Χρήστος Λεοντής: 60 Χρόνια μαζί - Ηρώδειο, 2023

Ολοκληρώνουμε εδώ το εκτεταμένο αυτό αφιέρωμα στην όψιμη δισκογραφία του σπουδαίου συνθέτη Χρήστου Λεοντή με ένα τριπλό άλμπουμ που κυκλοφόρησε στις αρχές του 2024. Τίτλος του: 60 Χρόνια μαζί: Εμείς τραγουδάμε για να σμίξουμε τον κόσμο. Πρόκειται για μια χορταστική έκδοση απλωμένη σε τρεις ψηφιακούς δίσκους που καταγράφουν τη μεγάλη συναυλία του συνθέτη στο Ηρώδειο το βράδυ της Τρίτης, 26 Σεπτεμβρίου 2023, με αφορμή τη συμπλήρωση 60 χρόνων συνεχούς δημιουργικής παρουσίας του στα μουσικά μας πράγματα. Το υλικό λοιπόν αυτής της μαγικής βραδιάς εκδόθηκε από το Μετρονόμο σε μια πολύ επιμελημένη έκδοση σε μορφή βιβλίου με πλουσιότατο περιεχόμενο από τη διαχρονική πορεία του συνθέτη μέσα από τους μεγάλους σταθμούς της σπουδαίας του καριέρας.

Το ανθολογούμενο υλικό περιλαμβάνει 37 συνολικά τραγούδια που καλύπτουν ισορροπημένα τις έξι δημιουργικές δεκαετίες του συνθέτη από το 1963 που πρωτοεμφανίστηκε στο προσκήνιο μαζί με τον Μάνο Λοΐζο δίπλα στο Μίκη Θεοδωράκη και τον Μάνο Χατζιδάκι, όταν παρουσίασε και το πρώτο του τραγούδι με τίτλο "Το σπίτι γέμισε με λύπη" σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου. Έχουμε λοιπόν δείγματα απ' όλες τις ολοκληρωμένες δισκογραφικές δουλειές του συνθέτη, όπως: Καταχνιά (1964), Ανάσταση ονείρων (1966), Δώδεκα παρά πέντε (1971), Αχ, έρωτα (1974), Καπνισμένο τσουκάλι (1975), Μαντζουράνα στο κατώφλι (1980), Πυγολαμπίδες (1994), Έρωτας αρχάγγελος (2007), Πρωινό άστρο (2011), Φλόγα που καίει (2017), αλλά και από θεατρικούς δίσκους και παραστάσεις, όπως:  Παραστάσεις (1975), Καντάτα Ελευθερίας (1999), Χελιδών Ηδομένη... (2010), καθώς και κάποια ακυκλοφόρητα τραγούδια, όπως ο "Ρωμηός" σε ποίηση Γεωργίου Σουρή.

Τα τραγούδια ερμήνευσαν οι: Μίλτος Πασχαλίδης, Γιάννης Κότσιρας, Κώστας Τριανταφυλλίδης, Ηρώ Σαΐα, Ιωάννα Φόρτη, Αγγελική Τουμπανάκη, Πάνος Μπούσαλης και Σταμάτης Κραουνάκης, ενώ είχαμε και την εμφάνιση της διάσημης Ισπανίδας ερμηνεύτριας Maria del Mar Bonet, η οποία ερμήνευσε το αριστουργηματικό τραγούδι του συνθέτη "Ξενιτεμένο μου πουλί" στην ισπανική του εκδοχή ("Carta al' exili"), όπως το είχε πρωτοτραγουδήσει σε προσωπικό της δίσκο το 1987. Την παρουσίαση του προγράμματος έκανε ο ηθοποιός Σπύρος Παπαδόπουλος και τη σκηνοθεσία ο Κωστής Καπελώνης. 

Μικρές ζωντανές παρεμβάσεις στη ροή του προγράμματος έκανε κι ο ίδιος ο συνθέτης, ο οποίος μας εξομολογείται:

«Το Μάρτιο του 1963, στο Θέατρο «Ακροπόλ», ο Μίκης Θεοδωράκης μας παρουσίασε, εμένα και το Λοΐζο, στην παρθενική μας συναυλία, όπου για πρώτη φορά παρουσιάζαμε, τη μουσική και τα τραγούδια μας στο κοινό. Τρεις μήνες αργότερα, ο Μάνος Χατζιδάκις, το επανέλαβε στους θεατρόφιλους, με ευχές και θερμά λόγια, στη «Μαγική Πόλη», την παράσταση που ανέβασαν με το Μίκη, στο θέατρο «Παρκ». Ήταν το βάπτισμα στο μαγικό χώρο της μουσικής. Μια απέραντη, διάπλατη λεωφόρος άνοιξε! Πέρασαν 60 χρόνια από τότε… Στην 60χρονη αυτή πορεία οι εμπειρίες ήταν πολλές. Μου έδωσαν στη μετουσίωσή τους, τραγούδια λυρικά, ερωτικά, χορευτικά, στοχαστικά κλπ.. Μ’ αυτά, μαζί ονειρευτήκαμε, αγαπήσαμε, αγωνιστήκαμε… Μαζί πορευτήκαμε αναζητώντας την ομορφιά, και την ελπίδα. Αυτή η συγκυρία, μου δημιούργησε μιαν ακατανίκητη επιθυμία και βαθύτερη εσωτερική ανάγκη να επιχειρήσω να επικοινωνήσω ξανά, μαζί σας, να μπω στην καθημερινότητά σας, που είναι και δική μου, σ’ ένα υπέροχο ταξίδι, με γεμάτο το δισάκι της ζωής στην πλάτη. Το τραγούδι έχει αυτή τη θεϊκή δύναμη της διείσδυσης στην ανθρώπινη ψυχή, του στοχασμού, της συγκίνησης. Η μακρόχρονη αυτή, 60χρονη πορεία, δεν ήταν εύκολη, ούτε ρόδινη. Όμως η αγάπη σας, η μεγάλη αγκαλιά σας, έδιναν φτερά και φούντωναν όλο και περισσότερο τη δύναμη μέσα μου, ώστε να μπορέσω να φανώ άξιος συμπαραστάτης της καθημερινής αναζήτησης της ομορφιάς και του ονείρου».

