρώματα που αποδίδονται από λαούτο, τσέμπαλο, βιολοντσέλο, κοντραμπάσο και λύρα. 

Το 1967 ο Μαμαγκάκης ηχογράφησε μια οργανική σουίτα για πέντε όργανα πάνω στο μουσικό υλικό του προηγούμενου έργου του, ενώ το 1975 έγραψε τον "Νέο Ερωτόκριτο" βασισμένο σε κείμενο του Παντελή Πρεβελάκη. 

Το 1985 ο συνθέτης, μετά από παραγγελία του Μάνου Χατζιδάκι για λογαριασμό του Σείριου, επανήλθε στο κλασικό κείμενο του Κορνάρου γράφοντας ένα εκτενέστερο και πιο σύνθετο έργο με τίτλο "Ερωτόκριτος και Αρετούσα". Ο ίδιος χαρακτήρισε το έργο αυτό ως όπερα σε πέντε μέρη σε λιμπρέτο του ίδιου και του σκηνοθέτη Βασίλη Νικολαΐδη. Πράγματι το έργο αυτό ακολουθεί την τυπική φόρμα της κλασικής όπερας με εισαγωγή, άριες, ντουέτα, αφηγηματικά (recitativi) και χορωδιακά μέρη. 

Στην ερμηνεία των σολιστικών μερών συμμετέχουν ο Σπύρος Σακκάς, η Νένα Βενετσάνου, η Σαβίνα Γιαννάτου, ο Γιάννης Σαμσιάρης και ο Μάνος Μουντάκης. Συμμετέχει επίσης η Χορωδία του Δήμου Ηρακλείου που διευθύνει ο Δημήτρης Βιντίλα, καθώς και η μεγάλη Συμφωνική Ορχήστρα της Βουδαπέστης υπό τη διεύθυνση του συνθέτη.

Επισημαίνω, τέλος, ότι όλα τα παραπάνω έργα του Νίκου Μαμαγκάκη έχουν επανεκδοθεί στην ιδιωτική του εταιρία "Ιδαία" σε νέα επεξεργασία και εκτέλεση υπό την επιμέλεια του ίδιου τα τελευταία χρόνια της ζωής του. 

Μοχαμμάντ Χεμματί: Η κούνια (2019)

Επανέρχομαι στην εξαιρετική εκδοτική δραστηριότητα του εκδοτικού οίκου "Σκαρίφημα" με αφορμή ένα ολοκαίνουργιο ποιητικό βιβλίο που κυκλοφόρησε πριν από μερικές μόλις εβδομάδες.

Πρόκειται για την ποιητική συλλογή "Η κούνια" του νέου Ιρανού λογοτέχνη Μοχαμμέντ Χεμματί, γεννημένου το 1979 στην Τεχεράνη, ο οποίος βιοπορίζεται κυρίως ως μεταφραστής κειμένων από τη γερμανόφωνη λογοτεχνική σχολή. Αυτή μάλιστα είναι η πρώτη ποιητική του κατάθεση, ένα καλογραμμένο και ανήσυχο κείμενο ερωτικής και υπαρξιακής ευαισθησίας που ανατρέχει βαθιά στις ρίζες της παράδοσης του τόπου του, αλλά εμφανέστατα διασπά τα εθνικά όρια και κατακτά μια γλώσσα παγκόσμια και σύγχρονη. Αγάπη, γυναίκα, θάνατος, ζωή, ελευθερία, απουσία, χαμόγελο, θλίψη. Λέξεις κλειδιά που διατρέχουν το ποιητικό σώμα του βιβλίου κωδικοποιώντας έναν υπερευαίσθητο κι έντονα παλλόμενο ψυχισμό.

Κάθε ποίημα αφηγείται | το φρικαλέο θέαμα της απουσίας σου, | ειδικά όταν σε φαντάζομαι | να κάθεσαι απέναντί μου | με το γνώριμο χαμόγελό σου...
Μόλις είπαμε να βρεθούμε | έγινε επανάσταση και | τα ονόματα των δρόμων αλλάξανε | για να μη βρίσκουμε εγώ κι εσύ ο ένας τον άλλον...
Αφού σπάσετε το πλαστικό προστατευτικό κάλυμμα, | χρησιμοποιήστε το σφυρί για να σπάσετε το παράθυρο...

