Μανώλης Γαλιάτσος: Άντρες είναι μοναχοί (1992)

Τρία χρόνια μετά το "Φως Αυγούστου" (1989) ο τραγουδοποιός Μανώλης Γαλιάτσος επανέρχεται με καινούργια προσωπική δουλειά, αυτή τη φορά από τη δισκογραφική εταιρία ΑΚΤΗ, με τον αποκαλυπτικό τίτλο "Άντρες είναι μοναχοί". Και πράγματι πρόκειται για έναν ιδιότυπο δίσκο που συγκεντρώνει συμπυκνωμένα όλα τα προσωπικά χαρακτηριστικά του δημιουργού σε μουσικό, στιχουργικό και ερμηνευτικό επίπεδο.

Το θεματικό κέντρο των τραγουδιών εστιάζεται και πάλι σε συγκρουόμενα δίπολα, όπως το φως και το σκοτάδι που είδαμε στην πρώτη του δουλειά. Εδώ το δίπολο έχει να κάνει με τα δύο φύλα: Στο επίκεντρο το αρσενικό φύλο που προσπαθεί να προσδιορίσει το ρόλο του απέναντι στο θηλυκό, χωρίς υπερβολές πάθους, αλλά μέσα από διακριτούς ρόλους. ΄Οπως διευκρινίζει κι ο δημιουργός: "Αυτή η δουλειά κουβαλά αισθήματα από τρυφερά έως σκληρά, και ζοφερά ίσαμε τη βία τους, σας απαλλάσσει όμως ολότελα από το καχεκτικό κλίμα των μελαγχολικών αισθημάτων κι απ' όλα όσα προσμένουν αυτοί που μπερδεύουν το μεταφυσικό αίτημα με όλην αυτήν την κίνηση της θεατρικότητας του πάθους". Συνεπώς, καταλήγει: "Τούτη 'δω δεν είναι μια δουλειά για ερωτευμένα κοριτσόπουλα"!

Για να αποδοθούν ανάλογα και οι ερμηνείες των τραγουδιών αυτών, επέλεξε εύλογα ανδρικές φωνές, κυρίως τη δική του, αλλά και του καταξιωμένου λαϊκού ερμηνευτή Μπάμπη Τσετίνη, ενώ μαζί τους συνταιριάζει και τη εξαίσια νεανική φωνή του Κώστα Παυλίδη που μας είχε συστήσει λίγο νωρίτερα ο Νίκος Κυπουργός στο soundtrack της ταινίας "Rom" (1989). Ο δυνατός γυναικείος "αντίλογος" εκφέρεται από τη στιβαρή λαϊκή φωνή της Πίτσας Παπαδοπούλου.

Μανώλης Γαλιάτσος: Φως Αυγούστου (1989)

Ο Μανώλης Γαλιάτσος ανήκει στη γενιά εκείνη των τραγουδοποιών της δεκαετίας του '90 που θα μπορούσε, κάπως αυθαίρετα, να χαρακτηριστεί ως "σχολή Ξυδάκη". Είναι μαζί του ο Γιώργος Ανδρέου, ο Μιχάλης Κουμπιός, ο Μιχάλης Νικολούδης, ίσως και κάποιοι ακόμη, όλοι τους δημιουργοί που αντλούν ισχυρές επιρροές από την παράδοση της Ανατολής χτίζοντας ωστόσο πρωτότυπες συνθέσεις που αφορούν στο σήμερα και ενίοτε στο αύριο.

Ο Μανώλης Γαλιάτσος συμπορεύτηκε για πολλά χρόνια με τον Νίκο Ξυδάκη ως μουσικός και ενορχηστρωτής σε αρκετές δουλειές του. Δεν είναι περίεργο λοιπόν που ο Ξυδάκης υπήρξε και ο παραγωγός της πρώτης προσωπικής του δουλειάς που κυκλοφόρησε από τη CBS το 1989 με τίτλο "Φως Αυγούστου". Άλλωστε πρόκειται για έναν εξόχως "ξυδακικό" κύκλο δέκα τραγουδιών που ακούστηκαν την ίδια εποχή με τα τραγούδια του Ξυδάκη από το δίσκο "Κάιρο Ναύπλιο Χαρτούμ", με τα οποία μοιάζουν πολύ συγγενικά. Είναι τραγούδια που παίζουν σε χρωματικές παραλλαγές του λευκού και του μαύρου, του φωτός και του σκότους. Κάποια απ' αυτά λες και πασχίζουν να διαψεύσουν τον λαμπερό τίτλο του έργου με την εμφανή σκοτεινή τους απόχρωση που φανερώνεται και από τους τίτλους: "Μια νύχτα μεθυσμένη", "Η αγάπη είναι στα μαύρα", "Το αδειανό δωμάτιο", "Καληνύχτα ξανά". Κι ανάμεσά τους φωτεινές ανταύγειες που απαλύνουν την κλειστοφοβική διάθεση: "Η καλύτερη στιγμή", "Φως Αυγούστου", "Αραβία", "Πολιτείες της ασφάλτου".

Η μουσική αποτίει φόρο τιμής στις ανατολίτικες απολήξεις της ελληνικής παράδοσης. Όλα τα τραγούδια μοιάζουν σαν μια σειρά παραλλαγών πάνω σ' ένα νοητό αρχετυπικό τσιφτετέλι που κρύβεται επιμελώς πίσω από τις περίτεχνες μελωδίες του δημιουργού. Και φυσικά η παρουσία της υπέροχης Ελένης Βιτάλη ως βασικής ερμηνεύτριας αυτών των τραγουδιών μοιάζει αυτονόητη και απόλυτα ταιριαστή με όλη την ατμόσφαιρα. Από δυο τραγούδια επίσης ερμηνεύουν ο Νίκος Ξυδάκης και ο συνθέτης.

Σοφία Βέμπο: 24 Αξέχαστες Επιτυχίες (1978)

Χτες είχαμε την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου, την οποία όλοι μας λίγο πολύ τη συνδέουμε συνειρμικά με την περίφημη "τραγουδίστρια της νίκης", τη μεγάλη ερμηνεύτρια Σοφία Βέμπο (1910-1978). Ωστόσο εγώ σήμερα εδώ στον Δισκοβόλο θα ήθελα να αποφύγω αυτό το στερεότυπο και να σας παρουσιάσω την πραγματική Σοφία Βέμπο, την αξεπέραστη ερμηνεύτρια του "ελαφρού" τραγουδιού που μεγαλούργησε κατά τη δεκαετία του '30 αφήνοντας μια σπάνιας ομορφιάς κληρονομιά υπέροχων μελωδιών που ερμήνευσε.

Ο Σοφία Βέμπο λοιπόν (πραγματικό όνομα: Σοφία Μπέμπου) ηχογράφησε το πρώτο της τραγούδι το 1933, ενώ την ίδια χρονιά έκανε και την πρώτη θεατρική της εμφάνιση, για να ακολουθήσει μια περίοδος τρομαχτικής εμπορικής επιτυχίας που την επέβαλε ως το μεγαλύτερο όνομα στο καλλιτεχνικό στερέωμα της εποχής. Μάλιστα το 1937 έκανε και την πρώτη κινηματογραφική της εμφάνιση στην ταινία "Η προσφυγοπούλα", ενώ οι συνεχείς εμφανίσεις της στις επιθεωρήσεις της εποχής γνώριζαν απίστευτη επιτυχία.

Με το ξέσπασμα του πολέμου αποφάσισε να αφιερώσει τη φωνή της στα περίφημα πατριωτικά τραγούδια, τα περισσότερα με σατιρικό περιεχόμενο και βασισμένα σε προϋπάρχουσες μελωδίες. Στα χρόνια της γερμανικής κατοχής ακολούθησε τα ελληνικά στρατεύματα στη Μ. Ανατολή εμψυχώνοντας τους στρατιώτες, ενώ μετά τον πόλεμο συνέχισε πάντα με μεγάλη επιτυχία τις εμφανίσεις της στη σκηνή, αλλά και στον κινηματογράφο, όπως στις ταινίες "Στέλλα" (1955) και "Στουρνάρα 288" (1959). Στις αρχές της δεκαετίας του '60 πια το άστρο της άρχισε να θαμπώνει κι έτσι σταδιακά αποσύρθηκε από το προσκήνιο.

Το διπλό αναλογικό άλμπουμ "24 Αξέχαστες Επιτυχίες" εκδόθηκε από την Columbia το 1978 τιμώντας τη μνήμη της μεγάλης ερμηνεύτριας που έφυγε από τη ζωή εκείνη τη χρονιά. Στην πραγματικότητα, η έκδοση περιλαμβάνει 25 τραγούδια, καθώς στο ξεκίνημα ακούμε το τραγούδι "40 Χρόνια" σε νεότερη ηχογράφηση που μοιάζει σαν ένας αναδρομικός απολογισμός της πολύχρονης πορείας της Βέμπο στο χώρο του τραγουδιού. 

Και θα 'λεγα πως ο τίτλος του άλμπουμ αποδίδει με ακρίβεια και το περιεχόμενό του, γιατί πράγματι όλα αυτά τα τραγούδια αποτελούν αξέχαστες και μεγάλες επιτυχίες με τις υπογραφές των σπουδαιότερων μαστόρων του συγκεκριμένου είδους, όπως ο Κώστας Γιαννίδης, ο Μιχάλης Σουγιούλ, ο Ιωσήφ Ριτσιάρδης, ο Λεό Ραπίτης, ο Μενέλαος Θεοφανίδης και άλλοι. Στους στίχους κυριαρχεί η παρουσία του Μίμη Τραϊφόρου, συζύγου της Βέμπο και στενού της συνεργάτη επί δεκαετίες. 

Γιώργος Κατσαρός, Μαρινέλλα: Αλβανία (1973)

Μιας και σήμερα γιορτάζεται η 80η επέτειος του έπους της 28ης Οκτωβρίου 1940 και του ηρωικού αγώνα στο αλβανικό μέτωπο κατά της Ιταλικής επίθεσης στην Ελλάδα, ιδού και ο πιο επίκαιρος δίσκος της επετείου που μας έρχεται από την ύστερη εποχή του απριλιανού καθεστώτος.