Χρήστος Λεοντής, Μίλτος Πασχαλίδης: Ήθελα κάτι να σου πω (2023)

Ο καλός τραγουδοποιός Μίλτος Πασχαλίδης εσχάτως έχει συνδέσει στενά τη δισκογραφική του δραστηριότητα με το έργο του Χρήστου Λεοντή συμμετέχοντας σε τρεις συνεχόμενες δισκογραφικές δουλειές του συνθέτη κατά το διάστημα 2021-2023. Η αρχή έγινε με το άλμπουμ Με άλλη ματιά (2021) που είδαμε χθες. Μέσα στο 2023 μάλιστα ήταν διπλή αυτή η συνεργασία, πρώτα με ένα ολοκληρωμένο άλμπουμ με αποκλειστικό ερμηνευτή τον ίδιο και στη συνέχεια με την έκδοση του τριπλού άλμπουμ από τη μεγάλη συναυλία του Λεοντή στο Ηρώδειο πέρσι τέτοια εποχή.

Το 2023 λοιπόν είχαμε την κυκλοφορία του άλμπουμ Ήθελα κάτι να σου πω που εκδόθηκε από το Ogdoo Music Group στη μοναδική αποστασία του συνθέτη από τον Μετρονόμο από το 2007 και δώθε. Ένδεκα τραγούδια του Χρήστου Λεοντή, τα περισσότερα από την όψιμη δισκογραφική του παρουσία. Μόλις τρία τραγούδια έχουν επιλεγεί από παλιότερες δουλειές και συγκεκριμένα το "Τέσσερις λεβέντες" από το άλμπουμ Αχ, έρωτα (1974) και τα "Μια φορά κι έναν καιρό" και "Θούριος του Ρήγα" από τις Παραστάσεις (1975). Τα υπόλοιπα είναι αντλημένα από τα άλμπουμ Πυγολαμπίδες (1994) σε στίχους Θεόφιλου Βερύκιου, Έρωτας Αρχάγγελος (2003) και Φλόγα που καίει (2017) σε στίχους Δημήτρη Λέντζου, καθώς και από τον ποιητικό κύκλο Πρωινό άστρο (2011) σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου, ενώ περιλαμβάνεται και το καινούργιο τραγούδι "Είπα ψέματα" σε στίχους και πάλι του Δημήτρη Λέντζου. 

Η φιλότιμη ερμηνεία του Μίλτου Πασχαλίδη καταφέρνει σε μεγάλο βαθμό να αναζωογονήσει το πνεύμα αυτών των τραγουδιών και να τους δώσει ένα καινούργιο ενδιαφέρον, χωρίς πάντως να ξεπερνά τις πρώτες εκτελέσεις τους. Μια σειρά πολύ αξιόλογων μουσικών διεκπεραιώνει άριστα το ορχηστρικό μέρος των τραγουδιών. Παρών πάντα ο διαχρονικός συνεργάτης του συνθέτη Μάνος Αβαράκης που χρωματίζει τις μελωδίες με τα γοητευτικά ηχοχρώματα της φυσαρμόνικας.

Χρήστος Λεοντής: Με άλλη ματιά (2021)

Τα τελευταία χρόνια είναι ασυνήθιστα έντονη η δισκογραφική παρουσία του Χρήστου Λεοντή με ηχογραφήσεις όμως παλιότερων τραγουδιών του σε δεύτερη εκτέλεση, είτε στο στούντιο, είτε ζωντανά από συναυλίες του. Το 2017 εκδόθηκαν οι τελευταίες μέχρι στιγμής πρωτότυπες δουλειές του (Φλόγα που καίει, Φυλάττειν Θερμοπύλας), ενώ κατά το διάστημα 2019-2023 κυκλοφόρησαν τέσσερις εκδόσεις με επανεκτελέσεις τραγουδιών. Ήδη έχουμε παρουσιάσει το δίσκο Τραγούδια ευφρόσυνα (2019) με υλικό από ζωντανή ηχογράφηση στο Ηρώδειο το 2005, ενώ ακολούθησαν τρεις ακόμη εκδόσεις, με τις οποίες θα ολοκληρώσουμε το εκτενές αυτό αφιέρωμα στην όψιμη δισκογραφία του συνθέτη.

Το 2019 λοιπόν από το Μετρονόμο κυκλοφόρησε το άλμπουμ Με άλλη ματιά με δεκατέσσερα συνολικά τραγούδια του Χρήστου Λεοντή, από τα οποία πρωτότυπο είναι μόνο το μελοποιημένο ποίημα του Κώστα Βάρναλη "Δούλος τριδουλος". Από τα υπόλοιπα, μόνο δύο προέρχονται από την παλιά εργογραφία του συνθέτη και συγκεκριμένα το "Άσπρο μου ρόδο" από το άλμπουμ Δώδεκα παρά πέντε (1971) και το "Να καρτερείς" από το δίσκο Μαντζουράνα στο κατώφλι (1980). Επίσης ένα τραγούδι ("Χάι χάι") με στίχους της Μαριανίνας Κριεζή προέρχεται από το άλμπουμ Χελιδών ηδομένη... (2010), ενώ όλα τα υπόλοιπα ανθολογούνται από τους δυο κύκλους τραγουδιών που μας έδωσε ο συνθέτης από τη συνεργασία του με τον ποιητή-στιχουργό Δημήτρη Λέντζο, δηλαδή τα άλμπουμ Έρωτας Αρχάγγελος (2007) και Φλόγα που καίει (2017).