Το έργο μεταφράστηκε στα ελληνικά από τον Αλέξανδρο Κυπριώτη σε συνεργασία με τον ίδιο τον ποιητή στο πλαίσιο του "Εργαστηρίου μετάφρασης σύγχρονης περσικής και ελληνικής ποίησης εν προόδω" και πρωτοπαρουσιάστηκε  στο "Ευρωπαϊκό Συμπόσιο Μεταφραστών" το 2018 στο Στράλεν της Γερμανίας. Η ελληνική έκδοση του βιβλίου είναι δίγλωσση με το πρωτότυπο κείμενο στην αριστερή σελίδα και τη μετάφραση στη δεξιά, ενώ η παρουσίασή του στο ελληνικό κοινό πραγματοποιήθηκε στο βιβλιοπωλείο "Επί λέξει" τον περασμένο μόλις Νοέμβρη.

Θα τα ξαναπούμε σε μια εβδομάδα...

Σας αφήνω για λίγες μέρες λόγω επαγγελματικής υποχρέωσης με το σχολείο μου.
Θα συνοδεύσω τους μαθητές μου σε μεγάλη εκδρομή στο εξωτερικό.

Γιώργος Χατζηνάσιος, Τάνια Τσανακλίδου: Χωρίς ταυτότητα (1980)

Μετά τους δίσκους "Η Μαρινέλλα του σήμερα..." (1978), "Θα σου χρωστώ" (1978) και "Εικόνες" (1979), ο Γιώργος Χατζηνάσιος επιστρέφοντας στη Philips ηχογραφεί τον 4ο κατά σειρά δίσκο με έναν τραγουδιστή. Κι επειδή η προτίμησή του ήταν πάντα στις γυναικείες φωνές, κι αυτή τη φορά διάλεξε μια γυναικεία φωνή και μάλιστα μια φωνή που ακόμη δεν είχε καταξιωθεί στην πρώτη γραμμή. 

Αναφέρομαι στην Τάνια Τσανακλίδου που την πρωτογνωρίσαμε το 1974 στη "Θητεία" του Γιάννη Μαρκόπουλου και στο "Αχ, έρωτα" του Χρήστου Λεοντή. Στη συνέχεια η υπέροχη αυτή ερμηνεύτρια είχε κάποιες αξιόλογες σκόρπιες συμμετοχές ("Καπνισμένο τσουκάλι", "Παραστάσεις", "Ερωτόκριτος"), ενώ μόλις το 1978 κατάφερε να ηχογραφήσει τον πρώτο προσωπικό της δίσκο με τίτλο "Charlie Chaplin" βασισμένο στο ομότιτλο τραγούδι, με το οποίο έλαβε μέρος στο διαγωνισμό της Eurovision, στην αγωνιώδη της προσπάθεια να σταθεί στο καλλιτεχνικό στερέωμα. Ώσπου τελικά ήρθε η μεγάλη της ευκαιρία με το δίσκο του Γιώργου Χατζηνάσιου που εκδόθηκε από την Polydor το 1980 με τίτλο "Χωρίς ταυτότητα".

Ο δίσκος αυτός είναι ένα ξεχωριστό δείγμα της πλούσιας συνθετικής δραστηριότητας του Γιώργου Χατζηνάσιου εκείνη την εποχή. Περιέχει βέβαια κάποια από τα τυπικά κλισέ των τραγουδιών του, ιδιαίτερα στα έντονα ρυθμικά κομμάτια που είναι φτιαγμένα με τα σίγουρα υλικά του σουξέ, όπως το καταιγιστικού ρυθμού εναρκτήριο τραγούδι με τίτλο "Ο ανθρωπάκος" σε στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου. Μέχρι και ...ζωναράδικο χορευτικό ρυθμό θα βρούμε ("Τα Σάββατα")! 