Πρόκειται φυσικά για τον κλασικό δίσκο "Αλβανία" που κυκλοφόρησε το 1973 από τη Philips και υπογράφεται από το δυνατό εμπορικό δίδυμο της εποχής Γιώργο Κατσαρό και Πυθαγόρα, οι οποίοι βρίσκονταν τότε στο αποκορύφωμα της επιτυχίας τους. Και μαζί τους, αποκλειστική ερμηνεύτρια, η μεγάλη Μαρινέλλα που δίνει υπόσταση αξιοπρεπή στα καλογραμμένα αυτά τραγουδάκια, μερικά από τα οποία έγιναν μεγάλες επιτυχίες, όπως τα πασίγνωστα "Γυναίκες Ηπειρώτισσες" και  "Μάνα μου κρύψε το σπαθί" με τον χαρακτηριστικό ηρωικό ελληνοκεντρισμό τους, στοιχείο άλλωστε που διατρέχει όλα τα τραγούδια του δίσκου. Θυμίζω ότι αυτός ήταν ο δεύτερος "επικός" κύκλος τραγουδιών του Πυθαγόρα έχοντας ήδη προηγηθεί ένα χρόνο νωρίτερα* η εξαίρετη "Μικρά Ασία" με μουσική του Απόστολου Καλδάρα.

Οι πιο καλές του δίσκου βέβαια θα έλεγα πως είναι οι αντιηρωικές, όπως το τρυφερό "Ο έφεδρος", η συγκινητική πρόζα "Γράμμα απ' το μέτωπο" και το ελεγειακό "Οπισθοχώρηση". Πάντως σε γενικές γραμμές η μανιέρα του συνθέτη δεν επιτρέπει φιλόδοξες αποκλίσεις από τα κεκτημένα και γνώριμα εδάφη, πάνω στα οποία είχε ήδη χτίσει μια μεγάλη καριέρα γεμάτη επιτυχίες με όλες σχεδόν τις φωνές του ελληνικού πενταγράμμου (Μαρινέλλα, Μπιθικώτσης, Μοσχολιού, Νταλάρας, Καλατζής, Γαλάνη, Βοσκόπουλος, Πάριος, Διαμάντη, Βάνου, Μητροπάνος, Χριστιάνα κ.ά.).

Η έκδοση της Philips ήταν ιδιαίτερα επιμελημένη, καθώς είχε ενσωματωμένο φυλλάδιο με τους στίχους των τραγουδιών, φωτογραφικό υλικό από το αλβανικό μέτωπο και μια προσωπογραφία της Μαρινέλλας που σχεδίασε ο Νίκος Πετρόπουλος, ο οποίος επιμελήθηκε και το ενδιαφέρον εξώφυλλο. 

Μαρινέλλα: Μια βραδιά με τη Μαρινέλλα Νο.2 (1973)

Ήδη το όνομα της Μαρινέλλας από τα πρώτα χρόνια του '70 είχε εδραιωθεί στην κορυφή των πιο εμπορικών τραγουδιστών, ενώ οι ζωντανές της εμφανίσεις σε μεγάλα νυχτερινά μαγαζιά της Αθήνας είχαν απογειώσει τη δημοτικότητά της. Γιαυτό φρόντισε και η ίδια να αποτυπώσει στο βινύλιο κάποιες από τις στιγμές των ζωντανών της εμφανίσεων, όπως είδαμε με το δίσκο "Μια βραδιά με τη Μαρινέλλα" που είχε κυκλοφορήσει το 1971.

Δυο χρόνια λοιπόν αργότερα έρχεται η φυισκή συνέχεια εκείνου του live με το δίσκο "Μια βραδιά με τη Μαρινέλλα" Νο.2 που κυκλοφόρησε από τη Philips τον Απρίλιο του 1973. Και μάλιστα αυτός ο δίσκος συνυπογράφεται από τον μεγάλο συνθέτη Σταύρο Ξαρχάκο που έχει επιμεληθεί όλο το ηχογραφημένο ζωντανό πρόγραμμα συμμετέχοντας και ο ίδιος με δυο δικές του συνθέσεις σε στίχους του Νίκου Γκάτσου. Η μία είναι το τραγούδι "Όλα είναι τυχερά" που ακουγόταν και στην ταινία του Pierre Jourdan για τη Μαρινέλλα, ενώ το 1972 το είχε ερμηνεύσει και η Νάνα Μούσχουρη στο δίσκο της "Σπίτι μου σπιτάκι μου". Η άλλη ήταν ένα τραγούδι σε πρώτη εκτέλεση με τίτλο "Παλικάρι μου", τραγούδι γραμμένο σε στυλ ευρωπαϊκής ποπ, το οποίο για ανεξήγητους λόγους είχε ενοχλήσει το χουντικό καθεστώς, αλλά έκανε μια καλή διεθνή καριέρα.

Μαρινέλλα: Μια βραδιά με τη Μαρινέλλα (1971)

Αμέσως μετά τους δυο πρώτους προσωπικούς της δίσκους του 1969 ("Σταλιά σταλιά", "Όταν σημάνει εσπερινός") η Μαρινέλλα συνέχισε να παρουσιάζει νέες δουλειές με τακτικό ρυθμό ένα κάθε χρόνο: "Ένα τραγούδι είναι η ζωή μου" (1970), "Ένας μύθος" (1971). 

Τότε λοιπόν εισήγαγε κι έναν καινούργιο τρόπο στη νυχτερινή διασκέδαση, πιο χλιδάτο και αριστοκρατικό στα μεγάλα μαγαζιά της εποχής, αντικαθιστώντας τις παλιές συνήθειες (σπάσιμο πιάτων) με καινούργιες, όπως οι γαρδένιες, αλλά και η διαμόρφωση της πίστας σε μια μορφή θεατρικής σκηνής με πλούσιους φωτισμούς και άρτια ηχητικά συστήματα. Σ' αυτό το περιβάλλον η Μαρινέλλα έγινε η απόλυτη αρχόντισσα για μια ολόκληρη δεκαετία και ασφαλώς κατέχει επάξια τον τίτλο της πρώτης πραγματικής show woman της Ελλάδας, πράγμα που είχε ακόμη και διεθνή απήχηση, αφού ο Γάλλος σκηνοθέτης Pierre Jourdan γύρισε το 1972 ολόκληρη ταινία με το πρόγραμμά της!

Οι ζωντανές αυτές εμφανίσεις της Μαρινέλλας, έχοντας σχεδόν μόνιμα στο πλάι της τoν νεοφώτιστο ακόμη του πενταγράμμου Γιώργο Νταλάρα, αποτυπώθηκαν σε δύο δίσκους που κυκλοφόρησαν διαδοχικά το 1971 και το 1973 με γενικό τίτλο "Μια βραδιά με τη Μαρινέλλα". 

Ο πρώτος live δίσκος της αποτελεί μια ανθολογία με τις γνωστότερες επιτυχίες της από τότε που ξεκίνησε η σόλο καριέρα της με τραγούδια και από την περίοδο της Odeon, αλλά κυρίως από το υλικό που ήδη είχε συμπεριλάβει στους πρώτους ποσωπικούς της δίσκους. Συνθέσεις των Γιώργου Κατσαρού, Μίμη Πλέσσα, Χρήστου Λεοντή, Γιάννη Σπανού, Γιώργου Ζαμπέτα, Νάκη Πετρίδη, Γιώργου Χατζηνάσιου και άλλων, ενώ στο φινάλε κορυφώνεται το κέφι και το μπρίο της τραγουδίστριας με ένα εντυπωσιακό ποτ πουρί από έξι μεγάλες της επιτυχίες που αποσπούν το πηγαίο και ασταμάτητο χειροκρότημα του κοινού.

Μαρινέλλα: Όταν σημάνει εσπερινός (1969)

Στην αρχή του 1969 είχε κυκλοφορήσει ο πρώτος προσωπικός δίσκος της Μαρινέλλας με τίτλο "Σταλιά σταλιά" σημειώνοντας μεγάλη επιτυχία. Τον Σεπτέμβρη της ίδιας χρονιάς πάνω στη συνταγή του δίσκου αυτού εκδόθηκε γρήγορα γρήγορα ο δεύτερος δίσκος της μεγάλης ερμηνεύτριας με τίτλο "Όταν σημάνει εσπερινός" με δώδεκα λαϊκά τραγούδια που υπογράφονται από τους ίδιους πάλι βασικούς δημιουργούς: Γιώργος Ζαμπέτας, Μίμης Πλέσσας, Γιώργος Κατσαρός και Νάκης Πετρίδης. Μαζί τους προστίθενται ο Τόλης Βοσκόπουλος και ο μάλλον άγνωστος, αλλά σπουδαίος μπουζουξής Γιώργος Μάμμος.

Ο δίσκος περιλαμβάνει μερικά πολύ όμορφα τραγούδια που γράφτηκαν κατά τη διετία 1968-1969 και πρωτοκυκλοφόρησαν στις 45 στροφές. Ξεχωρίζουν βέβαια κάποια, όπως το ομότιτλο του Νάκη Πετρίδη, το εναρκτήριο "Απόψε σε θέλω" του φοβερού τότε δίδυμου Μίμη Πλέσσα και Λευτέρη Παπαδόπουλου και το εντυπωσιακής ρυθμικής αγωγής "Τι να φταίει" του Γιώργου Ζαμπέτα σε στίχους του Δημήτρη Χριστοδούλου, γραμμένο σε μια εποχή που η συνάντηση αυτών των δύο δημιουργών είχε αποφέρει υπέροχους καρπούς. Ωραία και τα "Πικραμένα δειλινά" του Ζαμπέτα. Τα υπόλοιπα τραγούδια σαφώς και είναι υποδεέστερα των άλλων καθιστώντας συνολικά αυτόν το δίσκο κατώτερο κατά μία βαθμίδα από τον προηγούμενο.

Μαρινέλλα: Σταλιά σταλιά (1969)

Η Μαρινέλλα είναι ασφαλώς η μεγάλη κυρία του ελληνικού τραγουδιού, μια πραγματικά "μεγάλη" φωνή που έχει καταθέσει αξεπέραστες ερμηνείες σε εκατοντάδες τραγούδια του λαϊκού και ελαφρολαϊκού πενταγράμμου. Συχνά η Μαρινέλλα συγκρίνεται με την μεγάλη συνοδοιπόρο της Βίκυ Μοσχολιού και στη σύγκριση αυτή βγαίνει χαμένη, γιατί κανείς δεν αμφιβάλλει ότι το ρεπερτόριό της δεν μπορεί να συγκριθεί με την ποιότητα των τραγουδιών της Μοσχολιού. Όταν όμως η σύγκριση περιορίζεται σε καθαρά φωνητικό επίπεδο, δεν υπάρχει ομοφωνία για το ποια υπερέχει! Κι έτσι μπορούμε να μείνουμε όλοι ικανοποιημένοι αποδεχόμενοι ότι αμφότερες αποτελούν το κορυφαίο γυναικείο ερμηνευτικό δίδυμο που ανέδειξε η δεκαετία του '60 στο λαϊκό τραγούδι. 

