Ο Τάσος Γκρους μελοποιεί Μπρεχτ: Γενιές σημαδεμένες (2011)

Κλείνοντας (προσωρινά) το άτυπο αυτό αφιέρωμα στη δισκογραφία του καλού συνθέτη Τάσου Γκρους θα σταθούμε σήμερα σε μια προγενέστερη δουλειά του που κυκλοφόρησε το 2011, με την οποία μας έδειξε ένα πολύ διαφορετικό μουσικό πρόσωπο αποκαλύπτοντας έτσι την πολύπλευρη σχέση του με τη μουσική, παρόλο που στο ευρύ κοινό είναι πιο γνωστός για τις λαϊκές του δημιουργίες μέσα από τις πολύ ενδιαφέρουσες συνεργασίες του με καταξιωμένους ερμηνευτές, όπως ο Μανώλης Λιδάκης, η Βούλα Σαββίδη, η Αργυρώ Καπαρού, η Λιζέτα Καλημέρη και άλλοι.

Πρόκειται για έναν ευρύ κύκλο μελοποιημένης ποίησης βασισμένο στο εμβληματικό ποιητικό και θεατρικό έργο του κορυφαίου Γερμανού δημιουργού Bertolt Brecht (1898-1956), ο οποίoς βέβαια είναι πολύ γνωστός στο ελληνικό μουσικόφιλο κοινό μέσα από τις πολυάριθμες μελοποιήσεις του έργου του από συνθέτες, όπως ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Νίκος Μαμαγκάκης, ο Θάνος Μικρούτσικος και άλλοι. Ο Τάσος Γκρους έσκυψε με πολύ ιδιαίτερο και εντελώς προσωπικό τρόπο στο σημαντικό αυτό έργο και συνέθεσε μια σειρά τραγουδιών σε ύφος ροκ διανθσιμένων όμως και με μικρές γέφυρες από πεζά αφηγηματικά μέρη. Έτσι το έργο που επιγράφεται Γενιές σημαδεμένες αποκτά μια μορφή σκηνικής σύνθεσης, κάτι σαν μοντέρνα όπερα, η οποία μάλιστα δομείται σε τρεις διακριτές ενότητες με τους τίτλους: «Κοσμογονία – Πόλεμος – Αμφισβήτηση». Καθεμιά περιλαμβάνει τραγούδια και αφηγηματικά μέρη. Ατυχώς, η αρχική μορφή του έργου δεν πέρασε ολοκληρωμένη στη δισκογραφημένη του εκδοχή, γιατί ο γερμανικός εκδοτικός οίκος Suhrkamp που έχει τον έλεγχο των πνευματικών δικαιωμάτων της μπρεχτικής εργογραφίας απαίτησε την αφαίρεση αρκετών πεζών και μελοποιημένων μερών κι έτσι στο δίσκο το αρχικό υλικό των 40 μερών περιορίστηκε στα 26, από τα οποία τα 16 είναι τραγούδια, τα 9 αναγνώσεις κειμένων, ενώ υπάρχει και μια οργανική εισαγωγή.

Γράφει σχετικά με την έκδοση ο ίδιος ο συνθέτης: "Στην εποχή του σύγχρονου μεσαίωνα ο λόγος του Μπέρτολτ Μπρεχτ στροβιλίζεται σαν σίφουνας στα καλντερίμια της ανθρώπινης ιστορίας, αποδομεί το σύστημα εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο και συμβάλλει με τον τρόπο αυτό σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά στην τελική προσπάθεια για την έφοδο στον ουρανό. Ας ακούσουμε λοιπόν τον σκληρό αλλά ανθρώπινο λόγο του, όπως τον διαβάσαμε και τον καταγράψαμε οι συνεργάτες μου κι εγώ. Το έργο είναι αφιερωμένο στους συναγωνιστές από την Ιταλία".

Στην εκτέλεση του έργου παίρνει μέρος ένα μεγάλο επιτελείο μουσικών και ερμηνευτών. Τραγουδούν ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου, η Καλλιόπη Βέττα, η Μαρία Παπαγιάννη-Κόμη, ο Τάσος Αντωνίου και ο συνθέτης. Τα αφηγηματικά μέρη αποδίδουν οι ηθοποιοί Μάνια Παπαδημητρίου με τον σύζυγό της Ανδρέα Μαυραγάνη (που χάθηκε πριν από μερικούς μήνες), η συγγραφέας και πολιτικός Νάντια Βαλαβάνη  που έκανε την επιλογή των κειμένων και ο συνθέτης. Συμμετέχει επίσης η πολυμελής Παιδική Χορωδία του Ελληνικού Ωδείου (Παράρτημα Πειραιά) που διευθύνει η Ανθή Γουρουντή και η τριμελής Χορωδία του Κόκκινου Γάτου που διευθύνει ο Γιάννης Κ. Ιωάννου, ο οποίος έχει και τη γενική ενορχηστρωτική επιμέλεια του έργου.

Αξιοσημείωτο είναι ότι το συγκεκριμένο ηχογράφημα υπήρξε η πρώτη έκδοση της δισκογραφικής εταιρείας Ο Κόκκινος Γάτος των Σύγχρονων Πολιτειών που ίδρυσε το 2010 ο γιος του συνθέτη Γιώργος Γκρους, ο πρόωρος ωστόσο θάνατος του οποίου οδήγησε σύντομα στην αναστολή λειτουργίας της. Το εικαστικό μέρος της έκδοσης επιμελήθηκε η κόρη του συνθέτη Αλέξια Γκρους.

Τάσος Γκρους: Κι όλα είν' αλλιώς (2023)

Ένα χρόνο μετά τη μικρή συμμετοχή της στιχουργού Μαρίας Τσιμικλή με δυο τραγούδια στο δίσκο του Τάσου Γκρους και της Βούλας Σαββίδη Το έργο, ήρθε μια ολοκληρωμένη συνεργασία της με τον συνθέτη που απέφερε το άλμπουμ Κι όλα είν' αλλιώς, το οποίο κυκλοφόρησε το 2023 από τις εκδόσεις του Μετρονόμου σε μια πολύ επιμελημένη έκδοση σε μορφή βιβλίου με πλούσιο και καλαίσθητο περιεχόμενο.

Με εξαίρεση την παρουσία του συνθέτη Τάσου Γκρους, θα λέγαμε ότι εδώ έχουμε να κάνουμε με ένα δίσκο ...γένους θηλυκού! Η στιχουργός Μαρία Τσιμικλή - που καταθέτει μια σειρά καλογραμμένους στίχους με έκδηλη τη γυναικεία ευαισθησία - και μαζί της οι τέσσερις ερμηνεύτριες των ένδεκα τραγουδιών του δίσκου, η νεότερη της παρέας Βιολέτα Ίκαρη και οι καταξιωμένες ήδη Αργυρώ Καπαρού, Κατερίνα Σιάπαντα και Μόρφω Τσαϊρέλη, συγκροτούν μια δυναμική γυναικεία ομάδα που διεκπεραιώνει υποδειγματικά το έργο και μας δίνει ένα άκρως ενδιαφέρον αποτέλεσμα, σπάνιο πια για την εποχή μας, με αποκορύφωμα το φινάλε με το ομότιτλο τραγούδι, όπου συναντιούνται οι φωνές και των τεσσάρων ερμηνευτριών.

Την ενορχήστρωση επιμελήθηκε και πάλι ο σταθερός συνεργάτης του συνθέτη Νίκος Βελώνιας, ο οποίος παίζει πιάνο και άλλα πληκτροφόρα όργανα, ενώ το εικαστικό μέρος της έκδοσης επιμελήθηκε η ζωγράφος Δήμητρα Λαμπρέτσα.