Ωστόσο ο δίσκος χαρακτηρίζεται κυρίως από μερικά πολύ όμορφα λυρικά κι ευαίσθητα τραγούδια που δεν πέρασαν αμέσως στον κόσμο, αλλά συνεχίζουν να συγκινούν σε κάθε νέα ακρόασή τους τον ευαίσθητο μουσικόφιλο. Ανάμεσά τους τα: "Αν δε σ' αρέσει το τραγούδι μου" σε στίχους Μάνου Κουφιανάκη, "Ο τόπος ο δικός μας" και "Δίδαξε λοιπόν ανθρώπους" του Μάνου Ελευθερίου, το γλυκά νοσταλγικό "Τα χρόνια τα φοιτητικά" του Κυριάκου Ντούμου, το χαρούμενο παιδικό "Τα παιδιά ζωγραφίζουν" του Μιχάλη Μπουρμπούλη και, κυρίως, το θαυμάσιο lied σε ύφος τραγουδιού μεσοπολεμικού καμπαρέ "Στα κόκκινα φώτα του μπαρ" σε στίχους του Κώστα Τριπολίτη που κατά κάποιο τρόπο προοικονομεί τη μετέπειτα συνεργασία της τραγουδίστριας με τον Γιάννη Σπανό σε ανάλογου ύφους τραγούδια. Ο δίσκος ολοκληρώνεται με το εντυπωσιακό οργανικό "Διάλογος" βασισμένο στη μελωδία του τραγουδιού "Εφηβεία".

Γιώργος Χατζηνάσιος, Δήμητρα Γαλάνη: Εικόνες (1979)

Η Δήμητρα Γαλάνη έχοντας ήδη κλείσει μια παραγωγικότατη δεκαετία στην Columbia αποφάσισε το 1978 να μετακινηθεί στην τότε αντίπαλη εταιρία Minos, όπου θα παραμείνει ολόκληρη την επόμενη δεκαετία εμπλουτίζοντας ασταμάτητα το προσωπικό της ρεπερτόριο με ωραία τραγούδια και γόνιμες συνεργασίες. Η πρώτη της δουλειά στη νέα εταιρία ήταν ο δίσκος "Μ' αγαπούσες θυμάμαι" κι αμέσως μετά ακολούθησε η νέα συνεργασία της με τον συνθέτη Γιώργο Χατζηνάσιο.

Η σχέση της τραγουδίστριας και του συνθέτη ήταν μακροχρόνια και ήδη είχαν μοιραστεί παλιότερα (1972-1976) αρκετές σημαντικές επιτυχίες ("Ήταν μια φορά κι έναν καιρό", "Αν μ' αγαπάς φίλα σταυρό", "Βρε πώς αλλάζουν οι καιροί", "Καραβοκύρη βάλε μπρος", "Έλα να σε κάνω ταίρι", "Συγνώμη που σ' αγάπησα", "Τα γαλάζια σου γράμματα") μέσα από τους δίσκους "4.5.3", "Έχει ο Θεός", "Διαδρομή" και "Λεύκωμα".

Ο Γιώργος Χατζηνάσιος διήνυε την εποχή εκείνη την παραγωγικότερη και εμπορικότερη φάση της καριέρας του με αλλεπάλληλους χρυσούς και πλατινένιους δίσκους. Είχε προηγηθεί ένα χρόνο πριν η τεράστια απήχηση της συνεργασίας του με τη Μαρινέλλα. Και τώρα αποφασίζει να χαμηλώσει λίγο τους τόνους γράφοντας αυτόν τον κύκλο τραγουδιών για τη Δήμητρα Γαλάνη, μια ερμηνεύτρια πιο αισθαντική και λιγότερο εμπορική. 