Η αλήθεια είναι πάντως ότι η Μαρινέλλα ξεκίνησε υπό δυσμενείς προϋποθέσεις, δεδομένου ότι για μια δεκαετία περίπου (1957-1966) βρισκόταν κάτω από την ασφυκτική κυριαρχία του συντρόφου της Στέλιου Καζαντζίδη και σε κείνο το διάστημα ελάχιστες φορές της δόθηκε η ευκαιρία να τραγουδήσει αυτόνομα. Μια τέτοια ευκαιρία ήταν η συμμετοχή της στους δίσκους του Χρήστου Λεοντή "Καταχνιά" (1964) και "Ανάσταση ονείρων" (1966), όταν για ένα διάστημα βρέθηκε στην Odeon και μπόρεσε να ηχογραφήσει κάμποσα τραγούδια για τις 45 στροφές.

Η μεγάλη στιγμή της ήρθε, όταν λίγο αργότερα βρέθηκε στη στέγη της Philips (τότε Ελλαδίσκ) και άρχισε να ηχογραφεί με εντατικούς ρυθμούς τραγούδια για τις 45 στροφές, ενώ παράλληλα ξεκινούσε και την προσωπική της δισκογραφία στις 33 στροφές. Κι έτσι φτάσαμε στον πρώτο της μεγάλο δίσκο που κυκλοφόρησε στις αρχές του 1969 με τίτλο "Σταλιά σταλιά".

Μαρία Δημητριάδη: Δελτίο καιρού (1980)

Η μεγάλη και πρόωρα χαμένη ερμηνεύτρια Μαρία Δημητριάδη (1950-2009) είχε την τύχη να βαδίσει πλάι στους κορυφαίους Έλληνες συνθέτες κατά τη δεύτερη περίοδο ακμής του ελληνικού τραγουδιού από τα χρόνια της χούντας μέχρι το ξεκίνημα της δεκαετίας του '80, όταν πια άρχισε η σταδιακή παρακμή. Και ερμήνευσε ένα εκλεκτό ρεπερτόριο σε μια ευρεία γκάμα μουσικού ύφους, από το απλό ποπ ερωτικό στον κινηματογραφικό δίσκο "Κορίτσια στον ήλιο" (1968) του Σταύρου Ξαρχάκου και τον πολιτικό χείμαρρο του Μίκη Θεοδωράκη ("Τραγούδια του αγώνα", "Τα λαϊκά", "Ο ήλιος και ο χρόνος") ως τις έντεχνες αναδρομές στο παραδοσιακό μας τραγούδι από τον Γιάννη Μαρκόπουλο ("Ήλιος ο πρώτος", "Χρονικό") και κυρίως ως τις πρωτοποριακές συνθέσεις του Θάνου Μικρούτσικου, με τον οποίο για ένα μεγάλο διάστημα ταύτισε το γοργό βηματισμό της καταθέτοντας αξεπέραστες ερμηνείες ("Πολιτικά τραγούδια", "Καντάτα για τη Μακρόνησο", "Φουέντε Οβεχούνα", "Τροπάρια για φονιάδες", "Τραγούδια της λευτεριάς").

Παρά την αδιάλειπτη συμμετοχή της ωστόσο σε πάμπολλους ολοκληρωμένους κύκλους τραγουδιών έπρεπε να φτάσουμε στο 1980, για να κυκλοφορήσει ο πρώτος πραγματικά δικός της προσωπικός δίσκος. Αλλά ήταν στ' αλήθεια ιδιαίτερα κολακευτικό για την ίδια ότι ο δίσκος αυτός με τίτλο "Δελτίο καιρού" υπογράφεται από τους πέντε σημαντικότερους συνθέτες του "έντεχνου" τραγουδιού μας, δηλαδή τον Μάνο Χατζιδάκι, τον Μίκη Θεοδωράκη, τον Σταύρο Ξαρχάκο, τον Γιάννη Μαρκόπουλο και τον Θάνο Μικρούτσικο! Όλοι τους συνεισέφεραν πρόθυμα από δύο τραγούδια, πλην του Ξαρχάκου που συμμετέχει με ένα. Και όλοι τους το έκαναν, για να τιμήσουν τη σπουδαία συνεργάτιδά τους, αφού τους συνέδεε ήδη μια μεγάλη κοινή πορεία στο παρελθόν. Με μια εξαίρεση: Τον Μάνο Χατζιδάκι. Εδώ οι όροι έχουν αντιστραφεί, γιατί τα δυο τραγούδια του Μάνου σ' αυτόν το δίσκο μοιάζουν σαν το καλύτερο προμήνυμα για τη μετέπειτα ολοκληρωμένη τους συνεργασία στον κύκλο "Για την Ελένη" (1985).

Ο δίσκος λοιπόν περιλαμβάνει εννέα εμπνευσμένες στιγμές των εκλεκτών συνθετών, οι οποίες ενορχηστρώθηκαν σε μια ροκ γραμμή από τον Γιάννη Κιουρκτσόγλου. Το τραγούδι του Μίκη "Ποτέ ποτέ μαζί" το ακούσαμε λίγο αργότερα και από τη Δήμητρα Γαλάνη με νέο τίτλο "Νύχτα μαγικιά". Σημειώνω εδώ ότι η μελωδική αφετηρία του πανέμορφου αυτού τραγουδιού παραπέμπει στο περίφημο κιθαριστικό κομμάτι "Αναμνήσεις από την Αλάμπρα" ("Recuerdos de la Alhambra") του Ισπανού συνθέτη Francisco Tarrega. 

Μάνος Λοΐζος, Μανώλης Ρασούλης: Γράμματα στην αγαπημένη (ανέκδοτο)

Τρεις αγαπημένους Μάνους ανέδειξε το ελληνικό τραγούδι, μακαρίτες δυστυχώς όλους. Ο παλιότερος και διασημότερος ήταν ο Μάνος Χατζιδάκις φυσικά. Ακολουθούν οι δυο συνομήλικοι σχεδόν Μάνος Λοΐζος κια Μάνος Ελευθερίου. Μεταξύ τους οι καλλιτεχνικές συναντήσεις ήταν ανύπαρκτες, αν εξαιρέσουμε τέσσερα μόλις τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου από τον κύκλο "Ο οδοιπόρος, το μεθυσμένο κορίτσι κι ο Αλκιβιάδης" (1974). 

Σήμερα λοιπόν ο ένας από τους τρεις έχει γενέθλια. Ο διαχρονικός και πάντα αγαπημένος Μάνος Λοΐζος γεννήθηκε σαν σήμερα, στις 22 Οκτωβρίου του 1937, κι αν ζούσε, θα ήταν πια 83 χρονών, λίγο μεγαλύτερος από τους συνοδοιπόρους του Δήμο Μούτση και Χρήστο Λεοντή. Ο Μάνος έφυγε νωρίς, στις 17 Σεπτέμβρη του 1982, μόλις 45 χρονών, έχοντας ήδη συνεισφέρει στο θησαυροφυλάκιο του ελληνικού τραγουδιού δεκάδες υπέροχες μελωδίες και μοναδικής ομορφιάς κύκλους τραγουδιών που ποτέ δεν έπαψαν να ακούγονται και να τραγουδιούνται. 

Ο Μάνος Λοΐζος αποτελεί συγχρόνως και μοναδική περίπτωση δημιουργού που συνέχισε να δίνει το δισκογραφικό παρών ακόμη και ...μετά θάνατον! Χαρακτηριστική είναι η έκδοση των μελοποιημένων ποιημάτων του Ναζίμ Χικμέτ (1902-1963) με τίτλο "Γράμματα στην αγαπημένη" που κυκλοφόρησε μεταθανάτια με τη δική του φωνή σε μια αυτοσχέδια ηχογράφηση στο σπίτι του. Πρόκειται για μια εξαιρετικά αισθαντική προσέγγιση του συνθέτη στα βιωματικά αυτά ποιήματα του μεγάλου Τούρκου ποιητή που τον παίδευε για πολλά χρόνια, γιατί έψαχνε τα κατάλληλα ηχοχρώματα για την τελική ενορχήστρωση, την οποία δεν ολοκλήρωσε ποτέ.

Κι αν η επίσημη έκδοση του υλικού αυτού καταγράφεται στο ρεπερτόριο της Minos με έτος κυκλοφορίας το 1983, διασώζεται άλλη μία ανέκδοτη ηχογράφηση μεγάλου μέρους του έργου, η οποία πραγματοποιήθηκε στα στούντιο της Columbia πιθανότατα κατά το διάστημα 1975-76. Εδώ ερμηνευτής των τραγουδιών είναι ο τέταρτος αείμνηστος Μάνος στην παρέα μας, ο στιχουργός Μανώλης Ρασούλης που ξεκίνησε ως τραγουδιστής και είχε ήδη μια μικρή συμμετοχή στα "Νέγρικα" (1975). Πολύ ευαίσθητη ερμηνεία που παραμένει δυστυχώς ανέκδοτη.

Θόδωρος Αναστασίου: Κλέφτες ποδηλάτων (1990)

Ο Θόδωρος Αναστασίου πρωτοεμφανίστηκε το 1986 με το δίσκο "Ντεμοντέ" δίνοντας εξαρχής το στίγμα ενός τραγουδοποιού με διεθνείς επιρροές και κυρίως από τους ήχους της latin jazz που καθορίζουν αποφασιστικά το προσωπικό του ύφος. 

Το 1990 μας έδωσε τον δεύτερο προσωπικό του δίσκο με τίτλο "Κλέφτες ποδηλάτων" που εκδόθηκε από  τη Virgin σε βινύλιο, χωρίς - εξ όσων γνωρίζω -  να έχει εκδοθεί ποτέ σε ψηφιακή μορφή, σε αντίθεση με όλες τις επόμενες δουλειές του (""Μικρή ζωή", "Η αγωγή του πολίτου", "Bossanova Demode") που κυκλοφόρησαν σε ψηφιακούς δίσκους.