Τάσος Γκρους, Βούλα Σαββίδη: Το έργο (2022)

Ο συνθέτης Τάσος Γκρους επανασυνδέεται με τη Βούλα Σαββίδη σχεδόν τρεις δεκαετίες μετά την πρώτη τους συνάντηση που είχε αποφέρει τον ωραίο κύκλο τραγουδιών Καινούργια ρούχα (1994). Η νέα τους συνεργασία έχει τίτλο Το έργο κι αποτελεί έναν κύκλο δεκατεσσάρων τραγουδιών που εκδόθηκε από το μουσικό περιοδικό Μετρονόμος το 2022. Σημειώνει μάλιστα χαρακτηριστικά ο συνθέτης: 

"Και νά λοιπόν, 28 χρόνια μετά, που έχουμε τη δυνατότητα μαζί με τη Βούλα να εκθέσουμε για ακόμη μια φορά την ψυχή μας γυμνή στον αδέκαστο κριτή, το χρόνο. Αυτή τη φορά με διαφορετική σύνθεση προσώπων, αλλά πάντοτε με την ίδια αγάπη, το ίδιο μεράκι και την ίδια θέληση για πραγματική δημιουργία (...) Είμαστε λοιπόν τώρα στην ευχάριστη θέση να παρουσιάσουμε τη νέα μας δουλειά με γενικό τίτλο Το έργο. Κύκλος τραγουδιών απόρροια των γεγονότων που μας σημάδεψαν και καθόρισαν την πορεία μας στο χρόνο. Προσωπικά νιώθω ευλογημένος που είχα την τύχη να συνεργαστώ με όλους τους υπέροχους αυτούς ανθρώπους. Τυχερός που γιατί στη ζωή μου και στην καλλιτεχνική μου πορεία γνώρισα και συνεργάστηκα με τη Βούλα Σαββίδη, ιερό τέρας της μουσικής σκηνής της χώρας μας. Άτομο με μεγάλη ευαισθησίαμ βαθύ προβληματισμό για όσα συμβαίνουν γύρω μας, προικισμένη από τη φύση με μια ανεπανάλπτη φωνή, την οποία δεν εξαργύρωσε για προσωπικό όφελος, αλλά την έθεσε στην υπηρεσία των απλών ανθρώπων και της τέχνης...".

Από τα δεκατέσσερα τραγούδια του δίσκου τα ένδεκα έχουν στίχους του Βαγγέλη Βελώνια, ενώ δύο έγραψε η Μαρία Τσιμικλή κι ένα η ίδια η Βούλα Σαββίδη. Όμορφη μουσική με καθαρόαιμες λαϊκές στιγμές στο γνώριμο ύφος του συνθέτη, αλλά και τρυφερές μπαλάντες που αναδεικνύουν την ευαισθησία της σπουδαίας ερμηνεύτριας, η φωνή της οποίας εξακολουθεί να διατηρεί την εκφραστική της δύναμη, αν και τα σημάδια του χρόνου μοιάζουν πλέον ορατά. Την ενορχήστρωση έκανε ο Νίκος Βελώνιας. Η έκδοση του Μετρονόμου είναι ιδιαίτερα επιμελημένη σε μορφή βιβλίου με πλούσιο υλικό που περιλαμβάνει κείμενα, τους στίχους φυσικά των τραγουδιών και άλλα ενδιαφέροντα πληροφοριακά στοιχεία γύρω από την πολύ ενδιαφέρουσα αυτή δισκογραφική κατάθεση.

Βούλα Σαββίδη: Αλκυονίδα μέρα (1996)

Η γόνιμη δισκογραφική περίοδος 1992-1996 ολοκληρώνεται για τη Βούλα Σαββίδη με τον τρίτο δίσκο της σειράς που κυκλοφόρησε από τη Lyra το 1996 με τον ποιητικό τίτλο Αλκυονίδα μέρα. Αφού προηγήθηκε ο δίσκος Καινούργια ρούχα που ήταν περιορισμένος σε συνθέσεις ενός δημιουργού (Τάσος Γκρους), τώρα επιστρέφουμε και πάλι στο πολυσυλλεκτικό πρότυπο του δίσκου Το φίλημα του χρόνου. Βασικοί συνθέτες των τραγουδιών είναι ο Γιώργος Καζαντζής και ο Γιώργος Αρσενίδης με τέσσερα τραγούδια ο καθένας, ενώ δύο τραγούδια υπογράφει ο Θωμάς Κοροβίνης (το ένα σε συνεργασία με τον Κώστα Βόμβολο) κι από ένα ο Δημήτρης Μαρκατόπουλος και ο στιχουργός Γιάννης Τσατσόπουλος που μοιράζεται τη μουσική με τον Γιώργο Καζαντζή στο ομότιτλο τραγούδι.

Στίχους έγραψαν οι Ηλίας Κατσούλης, Γιώργος Αθανασόπουλος, Οδυσσσέας Ιωάννου και φυσικά ο Γιάννης Τσατσόπουλος και ο Θωμάς Κοροβίνης στα δικά τους τραγούδια. Ξεχώρισε το τρυφερό "Το Μάη λένε πως θα βρέξει", αλλά όλα τα τραγούδια είναι προσεγμένα και αποδίδονται με την εγγυημένη εκφραστική δύναμη της καλής ερμηνεύτριας. Ο Κώστας Βόμβολος και ο Γιώργος Καζαντζής είχαν τη μουσική και ενορχηστρωτική επιμέλεια του δίσκου. Ο Βόμβολος συμμετέχει και στην ορχήστρα παίζοντας ακορντεόν και κανονάκι, ενώ ο Κυριάκος Γκουβέντας παίζει βιολί, ο Μπάμπης Παπαδόπουλος κιθάρα και ο Δημήτρης Ψαρράς μπουζούκι και λαούτο.

Είναι αξιοσημείωτο ότι η Lyra το 2008 επανεξέδωσε τις τρεις αυτές προσωπικές δουλειές της Βούλα Σαββίδη ενσωματώνοντας όλο το υλικό σε δύο ψηφιακούς δίσκους, σε καθένα από τους οποίους διαμοιράστηκε ιδοσύναμα (από έξι τραγούδια) το περιεχόμενο του δίσκου Αλκυονίδα μέρα. 

Τάσος Γκρους, Βούλα Σαββίδη: Καινούργια ρούχα (1994)

Η καλή υποδοχή του δίσκου Το φίλημα του χρόνου (1992) ξανάφερε για τα καλά στο προσκήνιο τη Βούλα Σαββίδη και στάθηκε το εφαλτήριο για μια συνέχεια, η οποία ήρθε αρκετά γρήγορα με τον κύκλο τραγουδιών Καινούργια ρούχα που κυκλοφόρησε το 1994 από τη Lyra. Μάλιστα με το δίσκο αυτό η καλή ερμηνεύτρια εγκαινίασε τη συνεργασία της με τον συνθέτη Τάσο Γκρους, μια συνεργασία που καρποφόρησε και πάλι πρόσφατα (2022) με τον πέμπτο και τελευταίο προσωπικό της δίσκο (Το έργο), καθιστώντας έτσι τον συγκεκριμένο συνθέτη ως τον πιο γενναιόδωρο τροφοδότη του ισχνού της ρεπερτορίου.

Ο Τάσος Γκρους (γενν. 1951) αποτελεί μια πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση τραγουδοποιού της νεότερης γενιάς που εμφανίστηκε αργά στην ελληνική δισκογραφία, μόλις το 1988, με το άλμπουμ Μορφές, όταν ήταν ήδη 37 χρονών. Ακολούθησε το 1991 το άλμπουμ Λέξεις μυστικές που εκδόθηκε από τον Σείριο του Μάνου Χατζιδάκι και τρίτος στη σειρά προσωπικός του δίσκος ήταν το άλμπουμ Καινούργια ρούχα με αποκλειστική ερμηνεύτρια τη Βούλα Σαββίδη. Πρόκειται για ένα κύκλο δώδεκα λαϊκών τραγουδιών σε στίχους του Θοδωρή Γκόνη, του Ηλία Κατσούλη, του Οδυσσέα Ιωάννου και του Γιάννη Τσατσόπουλου. Απλοί λαϊκοί ρυθμοί χωρίς εξάρσεις και χωρίς κανένα τραγούδι να ξεχωρίζει ιδιαίτερα, όλα όμως ευχάριστα και καλογραμμένα. 