Στην ερμηνεία των τραγουδιών συμμετέχουν οι: Γιάννης Κότσιρας, Μίλτος Πασχαλίδης, Κώστας Τριανταφυλλίδης, Σταμάτης Κραουνάκης, Αγγελική Τουμπανάκη και Αλέξανδρος Τσιώνας. Ο δίσκος μοιάζει σαν προπομπός της μεγάλης συναυλίας του συνθέτη στο Ηρώδειο τον Σεπτέμβρη του 2023, όπου ακούστηκαν τα περισσότερα από αυτά τα τραγούδια με τους ίδιους ακριβώς ερμηνευτές.

Χρήστος Λεοντής: Φυλάττειν Θερμοπύλας (2017)

Ο ποιητής, στιχουργός και θεατρικός συγγραφέας Γιάννης Νεγρεπόντης (1930-1991) έγραψε το ποίημα «Φυλάττειν Θερμοπύλας» το 1971 ευρισκόμενος στη Λέρο ως πολιτικός εξόριστος του χουντικού καθεστώτος σε μια προσπάθεια να τονώσει το ηθικό του με μιαν αναδρομή στο ένδοξο παρελθόν της Αθήνας στα χρόνια της αρχαιότητας, τότε που αναδείχθηκε το φως και το «κάλλος το τραγικό», τα οποία φώτισαν τον κόσμο και γέννησαν την ιδέα της ελευθερίας, για να προχωρήσει στη συνέχεια στις κατοπινές γενιές εκλεκτών Ελλήνων, όπως ο Σολωμός ή ο Σικελιανός που προσομοιάζονται με μαχητές ταγμένους «να φυλάττουν Θερμοπύλας».

Ο Χρήστος Λεοντής καταπιάστηκε με το ποίημα αυτό την ίδια εποχή ζώντας κι εκείνος ανάλογες συνθήκες ανελευθερίας. Πολλά χρόνια αργότερα έδωσε στη σύνθεσή του μορφή ορατορίου προορισμένου για συμφωνική ορχήστρα, βαρύτονο, μεσόφωνο, αναγνώστη, μικτή και παιδική χορωδία. Στην τελική αυτή μορφή του το έργο παρουσιάστηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών στις 11 Οκτωβρίου 2015 σε ειδική εκδήλωση αφιερωμένη στην 71η επέτειο της απελευθέρωσης της Αθήνας από τις γερμανικές κατοχικές δυνάμεις και αφιερώθηκε στον Μίκη Θεοδωράκη. 

Η ζωντανή ηχογράφηση αυτής της συναυλίας εκδόθηκε το 2017 σε διπλό ψηφιακό άλμπουμ από τον Μετρονόμο. Ερμήνευσαν η μέτζο σοπράνο Ιωάννα Φόρτη και ο βαρύτονος Τάσης Χριστογιαννόπουλος, ενώ στο ρόλο του αφηγητή ήταν ο ηθοποιός Κωνσταντίνος Κωνσταντόπουλος. Έλαβαν επίσης μέρος η Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ, η Χορωδία της ΕΡΤ (διδασκαλία Νατάσας Αγγελοπούλου), η Χορωδία του Δήμου Αθηναίων (διδασκαλία Σταύρου Μπερή) και η Παιδική Χορωδία «Μανώλης Καλομοίρης» (διδασκαλία Νίκου Μαλλιαρά). Την ορχήστρα διηύθυνε ο Μιχάλης Οικονόμου.

Χρήστος Λεοντής: Παρωδύσσεια (2012)

Ιδού ένας ακόμη πολύ ενδιαφέρων θεατρικός δίσκος του Χρήστου Λεοντή με υλικό από την παράσταση Παρωδύσσεια με το δευκρινιστικό υπότιτλο "Υπό το φως του Οδυσσέα", μια παράσταση αυτοσχεδιαστικού χαρακτήρα που αρχικά ανέβασε το Θέατρο Τέχνης το 1999 σε σκηνοθεσία και θεατρική προσαρμογή του Μίμη Κουγιουμτζή. Η παράσταση αυτή μάλιστα επαναλήφθηκε την επόμενη χρονιά και από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος και στη συνέχεια από την Πειραματική Σκηνή Καλαμάτας, όπου και η μουσική πήρε την τελική της μορφή, όπως αποτυπώθηκε στο δίσκο. 

Το έργο χαρακτηρίζεται ως αυτοσχεδιαστικό σκηνικό παιχνίδι με θεματικές αφετηρίες από το ομηρικό έπος και με συμβολισμούς και αναγωγές στη σημερινή εποχή. Τα κείμενα επιμελήθηκαν ο ποιητής Γιάννης Βαρβέρης κι ο κλασικός φιλόλογος Φάνης Κακριδής. Το υλικό του δίσκου περιλαμβάνει τραγουδιστικά και αφηγηματικά μέρη που αποδίδουν οι ηθοποιοί της πρώτης παράστασης, ενώ ακούμε και την "Ιθάκη" του Κ.Π. Καβάφη με τη φωνή του σκηνοθέτη. Οι ηθοποιοί που ερμήνευσαν τους ρόλους στην παράσταση του 1999 και συμμετέχουν στην ηχογράφηση του έργου είναι οι: Διονύσης Ακτύπης, Λουκία Μιχαλά, Νικόλας Καψάλης, Βασίλης Κόκκαλης, Μαρκέλλα Δουζενάκη, Μαριάνθη Φωτάκη, Στεφανία Πάντζη, Χρύσανθος Παύλου, Σοφία Φαραζή, Θανάσης Αλευράς, Σπύρος Μαρκόπουλος, Αντιγόνη Πανταζή, Θανάσης Δήμου, Ματίνα Νικολάου, Ευανθία Παπάρα, Γιάννης Χαρμπάτσης. Το εικαστικό μέρος της έκδοσης επιμελήθηκε η Γήση Παπαγεωργίου.