Το άλμπουμ περιλαμβάνει 15 κομμάτια, τραγούδια και οργανικά μέρη, τα οποία περιδιαβαίνουν όλο το φάσμα της διεθνούς μουσικής σκηνής, με έντονα λάτιν και ρυθμικό χαρακτήρα σε ρυθμούς σουίγκ, σάμπας, τζαζ, μπλουζ ή και ροκ εντ ρολ. Ακούγονται ευχάριστα και θα μπορούσε κανείς να τα προσπεράσει χαλαρά, αν δεν έδινε σημασία στους στίχους, οι οποίοι - κόντρα στη φαινομενική ανεμελιά της μουσικής - σε αρκετές περιπτώσεις είναι αιχμηροί, σαρκαστικοί και πονηρά διεισδυτικοί σε ανομολόγητα ψυχικά απόκρυφα. Όπως λέει και ο συνθέτης, "οι Κλέφτες ποδηλάτων είναι εχθροί της φαντασίας μας... Πολεμάνε τα ιδανικά μας και μας προσγειώνουν στην πραγματικότητα, στον αγώνα για επιβίωση, στον συνεχώς αυξανόμενο ρυθμό της ζωής μας. Στην πραγματικότητα μιας ζωής που χάνεται σε τετράγωνες σκέψεις και μελαγχολικά δωμάτια...".

Θόδωρος Αναστασίου: Ντεμοντέ (1986)

Ο Θόδωρος Αναστασίου, αν και μάλλον άγνωστος στο ευρύ κοινό, είναι ένας ενδιαφέρων καλλιτέχνης που ανήκει στην πρώιμη γενιά τραγουδοποιών, οι οποίοι εμφανίστηκαν πριν από τη δεκαετία του '90 που χαρακτηρίστηκε ως η δεκαετία των τραγουδοποιών. Ανήκει δηλαδή στη γενιά εκείνη που άνοιξε το δρόμο για τη μεγάλη τραγουδοποιητική ανθοφορία του '90, συνοδοιπόρος του Νίκου Πορτοκάλογλου, του Λαυρέντη Μαχαιρίτσα ή των αδελφών Κατσιμίχα και λίγο προγενέστερος του Σωκράτη Μάλαμα.

Ο Αναστασίου είχε συνεργαστεί για ένα διάστημα και με τον Σείριο του Μάνου Χατζιδάκι ως ενορχηστρωτής, ενώ συμπορεύτηκε με τον Κώστα Καραγιάννη στο συγκρότημα Demode Duet, το οποίο πήρε το όνομά του από τον πρώτο του προσωπικό δίσκο με τίτλο "Ντεμοντέ" που κυκλοφόρησε το 1986. 

Πρόκειται για ένα άλμπουμ με ένδεκα μπαλάντες σε λάτιν ρυθμούς που αφήνουν μια χαλαρή κι ευχάριστη αίσθηση στο άκουσμά τους και σε κάνουν να θέλεις να τις ξανακούσεις ανυπόμονα. Τζαζ αποχρώσεις και αξιόλογοι μουσικοί με τη συμμετοχή και του μπουζουξή Μανώλη Πάππου. Τραγουδά ο συνθέτης, ενώ στα φωνητικά συμμετέχουν οι Παναγιώτης Ντουνιαδάκης και η Ρούλα Μπεκάκου Την παραγωγή υπογράφει ο Αντώνης Βαρδής.

Ελένη Ροδά: Έλα κοντά μου (1982)

Η Ελένη Ροδά αποτελεί μια καλτ φυσιογνωμία μέσα στο καλλιτεχνικό στερέωμα από το δεύτερο μισό της δεκαετίας του '60 και μετά. Παρά την εικόνα μιας μποέμικης παρουσίας, γεγονός είναι ότι ξεκίνησε φιλόδοξα μέσα από τη σχολή θεάτρου του Δημήτρη Ροντήρη, χωρίς πάντως να συνεχίσει στο πεδίο του σοβαρού θεάτρου, αλλά είχε σποραδικές εμφανίσεις στον κινηματογράφο με σημαντικότερες στιγμές τη συμμετοχή της στις ταινίες "Ευδοκία" του Αλέξη Δαμιανού (ντουμπλάροντας τη φωνή της πρωταγωνίστριας) και "Παραγγελιά" του Παύλου Τάσιου.

Νωρίς επίσης βρέθηκε και στο χώρο του πενταγράμμου με λιγοστές πάντως ηχογραφήσεις, αν και μερικές υπήρξαν ιδιαίτερα αξιόλογες, όπως η ερμηνεία τραγουδιών του Μάνου Λοΐζου ("Η δουλειά κάνει τους άντρες", "Απ' τη ζωή παράπονο δεν έχω"), του Δήμου Μούτση ("Τα καράβια μου", "Κάτω στα Πετράλωνα"), του Γιώργου Ζαμπέτα ("Βουρκωμένη Δευτέρα", "Το ανθρωπάκι"), του Γιώργου Κατσαρού, του Λυκούργου Μαρκέα και άλλων. Το 1974 από τη Minos κυκλοφόρησε ο πρώτος προσωπικός της δίσκους με τίτλο "Η ατίθαση", όπου συγκεντρώθηκαν οι περισσότερες από τις πρώτες της ηχογραφήσεις, αν και η παρουσία της στα στούντιο γενικά δεν ήταν τακτική, για να μπορούμε να μιλήσουμε για μια συγκροτημένη τραγουδιστική καριέρα.

Μαρίκα Παπαγκίκα: Τραγούδια 1920-1940 (1984)

Η περίφημη Σμυρνέικη Σχολή υπήρξε η κοιτίδα του λαϊκού μας τραγουδιού, το οποίο μεταλαμπαδεύτηκε στον ελλαδικό χώρο μετά την καταστροφή της Σμύρνης και γέννησε το ρεμπέτικο στα πρώτα χρόνια του μεσοπολέμου. Από τους αρχιμάστορες του είδους, όπως ο Βαγγέλης Παπάζογλου και ο Παναγιώτης Τούντας, αλλά και από τις μεγάλες φωνές που υπηρέτησαν αυτό το τραγούδι, όπως η Μαρίκα Παπαγκίκα, η Ρόζα Εσκενάζυ, η Ρίτα Αμπατζή και ο Στελλάκης Περπινιάδης, διασώζονται εκατοντάδες ιστορικές ηχογραφήσεις με τις όποιες τεχνικές δυνατότητες των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα, πολλές από τις οποίες πραγματοποιήθηκαν στην Αμερική.

Η κατεξοχήν Αμερικάνα εκπρόσωπος του σμυρνέικου τραγουδιού ήταν αναμφίβολα η υπέροχη Μαρίκα Παπαγκίκα (1890-1943), η οποία γεννήθηκε στην Κω και ξεκίνησε τα πρώτα της μουσικά βήματα στην Αίγυπτο στις αρχές του 20ου αιώνα, πριν εγκατασταθεί μόνιμα στην Αμερική, όπου και θα μεγαλουργήσει. Η μεγάλη της ακμή σημειώθηκε στο διάστημα 1915-1929, ενώ στη συνέχεια θα περάσει σταδιακά στο περιθώριο έχοντας υποστεί τις οδυνηρές συνέπειες του μεγάλου κραχ, αν και έχουν εντοπιστεί κάποιες τελευταίες της ηχογραφήσεις γύρω στο 1937. Διέθετε εκπληκτικές φωνητικές δυνατότητες, οι οποίες επ' ουδενί δεν φανερώνονται μέσα από τις σωζόμενες ηχογραφήσεις της εποχής, ερμηνεύοντας κλασικά "σμυρνέικα" τραγούδια, αλλά και δημοτικά, τσιφτετέλια, αμανέδες, νησιώτικα και πολλά άλλα.

Από τις πολύτιμες αυτές ηχογραφήσεις της Μαρίκας Παπαγκίκα στην Αμερική κατά τις δεκαετίες του '20 και '30 έχουμε μια πολύ ενδιαφέρουσα ανθολογία σ' αυτή την έκδοση της ΑΕΜΕ που κυκλοφόρησε το 1984 με καλή ηχητική επεξεργασία. Υλικό αρχείου, ακριβό και καθαγιασμένο...

Σταύρος Ξαρχάκος: Ενθύμιον (1978)

Μετά τον κύκλο τραγουδιών "Συμφωνία της Γιάλτας & της πικρής αγάπης τα τραγούδια" που κυκλοφόρησε το 1976, ο Σταύρος Ξαρχάκος έκανε ένα μεγάλο διάλειμμα από την τραγουδοποιία, μέχρι να επιστρέψει δυναμικά το 1983 με τον κορυφαίο κύκλο "Ρεμπέτικο". 

Στο μεσοδιάστημα δεν έπαψε φυσικά να ασχολείται με τη μουσική, αλλά περιορίστηκε κυρίως σε ζωντανές εμφανίσεις ή σε οργανικές συνθέσεις σκηνικού χαρακτήρα. Το 1977 εκδόθηκε η μουσική που έγραψε για το τηλεοπτικό δρώμενο "Βυζάντιο: 100 χρόνια πριν - Η γιορτή των Καλενδών". Ο δίσκος είχε τίτλο "976" κι εκδόθηκε από τη δισκογραφική εταιρία UniVox. Ένα χρόνο αργότερα το υλικό του έργου επανεκδόθηκε από την ίδια εταιρία σε νέο δίσκο με τίτλο "Ενθύμιον" και καινούργια εξώφυλλα. Περιλαμβάνονται οργανικά χορευτικά κομμάτια που διατρέχουν την ελληνική παράδοση από το βυζάντιο ίσαμε τον 20ο αιώνα με αναφορές στο ρεμπέτικο και λαϊκό τραγούδι. 

Η έκδοση συνοδεύεται από ένα ενδιαφέρον σημείωμα του συγγραφέα Φίλιππου Δρακονταειδή, ο ποίος μεταξύ άλλων σημειώνει: 

"Ενθύμιον" σημαίνει ανάμνηση. Όχι όμως μια οποιαδήποτε ανάμνηση. Ενθύμιον είναι ό,τι καρφώνεται στη μνήμη. Στην προκείμενη περίπτωση είναι ό,τι αντιπροσωπεύει με βεβαιότητα μια χώρα: την Ελλάδα... Αυτός ο δίσκος δεν είναι "μάζεμα" παλιών "επιτυχιών", ούτε είναι μουσική τακτοποίηση, πιάτο δηλαδή ξαναζεσταμένο. Αντίθετα με τα ήθη που απαιτούν τα πράγματα να είναι έτσι, ο Σταύρος Ξαρχάκος προσφέρει εδώ αυθεντική μουσική, έργο πλήρες και τίμια δουλειά...