Η ερμηνεία της Βούλας Σαββίδη είναι απόλυτα εκφραστική με μια τελετουργική σχεδόν θρησκευτικότητα που αρμόζει στο καθαρό λαϊκό ύφος των τραγουδιών. Την ενορχήστρωση επιμελήθηκε και πάλι ο Γιάννης Ιωάννου, ενώ μεταξύ των μουσικών είναι κι ο ίδιος ο ενορχηστρωτής παίζοντας διάφορα όργανα (πιάνο, ακορντεόν, μπάσο κλπ), ο Αχιλλέας Περσίδης στο λαούτο, ο Νίκος Χατζόπουλος στο βιολί και ο Δημήτρης Μαριολάς στα λαϊκά έγχορδα (τζουρά, μπαγλαμά, μπουζούκι, μαντολίνο). Την αυτοσχέδια χορωδία απαρτίζουν ο Νικόλας Μητσοβολέας, ο Κώστας Μάντζιος, ο Γιάννης Ιωάννου και ο συνθέτης.

Βούλα Σαββίδη: Το φίλημα του χρόνου (1992)

Περνάμε σήμερα στην πιο γόνιμη δισκογραφική φάση της Βούλας Σαββίδη που σημειώθηκε κατά το διάστημα 1992-1996, όταν και μας έδωσε τρεις συνεχόμενους προσωπικούς δίσκους κάνοντας μάλιστα τη δυναμική επανεμφάνισή της στο προσκήνιο μετά από μακροχρόνια απουσία, αφού οι τελευταίες σημαντικές της παρουσίες μας γυρνάνε πολλά χρόνια πίσω, στα μέσα της δεκαετίας του '70 με τους δίσκους Τα πέριξ (1974) του Μάνου Χατζιδάκι και Τα χαμένα χρόνια (1977) του Μίμη Πλέσσα, αν και στο ξεκίνημα της δεκαετίας του '90 είχε μια μικρή παρουσία με ...μισό τραγούδι στο δίσκο Θα τραγουδήσω απόψε για μένα (1990) του Ηλία Λιούγκου (μαζί του μοιράζεται την ερμηνεία) κι άλλο ένα στο πολυσυλλεκτικό άλμπουμ Μαθήματα πατριδογνωσίας (1991).

Με προίκα της λοιπόν τη βαριά κληρονομιά των Πέριξ η ερμηνεύτρια επανήλθε στο προσκήνιο για τον πρώτο προσωπικό της δίσκο με πρωτότυπο υλικό και το αποτέλεσμα ήταν ο κύκλος τραγουδιών Το φίλημα του χρόνου που κυκλοφόρησε από τη Lyra το 1992. Το άλμπουμ περιλαμβάνει ένδεκα καινούργια τραγούδια που μοιάζουν να κουβαλούν τον απόηχο των Πέριξ. Πρώτα πρώτα το εναρκτήριο τραγούδι έχει τίτλο "Στα πέριξ" και το έγραψε ο Νότης Μαυρουδής σε στίχους του Θάνου Φουργιώτη, ενώ το ίδιο τραγούδι κλείνει το δίσκο σε χορωδιακή απόδοση. Η ερμηνεύτρια μάλιστα φρόντισε να αφιερώσει το γνωστότερο τραγούδι του δίσκου ("Θέλω απόψε") στη Μαρίκα Νίνου, στην οποία ήταν αφιερωμένα Τα Πέριξ από τον Μάνο Χατζιδάκι! 

Ο Νότης Μαυρουδής υπογράφει επίσης τη μουσική ενός ακόμη τραγουδιού, αλλά τη μερίδα του λέοντος έχει ο Παντελής Θαλασσινός, στο ξεκίνημα ακόμη της προσωπικής του καριέρας, με τέσσερα τραγούδια σε στίχους των Ηλία Κατσούλη, Παρασκευά Καρασούλου και Μάνου Ελευθερίου, ενώ από ένα τραγούδι συνεισέφεραν ο Διονύσης Τσακνής, η Δήμητρα Γαλάνη, ο Δημήτρης Λέκκας, η Βάσω Αλλαγιάννη και ο Βαγγέλης Κονιτόπουλος. Την ενορχήστρωση επιμελήθηκε ο Γιάννης Ιωάννου, ενώ συμμετέχει και το κουαρτέτο εγχόρδων Ορίζοντες. Το όμορφο εξώφυλλο με την προσωπογραφία της ερμηνεύτριας σχεδίασε ο ζωγράφος Νίκος Γαζέπης.

Βούλα Σαββίδη: 40 Χρόνια ...κομμάτια (1971-2012)

Η Βούλα Σαββίδη (γενν. 1953) αποτελεί μιαν εντελώς ιδιότυπη περίπτωση ερμηνεύτριας με πολύ προσωπικό φωνητικό ηχόχρωμα που το χαρακτηρίζει μια γοητευτική θαμπάδα, αυτή που έψαχνε ο Μάνος Χατζιδάκις, για να αποδώσει τα τραγούδια του κύκλου Τα πέριξ (1974) που ήθελε να αφιερώσει στις μεγάλες ερμηνεύτριες του ρεμπέτικου Σωτηρία Μπέλλου και Μαρίκα Νίνου.

Η ιδιομορφία όμως της ερμηνεύτριας έχει κι άλλα χαρακτηριστικά. Είναι ασφαλώς εντυπωσιακό ότι βρίσκεται στο προσκήνιο ήδη εδώ και 54 χρόνια, από το 1971 που μας την πρωτοσύστησε ο Χρήστος Λεοντής με τον κύκλο τραγουδιών Δώδεκα παρά πέντε ίσαμε την πρόσφατη δισκογραφική της κατάθεση με τίτλο Το Έργο (2022) που εκδόθηκε από το περιοδικό Μετρονόμος, μια μακρά περίοδος ωστόσο που τη χαρακτηρίζουν τα πολλά και ενίοτε μακροχρόνια διαλείμματα με παντελή απουσία της ερμηνεύτριας από το προσκήνιο. Θα λέγαμε ότι δύο είναι οι πιο δραστήριες περίοδοι της καριέρας της: Η πρώτη ανήκει στη δεκαετία του '70 με συμμετοχές στους αξιόλογους δίσκους Δώδκεκα παρά πέντε (1971) του Χρήστου Λεοντή και Τα χαμένα χρόνια (1977) του Μίμη Πλέσσα μαζί με δυο δυσεύρετα πλέον δισκάκια 45 στροφών που κυκλοφόρησαν στο διάστημα 1971-1972 με μουσική του Κώστα Μυλωνά ("Η ανάσα μου κουράστηκε", "Ήταν αγόρι όμορφο") και του Σπύρου Παπαβασιλείου ("Κάποτε θα το σκεφτείς", "Πέφτει το φύλλο"), καθώς και με τον πρώτο προσωπικό της δίσκο, τα περίφημα Πέριξ (1974) του Μάνου Χατζιδάκι με υλικό από το ρεμπέτικο τραγούδι. Η δεύτερη περίοδος ανήκει στη δεκαετία του '90, όταν και παρουσίασε τρεις αλλεπάλληλους προσωπικούς δίσκους (Το φίλημα του χρόνου, Καινούργια ρούχα, Αλκυονίδα μέρα) κατά το διάστημα 1992-1996.

Στη συλλογή που σας παρουσιάζω είναι συγκεντρωμένα τα λιγοστά σκόρπια τραγούδια της Βούλας Σαββίδη που ηχογραφήθηκαν κατά το διάστημα 1971-2012, μέχρι δηλαδή τη συμμετοχή της στο δίσκο Μην αργήσεις απόψε του Θωμά Βάκουλη. Μόλις 16 τραγούδια είναι όλα κι όλα, αλλά δυστυχώς στάθηκε αδύνατον να βρω τα τέσσερα τραγούδια από τις 45 στροφές που προανέφερα. Εξαιρουμένων λοιπόν αυτών, καθώς και των πέντε ολοκληρωμένων προσωπικών δίσκων της ερμηνεύτριας, η συλλογή περιορίζεται σε 12 μόλις τραγούδια διάσπαρτα μέσα σε τέσσερις δεκαετίες. Τα υπογράφουν οι συνθέτες: Χρήστος Λεοντής, Μίμης Πλέσσας, Ηλίας Λιούγκος, Χρήστος Νικολόπουλος, Θωμάς Κοροβίνης και Θωμάς Βάκουλης.