Χρήστος Λεοντής: Μήτηρ Θεού (2001)

Γιορτή της Παναγίας σήμερα και σκέφτηκα να συνδυάσω το αφιέρωμα στον Χρήστο Λεοντή με τη γέννηση της Μητέρας του Θεού ανατρέχοντας σε μια θαυμάσια σειρά ψηφιακών δίσκων που εκδόθηκαν κατά το διάστημα 1998-2004 υπό την αιγίδα της Ιεράς Μονής Κουτλουμουσίου του Αγίου Όρους και ήταν αφιερωμένοι στην ελληνική ποίηση και μουσική στη διαχρονική τους διάσταση. 

Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο της σειράς Έργα Ελλήνων Κλασικών εκδόθηκαν οι δίσκοι: Διονύσιος Σολωμός: Αφιέρωμα, 1998 (Νίκου Κοτροκόη), Solomos: Hymn to Liberty, 1999 (Νίκου Κυπουργού), Χριστός Κύριος, μέρη Ι & ΙΙ, 1999-2000 (Νίκου Κυπουργού), Μήτηρ Θεού, 2001 (Χρήστου Λεοντή), The Gates of Eden, 2004 (Νίκου Κυπουργού). Την καλλιτεχνική επιμέλεια της σπουδαίας αυτής παραγωγής είχε η μεγάλη ηθοποιός Άννα Συνοδινού (1927-2016). 

Το 2001 λοιπόν εκδόθηκε το άλμπουμ Μήτηρ Θεού με θεματικό άξονα την αναφορά στη Θεομήτορα μέσα από κείμενα βυζαντινών υμνογράφων, αλλά και νεότερων ποιητών μας. Η μουσική σύνθεση και μουσική επιμέλεια είναι του Χρήστου Λεοντή, με εξαίρεση τα ψαλλόμενα από τους μοναχούς αρχαία βυζαντινά μέλη. Αφηγηματικά και μουσικά μέρη παρατίθενται σε εναλλασσόμενη διαδοχή, ενώ η εισαγωγή, βασισμένη στον ύμνο "Την ωραιότητα" σε οργανική προσαρμογή με το βιολοντσέλο να χαράζει τη βασική μελωδική γραμμή, είναι ένα πραγματικά σαγηνευτικό θέμα που επαναλαμβάνεται και ως ιντερμέδιο, ενώ η φωνητική του απόδοση αποτελεί τον ιδανικό επίλογο του ηχογραφήματος. 

Τα ποιητικά κείμενα ανήκουν στους Ιωάννη Δαμασκηνό (676-749), Γρηγόριο Παλαμά (1296-1357), Νικόλαο Καβάσιλα (1322-1391), Κωστή Παλαμά (1859-1943), Άγγελο Σικελιανό (1884-1951) και Ζωή Καρέλλη (1901-1998). Ερμηνεύουν οι: Άρης Λεμπεσόπουλος, Νένα Βενετσάνου, Μανώλης Λιδάκης, Ρένη Πιττακή, Χριστιάνα Μαντζουράνη, Ζήσιμος Λορεντζάτος, Άννα Σικελιανού και Άννα Συνοδινού. Συμμετέχουν επίσης ο Χορός Κουτλουμουσιανών Μοναχών και η Χορωδία Νέων του Δήμου Κηφισιάς. Η ηχογράφηση πραγματοποιήθηκε στο ψηφιακό ηχογραφικό κέντρο του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών.

Χρήστος Λεοντής: Τραγούδια ευφρόσυνα (2019)

Όπως λέγαμε και χθες, την Πέμπτη 11 Αυγούστου 2005 ο Χρήστος Λεοντής πραγματοποίησε μια μεγάλη αναδρομική συναυλία στο Ηρώδειο ενταγμένη στο Φεστιβάλ Αθηνών, η οποία ήταν χωρισμένη σε δυο μέρη. Το πρώτο ήταν αφιερωμένο στη μουσική του για πέντε κωμωδίες του Αριστοφάνη και κυκλοφόρησε σε δίσκο το 2011 από τις εκδόσεις του Μετρονόμου με τίτλο Χελιδών ηδομένη...

Στο δεύτερο μέρος της ιστορικής αυτής συναυλίας είχε τίτλο Τραγούδια ευφρόσυνα και κυκλοφόρησε σε δίσκο αργότερα, μόλις το 2019. Περιλαμβάνει μια ανθολογία 21 τραγουδιών του συνθέτη από το σύνολο της δισκογραφίας του με ερμηνευτές τους Δημήτρη Μητροπάνο, Μανώλη Μητσιά, Γιάννη Κούτρα, Μαρία Σουλτάτου, Δώρο Δημοσθένους, Ιωάννα Φόρτη και Πέτρο Δαμούλη. Ο δίσκος μάλιστα κλείνει με ένα ανεξάρτητο τραγούδι ("Αλκυόνα") από άλλη συναυλία με τη φωνή της Νένας Βενετσάνου. Μπουζούκι έπαιξε ο Δημήτρης Χιονάς, ενώ συμμετείχε η Μικτή Χορωδία του Πολιτιστικού Κέντρου Δήμου Κηφισιάς υπό τη διεύθυνση του Θανάση Αρβανίτη. Όμορφες ερμηνείες με εκφραστική δύναμη που μπόρεσε να σταθεί αντάξια της διαχρονικής αξίας αυτών των σπουδαίων τραγουδιών. Στο κλείσιμο της συναυλίας όλοι μαζί οι ερμηνευτές τραγούδησαν τα κλασικά «Πού να χωρέσει τ’ όνειρο» και «Και να αδερφέ μου» με τη συμμετοχή του παρουσιαστή της βραδιάς Σπύρου Παπαδόπουλου. Στη συναυλία μάλιστα ακούστηκαν και ανέκδοτα τραγούδια από το θεατρικό έργο Η Ισαβέλλα, τρεις καραβέλες κι ένας παραμυθάς του Ντάριο Φο που δεν είχαν περιληφθεί στο άλμπουμ Παραστάσεις (1975), ενώ σε πρώτη εκτέλεση ακούστηκαν και μερικά καινούργια τραγούδια σε στίχους του Δημήτρη Λέντζου, τα οποία στη συνέχεια περιλήφθηκαν στο άλμπουμ Έρωτας Αρχάγγελος (2007). 