Μίκης Θεοδωράκης: Μπαλάντα του Μαουτχάουζεν & Έξι Τραγούδια (1966)

Ο κύκλος τραγουδιών "Η μπαλάντα του Μαουτχάουζεν" είναι ασφαλώς μία από τις ακρώρειες του συνθετικού έργου του Μίκη Θεοδωράκη. Πρόκειται για μια σειρά τεσσάρων ποιημάτων από το βιβλίο "Μαουτχάουζεν" του Ιάκωβου Καμπανέλλη, που γράφτηκαν το 1965 και μελοποιήθηκαν αμέσως από τον μεγάλο συνθέτη. Τα ποιήματα αυτά αναφέρονται στην οδυνηρή εμπειρία του Καμπανέλλη από τη φυλάκισή του στο διαβόητο ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Αυστρία κατά το διάστημα 1943-1945, όπου βρήκαν το θάνατο κάπου 3.700 Έλληνες, κυρίως Εβραίοι βέβαια. 

Είκοσι χρόνια μετά ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, αποτίοντας φόρο τιμής στα θύματα της ναζιστικής θηριωδίας κι εξομολογούμενος την προσωπική του περιπέτεια, έγραψε τα τέσσερα συγκλονιστικά και ταυτόχρονα τρυφερά και λυρικά αυτά ποιήματα, που τα μετέφερε στα χείλη του κόσμου η έξοχη μελοποίησή τους από τον Μίκη Θεοδωράκη. Ο συνθέτης έγραψε μουσική με εμφανείς αναφορές στη λόγια παράδοση, κάτι σαν lieder για φωνή και ορχήστρα με χρήση συμφωνικών μουσικών οργάνων, όπως το φλάουτο ή το τσέμπαλο. Το βαθιά συγκινητικό "Άσμα ασμάτων" είναι μια υπέροχη μελωδική μπαλάντα που κέρδισε και τη διεθνή αναγνώριση, ενώ είχε αρκετές μεταγενέστερες επανεκτελέσεις. 

Η ερμηνεία της Μαρίας Φαραντούρη είναι από τις κορυφαίες ολόκληρης της μεγάλης της καριέρας, αν και βρίσκεται ακόμη στο ξεκίνημά της στα 18 μόλις χρόνια της. Μάλιστα 30 χρόνια αργότερα (1995) το έργο ηχογραφήθηκε εκ νέου σε μια τρίγλωσση αγγλο-εβραϊκή εκδοχή (ελληνικά, εβραϊκά και αγγλικά) σε ύφος τζαζ με κλασικόμορφα στοιχεία με τις φωνές της Μαρίας Φαραντούρη, της Ελινόαρ Μοάβ Βενιάδη και της Νάντιας Βάινμπεργκ, ενώ στην ίδια ηχογράφηση συμπεριλήφθηκε η μαρτυρία του Σιμόν Βίσενταλ, ενός από τους επιβιώσαντες του στρατοπέδου του Μαουτχάουζεν.

Ο δίσκος συμπληρώνεται από ένα δεύτερο κύκλο τραγουδιών του Μίκη Θεοδωράκη, που αρχικά είχε τον απλό τίτλο "Έξι Τραγούδια", αλλά στις νεότερες επανεκδόσεις έχει μετονομαστεί σε "Κύκλο Φαραντούρη". Πρόκειται για εξι πανέμορφα τραγούδια υποδειγματικού λαϊκού λυρισμού που γράφτηκαν το 1964 πάνω σε στίχους του Νίκου Γκάτσου, του Δημήτρη Χριστοδούλου, του Τάσου Λειβαδίτη και του Γεράσιμου Σταύρου. Αυτό το τελευταίο ("Ο ίσκιος έπεσε βαρύς") γράφτηκε αρχικά για την ταινία "Μπλόκο" του Άδωνη Κύρου (1965), ενώ τα τρία τραγούδια του Νίκου Γκάτσου  ("Τ' όνειρο καπνός", "Το εκκρεμές", "Στου κόσμου την ανηφοριά") ακούστηκαν αρχικά στη θεατρική παράσταση "Το εκκρεμές" (1965), ενώ στη συνέχεια συμπεριλήφθηκαν και στην ολοκληρωμένη έκδοση του κύκλου "Θαλασσινά φεγγάρια" που κυκλοφόρησε το 1974.

Επικεφαλής της ορχήστρας είναι οι δεξιοτέχνες του μπουζουκιού Κώστας Παπαδόπουλος και Λάκης Καρνέζης. Μαζί τους ο Γιάννης Διδίλης (πιάνο), ο Σωτήρης Ταχιάτης (βιολοντσέλο), ο Ανδρέας Ροδουσάκης (κοντραμπάσο) και ο Σπύρος Ρέγγιος (φλάουτο)

Μίκης Θεοδωράκης, Μαρία Φαραντούρη: Ένας Όμηρος (1966)

Το έργο «Ένας Όμηρος» αποτελεί μια κορυφαία δημιουργική στιγμή του Μίκη Θεοδωράκη από την κατηγορία των σκηνικών του συνθέσεων. Γράφτηκε για την ομώνυμη θεατρική παράσταση που βασίστηκε στο θεατρικό έργο του Ιρλανδού συγγραφέα Brendan Behan (1923-1964) και παρουσιάστηκε στην ελληνική σκηνή για πρώτη φορά το 1962 από το Κυκλικό Θέατρο σε σκηνοθεσία Λεωνίδα Τριβιζά. Τη μετάφραση έκανε ο έμπειρος ποιητής και μεταφραστής Βασίλης Ρώτας, ενώ πρωταγωνιστούσαν οι: Κώστας Μπάκας, Χρήστος Πάρλας, Νέλλη Αγγελίδου, Ντόρα Γιαννακοπούλου και Τασσώ Καββαδία. 

Στην πρώτη εκείνη παράσταση τα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη συνόδευε με την κιθάρα του ο Δημήτρης Φάμπας. Τα τέσσερα χαρακτηριστικότερα τραγούδια της παράστασης ("Άνοιξε λίγο τα παράθυρο", "Το γελαστό παιδί", "Τον Σεπτέμβριο θυμάμαι", "Ποιος δε μιλά για τη Λαμπρή") ηχογραφήθηκαν αμέσως μετά και κυκλοφόρησαν το 1963 σε δίσκους 45 στροφών με τη φωνή της Ντόρας Γιαννακοπούλου. 

Παράλληλα ηχογραφήθηκε ολόκληρο το έργο με τη φωνή του ίδιου του συνθέτη, ο οποίος, για ν’ αποφύγει τις επεμβάσεις της λογοκρισίας και τους ενδοιασμούς της δισκογραφικής εταιρίας, αποφάσισε να διαθέσει στο κοινό το έργο σε μορφή μαγνητοταινίας μέσω της εφημερίδας «Αυγή» (1963), αλλά τον επόμενο χρόνο (1964) από τη Lyra είχαμε την πρώτη επίσημη κυκλοφορία ολόκληρου του έργου με ερμηνευτή πάλι τον ίδιο τον συνθέτη. 

Ωστσόσο χρειάστηκε να φτάσουμε στο 1966, για να εκδοθεί εκ νέου στην οριστική του μορφή το έργο από την Columbia (EMI) με τη φωνή της Μαρίας Φαραντούρη και αυτή η έκδοση είναι που ακούστηκε περισσότερο κι έκανε γνωστά στο πανελλήνιο αυτά τα σπουδαία τραγούδια. Αυτή ήταν η τρίτη μεγάλη συνεργασία της νεαρότατης τότε Φαραντούρη με τον Θεοδωράκη μετά τους κύκλους "Μπαλάντα του Μαουτχάουζεν" και "Έξι τραγούδια" που εκδόθηκαν επίσης την ίδια χρονιά. Το εμβληματικό τραγούδι του έργου "Το γελαστό παιδί" αργότερα ο συνθέτης το χρησιμοποίησε και στο soundtrack της ταινίας "Ζ" ως σύμβολο του αγωνιστή Γρηγόρη Λαμπράκη.

Μίκης Θεοδωράκης: Η γειτονιά των αγγέλων (1963)

Ένα χρόνο ακριβώς μετά το "Τραγούδι του νεκρού αδελφού" ο Μίκης Θεοδωράκης παρουσίασε το νέο σκηνικό του έργο με τίτλο "Η γειτονιά των αγγέλων" σε σενάριο και σκηνοθεσία του Ιάκωβου Καμπανέλλη. Η παράσταση ανέβηκε στις 4 Οκτωβρίου 1963 στο θέατρο Κοτοπούλη (Rex) και πρωταγωνιστούσαν οι: Τζένη Καρέζη, Νίκος Κούρκουλος, Διονύσης Παπαγιαννόπουλος, Δημήτρης Νικολαΐδης, Ζωή Φυτούση και άλλοι.

Ο συνθέτης έγραψε ένα σφριγηλό μουσικό έργο με τέσσερα έξοχα λαϊκά τραγούδια και έξι οργανικά θέματα πρωτότυπα ή βασισμένα εν μέρει στις μελωδίες των τραγουδιών. Από τα υπέροχα αυτά οργανικά θέματα ξεπήδησε και το κλασικό "Οι χαρταετοί", ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα ορχηστρικά κομμάτια που γράφτηκαν ποτέ!

Αν, όπως ήδη έχουμε επισημάνει, στο "Τραγούδι του νεκρού αδελφού" ήταν κυρίαρχος ο ρυθμός του ζεϊμπέκικου, στη "Γειτονιά των αγγέλων" επικρατεί ο χασάπικος ρυθμός. Τα τρία από τα τέσσερα τραγούδια ("Στρώσε το στρώμα σου", "Το ψωμί είναι στο τραπέζι", "Από το παράθυρό σου") είναι υποδειγματικά χασάπικα. Το πρώτο μάλιστα αποτέλεσε και τη βάση του πρώτου μέρους από το εμβληματικό "Συρτάκι του Ζορμπά" σε συνδυασμό με τον "Χανιώτικο συρτό" που είχε ήδη χρησιμοποιήσει ο συνθέτης στην ταινία "Συνοικία το όνειρο" και στον επίλογο της "Όμορφης πόλης".

Τέλος, θα έλεγα ότι το έργο αποπνέει μια πηγαία θεατρική αυθεντικότητα, καθώς ο Μίκης εμπιστεύτηκε την ερμηνεία των τραγουδιών στους δυο βασικούς πρωταγωνιστές της παράστασης (Τζένη Καρέζη, Νίκος Κούρκουλος) μαζί με τον χορογράφο Βαγγέλη Σειληνό, ενώ δύο τραγούδια ερμήνευσε ο άσημος τότε Γιάννης Πουλόπουλος κάνοντας ουσιαστικά το ντεμπούτο του στην ελληνική δισκογραφία, λίγο πριν μετακινηθεί στη Lyra, όπου επρόκειτο να μεγαλουργήσει.