Πλούταρχος Ρεμπούτσικας: Τσιγάρο στα κλεφτά (2003)

Αναφερθήκαμε χθες στη δραστήρια μουσική οικογένεια των αδελφών Ρεμπούτσικα, η οποία μάλιστα ως Κουαρτέτο Ρεμπούτσικα (πιάνο, δυο βιολιά και βιολοντσέλο) είχε για κάποιο διάστημα δραστηριοποιηθεί και στο χώρο της λόγιας μουσικής, ενώ επί σειρά ετών η Μαρία Ρεμπούτσικα και ο αδελφός της Πλούταρχος ήταν ενεργά μέλη της Ορχήστρας Ποικίλης Μουσικής της ΕΡΤ, αλλά και σταθεροί μουσικοί σε διάφορες ηχογραφήσεις πολλών καλλιτεχνών στο στούντιο. 

Ας δούμε λοιπόν σήμερα και το δημιουργικό πρόσωπο του μοναδικού αρσενικού μέλους της μουσικής αυτής οικογένειας, του Πλούταρχου Ρεμπούτσικα, ο οποίος λειτουργεί κυρίως με τη διπλή ιδιότητα του βιολοντσελίστα και του ενορχηστρωτή. Με την ιδιότητα ωστόσο του συνθέτη έχει μια μικρή, αλλά πολύ ενδιαφέρουσα παρουσία μέσα από δύο προσωπικές δουλειές. Η πρώτη ήταν η μουσική του για τη δημοφιλή τηλεοπτική σειρά Ο Ιούδας φιλούσε υπέροχα (1999), από την οποία το ομότιτλο τραγούδι με τη φωνή της Γλυκερίας ακούστηκε πολύ.

Το 2003 ο Πλούταρχος Ρεμπούτσικας μας έδωσε κι έναν ολοκληρωμένο κύκλο λαϊκών τραγουδιών με τίτλο Τσιγάρο στα κλεφτά που εκδόθηκε από τη Lyra. Και παρόλο που ως τραγουδοποιός δεν είχε κάποια προγενέστερη θητεία, ο συγκεκριμένος κύκλος αποκαλύπτει έναν ώριμο δημιουργό που είναι άξιο απορίας γιατί δεν συνέχισε σ' αυτό το δρόμο. Τα τραγούδια του είναι καλογραμμένα με ολοφάνερη τη γνώση της τέχνης που προϋποθέτει το σκάρωμα σωστών λαϊκών τραγουδιών με καλοζυγισμένη ρυθμική γραμμή, χωρίς επιδεικτικές εξάρσεις ή ενορχηστρωτικές υπερβολές. 

Οι στίχοι των τραγουδιών υπογράφονται από τους Ηλία Κατσούλη, Λίνα Δημοπούλου, Αργύρη Χατζηνάκη, Θανάση Βούτσινο και Καίτη Παπαδάκη. Την ενορχήστρωση έκανε ο συνθέτης. Η ερμηνεία ανήκει εξολοκλήρου στον πρωτοεμφανιζόμενο Γιάννη Παναγιωτόπουλο, ο οποίος διαθέτει σωστή λαϊκή φωνή, αν και δεν κατάφερε ποτέ να εδραιωθεί στο χώρο, παρόλο που συνεχίζει μέχρι σήμερα να δίνει το δισκογραφικό του παρών, ενίοτε μάλιστα και ως συνθέτης.

Μαρία Ρεμπούτσικα: Με αέρα και πνοή (1999)

Οι αδελφοί Ρεμπούτσικα είναι η πιο γνωστή εν ενεργεία ελληνική μουσική οικογένεια. Επιφανέστερο μέλος της η Ευανθία, εξαιρετική βιολονίστρια και διαπρεπής συνθέτρια, σύζυγος του επίσης συνθέτη Παναγιώτη Καλαντζόπουλου. Η Ιωάννα Ρεμπούτσικα ειδικεύτηκε στο πιάνο, ενώ ο Πλούταρχος Ρεμπούτσικας, το αρσενικό μέλος της οικογένειας, είναι σολίστ του βιολοντσέλου, παράλληλα όμως και καλός ενορχηστρωτής και συνθέτης. 

Το τέταρτο και μικρότερο μέλος της οικογένειας είναι η Μαρία Ρεμπούτσικα που επίσης παίζει βιολί, αλλά προτιμά να λειτουργεί περισσότερο ως αφανής ήρωας συμμετέχοντας σε ορχήστρες και ηχογραφήσεις διαφόρων άλλων καλλιτεχνών. Παρόλα αυτά με το κλείσιμο του περασμένου αιώνα μας έδωσε κι ένα πολύ ενδιαφέρον δείγμα του δημιουργικού της ταλέντου με το μοναδικό προσωπικό της άλμπουμ που κυκλοφόρησε το 1999 από τη WEA με τίτλο Με αέρα και πνοή, έναν κύκλο δέκα τραγουδιών που έχουν την απόλυτη προσωπική της σφραγίδα, αφού η ίδια υπογράφει τη μουσική, τους στίχους και την ερμηνεία.

Πρόκειται για δέκα δροσερά τραγουδάκια με εύκολους ρυθμούς (π.χ. "Τι τάζει η ζωή"), εύηχες μελωδίες (π.χ. "Το φιλί", "Έλα κοντά μου") και καλογραμμένους στίχους, όμορφα ενορχηστρωμένα από τον Πλούταρχο Ρεμπούτσικα με ένα επιτελείο θαυμάσιων μουσικών, όπως ο Κώστας Χατζόπουλος στην κλασική κιθάρα, ο Παναγιώτης Καλαντζόπουλος στην ακουστική κιθάρα, ο Γιώργος Κοντογιάννης στο μπουζούκι και το μπαγλαμά, ο Πλούταρχος Ρεμπούτσικας στο βιολοντσέλο και το ακορντεόν και η ίδια η Μαρία Ρεμπούτσικα στο βιολί. Στις δεύτερες φωνές συμμετέχουν ο Νίκος Καλλίνης και η Καίτη Κουλλιά.

Δημήτρης Παπαδημητρίου, Κώστας Μακεδόνας: Ο γκρεμιστής (2024)

Ολοκληρώνουμε σήμερα το εκτενές αφιέρωμα στον συνθέτη Δημήτρη Παπαδημητρίου και στους κύκλους τραγουδιών που μας παρουσίασε από το ξεκίνημα της δεκαετίας του '90 μέχρι και σήμερα με την πιο πρόσφατη δουλειά του στο συγκεκριμένο πεδίο, το άλμπουμ Ο γκρεμιστής που κυκλοφόρησε μόλις το 2024 με αποκλειστικό ερμηνευτή τον καλό λαϊκό τραγουδιστή Κώστα Μακεδόνα.

Πρόκειται για έναν καθαρόαιμο κύκλο οκτώ λαϊκών τραγουδιών που πήρε τον τίτλο του από το ομώνυμο ποίημα του Κωστή Παλαμά (1859-1943), το οποίο γράφτηκε το 1907 και αφιερώθηκε στον Ίωνα Δραγούμη, ενώ πρωτοεκδόθηκε το 1928 ως μέρος της ποιητικής συλλογής "Δειλοί και κρυφοί στίχοι". Το συγκεκριμένο ποίημα μελοποιημένο από τον Δημήτρη Παπαδημητρίου αποτελεί και το εισαγωγικό μέρος του δίσκου, ενώ ακολουθεί το ωραίο χασάπικο "Αποχρωματισμοί" σε ποίηση Βύρωνα Λεοντάρη (1932-2014). Και τα δυο αυτά τραγούδια είχαν ακουστεί στη σειρά συναυλιών του συνθέτη με θέμα τη μελοποιημένη ποίηση που είχαν παρουσιαστεί σε τρεις κύκλους κατά την περίοδο 2019-2021 με γενικό τίτλο "Ο Μεγάλος Αιρετικός". 