Ο συνθέτης σημειώνει για κείνη τη βραδιά: Ο τίτλος «Τραγούδια ευφρόσυνα» αποτελεί τη συνέχεια του αρχικού, που ήταν «Χελιδών ηδομένη... και τραγούδια ευφρόσυνα», της ζωντανής παράστασης στο Ηρώδειο που είχα διευθύνει το 2005 στο Φεστιβάλ. Το πρώτο μέρος -«Χελιδών ηδομένη»- αποτελούσαν πέντε μουσικές ενότητες. Ήταν μια μεταγραφή με ελάχιστες αλλαγές από τις αρχικές θεατρικές εργασίες που είχα γράψει, για λογαριασμό του Θεάτρου Τέχνης και του Εθνικού Θεάτρου (...). Με πολλή χαρά σας παρουσιάζω σε αυτό το διπλό CD το δεύτερο μέρος εκείνης της συναυλίας που ως περιεχόμενο θα μπορούσα να πω ότι απλώνεται σε ευρύ φάσμα της μουσικής μου δραστηριότητας, αφού περιλαμβάνει τραγούδια της νεότητός μου - όπως π.χ. «Το σπίτι γέμισε με λύπη», που ήταν το πρώτο τραγούδι του Μάνου Ελευθερίου και δικό μου - μέχρι και τραγούδια σε πρώτη εκτέλεση όπως ο «Έρωτας Αρχάγγελος» και «Τα πλοία δίχως φώτα και σημαία» του Δημήτρη Λέντζου, κι ακόμη τα τραγούδια από την «Ισαβέλλα...» του Ντάριο Φο, «Παίρνουμε όρκο» και «Ο Χριστόφορος Κολόμβος».Τα τραγούδια από την Ανάσταση ονείρων όπως το «Έχει ο Θεός» και «Χαμοζωή» τα δοκίμαζα τότε -το 1966- με τον νέο τότε τραγουδιστή Δημήτρη Μητροπάνο, αλλά για λόγους ανεξάρτητους από τη θέλησή μας δεν ευοδώθηκε αυτή η συνεργασία. Μάλιστα, 18άρης τότε ήρθε με τον αγαπημένο θείο του και μου τραγούδησε το «Πού να χωρέσει τ’ όνειρο». Τα κατοπινά χρόνια τα τραγούδησε ο Δημήτρης σε κάποιες συναυλίες που κάναμε. Το πλήρωμα του χρόνου μπορεί να άργησε, αλλά ήρθε, επιτέλους, το 2005 στο Ηρώδειο. Θα χαρείτε κι εσείς, όπως κι εγώ, τη μεστή και ρωμαλέα ερμηνεία του Δημήτρη που δίνει φτερά σ’ αυτά τα τραγούδια.Θέλω να ευχαριστήσω και να σφίξω το χέρι σε όλους τους συνεργάτες, μουσικούς και τραγουδιστές για τη μοναδική, την υπέροχη ερμηνεία τους. Τέλος, θέλω να κάνω ένα μικρό δώρο στους φίλους της μουσικής μου, ένα τραγούδι από το θέατρο που το αγαπώ ιδιαίτερα, την «Αλκυόνα», σε μια υπέροχη ερμηνεία της Νένας Βενετσάνου. Είναι το Β΄ Στάσιμο από την Ιφιγένεια εν Ταύροις του Ευριπίδη που κι αυτό είναι από άλλη ζωντανή συναυλία.

Χρήστος Λεοντής: Χελιδών ηδομένη... (2010)

Η μοίρα δυστυχώς της μη εμπορικής μουσικής και ιδιαίτερα αυτής που γράφεται για τον θνησιγενή βίο μιας θεατρικής παράστασης είναι να μένει στο περιθώριο και σπανιότατα να παίρνει το δρόμο της δισκογραφίας και δι' αυτής της αθανασίας. Και ο Χρήστος Λεοντής είναι κατεξοχήν συνθέτης του θεάτρου, όπου έχει καταθέσει ένα τεράστιο και πολυσύνθετο έργο από τις αρχές του '60, όταν πρωτοεμφανίστηκε, μέχρι και τις μέρες μας. Μόλις τα τελευταία χρόνια άρχισε η αναγνώριση αυτού του έργου, η οποία επισφραγίστηκε με μια σειρά βραβεύσεων του συνθέτη, όπως το 2004 που κέρδισε το βραβείο "Δημήτρης Μητρόπουλος" για τη μουσική του στη Λυσιστράτη (Εθνικό Θέατρο), ενώ το 2009 απέσπασε το βραβείο "Νίκος Καζαντζάκης" του Δήμου Ηρακλείου για τη συνολική καλλιτεχνική προσφορά του.