Ξέχασα κάτι; Χμ! Και βέβαια! Τον Γιώργο Ζαμπέτα! Είναι ο απαράμιλλος δεξιοτέχνης που αποδίδει συγκλονιστικά όλα τα μέρη του έργου. Ο Μίκης είχε ξεχωρίσει έγκαιρα το γλυκόλαλο παίξιμό του και ήταν διακαής του πόθος να συνεργαστεί μαζί του. Το αποτέλεσμα δικαίωσε απόλυτα την επιλογή του!

Μίκης Θεοδωράκης: Το τραγούδι του νεκρού αδελφού (1962)

Ο δεύτερος κύκλος τραγουδιών του Μίκη Θεοδωράκη για σκηνική παρουσίαση μέσα στο 1962 ήταν το περίφημο "Τραγούδι του νεκρού αδελφού" που παρουσιάστηκε τον Οκτώβριο του 1962 στο θέατρο Καλουτά από το θίασο Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο του Μάνου Κατράκη, μερικούς μόλις μήνες μετά την παράσταση της "Όμορφης πόλης", αν και η μουσική γράφτηκε νωρίτερα.

Ο Μίκης εμπνεύστηκε το έργο ως μια συνέχεια του "Επιτάφιου" και το έγραψε κατά το διάστημα 1960-61 ευρισκόμενος ακόμη στο Παρίσι. Η αναφορά στην ομότιτλη παραλογή από το δημοτικό μας τραγούδι είναι εμφανής, καθώς το έργο αποτυπώνει μια σύγχρονη τραγωδία με θεματικό υπόβαθρο τον αιματηρό και αδελφοκτόνο εμφύλιο πόλεμο. 

Την παράσταση σκηνοθέτησε ο Πέλος Κατσέλης και πρωταγωνίστησαν οι: Μάνος Κατράκης, Βέρα Ζαβιτσιάνου, Δέσποινα Μπεμπεδέλη, Νίκος Ξανθόπουλος, Μπέτυ Αρβανίτη και Μαρία Κωνσταντάρου. Όλα τα κείμενα και οι στίχοι των τραγουδιών υπογράφονται από τον συνθέτη με εξαίρεση το νανούρισμα "Κοιμήσου αγγελούδι μου" που έχει στίχους του Κώστα Βίρβου.

Το έργο ξεκινά με ένα "Δοξαστικό" σε οργανική μορφή, το οποίο σε μορφή τραγουδιού για φωνή και χορωδία αποτελεί και τον επίλογο. Το κύριο μέρος αποτελείται από επτά εξαιρετικής έμπνευσης τραγούδια, τα πιο πολλά γραμμένα σε ρυθμό ζεϊμπέκικου, ενώ παρεμβάλλονται και δύο υπέροχα λυρικά μέρη ("Κοιμήσου αγγελούδι μου", "Προδομένη αγάπη"). Στην παράσταση ακουγόταν επίσης το τραγούδι "Αλυσίδα" που όμως κόπηκε  από τη λογοκρισία. Από τα μεγάλα τραγούδια του έργου γνώρισαν ευρεία απήχηση κυρίως τα "Απρίλης" και "Ένα δειλινό", αλλά έχω την άποψη ότι ένα άλλο είναι αυτό που επιβεβαιώνει με τρόπο αποστομωτικό τη μεγαλοφυία του Μίκη. Μιλώ για το αργό τελετουργικό ζεϊμπέκικο "Στα περβόλια", όπου ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης μας χαρίζει την κορυφαία ίσως ερμηνεία ολόκληρης της μεγάλης του καριέρας!

Μίκης Θεοδωράκης: Όμορφη πόλη (1962)

Το 1962 ο Μίκης Θεοδωράκης μας έδωσε δύο ολοκληρωμένους κύκλους τραγουδιών για σκηνική χρήση. Πρόκειται για τα έργα "Όμορφη πόλη" και "Το τραγούδι του νεκρού αδελφού". Και τα δυο ήταν πλημμυρισμένα με αριστουργηματικά τραγούδια, τα οποία αποτέλεσαν και το υλικό των αντίστοιχων δίσκων 33 στροφών που κυκλοφόρησαν την ίδια χρονιά από την Columbia.

Από τα δύο αυτά έργα πρώτο παρουσιάστηκε η "Όμορφη πόλη" στο θέατρο Παρκ το καλοκαίρι του 1962, την ίδια εποχή που απέναντι στο θέατρο Μετροπόλιταν παιζόταν η "Οδός Ονείρων" του Μάνου Χατζιδάκι! Το έργο είχε μορφή μουσικής επιθεώρησης και το σκηνοθέτησε ο Μιχάλης Κακογιάννης σε κείμενα του Γιάννη Μποστατζόγλου (Μποστ) και του συνθέτη. Έπαιζαν οι ηθοποιοί: Άννα Καλουτά, Σμαρώ Στεφανίδου, Ανδρέας Ντούζος, Κώστας Ρηγόπουλος, Γιάννης Μαλλούχος και Μαρία Κωνσταντάρου. Τα σκηνικά ήταν του Μποστ και του Βασίλη Φωτόπουλου και οι χορογραφίες του Βαγγέλη Σειλινού. Αξιοσημείωτο ότι ταυτόχρονα στο θέατρο Μετροπόλιταν παιζόταν η επίσης ιστορική παράσταση "Οδός ονείρων" του Μάνου Χατζιδάκι. Μεγάλες εποχές!

Το έργο περιλαμβάνει υπέροχο υλικό που απλώνεται σε ποικίλα μουσικά είδη, ανάλογα με τις σκηνικές ανάγκες. Έχουμε λοιπόν τραγούδια ελαφρού ύφους, γοητευτικές λυρικές μπαλάντες και ορθόδοξα λαϊκά τραγούδια. Ανάμεσά τους και ο εμβληματικός "Καημός" που η πρώτη του εκτέλεση ανήκει στην "Πολιτεία", ενώ ο δίσκος κλείνει με τον πασίγνωστο "Κρητικό χορό", πάνω στον οποίο χτίστηκε λίγο αργότερα με παραγγελία του Κακογιάννη το περίφημο "Συρτάκι του Ζορμπά". Ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης ερμηνεύει φυσικά τα λαϊκά μέρη, ενώ στην ερμηνεία των υπόλοιπων συμμετέχουν η Ντόρα Γιαννακοπούλου, ο Ανδρέας Ντούζος και οι αδελφές Καλουτά. Στίχους έγραψαν ο Δημήτρης Χριστοδούλου, ο Ερρίκος Θαλασσινός, ο Μποστ και ο Άκος Δασκαλόπουλος (με το ψευδώνυμο Χριστοφίλης) στην πρώτη του δισκογραφική εμφάνιση που συνιστά και τη μοναδική συνεργασία του με τον Μίκη.

Μίκης Θεοδωράκης: Πολιτεία (1961-64/1976)

Παράλληλα με την ηχογράφηση των τραγουδιών του "Αρχιπελάγους" (1959-1960) για τις 45 στροφές ηχογραφήθηκαν και μια σειρά άλλα τραγούδια που αποτέλεσαν τον κύκλο της πρώτης "Πολιτείας", τα οποία γράφτηκαν από τον Μίκη Θεοδωράκη κατά τη διετία 1960-61. Κι αν οι μελωδίες του "Αρχιπελάγους" είχαν ένα χαρακτήρα πιο εξωστρεφή με σκοπούς χορευτικούς και ηχοχρώματα νησιώτικα, όπως υποδηλώνεται και από τον τίτλο, τα τραγούδια της "Πολιτείας" μας παραπέμπουν στο κλειστό αστικό περιβάλλον και είναι πιο βαριά και αυστηρά, γιαυτό κυριαρχούν οι ρυθμοί του ζεϊμπέκικου και χασάπικου.

Στην αρχική μορφή του ο κύκλος της πρώτης "Πολιτείας" περιλάμβανε οκτώ πρωτότυπα τραγούδια που εκδόθηκαν το 1961 και σε μορφή 10/ιντσου δίσκου 33 στροφών με εξώφυλλο του Σπύρου Βασιλείου, ενώ στη συνέχεια συμπεριλήφθηκαν άλλα δύο ("Βρέχει στη φτωχογειτονιά", "Μάνα") που αρχικά είχαν γραφτεί για την ταινία του Αλέκου Αλεξανδράκη "Συνοικία το όνειρο" (1961). Οι στίχοι των τραγουδιών υπογράφονται από τους ποιητές Δημήτρη Χριστοδούλου και Τάσο Λειβαδίτη. Πρώτοι ερμηνευτές των τραγουδιών ο Στέλιος Καζαντζίδης, ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης και η Μαρινέλλα. Στο μπουζούκι ο Μανώλης Χιώτης.

Το 1964 ο Μίκης παρουσίασε μια δεύτερη "Πολιτεία" με τραγούδια στο ίδιο ύφος με την πρώτη. Ο κύκλος αυτός περιλάμβανε έξι τραγούδια σε στίχους Κώστα Βάρναλη, Νίκου Γκάτσου, Δημήτρη Χριστοδούλου και Πάνου Κοκκινόπουλου. Τα ερμήνευσε ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, ενώ στις δεύτερες φωνές ήταν η Μαρία Φαραντούρη, ο Αντώνης Κλειδωνιάρης και ο Μιχάλης Ιωαννίδης. Στο μπουζούκι ήταν ο Κώστας Παπαδόπουλος και ο Λάκης Καρνέζης. Στην έκδοση 33 στροφών του 1964 προστέθηκαν επίσης τα τραγούδια "Ο καβαλάρης" και "Πέντε στρατιώτες" που αργότερα εντάχθηκαν στον κύκλο της "Μαγικής πόλης".

Κατά τη Μεταπολίτευση και συγκεκριμένα το 1976 οι δύο "Πολιτείες" επανεκδόθηκαν ως ενιαίος κύκλος με δεκατέσσερα συνολικά τραγούδια, μεταξύ των οποίων και το εκτός των δύο κύκλων τραγούδι "Αυτούς που βλέπεις" που κανονικά ανήκει στη "Μαγική πόλη".

Μίκης Θεοδωράκης: Αρχιπέλαγος (1960/1976)

Το 1960 υπήρξε ένα σημαδιακό έτος για την ελληνική λαϊκή μουσική. Ήταν η χρονιά που κυκλοφόρησε σε διπλή ερμηνεία ο περίφημος "Επιτάφιος" του Μίκη Θεοδωράκη που σηματοδότησε τη ληξιαρχική πράξη γέννησης του λεγόμενου "έντεχνου" λαϊκού τραγουδιού. Εκείνη την εποχή ο Μίκης ζούσε μεταξύ Αθήνας και Παρισιού γράφοντας μουσική για διεθνείς παραγωγές, αλλά η πυρηνική έκρηξη που προκάλεσε ο "Επιτάφιος" στην εγχώρια πολιτιστική ζωή δεν μπορούσε να τον αφήσει ήσυχο, γιατί ένιωθε την ανάγκη να συνεχίσει στο δρόμο του τραγουδιού διαβλέποντας τη δίψα του κόσμου για το καινούργιο που είχε κομίσει η πρώτη τραγουδιστική του απόπειρα.