Το υπόλοιπο μέρος του δίσκου περιλαμβάνει πέντε τραγούδια σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου (1938-2018) με κορυφαία στιγμή το θαυμάσιο "Οι σταθμάρχες", αλλά και το τρυφερό "Τρεις νύχτες νήστεψα νερό" που κλείνει όμορφα το δίσκο, ο οποίος συμπληρώνεται με το τραγούδι "Η στοργή σου με προσμένει" σε ποίηση του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη (1888-1944). Το τραγούδι μάλιστα "Οι σταθμάρχες" το είχε ερμηνεύσει πρώτος ο Γιώργος Νταλάρας στο δίσκο Πάντα κάτι μένει (2008) που ήταν αφιερωμένος στον Μάνο Ελευθερίου.

Η ερμηνεία του Κώστα Μακεδόνα είναι άρτια και αποδίδει τα τραγούδια με γνήσια λαϊκή έκφραση, παρόλο που το υλικό είναι μάλλον ανισοβαρές και σε κάποιες περιπτώσεις δεν ξεφεύγει από μια στερεότυπη μανιέρα. Στις δεύτερες φωνές είναι ο Γιώργος Φλωράκης και η Βερόνικα Δαβάκη. Διευθύνει ο συνθέτης, ο οποίος σημειώνει: "Μια οκτάδα λαϊκών τραγουδιών, έτσι όπως αξίζει να τα εννοεί κανείς:  Από το ατόφιο αισθητικό ύφος έως το μεγάλο, ανεπιτήδευτο συναίσθημα. Από το θυμόσοφο χιούμορ έως την επαναστατική δίψα. Αυτήν που μόνο ποιητές όπως ο Κωστής Παλαμάς μπορούν να οραματισθούν και μόνο οι λαοί, όπως οι Έλληνες, μπορούν να πραγματώσουν. Και όλα με την ερμηνεία του Κώστα Μακεδόνα. Ενός μεγάλου λαϊκού τραγουδιστή, έτσι όπως αξίζει να εννοούμε τις έννοιες μεγάλος και λαϊκός".

Δημήτρης Παπαδημητρίου: Οι μπαλάντες της Οδού Ατθίδων (2016)

Μόλις δυο χρόνια μετά τους Λωτοφάγους (2014) - το "μόλις" έχει να κάνει με τους συνήθεις ρυθμούς του συνθέτη - ο Δημήτρης Παπαδημητρίου παρουσιάζει έναν ακόμη κύκλο τραγουδιών και μάλιστα στο αγαπημένο του είδος της μελοποιημένης ποίησης. Το 2016 λοιπόν από την ετικέτα MLK και σε δική του παραγωγή μας έδωσε το άλμπουμ Οι μπαλάντες της Οδού Ατθίδων με ένδεκα πρωτότυπα τραγούδια βασισμένα σε ποίηση του Διονύση Καψάλη (γενν. 1952), γνωστού μας από αρκετές συνεργασίες του με αξιόλογους δημιουργούς, όπως ο Νίκος Ξυδάκης, ο Μιχάλη Κουμπιός, ο Μιχάλης Νικολούδης, ο Γιώργος Χριστιανάκης, αλλά και ο Δημήτρης Παπαδημητρίου σε προηγούμενες δουλειές του, όπως το Δελτίο ανέμων (2004).

Ο συνθέτης μας δίνει μια σειρά θαυμάσιων τραγουδιών χαμηλών τόνων με έντονη λυρική διάθεση, ομολογουμένως από τα ωραιότερα που έχει γράψει ως τώρα. Ο ίδιος τα χαρακτηρίζει "χειροποίητα", τραγούδια "δικά του", πιο αποκαλυπτικά και πιο πιστά στη μουσική του ιδιοσυγκρασία. Και προσθέτει: «Τραγούδια ειδικού κραδασμού και μιας αίσθησης "απ' αλλού φερμένης". Φερμένης ίσως από τα παλιά. Ή ίσως πάλι από εκείνα τα μελλούμενα που μας οφείλονταν κάποτε. Έπαιξα όλα τα όργανα ο ίδιος με σκοπό να αποτρέψω τις διαφυγές ενός αισθήματος δεμένου με τα δάκτυλα και την αναπνοή μου (...) Στον δίσκο αυτόν δεν υπάρχει μη καλλιτεχνική ή υστερόβουλη σκέψη. Σχεδόν σε κάθε παραγωγή που έζησα στο παρελθόν κάτι τέτοιο πάντα υπήρχε. Κάτι που έπρεπε να ξορκίσω με "τρίπλες", προκειμένου να κρατήσω όρθια την ειλικρίνεια της ηθικής πράξης, που λέγεται δισκογραφική έκδοση. Στίχοι αληθινών αισθημάτων, ακριβών συγκινήσεων, υψηλής στιχουργικής που απευθύνονται σε ευαίσθητους ακροατές . Η σύγχρονη ζωή, η τόσο συκοφαντημένη, η πόλη μας, επίσης συκοφαντημένη, καταγράφονται μετουσιώνονται σε ποίηση και δικαιώνονται με την ποιητική ματιά του Καψάλη. Προσπάθησα να μεταφέρω το υπερπολύτιμο φορτίο, από την ποίηση στο ελληνικό τραγούδι, τηρώντας τις αναλογίες».

Αποκλειστικός ερμηνευτής του δίσκου είναι ο Γιώργος Φλωράκης, ένας διακριτικός ερμηνευτής που μας είχε συστήσει ο ίδιος ο Παπαδημητρίου αρκετά χρόνια παλιότερα με τον πρώτο του κύκλο τραγουδιών Βίος Ελληνικός (1990). Έκτοτε ο ερμηνευτής είχε λιγοστές δισκογραφικές επανεμφανίσεις, αλλά φαίνεται πως ο συνθέτης πιστεύει πολύ στις ερμηνευτικές του δυνατότητες και γιαυτό του εμπιστεύθηκε ολόκληρο το δίσκο αυτή τη φορά. Κι εδώ που τα λέμε, δε βλέπω ιδανικότερη από τη δική του φωνή για τα συγκεκριμένα τραγούδια. Το εξώφυλλο της έκδοσης κοσμείται από ζωγραφικό πίνακα του Βαγγέλη Ρήνα με τίτλο "Αστράπτων έρωτας πέρα από τη νύχτα".

Δημήτρης Παπαδημητρίου: Λωτοφάγοι (2014)

Δυο χρόνια μετά το ενδιαφέρον άλμπουμ Λουλούδι στη φωτιά (2012) ο Δημήτρης Παπαδημητρίου επιστρέφει με φρέσκο υλικό που θα εκδοθεί από την Alfa Records το 2014 υπό τον γενικό τίτλο Λωτοφάγοι. Το άλμπουμ περιλαμβάνει δεκατρία πρωτότυπα τραγούδια κι έναν οργανικό επίλογο. Τα τραγούδια βασίζονται σε ποίηση του γνωστού δημοσιογράφου Χρήστου Παναγιωτόπουλου (γενν. 1963) από την ποιητική συλλογή του "Αποτύπωμα" που είχε κυκλοφορήσει την προηγούμενη χρονιά από τις Εκδόσεις Λιβάνη. Μάλιστα ο ποιητής μοίρασε το υλικό του στους συνθέτες Θάνο Μικρούτσικο και Δημήτρη Παπαδημητρίου, αλλά τελικά στη δισκογραφία πέρασε μόνο η δουλειά του δεύτερου.