Ο Λεοντής υπήρξε για χρόνια μόνιμος συνεργάτης του Κάρολου Κουν στο Θέατρο Τέχνης (1973-1982), μια συνεργασία που συνεχίστηκε γόνιμα και μετά το θάνατο του μεγάλου σκηνοθέτη. Ασχολήθηκε συστηματικά με το αρχαίο δράμα, ενώ υπήρξε και συνιδρυτής της εταιρίας Κομμός, που ειδικεύεται στην καταγραφή και έκδοση όλων των μουσικών συνθέσεων που γράφτηκαν για το αρχαίο ελληνικό δράμα. Ως συνθέτης θεατρικής μουσικής ξεκίνησε το 1962 με τον Ιππόλυτο του Ευριπίδη, ο οποίος ήταν και ο πιο αγαπημένος του τραγικός, αφού έγραψε μουσική για όλες σχεδόν τις τραγωδίες του.

Η πρώτη επαφή του Λεοντή με τον αριστοφανικό λόγο σημειώθηκε το 1970 με τους Σφήκες. Η συγκεκριμένη κωμωδία τον απασχόλησε άλλες δύο φορές τα επόμενα χρόνια (1992, 2003). Έγραψε επίσης μουσική για τις κωμωδίες: Αχαρνής (1976), Ειρήνη (1977), Εκκλησιάζουσες (1988), Ιππής (1999), Πλούτος (1994) και Λυσιστράτη (2004). Δυστυχώς το σπουδαίο αυτό υλικό παρέμενε μέχρι πρόσφατα ανέκδοτο. Στις 19 Μαρτίου 1995 παρουσιάστηκε ένα μέρος του σε μεγάλη συναυλία του συνθέτη στο Θέατρο Rex με την Κρατική Ορχήστρα Ελληνικής Μουσικής. Η συναυλία αυτή ηχογραφήθηκε, αλλά δεν πέρασε ποτέ στη δισκογραφία.

Στις 11 Αυγούστου του 2005 ο Χρήστος Λεοντής παρουσίασε στο Θέατρο Ηρώδου του Αττικού ένα μεγάλο μέρος της αριστοφανικής του μουσικής και συγκεκριμένα, χαρακτηριστικά μέρη από τις κωμωδίες: Αχαρνής (μετάφραση Λεωνίδα Ζενάκου), Σφήκες (μετάφραση Τάσου Ρούσσου), Ιππής (μετάφραση Νίκου Σφυρόερα), Πλούτος (μετάφραση Γιώργη Γιατρομανωλάκη) και Ειρήνη (μετάφραση Κώστα Βάρναλη). Στους στίχους συνεργάστηκαν επίσης η Μαριανίνα Κριεζή και ο Ερρίκος Μπελιές. Η συναυλία είχε τίτλο "Χελιδών ηδομένη... και τραγούδια ευφρόσυνα". Παρουσιαστής της συναυλίας ήταν ο ηθοποιός Σπύρος Παπαδόπουλος, ενώ τραγούδησαν οι Γιάννης Κούτρας, Δώρος Δημοσθένους, Πέτρος Δαμουλής, Μαρία Σουλτάτου, Ιωάννα Φόρτη και η Μικτή Χορωδία Πολιτιστικού Κέντρου του Δήμου Κηφισιάς. Την ορχήστρα διηύθυνε ο συνθέτης. Το ηχογραφημένο υλικό αυτής της συναυλίας κυκλοφόρησε το 2010 από τον Μετρονόμο σε μια προσεγμένη πολυτελή έκδοση σε μορφή βιβλίου, όπου περιέχεται η σχετικός δίσκος ήχου και μαζί το αντίστοιχο dvd. Να διευκρινίσω ότι η έκδοση περιλαμβάνει το υλικό μόνο του πρώτου μέρους της συναυλίας που είχε τον τίτλο Χελιδών ηδομένη..., δηλαδή το υλικό από την αριστοφανική μουσική του συνθέτη, ενώ το δεύτερο μέρος με τίτλο Τραγούδια ευφρόσυνα, μια ανθολογία τραγουδιών του συνθέτη ερμηνευμένων από γνωστούς τραγουδιστές, θα περάσει στη δισκογραφία ξεχωριστά πολλά χρόνια αργότερα (2019).

Χρήστος Λεοντής: Φλόγα που καίει (2017)

Με τον ποιητή και στιχουργό Δημήτρη Λέντζο (γενν. 1960) ο Χρήστος Λεοντής πρωτοσυναντήθηκε το 2007 με τον ενδιαφέροντα κύκλο τραγουδιών Έρωτας Αρχάγγελος. Δέκα χρόνια αργότερα η συνεργασία αυτή επανενεργοποιήθηκε αποφέροντας τον κύκλο Φλόγα που καίει (ο τίτλος παραπέμπει εμφανώς στην ποιητική συλλογή "Το φως που καίει" του Κώστα Βάρναλη) που κυκλοφόρησε το 2017 από τις εκδόσεις του μουσικού περιοδικού Μετρονόμος. 

Πρόκειται για έναν εξαιρετικό κύκλο λυρικών κι ευαίσθητων τραγουδιών που μας γυρίζουν στις καλύτερες στιγμές του συνθέτη από τα χρόνια του '70. Θαυμάσιες μελωδίες ("Παράξενη νοσταλγία", "Κάτασπρο γιασεμί", "Για μιαν Ιθάκη", "Σιταρήθρα"), στέρεοι λαϊκοί σκοποί και προσεγμένη ενορχήστρωση με τον γοητευτικό ήχο της φυσαρμόνικας του εξαίρετου Μάνου Αβαράκη να διαγράφει σαγηνευτικά ηχοχρώματα συνιστούν το υλικό αυτής της δουλειάς. Προσεκτικά επιλεγμένοι και οι ερμηνευτές των τραγουδιών, όλοι από τη νεότερη γενιά, δηλαδή ο Θοδωρής Βουτσικάκης, ο οποίος μάλιστα πιστώνεται και μια σπουδαία συνεργασία με τον διάσημο Ιταλό συνθέτη Nicola Piovani ("Όμορφη ζωή", 2020), η λυρική μεσόφωνος Ιωάννα Φόρτη (η ερμηνεία της συνειρμικά φέρνει στο μυαλό μας την Τάνια Τσανακλίδου του Αχ, έρωτα και των Παραστάσεων) και ο πρωτοεμφανιζόμενος Αλέξανδρος Τσιωνάς που αποδίδει τα λαϊκότροπα τραγούδια του δίσκου.