Ακριβώς λοιπόν πάνω σ' αυτή την οριακή μετάβαση από τη δεκαετία του '50 στο '60 ο Μίκης συνέλαβε την ιδέα για τη δημιουργία λαϊκών έργων που να βασίζονται στον υψηλό ποιητικό λόγο, για να περάσει ευκολότερα στις μεγάλες μάζες, ενώ παράλληλα απηύθυνε έκκληση στους ποιητές να γράψουν απλούς στίχους για τραγούδια. Κι αυτό βρήκε αμέσως μεγάλη ανταπόκριση. Ο Νίκος Γκάτσος, ο Οδυσσέας Ελύτης, ο Τάσος Λειβαδίτης και ο Δημήτρης Χριστοδούλου ήταν αυτοί που ανταποκρίθηκαν αμέσως κι έδωσαν τη δυνατότητα στον συνθέτη για μια πλουσιότατη σοδειά αριστουργηματικών τραγουδιών, τα οποία οργάνωσε σε κύκλους και τα ηχογράφησε με τους κορυφαίους ερμηνευτές του ελληνικού πενταγράμμου, όπως ο Στέλιος Καζαντζίδης, ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, η Μαίρη Λίντα και η Μαρινέλλα.

Από τους πρώτους λαϊκούς κύκλους τραγουδιών λοιπόν του Μίκη αμέσως μετά την κυκλοφορία του 'Επιτάφιου" ήταν το "Αρχιπέλαγος", μια αριστουργηματική σειρά τραγουδιών σε στίχους του Νίκου Γκάτσου, του Οδυσσέα Ελύτη, του Δημήτρη Χριστοδούλου, του Πάνου Κοκκινόπουλου και του ίδιου του συνθέτη. Τα τραγούδια γράφτηκαν στο διάστημα 1959-1960 και ηχογραφήθηκαν το 1960 σε διπλή μάλιστα εκτέλεση. Μία με βασικό ερμηνευτή τον Γρηγόρη Μπιθικώτση και στις δεύτερες φωνές τον Μανώλη Χιώτη, τον Αντώνη Κλειδωνιάρη και την Καίτη Θύμη, κι άλλη μία με αποκλειστική ερμηνεύτρια τη Μαίρη Λίντα. Βασικός συντελεστής και των δύο εκτελέσεων ο απαράμιλλος δεξιοτέχνης του μπουζουκιού Μανώλης Χιώτης, ενώ στην εκτέλεση της Λίντα υπάρχει και συνοδεία ορχήστρας πνευστών και εγχόρδων.

Ο Καζαντζίδης στη Minos: Υπάρχω (1975)

Ολοκληρώνουμε σήμερα το αφιέρωμά μας στην προσωπική δισκογραφία του Στέλιου Καζαντζίδη στη Minos κατά το διάστημα 1969-1975. Και κλεινουμε με έναν οριακό δίσκο με τον συμβολικό τίτλο "Υπάρχω" σε μουσική του Χρήστου Νικολόπουλου και στίχους του Πυθαγόρα.

Είναι γνωστό βέβαια ότι ο δίσκος αυτός κυκλοφόρησε και διαφημίστηκε πολύ στην εποχή του σημειώνοντας τεράστια επιτυχία και πιθανότατα είναι ο καλύτερος απ' όλους τους δίσκους του μεγάλου ερμηνευτή που είχαν κυκλοφορήσει στη Minos όλα τα προηγούμενα χρόνια. Όπως επίσης είναι γνωστό ότι κόντρα στην ευρεία απήχησή του ο δίσκος λειτούργησε ως κύκνειο άσμα για τον Καζαντζίδη, αφού αμέσως μετά αποφάσισε να αποσυρθεί από το τραγούδι αφήνοντας άναυδους όλους τους φίλους του και παράλληλα προκαλώντας μια αδυσώπητη διαμάχη με τη δισκογραφική του εταιρία, η οποία αξίωνε να τηρηθούν οι όροι του ισχύοντος συμβολαίου και να συνεχιστεί η συνεργασία τους. Δεν ξέρω αν ο μεγάλος βάρδος δεν μπόρεσε να αντέξει το βάρος του μύθου του, όπως λένε κάποιοι, ή αν ισχύουν οι καταγγελίες του για τη συμπεριφορά της εταιρίας εναντίον του, οι οποίες οδήγησαν την υπόθεση μέχρι τις δικαστικές αίθουσες. Δυσκολεύομαι πάντως να πιστέψω την εκδοχή που παραθέτει στο αυτοβιογραφικό του βιβλίο ο Μάκης Μάτσας, ότι δηλαδή ο τραγουδιστής αποφάσισε να σπάσει το συμβόλαιό του, επειδή δεν εκτελέστηκε αυθημερόν η παραγγελία αντιτύπων του "Υπάρχω" στο Κιάτο, όπου τα περίμεναν ανυπόμονα οι φίλοι του!

Ο Καζαντζίδης στη Minos: Η ζωή μου όλη (1974)

Το 1974 ήταν χρονιά της Μεταπολίτευσης και της δυναμικής εισβολής στην ελληνική δισκογραφία του πολιτικού τραγουδιού, πράγμα που δεν άφησε ανεπηρέαστο ακόμη και τον μεγάλο λαϊκό βάρδο Στέλιο Καζαντζίδη. Εκείνη λοιπόν τη χρονιά ο Καζαντζίδης εμφανίστηκε με δύο προσωπικούς δίσκους, από τους οποίους ο ένας είχε τίτλο "Στην Ανατολή" και περιλάμβανε τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη στη δεύτερη συνάντησή τους σχεδόν δεκαπέντε χρόνια μετά την πρώτη τους συνεργασία στα τραγούδια της "Πολιτείας".

Ωστόσο πριν ενσκήψει η επιδρομή του πολιτικού τραγουδιού, ο Καζαντζίδης πρόλαβε και παρουσίασε άλλον ένα λαϊκό δίσκο με τραγούδια πάνω κάτω στην ίδια γραμμή με τους προηγούμενους εκείνης της περιόδου. Τίτλος του: "Η ζωή μου όλη". Ένας δίσκος εμφανώς μοιρασμένος σε δύο ενότητες των έξι τραγουδιών που καλύπτουν αντίστοιχα τις δυο πλευρές του.

Η πρώτη πλευρά είναι αυτή που παρουσιάζει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, γιατί αποτελεί μια από τις κορυφαίες δισκογραφικές στιγμές του μεγάλου ερμηνευτή. Εδώ λοιπόν έχουμε τη μοναδική συνεργασία του Καζαντζίδη με τον σπουδαίο λαϊκό τραγουδοποιό Άκη Πάνου. Έξι λαϊκά διαμάντια, όλα σε μουσική και στίχους του Άκη Πάνου, όλα με δυνατούς μουσικούς σκοπούς και στίχους ευρηματικούς με πηγαίο θυμοσοφικό στοχασμό. Κορυφαίο όλων βέβαια το τραγούδι που έδωσε και τον τίτλο στο δίσκο.

Ο Καζαντζίδης στη Minos: Γυάλινος κόσμος (1973)

Το 1973 κυκλοφόρησε από τη Minos ένας ακόμη προσωπικός δίσκος του Στέλιου Καζαντζίδη με γενικό τίτλο "Γυάλινος κόσμος" παρμένο από το ομότιτλο κλασικό τραγούδι του Απόστολου Καλδάρα και της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου, που εδώ ερμηνεύεται σε δεύτερη εκτέλεση, αφού είχε πρωτοκυκλοφορήσει το 1960 με ερμηνευτή τον Βασίλη Βλάσση. Σπάνια με ικανοποιούν οι δεύτερες εκτελέσεις τραγουδιών, αλλά εδώ είναι αδύνατον να αντισταθεί κανείς στην ερμηνευτική ανωτερότητα του Καζαντζίδη που επισφραγίζει την απαράμιλλη αξία αυτού του λαϊκού διαμαντιού με μια αξεπέραστη ερμηνεία.

Κατά τα λοιπά ο δίσκος αποτελεί ουσιαστικά μια συλλογή σκόρπιων ηχογραφήσεων, μερικών μάλιστα από την προηγούμενη δεκαετία. Η "συνεργασία" Χρήστου Νικολόπουλου και Στέλιου Καζαντζίδη κυριαρχεί και πάλι στο υλικό του δίσκου μαζί με τραγούδια του Βασίλη Βασιλειάδη, του Θόδωρου Δερβενιώτη και του λαθροσυνθέτη Ι. Βασιλόπουλου, σε στίχους Κώστα Βίρβου, Πυθαγόρα, Ευάγγελου Ατραΐδη και άλλων. 

Φυσικά κι αυτός ο δίσκος περιλαμβάνει τεράστιες λαϊκές επιτυχίες. Προσωπικά θα ξεχώριζα τα τραγούδια: Γυάλινος κόσμος, Απ' τα ψηλά πατώματα, Πολύ ψηλά σε πήγα, Δυστυχώς, Νιώθω μια κούραση βαριά και φυσικά το Δρομολόι της ζωής που το βρήκαμε και στον δίσκο "Γυρισμός" (1972), ενώ μέσα στο 1973 από την ετικέτα Margo της Minos κυκλοφόρησε και ολόκληρος δίσκος με τον ίδιο τίτλο, ο οποίος περιλάμβανε σχεδόν αυτούσιο το υλικό του παρόντος δίσκου.

Ο Καζαντζίδης στη Minos: Γυρισμός (1972)

Μετά το διπλό δισκογραφικό του παρών μέσα στο 1970 ("Η στεναχώρια μου", "Ένα γράμμα"), την επόμενη χρονιά ο Στέλιος Καζαντζίδης περιορίστηκε σε ένα συμμάζεμα παλιότερων τραγουδιών του στην Odeon που εκδόθηκε το 1971 με τίτλο "Στιγμές", ενώ το 1972 επανήλθε με νεότερα τραγούδια που κυκλοφόρησαν από τη Minos με τον υπαινικτικό τίτλο "Γυρισμός" σηματοδοτώντας έτσι μια πρώτη "επιστροφή" του, πριν φτάσουμε στην ώρα της θεαματικής του αποχώρησης από τη δισκογραφία τρία χρόνια αργότερα.