Ο ποιητικός λόγος κινείται σε δρόμους πολιτικής, υπαρξιακής και ερωτικής θεματολογίας στηλιτεύοντας αιχμηρά την ελλειματική μνήμη του νεοέλληνα που δεν είναι ικανός να μετουσιώσει σε οδηγό της αλλοπρόσαλλης πορείας του την ιστορική εμπειρία και την τραυματική πορεία του μέσα στον ιστορικό χρόνο. «Το έργο είναι βαθιά υπαρξιακό, έντονα πολιτικό, ανόθευτα ερωτικό και γι΄αυτό αληθινά λαϊκό», μας εξηγεί ο ποιητής. Γιαυτό και ο συνθέτης καταφεύγει στις γνωστές μελωδικές ευκολίες του λαϊκού και ροκ τραγουδιού και μας δίνει απλά τραγούδια που έχουν τις τυπικές προδιαγραφές μιας εμπορικής δουλειάς, έστω κι αν αυτό τελικά δε λειτούργησε και τα τραγούδια μάλλον πέρασαν απαρατήρητα. Κι αυτό μοιάζει ακόμη πιο παράδοξο, αν συνυπολογίσουμε την εντυπωσιακή στρατιά ερμηνευτών που αποδίδουν τα τραγούδια. Τους αναφέρω με αλφαβητική σειρά: Ελευθερία Αρβανιτάκη, Ελένη Βιτάλη, Φωτεινή Δάρρα, Πάνος Κατσιμίχας, Σταμάτης Κραουνάκης, Γιώργος Μαργαρίτης και Βασίλης Παπακωνσταντίνου! Ερμηνευτές απ' όλο το φάσμα του ελληνικού τραγουδιού που καλύπτουν όλα τα γούστα, πράγμα ωστόσο που τελικά δε στάθηκε αρκετό.

Η έκδοση έχει χαρακτηριστικά χειροποίητης δουλειάς με απλή αισθητική, αν και το εξώφυλλο κοσμείται από πίνακα του σημαντικού ζωγράφου Γιάννη Ψυχοπαίδη. Την ενορχήστρωση και την όλη παραγωγή υπογράφει ο συνθέτης, ο οποίος παίζει και τα περισσότερα όργανα της ορχήστρας (πιάνο, μπάσο, κιθάρα, κρουστά, ακορντεόν, πλήκτρα), ενώ μπουζούκι παίζει ο Θανάσης Βασιλάς και βιολί ο Θάνος Γκιουλετζής.

Δημήτρης Παπαδημητρίου, Νίκος Γκάτσος: Λουλούδι στη φωτιά (2012)

Και ξαφνικά το 2012 έσκασε στην αγορά ένας καινούργιος δίσκος του Νίκου Γκάτσου (1911-1992), είκοσι ολόκληρα χρόνια μετά το θάνατό του! Δεκατρία τραγούδια με τη δική του βαριά υπογραφή μελοποιημένα από έναν εκλεκτό συνθέτη της νεότερης γενιάς, τον Δημήτρη Παπαδημητρίου, και με γενικό τίτλο: Λουλούδι στη φωτιά.

Η αλήθεια πάντως είναι ότι ο συνθέτης πάλευε αρκετά χρόνια με τα ακριβά αυτά στιχουργήματα και ήδη το 2003 μας είχε δώσει μια πρώτη γεύση της δικής του οπτικής πάνω στους χυμώδεις ποιητικούς στίχους του Γκάτσου με το άλμπουμ Λένη (2003), από την ομώνυμη τηλεοπτική σειρά. Φαίνεται λοιπόν πως η προσπάθεια αυτή έφτασε στην ολοκλήρωσή της με το Λουλούδι στη φωτιά. 

Πρόκειται για έναν όμορφο κύκλο με δεκατρία συνολικά τραγούδια, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται και τα τραγούδια από το δίσκο Λένη σε νέα εκτέλεση μαζί με άλλα εννέα που ακούγονται εδώ για πρώτη φορά. Αποκλειστική ερμηνεύτρια του δίσκου είναι η (μέχρι εκείνη τη χρονιά) σύντροφος του συνθέτη Φωτεινή Δάρρα. Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκδοση, κυρίως για την παρουσία του κορυφαίου μας στιχουργού, πολλά χρόνια πια από την εποχή που ένας περιορισμένος κύκλος εκλεκτών συνθετών μας είχε το προνόμιο να συνεργάζεται με τον ποιητή (Μάνος Χατζιδάκις, Μίκης Θεοδωράκης, Σταύρος Ξαρχάκος, Δήμος Μούτσης, Λουκιανός Κηλαηδόνης, Χριστόδουλος Χάλαρης και Γιώργος Χατζηνάσιος). Μια γεύση λοιπόν απ' τα παλιά, κατά κάποιο τρόπο, αφού ο Δημήτρης Παπαδημητρίου δείχνει και δηλώνει συχνά τον απέραντο σεβασμό που τρέφει για τους παλιούς δημιουργούς. Και πώς αλλιώς θα μπορούσε να γίνει, όταν έχει πλήρη επίγνωση ότι η υπόσταση της δικής του γενιάς πατάει γερά πάνω στις στέρεες βάσεις που εκείνοι έστησαν;

Το ίδιο ισχύει και για την εκλεκτή ερμηνεύτρια Φωτεινή Δάρρα, η οποία - παρά τη ροπή του χαρακτήρα και των ερμηνειών της προς ένα διακριτικό ναρκισσισμό - στο βάθος γνωρίζει απόλυτα ότι συνεχίζει μια καθαγιασμένη παράδοση στο έντεχνο τραγούδι μας κρατώντας μάλιστα η ίδια ηγετικό ρόλο.

Εν ολίγοις, έχουμε μια πολύ αξιόλογη δουλειά με δεδομένη την ποιότητα του στιχουργικού λόγου και με τις σταθερές εγγυήσεις της μελοποιητικής ικανότητας του συνθέτη και της ερμηνευτικής επάρκειας της τραγουδίστριας.

Ο Δημήτρης Παπαδημητρίου μελοποιεί Καβάφη (2007)

Το 2007 ο Δημήτρης Παπαδημητρίου μας έδωσε τη σημαντικότερη μέχρι σήμερα δισκογραφική του εργασία, ένα πολυσύνθετο έργο μελοποιημένης ποίησης βασισμένο στην εμβληματική ποιητική παρακαταθήκη του μεγάλου Αλεξανδρινού ποιητή Κωνσταντίνου Καβάφη (1863-1933). Κι επειδή ο συνθέτης πέρασε τα πρώτα παιδικά του χρόνια στην Αλεξάνδρεια, σ' ένα περιβάλλον που ήταν εμποτισμένο με την καβαφική ποίηση, μοιάζει μ' αυτό το έργο να εκπληρώνει μια παιδική εμμονή θέλοντας να δηλώσει με έμφαση την κοινή καταγωγή του με τον ποιητή. Γιαυτό άλλωστε έδωσε και ως τίτλο στο έργο τη χαρακτηριστική φράση: "...που γι' Αλεξανδρινό γράφει Αλεξανδρινός". Και το εξηγεί ακόμη καλύτερα ο ίδιος: "Είναι από ποίημα του Καβάφη, όπου περιγράφεται η δεινή θέση στην οποία περιέρχεται ο νέος ποιητής Ραφαήλ που καλείται να γράψει Επιτύμβιο για τον νεκρό Αλεξανδρινό ποιητή, τον σπουδαίο τις μέρες εκείνες Αμμόνη. Έτσι κι εγώ, ως Ραφαήλ, δέχομαι τις συμβουλές και τις παροτρύνσεις για τον Αμμόνη τον δικόν μου, τον Καβάφη. Αλλά και γιατί είναι μια δικαιολογία για το θράσος της μελοποίησης".

Το έργο γράφτηκε μερικά χρόνια νωρίτερα προορισμένο για τα επίσημα εγκαίνια της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας που πραγματοποιήθηκαν τον Οκτώβριο του 2002, ενώ στη συνέχεια παρουσιάστηκε ζωντανά σε πολλές άλλες επίσημες εκδηλώσεις, όπως στο Ηρώδειο, στην Unesco (Παρίσι), στον Ο.Η.Ε. (Νέα Υόρκη), στο Alice Tully Hall (Lincoln Center Νέα Υόρκη), στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και στο Umberto Agnelli Hall (Italian Cultural Institute) του Τόκιο. 

