Νίκος Ξυλούρης: Μικρό πορτρέτο (1970-1978)

Σαν σήμερα, στις 8 Φεβρουαρίου 1980, έφυγε πρόωρα από τη ζωή μια κορυφαία φωνή του ελληνικού πενταγράμμου, ένας σπάνιος ερμηνευτής που γεφύρωσε ιδανικά την παράδοση του γενέθλιου τόπου του με το ελληνικό τραγούδι της ακμαίας γενιάς των "έντεχνων" δημιουργών που ανέδειξαν οι δεκαετίες του '60 και '70 οριοθετώντας σε νέα και πολύ υψηλότερα στάνταρ το ερμηνευτικό επίπεδο, δημιουργώντας έτσι σχολή κι ο ίδιος, αν και κανένας από τους επιγόνους του δεν μπόρεσε να φτάσει στα δικά του δυσθεώρητα ύψη.

Ο λόγος για τον "αρχάγγελο" της Κρήτης, τον θρυλικό Ψαρονίκο ή πιο γνωστό μας ως Νίκο Ξυλούρη (1936-1980) από τη μεγάλη γενιά των Ανωγειανών λυράρηδων που μας χάρισε η Μεγαλόνησος και συνεχίζει να παράγει ασταμάτητα. Ο Νίκος Ξυλούρης από παιδί ακόμη είχε γίνει δεξιοτέχνης της κρητικής λύρας κι από τα 17 είχε αρχίσει να εμφανίζεται δημόσια σε γάμους και πανηγύρια, ενώ το 1958 ηχογράφησε και το πρώτο του τραγούδι για την Odeon ("Κρητικοπούλα μου"), για να ακολουθήσουν πάμπολλες ακόμη ηχογραφήσεις κρητικών τραγουδιών σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του '60. 

Το 1970 ήταν η χρονιά που άλλαξε άρδην την πορεία της καριέρας του, όταν ο μεγάλος συνθέτης, Κρητικός επίσης, Γιάννης Μαρκόπουλος αποφάσισε να αξιοποιήσει το μοναδικό φωνητικό του μέταλλο σε δικά του πρωτότυπα τραγούδια, την εποχή που ο ίδιος είχε αρχίσει να πειραματίζεται μουσικά πάνω στην αρχή της "επιστροφής στις ρίζες" που πρώτος αυτός είχε συλλάβει και στα κατοπινά χρόνια υλοποίησε με θαυμαστά αποτελέσματα. Η ιδέα του να βασίσει το μουσικό του προσανατολισμό στην καίρια φωνή του Νίκου Ξυλούρη αποδείχθηκε μεγαλοφυής και σύντομα το ελληνικό τραγούδι θα πλημμύριζε με τα φρέσκα αρώματα μιας εμπνευσμένης και πρωτότυπης τραγουδοποιίας που άγγιζε με σεβασμό τη βαθιά ελληνική παράδοση χωρίς να λειτουργεί αγκυλωμένη και δυσκίνητη σε κάποια μορφή ρομαντικής παρελθοντολαγνίας. Ο πρώτος καρπός αυτής της πλούσιας σοδειάς ήταν ο εμβληματικός δίσκος "Χρονικό" που εκδόθηκε το 1970, για να ακολουθήσουν πολλές ακόμη κορυφώσεις, όπως τα έργα: "Ριζίτικα" (1971), "Ιθαγένεια" (1972), "Διάλειμμα" (1972), "Ο Στράτης Θαλασσινός..." (1973), "Ανεξάρτητα" (1975) και "Ελεύθεροι πολιορκημένοι" (1977).

Δεν ήταν όμως μόνο ο Γιάννης Μαρκόπουλος που αξιοποίησε το φωνητικό μέταλλο του μεγάλου Κρητικού, αλλά και μια σειρά άλλων εκλεκτών δημιουργών του "έντεχνου" πεδίου με πρώτο καλύτερο τον Σταύρο Ξαρχάκο σε μια επίσης εξαιρετική σειρά δίσκων, όπως: "Διόνυσε καλοκαίρι μας" (1972), "Το μεγάλο μας τσίρκο" (1974), "Συλλογή" (1974), "Κομέντια" (1975), "Ο Δείπνος ο Μυστικός" (1984). Επίσης ο Χρήστος Λεοντής στάθηκε ισχυρός τροφοδότης του ρεπερτορίου του με τους κύκλους τραγουδιών "Καπνισμένο τσουκάλι" (1975) και "Παραστάσεις" (1975), αλλά και ο Χριστόδουλος Χάλαρης με την "Ακολουθία" (1974) και τον "Ερωτόκριτο", ο Ηλίας Ανδριόπουλος με τον "Κύκλο Σεφέρη" (1976), ο Λίνος Κόκοτος με τα "Αντιπολεμικά" (1978) και ο άσημος τότε συνθέτης Λουκάς Θάνος με το "Σάλπισμα" (1978/1980) που στάθηκε και η τελευταία εν ζωή δισκογραφική δουλειά του μεγάλου βάρδου.

Στη μνήμη του μεγάλου ερμηνευτή ετοίμασα ένα αντιπροσωπευτικό πορτρέτο της "έντεχνης" δισκογραφίας του που καλύπτει τη γόνιμη περίοδο 1970-1978 με τους δίσκους "Χρονικό" του Γιάννη Μαρκόπουλου και "Σάλπισμα" του Λουκά Θάνου να οριοθετούν αυτή τη σύντομη, αλλά τόσο εύφορη φάση της καριέρας του. Με αντιπροσωπευτικό τρόπο έχουν ανθολογηθεί 24 τραγούδια από 13 δίσκους 33 στροφών κι ένα δισκάκι 45 στροφών. Η μερίδα του λέοντος εύλογα ανήκει στον Γιάννη Μαρκόπουλο με δέκα τραγούδια κι ακολουθεί ο Σταύρος Ξαρχάκος με οκτώ. Επιπλέον, ως εισαγωγή και φινάλε της συλλογής έχω επιλέξει δυο παραδοσιακά τραγούδια, στην εισαγωγή ένα απόσπασμα από τον "Ερωτόκριτο" ενορχηστρωμένο από τον Σταύρο Ξαρχάκο και στον επίλογο το κλασικό ριζίτικο "Πότε θα κάμει ξαστεριά" ενορχηστρωμένο από τον Γιάννη Μαρκόπουλο.

(c) CD Collection | EMI, Philips | 1970-1978 | Πηγή: d58