Ο δίσκος λοιπόν "Γυρισμός" περιλαμβάνει - σύμφωνα πάντα με τον σχεδόν απαράβατο κανόνα - δώδεκα λαϊκά τραγούδια γραμμένα πάνω στη φωνή του μεγάλου βάρδου από αρχιμάστορες του είδους, όπως ο Απόστολος Καλδάρας και ο Θόδωρος Δερβενιώτης με τη συνεργασία του κορυφαίου λαϊκού στιχουργού Κώστα Βίρβου.

Έχουμε επίσης τέσσερα τραγούδια του Χρήστου Νικολόπουλου που αποτέλεσαν και τις μεγαλύτερες επιτυχίες του δίσκου, ιδίως το εναρκτήριο "Την Παρασκευή το βράδυ" και το επιλογικό "Γυρίζω απ' τη νύχτα". Τα τρία από αυτά συνυπογράφονται και πάλι από τον Καζαντζίδη, ενώ στο τέταρτο υπάρχει η υπογραφή του γνωστού τραγουδο-μάνατζερ της εποχής Ι. Βασιλόπουλου, ο οποίος δεν είχε καμία πραγματική σχέση με τη μουσική! 

Τέλος, υπάρχουν και δύο τραγούδια που φέρονται ως συνθέσεις του Στέλιου Καζαντζίδη, αν και το ένα από αυτά ("Το δρομολόι της ζωής") έχει επίσης την υπογραφή του Ι. Βασιλόπουλου! Πάντως αυτό το τελευταίο αποτέλεσε και το τραγούδι που έδωσε τον τίτλο σε μια νέα ανθολογία τραγουδιών του Καζαντζίδη που κυκλοφόρησε την επόμενη χρονιά.

Ο Καζαντζίδης στη Minos: Ένα γράμμα (1970)

Δεύτερη προσωπική κυκλοφορία του Στέλιου Καζαντζίδη από τη Minos μέσα στο 1970 μετά το δίσκο "Η στεναχώρια μου". Τίτλος της: "Ένα γράμμα". Ένας δίσκος με παρόμοια χαρακτηριστικά, όπως και οι άλλοι αυτής της περιόδου, με ορθόδοξα λαϊκά τραγούδια μαζεμένα κυρίως από τις 45 στροφές του καιρού με υπογραφές γνωστών λαϊκών δημιουργών που στήριζαν σταθερά το ρεπερτόριο του μεγάλου βάρδου.

Ξεχωρίζουν ασφαλώς τα τραγούδια του μεγάλου λαϊκού δημιουργού Απόστολου Καλδάρα, ο οποίος άλλωστε υπήρξε ο συνθέτης που πρώτος έδωσε τραγούδι του στον Καζαντζίδη, όταν πρωτοεμφανίστηκε στη δισκογρφαία το 1952 ("Για μπάνιο πάω"). Εδώ έχουμε τρία εξαιρετικά τραγούδια του Καλδάρα που γνώρισαν  ευρεία απήχηση: "Αν είν' η αγάπη έγκλημα", "Πυρετός" και "Στο τραπέζι που τα πίνω".

Ο δίσκος περιλαμβάνει επίσης τραγούδια του Θόδωρου Δερβενιώτη, του Μπάμπη Μπακάλη, του Βασίλη Βασιλειάδη και του ίδιου του Καζαντζίδη. Ένα μάλιστα από τα τραγούδια του Βασιλειάδη ("Κι οι άντρες κλαίνε") λειτούργησε στην εποχή του ως "απάντηση" του τραγουδιστή στο γνωστό σουξέ της Μαρινέλλας "Οι άντρες δεν κλαίνε" από το δίσκο "Σταλιά σταλιά" (1969) στον απόηχο του χωρισμού του διάσημου ζευγαριού! Χαρακτηριστικό είναι μάλιστα ότι και στα δυο τους στίχους έγραψε ο Πυθαγόρας.

Σημειώνω επίσης τη διευκρίνιση του φίλου μου και έγκριτου ραδιοφωνικού παραγωγού Γιώργου Τσάμπρα ότι το μεγάλο σουξέ "Το ψωμί της ξενιτιάς" που στο δίσκο αποδίδεται στον Ιωάννη Βασιλόπουλο, στην πραγματικότητα γράφτηκε από τον συνθέτη Νάκη Πετρίδη που έχοντας τότε συμβόλαιο με άλλη εταιρία πούλησε τα δικαιώματα του τραγουδιού στον άσχετο με τη μουσική Ι. Βασιλόπουλο! Μάλιστα και η αναφερόμενη ως στιχουργός Π. Ζεμανίδου δεν ήταν παρά η κουμπάρα του Καζαντζίδη, ενώ οι στίχοι στην πραγματικότητα ανήκουν στον Ευάγγελο Ατραΐδη!

Ο Καζαντζίδης στη Minos: Η στεναχώρια μου (1970)

Συνεχίζοντας την προσωπική του δισκογραφία στη Minos ο Στέλιος Καζαντζίδης μας έδωσε δύο δίσκους μακράς διαρκείας μέσα στο 1970 με τους τίτλους: "Η στεναχώρια μου" και "Ένα γράμμα". Κατά τα συνήθη της εποχής τα άλμπουμ αυτά δεν περιείχαν ακριβώς πρωτότυπα τραγούδια, αλλά αντλούσαν το υλικό τους από την τρέχουσα δισκογραφία των 45 στροφών που ακόμη τότε είχε τον πρώτο λόγο.

Ο δίσκος λοιπόν "Η στεναχώρια μου" περιλαμβάνει δώδεκα ορθόδοξα λαϊκά τραγούδια που γνώρισαν φυσικά μεγάλη επιτυχία. Ανάμεσά τους και τα δυο αριστουργηματικά τραγούδια του Μάνου Λοΐζου και του Λευτέρη Παπαδόπουλου "Όταν βλέπετε να κλαίω" και "Δε θα ξαναγαπήσω" που έχουν αφήσει εποχή. Και βεβαίως το εμβληματικό "Αγριολούλουδο", από τα ωραιότερα τραγούδια της πρώιμης εποχής του Χρήστου Νικολόπουλου που επίσης συνυπογράφεται από τον ίδιο τον Καζαντζίδη. Τα υπόλοιπα τραγούδια υπογράφουν οι: Θόδωρος Δερβενιώτης, Τάκης Παναγόπουλος, Γιάννης Βασιλόπουλος και άλλοι. 

Από τα προβληματικά στοιχεία αυτών των εκδόσεων είναι ότι η αναγραφή των δημιουργών δε γίνεται με σταθερή σειρά (συνθέτης-στιχουργός), με αποτέλεσμα σε κάποιες περιπτώσεις να μην είναι ξεκάθαρο ποιος είναι ο συνθέτης και ποιος ο στιχουργός. Χαρακτηριστική περίπτωση το τραγούδι "Έψαχνα άδικα να βρω" που υπογράφεται από τους Ευάγγελο Ατραΐδη και Π. Ζεμανίδη, οι οποίοι ωστόσο και δυο είναι γνωστοί ως στιχουργοί!

Ο Καζαντζίδης στη Minos: Νυχτερίδες κι αράχνες (1969)

Η σχέση του μεγάλου λαϊκού βάρδου Στέλιου Καζαντζίδη με τη Minos υπήρξε θυελλώδης, τόσο σε επίπεδο εμπορικής απήχησης των τραγουδιών τους, όσο και σε προσωπικό επίπεδο μεταξύ του τραγουδιστή και του ιδιοκτήτη της εταιρίας Μάκη Μάτσα, η οποία κάποια στιγμή ξέφυγε τελείως από τα όρια και τους οδήγησε στις αίθουσες των δικαστηρίων με τελική κατάληξη την οριστική διακοπή της συνεργασίας τους πρόωρα και μάλιστα στο αποκορύφωμα της επιτυχίας τους με την κυκλοφορία του δίσκου "Υπάρχω" (1975) που κράτησε τον Καζαντζίδη μακριά από τη δισκογραφία για πολλά χρόνια! 

Αν γυρίσουμε όμως πίσω στο ξεκίνημα της ιστορικής αυτής σύμπραξης, θα σταθούμε αρχικά στο 1964, όταν ο Μάκης Μάτσας ως νέος τότ ιδιοκτήτης της Odeon έφερε στην εταιρία μεγάλα ονόματα του λαϊκού τραγουδιού και μεταξύ αυτών και τον Στέλιο Καζαντζίδη που είχε ως συνέπεια την ηχογράφηση δεκάδων επιτυχιών για τις 45 στροφές. Κάποια στιγμή ο τραγουδιστής επιχείρησε να αυτονομηθεί επιχειρηματικά, αλλά η προσπάθεια αυτή είχε σύντομα άδοξο τέλος κι αναγκάστηκε να επιστρέψει και πάλι στα λημέρια των γνωστών εταιριών έχοντας μια σύντομη συνεργασία με τη Philips, αλλά και την Odeon. 

Mε την ίδρυση της Minos (1968) ο Καζαντζίδης σύντομα υπέγραψε νέο συμβόλαιο με τον Μάτσα για αποκλειστική συνεργασία ηχογραφώντας μια σειρά προσωπικών δίσκων στο διάστημα 1969-1975 που αποτέλεσαν το δυναμικό αντίβαρο της νεοσύστατης εταιρίας προς την αντίστοιχη προσωπική δισκογραφία του Γρηγόρη Μπιθικώτση την ίδια περίοδο για λογαριασμό της μεγάλης ανταγωνίστριας εταιρίας Columbia. 

To 1969 λοιπόν κυκλοφόρησε το πρώτο προσωπικό άλμπουμ του Καζαντζίδη στη Minos με τίτλο "Νυχτερίδες κι αράχνες", ένας κλασικός λαϊκός δίσκος με τις υπογραφές παλιών και καινούργιων συνθετών, όπως ο Απόστολος Καλδάρας, ο Θόδωρος Δερβενιώτης, ο Βασίλης Βασιλειάδης, ο Γιάννης Βασιλόπουλος, ο Τάκης Παναγόπουλος και ο Χρήστος Νικολόπουλος. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα τρία τραγούδια με την υπογραφή του νεαρού τότε Χρήστου Νικολόπουλου συνυπογράφονται και από τον ίδιο τον Καζαντζίδη κι αυτό πολλά χρόνια αργότερα αποτέλεσε και την αιτία μιας δεύτερης ιστορικής διαμάχης του τραγουδιστή, αυτή τη φορά με τον Νικολόπουλο, για την πατρότητα αυτών των τραγουδιών!