Το περιεχόμενό του έργου απαρτίζεται από δεκαοκτώ συνολικά μελοποιημένα ποιήματα του Καβάφη και έξι οργανικά ιντερμέδια. Η μουσική κινείται στο λεγόμενο "ενδιάμεσο χώρο" με στοιχεία έντεχνου και λόγιου τραγουδιού. Την ενορχήστρωση για σχήμα συμφωνικής ορχήστρας δωματίου έκανε ο ίδιος ο συνθέτης. Παίζει η σπουδαία Ορχήστρα των Χρωμάτων που ίδρυσε ο Μάνος Χατζιδάκις, αλλά εδώ διευθύνει ο Μίλτος Λογιάδης. Βασικοί ερμηνευτές των τραγουδιών είναι η Φωτεινή Δάρρα, η Ειρήνη Καράγιαννη, ο Τάσος Αποστόλου, ο Ανδρέας Σμυρνάκης και ο Νικόλας Στυλιανού. Συμμετέχουν επίσης η Ελευθερία Αρβανιτάκη, ο Αλκίνοος Ιωαννίδης, ο Γεράσιμος Ανδρεάτος και οι ηθοποιοί Αντώνης Λουδάρος και Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης.

Η ηχογράφηση πραγματοποιήθηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Η γενναιόδωρη έκδοση της Universal που απλώνεται σε τρεις ψηφιακούς δίσκους είναι εξαιρετικά επιμελημένη σε μορφή βιβλίου με πλουσιότατο περιεχόμενο όχι μόνο για τους πολλούς συντελεστές του έργου, αλλά και για τον ποιητή και το κολοσσιαίο έργο του, όλα γραμμένα σε δύο γλώσσες (ελληνική και αγγλική).

Δημήτρης Παπαδημητρίου, Φωτεινή Δάρρα: Δελτίο Ανέμων (2004)

Τρία χρόνια μετά το λαϊκό κύκλο Στης ψυχής το παρακάτω με τη φωνή του Δημήτρη Μητροπάνου ο συνθέτης Δημήτρης Παπαδημητρίου επανέρχεται στη φόρμα του τραγουδιού με μια από τις πλέον φιλόδοξες δουλειές του στο συγκεκριμένο πεδίο. Πρόκειται για έναν ευρύ κύκλο απαιτητικών τραγουδιών με τίτλο Δελτίο ανέμων, ένα έργο με σύνθετη δομή που μοιράζεται σε τέσσερις μικρές ενότητες οριοθετημένες από τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα (Βορράς, Δύση, Νότος, Ανατολή), καθεμιά δομημένη με τρία ή τέσσερα τραγούδια, ενώ τρεις σύντομες οργανικές γέφυρες συνδέουν μεταξύ τους τις τέσσερις ενότητες. Οι οργανικές μάλιστα αυτές γέφυρες έχουν ονομασίες που "παίζουν" με τη λέξη "άνεμος" ("Ανεμογεννήτρια", "Άνιμα-Ψυχή", "Ανεμώνη").

Τα τραγούδια βασίζονται εν μέρει σε απλούς στίχους που έγραψαν ο Νίκος Ζούδιαρης, ο Γιώργος Κορδέλλας, ο Κώστας Φασουλάς, ο Μιχάλης Γκανάς και ο συνθέτης, αλλά και σε βαρυσήμαντα ποιητικά κείμενα του Κώστα Ουράνη, του Γεώργιου Δροσίνη, του Μανόλη Αναγνωστάκη, του Διονύση Καψάλη, αλλά και μεγάλων ξένων ποιητών, όπως ο Πέρσης ποιητής του 15ου αιώνα Τζελαλαντίν Ρουμί (σε ελληνική απόδοση της Τόνια Καβαλένκο) και ο μεγάλος Γερμανός ποιητής Ράινερ-Μαρία Ρίλκε (σε απόδοση του Κωστή Παλαμά). Όλο αυτό το ποιητικό οπλοστάσιο υπηρετεί τη μεγαλεπήβολη πρόθεση του συνθέτη για ένα ιδιότυπο μουσικό "ανεμολόγιο" ή, όπως λέει κι ο ίδιος: "Ο δίσκος αυτός είναι σαν μια Ανεμογεννήτρια: από την τόση σπαταλημένη ενέργεια του περαστικού, βιαστικού ανέμου, κατορθώνει να της κλέψει λίγα ψίχουλα για να τα κρατήσει και να τα χρησιμοποιήσει μετουσιωμένα στον τόπο από όπου αυτός πέρασε. Η νέα φωνή που διαπερνά τον δίσκο σαν θερμό κύμα, αυτή της Φωτεινής Δάρρα, είναι η ζωογόνος ενέργεια που δίνει η ψυχή στα τραγούδια, όπως ο καλοκαιρινός άνεμος περνά ορμητικά μέσα από το ανοιχτό παράθυρο της ψυχής μας".

Αξίζει να σταθούμε ιδιαίτερα στην ερμηνεύτρια του δίσκου, την καινούργια τότε στο χώρο Φωτεινή Δάρρα, σταθερή συνεργάτιδα και σύντροφο επί χρόνια του συνθέτη, μια ξεχωριστή καλλιτέχνιδα με ειδικές σπουδές στο θέατρο που της έδωσαν τη δυνατότητα να έχει πολύ αξιόλογες συμμετοχές και ως ηθοποιός σε σημαντικές θεατρικές παραστάσεις, αλλά και εμφανίσεις στο Ηρώδειο, την Επίδαυρο και το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Ως κορυφαία μάλιστα του χορού στην αριστοφανική κωμωδία "Όρνιθες" με μουσική του Δημήτρη Παπαδημητρίου είχε την ευκαιρία να κάνει και την πρώτη δισκογραφική της εμφάνιση το 2000. Σε ολόκληρη την πρώτη δεκαετία του νέου αιώνα είχε συνεχή δισκογραφική παρουσία, κυρίως με συνθέσεις του Παπαδημητρίου ("Το φως που σβήνει", "Φεύγα", "Λένη", "Μάγισσες της Σμύρνης", "Κ.Π. Καβάφης", "Monitor" κ.ά.), αλλά και με άλλους σημαντικούς συνθέτες, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Γιάννης Μαρκόπουλος, ο Νίκος Μαμαγκάκης και ο Νίκος Ξυδάκης.

Δημ. Παπαδημητρίου, Δημ. Μητροπάνος: Στης ψυχής το παρακάτω (2001)

Συνεχίζοντας με τους κύκλους τραγουδιών του Δημήτρη Παπαδημητρίου θα σταθούμε σήμερα στην πιο "λαϊκή" από το σύνολο της δισκογραφημένης του δουλειάς, το δίσκο Στης ψυχής το παρακάτω που εκδόθηκε το 2001 από τη Minos-EMI με αποκλειστικό ερμηνευτή τον σπουδαίο Δημήτρη Μητροπάνο.

Ξεκινώ πριν απ' όλα με την επισήμανση ότι ο δίσκος αυτός φαίνεται πως αδικήθηκε από τη χρονική συγκυρία της έκδοσής του, καθώς είχε προηγηθεί μια λαμπρή δεκαετία για τον ερμηνευτή που σημαδεύτηκε από τεράστιες εμπορικές επιτυχίες, πρώτα με την τριπλή συνεργασία του με τον Μάριο Τόκα (Η εθνική μας μοναξιά, Παρέα μ' ένα ήλιο, Εντελβάις) και στο ενδιάμεσο με το δυνατό άλμπουμ του Θάνου Μικρούτσικου Στου αιώνα την παράγκα (1996). Η δουλειά λοιπόν του Παπαδημητρίου μοιάζει να μην μπορεί (ή να μη θέλει) να σηκώσει το βάρος της ευθύνης για μια ανάλογη εμπορική συνέχεια κι έτσι ο δίσκος πέρασε μάλλον απαρατήρητος, πέρα από δυο τρία τραγούδια ακούστηκαν λίγο εκείνο τον καιρό. 