Αντιγράφω από το δελτίο τύπου που συνόδευε την έκδοση του δίσκου: “Τα τραγούδια της εργασίας αυτής είναι λυτρωτικά και πάσχοντα. Είναι τραγούδια που καίνε σαν αιώνιες φλόγες στους βωμούς της αξιοπρέπειας, του έρωτα και της ανάγκης. Αυτή η «φλόγα που καίει» δεν είναι τίποτε άλλο από την ελπίδα του κόσμου να πάει ένα βηματάκι μέσα του. Είναι αυτό το «ωραίο ταξίδι» για μιαν Ιθάκη. Κι όλος ο κόσμος, πια, είναι μία Ιθάκη, κι όλος ο κόσμος πια είναι μια θάλασσα και τα άλλα νησιά δεν είναι τίποτε άλλο από τα πέτρινα δάκρυα των ανθρώπων”.

Την ενορχήστρωση και διεύθυνση της ορχήστρας επιμελήθηκε ο ίδιος ο συνθέτης, ενώ ο πίνακας του εξωφύλλου ανήκει στο ζωγράφο Στάθη Λεοντή.

Χρήστος Λεοντής, Γιάννης Ρίτσος: Πρωινό άστρο (2011)

Τριανταέξι χρόνια μετά την ιστορική συνάντηση του Χρήστου Λεοντή με τον μεγάλο μας ποιητή Γιάννη Ρίτσο που αποτυπώθηκε στο εμβληματικό άλμπουμ Καπνισμένο τσουκάλι (1975) ήρθε η δεύτερη ολοκληρωμένη δουλειά του συνθέτη πάνω στο έργο του ποιητή με τον μικρό κύκλο τραγουδιών Πρωινό Άστρο που κυκλοφόρησε το 2011 από τις εκδόσεις του περιοδικού Μετρονόμος. Ο κύκλος αποτελείται από έξι μελωδικές, βαθύτατα λυρικές στιγμές που ερμηνεύει ο ευαίσθητος νέος τραγουδιστής Παντελής Θεοχαρίδης, ενώ η ηθοποιός Ουρανία Μπασλή απαγγέλλει αποσπάσματα του έργου, το οποίο συνέθεσε ο ποιητής το 1955 και το αφιέρωσε στην κόρη του Έρη.

Σημειώνει χαρακτηριστικά ο συνθέτης: «Το ‘’Πρωινό άστρο’’ του Ρίτσου, είναι ίσως από τα τρυφερότερα πράγματα που έχω διαβάσει. Είναι γραμμένο για την κόρη του, για ένα μωρό, κι από κει μέσα περνάει μια ολόκληρη ιδεολογία ο Ρίτσος, για έναν άνθρωπο που αντικρίζει πρώτη φορά τον κόσμο, έναν κόσμο όπως εκείνος τον είχε αντιληφθεί τότε, και έναν κόσμο που οραματιζότανε ο ίδιος. Άλλα ζούσε, άλλα οραματιζότανε. Μέσα από την ματιά ενός πατέρα που τον έχει συνεπάρει η γέννηση του δικού του παιδιού και κάθε παιδιού. Γιατί το ποίημα ξεφεύγει από τη σχέση του πατέρα προς το νεογέννητό του και προχωρεί τα πράγματα πολύ πιο πέρα (...) Αφιερώνω αυτά τα τραγούδια σε όλα τα παιδιά και σε όλους εκείνους που δείχνουν την ίδια τρυφερότητα σ’ αυτά, όπως και ο Ρίτσος, με την ευχή, όλοι μαζί ν’ αλλάξουμε τον κόσμο». 

Αξίζει εδώ να σημειώσω ότι αυτή είναι η τρίτη μελοποίηση του όμορφου ποιήματος του Γιάννη Ρίτσου, αφού είχαν προηγηθεί άλλες δύο εξίσου ενδιαφέρουσες, μία από τον Σαράντη Κασσάρα που κυκλοφόρησε επίσης το 2011 με τίτλο Carmina Graeca κι άλλη μία από τον Σάκη Τσιλίκη που είχε εκδοθεί το 2009.

Χρήστος Λεοντής: Έρωτας Αρχάγγελος (2007)

Οι Πυγολαμπίδες του Χρήστου Λεοντή κυκλοφόρησαν το 1984, δεκατρία ολόκληρα χρόνια μετά την τελευταία του δισκογραφική δουλειά το 1981 (Συναυλίες '81). Και θα χρειαστούν άλλα δεκατρία χρόνια, για να ξαναδούμε καινούργια τραγούδια του, όταν το 2007 πια θα εκδοθεί ο κύκλος τραγουδιών Έρωτας Αρχάγγελος, μόλις δέκατος συνολικά από το ξεκίνημά του με την Καταχνιά το 1964. Με το δίσκο μάλιστα αυτό ο συνθέτης εγκαινιάζει τη μόνιμη έκτοτε συνεργασία του με τις εκδόσεις του μουσικού περιοδικού Μετρονόμος.

Πρόκειται για έναν ενδιαφέροντα κύκλο δεκαπέντε πρωτότυπων τραγουδιών βασισμένων σε στίχους του έκτοτε σταθερού συνεργάτη του συνθέτη Δημήτρη Λέντζου με ερμηνευτές τους καταξιωμένους ήδη Δημήτρη Μητροπάνο και Νίκο Δημητράτο, αλλά και τους νεότερους Παντελή Θαλασσινό, Δώρο Δημοσθένους, Μαρία Σουλτάτου και Ιωάννα Φόρτη. 