Ο δίσκος αυτός έχει τίτλο "Εικόνες" και περιλαμβάνει πολλά όμορφα τραγούδια με λυρική διάθεση ("Θα σ' αγαπώ", "Όταν γύρω νυχτώνει", "Πάρε την τελευταία μου πνοή", "Νάταν η καρδιά μου φύλλο", "Είναι πληγή η αγάπη μου"), χωρίς φυσικά να λείπουν και τα αβανταδόρικα ρυθμικά κομμάτια που χαρακτηρίζουν τον συνθέτη ("Κοίτα πράματα", "Το γρανάζι", "Μη γελάς"). Σουξέ του δίσκου αναδείχθηκε το εναρκτήριο "Ζω" με την εντυπωσιακή συνοδεία του πιάνου, το οποίο μάλιστα δίνεται και σε οργανική μορφή ως επίλογος του δίσκου. 

Γιώργος Χατζηνάσιος, Σταμάτης Κόκοτας: Θα σου χρωστώ (1978)

Ένα χρόνο μετά τον πετυχημένο δίσκο "Τελευταία Νύχτα" (1977) με τραγούδια του Απόστολου Καλδάρα ο Σταμάτης Κόκοτας ηχογράφησε το άλμπουμ "Θα σου χρωστώ", άλλη μια ιδιαίτερα εμπορική δουλειά, αυτή τη φορά με συνθέσεις του Γιώργου Χατζηνάσιου. Οι δυο καλλιτέχνες είχαν ήδη στο ενεργητικό τους παλιότερες πολύ επιτυχημένες στιγμές με τους δίσκους "4.5.3" (1972) και "Διαδρομή" (1973), αλλά αυτή είναι η πρώτη ολοκληρωμένη συνεργασία τους.
Είναι η εποχή που ο συνθέτης είχε αποφασίσει να ηχογραφεί δίσκους με έναν μόνο ερμηνευτή, σε αντίθεση με τις πολυσυμμετοχικές προηγούμενες δουλειές του. Η αρχή έγινε την ίδια χρονιά με το άλμπουμ "Η Μαρινέλλα του σήμερα..." κι αμέσως μετά μ' αυτόν το δίσκο του Σταμάτη Κόκοτα, για να ακολουθήσουν οι συνεργασίες με τη Δήμητρα Γαλάνη ("Εικόνες"), την Τάνια Τσανακλίδου ("Χωρίς ταυτότητα"), τον Δημήτρη Μητροπάνο ("Τα συναξάρια"), τον Γιάννη Κούτρα ("Πίσω απ' τη βιτρίνα"), τη Μαρινέλλα και πάλι ("Για σένα τον άγνωστο") και τη Νάνα Μούσχουρη ("Η ενδεκάτη εντολή")!

Το συγκεκριμένο άλμπουμ περιλαμβάνει δώδεκα ελαφρολαϊκού ύφους τραγούδια πάνω στην πετυχημένη μανιέρα του συνθέτη, ο οποίος γνώριζε πολύ καλά τους κώδικες του σουξέ και τους εφάρμοζε με εγγυημένο πάντα αποτέλεσμα! Για τους στίχους των τραγουδιών επιστρατεύτηκαν γνωστοί συνεργάτες του συνθέτη, όπως ο Νίκος Βρεττός, ο Τάκης Καρνάτσος και ο Γιώργος Κανελλόπουλος, αλλά τη μερίδα του λέοντος καταλαμβάνει ο σπουδαίος Λευτέρης Παπαδόπουλος που συναντάται για πρώτη φορά με τον συνθέτη.

Τα περισσότερα τραγούδια έχουν από χρόνια πια ξεχαστεί, αλλά κάποια απ' αυτά είναι ενδιαφέροντα και θα μπορούσαν να ακουστούν και σήμερα. Τέσσερα τουλάχιστον έχουν ένα λόγο ύπαρξης: "Μια χαμένη θυσία", "Αγάπη μου πικρή", "Θα σου χρωστώ" και "Σφράγισες μία εποχή". Ωραιότερο όλων θεωρώ το τρυφερό "Αγάπη μου πικρή" με τους υπέροχους ερωτικούς στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου, ένα τραγούδι που ταιριάζει γάντι στη φωνή του Σταμάτη Κόκοτα.