Ο συνθέτης περιγράφει ως εξής τη δουλειά του αυτή: «... Διάλεξα αυτό εδώ το βήμα να σας τραγουδήσω σαν μια προσωπική εκμυστήρευση σε όποιον έχει το ενδιαφέρον και την έγνοια γι' αυτό που λέμε ελληνικό τραγούδι, εκείνο που τον εκφράζει αληθινά και τον συντροφεύει σε όλες τις στιγμές που έχει την ανάγκη μιας τέτοιας συντροφιάς και παρουσίας. Διάλεξα έναν καίριο ποιητικό λόγο του Δημήτρη Λέντζου που είναι κατανοητός, λαϊκός, με αίσθηση που αρμόζει σ' ένα λαό που από τα σπλάχνα του αναβλύζει η ποίηση σαν το τρεχούμενο νερό, καθάρια, αμόλυντη, κρυστάλλινη, ζωοδότρα. (...) Πρόκειται για λαϊκά τραγούδια που διαφέρουν από τα υπόλοιπα, επειδή εκτρέπονται λίγο από την τρέχουσα νοοτροπία και κατά πολύ από τη νοοτροπία της τηλεόρασης. Δηλαδή υπάρχουν ζεϊμπέκικα, χασάπικα αλλά και τραγούδια μπαλάντες. Άλλα είναι αφηγηματικά, άλλα άκρως ερωτικά ή ρομαντικά που σου δημιουργούν μια συγκίνηση και μια τρυφερότητα. Μεγάλη ποικιλία ρυθμών και καταστάσεων...».

Στην εκτέλεση των τραγουδιών έλαβαν μέρος οι μουσικοί: Νεοκλής Νεοφυτίδης (πιάνο), Γιάννης Σινάνης (μπουζούκι, τζουρά, μπαγλαμά), Παναγιώτης Μάργαρης (κλασική κιθάρα), Γιάννης Παπαζαχαριάκης (ακουστική κιθάρα), Μαριλίζα Παπαδούρη (βιολοντσέλο), Μάνος Αβαράκης (φυσαρμόνικα), Χρήστος Πανόπουλος και Κώστας Παριορίτσας (κρουστά), Τεό Λαζάρου (κοντραμπάσο) και Στέλιος Πετράκης (ούτι, λύρα). Ενορχήστρωσε και διηύθυνε ο Χρήστος Λεοντής, ενώ το εικαστικό μέρος επιμελήθηκε ο ζωγράφος Στέφανος Ρόκος.

Χρήστος Λεοντής: Πυγολαμπίδες (1994)

Επιστρέφοντας από μια μικρή καλοκαιρινή ανάπαυλα σκέφτηκα να ανοίξω ένα αφιέρωμα στον μεγάλο συνθέτη Χρήστο Λεοντή επικεντρώνοντας στην όψιμη δισκογραφική του παραγωγή, η οποία ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του '90 με τη γνωστή αραιή συχνότητα που χαρακτηρίζει συνολικά τη σχέση του με το χώρο της επίσημης δισκογραφίας, η οποία πάντως την τελευταία δεκαπενταετία έχει πάρει γοργούς ρυθμούς και ήδη καταγράφονται πάμπολλες ηχογραφήσεις που πλούτισαν σημαντικά την προσωπική του δισκογραφία.

Μετά την παραγωγική δεκαετία του '70, όταν μας έδωσε το κύριο σώμα του αξιολογότατου δισκογραφικού του έργου με ακροτελεύτιους σταθμούς τους δίσκους Μαντζουράνα στο κατώφλι (1980) και Συναυλίες '81 (1981), ο Χρήστος Λεοντής πέρασε σε μια μακρά περίοδο σιωπής, η οποία καλλιέργησε αναπόφευκτα μιαν ιδιαίτερη προσμονή για την επανεμφάνισή του. Η αναμονή αποδείχθηκε τελικά πολύ μακρύτερη του εύλογου χρόνου σιωπής και περίσκεψης ενός καλλιτέχνη, αφού χρειάστηκαν 13 ολόκληρα χρόνια μέχρι την κυκλοφορία των Πυγολαμπίδων του στα μέσα πια της δεκαετίας του '90.

Ο δίσκος έγινε δεκτός με μεγάλη ανακούφιση, αν και φοβούμαι πως δεν προκάλεσε τελικά την προσδοκώμενη ικανοποίηση για το περιεχόμενό του. Αυτό όμως ήταν και αναπόφευκτο. Δε θα μπορούσε προφανώς ο συνθέτης να συνεχίσει στην ίδια γραμμή και σε ένα ύφος που γεννήθηκε σε μιαν άλλη εποχή με εντελώς διαφορετικές κοινωνικοπολιτικές συνθήκες, αλλά μοιραία έπρεπε να εναρμονιστεί με τα δεδομένα της νέας εποχής. Απ' αυτήν την άποψη ο Λεοντής τα κατάφερε πολύ καλά και μας χάρισε έναν αξιόλογο κύκλο τραγουδιών με τρυφερή πάντα, αλλά και εύστοχη καταγραφή της σύγχρονης πραγματικότητας συνεπικουρούμενος από τους ενδιαφέροντες στίχους του Θεόφιλου Βερύκιου και τις έξοχες ερμηνείες της Νένας Βενετσάνου, του Γιώργου Μπαγιώκη και της Λυδίας Κονιόρδου. Κράτησε μάλιστα για τη δική του φωνή ένα από τα ωραιότερα τραγούδια του δίσκου ("Για μιαν Ελένη"). Στα θετικά του δίσκου και η πανέμορφη αισθητική της έκδοσης που κοσμείται από ζωγραφικούς πίνακες του Γιώργου Σταθόπουλου.