Ωστόσο από καλλιτεχνικής πλευράς τα πράγματα μάλλον είναι διαφορετικά. Γιατί εδώ έχουμε έναν συμπαγή λαϊκό κύκλο γραμμένο φανερά πάνω στα φωνητικά χαρακτηριστικά του ερμηνευτή. Ο συνθέτης δε δυσκολεύτηκε να υποτάξει το προσωπικό του ύφος στα λαϊκά μονοπάτια που απαιτούσε η φωνή του Δημήτρη Μητροπάνου. Η προσπάθεια αυτή οδήγησε κάποιες στιγμές σε πολύ όμορφα αποτελέσματα, όπως το εξαιρετικό ομότιτλο τραγούδι που θυμίζει κάπως το ωραίο τραγούδι του Βαγγέλη Κορακάκη "Μάνα που ζω" από το άλμπουμ Του έρωτα και της φυγής (1998), αλλά και τα τραγούδια "Αν είσαι πλάι μου", "Σειρήνες", "Θολό ποτάμι το πέρασμά σου", "Το στοίχημα" και το γλυκύτατο "Μυστικό" που κλείνει όμορφα το δίσκο. Βασικός στιχουργός είναι ο Γιάννης Γιαβάρας, ενώ συμπράττουν ο Γιώργος Κορδέλας, ο Οδυσσέας Ιωάννου, ο Κώστας Φασουλάς, ο Ιεροκλής Μιχαηλίδης και η Πέγκυ Στεφανίδου. Επικεφαλής της ορχήστρας με το μπουζούκι του είναι ο Μανώλης Καραντίνης, ενώ ο συνθέτης επωμίζεται την ενορχήστρωση και παίζει πιάνο, πλήκτρα και κιθάρες. Στις δεύτερες φωνές έχουμε τους: Γεράσιμο Ανδρεάτο, Φωτεινή Δάρρα, Νίκο Κουρουπάκη και Στέλλα Χροναίου.

Συνθέτης και ερμηνευτής συνυπογράφουν το ενδιαφέρον εσώκλειστο σημείωμα: «..."Στης ψυχής το παρακάτω - Στου μυαλού το παραπέρα", σαν πρόταση σε συνεύρεση φίλων που οι δυσκολίες και ο χρόνος τους δοκίμασαν και τους δυνάμωσαν. Σαν βιαστική χειμωνιάτικη προσευχή στην αυλή του δημοτικού μας σχολείου. Σαν κρυμμένη αγωνία στην κατάληξη ενός όρκου μυστικού. "Στης ψυχής το παρακάτω - Στου μυαλού το παραπέρα". Άμπωτις και παλίρροια - ανάκληση μιας σκέψης θετικής για τον κόσμο. Δεκατέσσερα στρατιωτάκια κινούν εθελοντές να πολεμήσουν. Να υπερασπιστούν. Όχι τον πλούτο… Μα γη και γλώσσα. Το λαϊκό τραγούδι». Με λίγα λόγια, θα έλεγα ότι έχουμε έναν αξιόλογο λαϊκό δίσκο με πολύ ενδιαφέρον υλικό που αξίζει να ανακαλύψουμε.

Δημήτρης Παπαδημητρίου: Βίος Ελληνικός (1990)

Γενέθλιος ημέρα η σημερινή για τον εκλεκτό συνθέτη και τραγουδοποιό Δημήτρη Παπαδημητρίου, ο οποίος γεννήθηκε στη Τζέντα της Αραβίας στις 6 Ιουλίου 1959, γιος του Στέλιου Παπαδημητρίου που υπήρξε στενός συνεργάτης του Αριστοτέλη Ωνάση, πράγμα που εξηγεί και την παρουσία του αδελφού του στην προεδρία του ομώνυμου ιδρύματος. 

Ο Δημήτρης Παπαδημητρίου από το ξεκίνημα της δισκογραφικής του παρουσίας έδειξε το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του για τη σκηνική μουσική (κινηματογράφος, θέατρο τηλεόραση), αφού το πρώτο δισκογραφικό του φανέρωμα έγινε το 1982 με το soundtrack "Ηλεκτρικός άγγελος", παράλληλα με το οργανικό άλμπουμ Τοπία, όπου έδειξε και το ενδιαφέρον του για την ηλεκτρονική μουσική. Είναι ίσως ο πλέον πολυβραβευμένος συνθέτης με δέκα συνολικά βραβεία μουσικής στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης!

Στο περιθώριο λοιπόν των σκηνικών του συνθέσεων ο Δημήτρης Παπαδημητρίου μας πρόσφερε κατά καιρούς και κάποιους ενδιαφέροντες κύκλους τραγουδιών, συνήθως μάλιστα με υλικό μελοποιημένης ποίησης. Η σημαντικότερη ως τώρα δουλειά του στο πεδίο αυτό κυκλοφόρησε το 1996 με τίτλο Τραγούδια για τους μήνες που ερμήνευσε η Ελευθερία Αρβανιτάκη. Μερικά χρόνια νωρίτερα πάντως ο συνθέτης μας είχε δώσει τον πρώτο του κύκλο τραγουδιών που κυκλοφόρησε το 1990 από τη Lyra με τίτλο Βίος Ελληνικός. Πρόκειται για ένα δίσκο πολύ πρωτοποριακό για τα εγχώρια μουσικά πράγματα της τότε εποχής. Οι ακμαίες δημιουργικές δυνάμεις του νέου συνθέτη επιστρατεύτηκαν στην υπηρεσία ενός είδους (μελοποιημένη ποίηση) που έμοιαζε να είχε ήδη υπερβεί τα όριά του. Και κατάφερε να δώσει μια σειρά χυμώδη τραγούδια, όχι εύκολα στο πρώτο άκουσμα, αλλά φορτισμένα με ιδέες και προοπτικές για ένα μέλλον σε νέους δρόμους, αν και τελικά οι προϋποθέσεις αυτές δεν ευοδώθηκαν και το μήνυμα του συνθέτη δε βρήκε αποδέκτες και ευήκοα ώτα, για να υπάρξει η ανάλογη συνέχεια.

Το έργο ξεκινά με μια πρόποση εν είδει προσωπικού μανιφέστου φιλοσοφικής και κοινωνικής κριτικής. Το υπόλοιπο έργο αναπτύσσεται με έξι μελοποιημένα ποιήματα που υπογράφουν ο Κώστας Καρυωτάκης, ο Κώστας Ουράνης, ο Γιώργος Χρονάς, ο Χάρης Μεγαλυνός και ο συνθέτης, ενώ παρεμβάλλονται και έξι οργανικά ιντερμέδια, τα τέσσερα από τα οποία συνιστούν μια άτυπη σουίτα με τίτλο "Ονειρογραφία". Τα τραγούδια ερμηνεύει κυρίως ο νεοφώτιστος στο χώρο ερμηνευτής Γιώργος Φλωράκης, ενώ από ένα τραγούδι αποδίδουν η Χαρούλα Αλεξίου, η Λυδία Κονιόρδου, ο Αργύρης Μπακιρτζής και η άγνωστη Αλεξάνδρα Λύτρα στη μοναδική δισκογραφική της παρουσία. Το εξώφυλλο κοσμείται από πίνακα του ζωγράφου Αχιλλέα Δρούγκα.

Κώστας Καπνίσης: Υπολοχαγός Νατάσσα (1970/1992)

Το 1970 η Finos Film γύρισε την ταινία Υπολοχαγός Νατάσσα, μια έγχρωμη υπερπαραγωγή που αναφέρεται στα σκοτεινά χρόνια της γερμανικής κατοχής και της αντίστασης και βασίζεται σε σενάριο και σκηνοθεσία του Νίκου Φώσκολου, ενταγμένη προφανώς στον κινηματογραφικό συρμό της εποχής - χρόνια δικτατορίας - που ευνοούσε την παραγωγή ταινιών ιστορικού περιεχομένου με μια τάση πατριωτικής μεγαλοστομίας που προφανώς δεν αποτελούσε εχέγγυο σοβαρού καλλιτεχνικού αποτελέσματος. Η ταινία γνώρισε πρωτοφανή εμπορική επιτυχία κόβοντας 751.117 εισιτήρια στην πρώτη της προβολή, για να αναδειχθεί έτσι η εμπορικότερη μέχρι τότε ταινία από καταβολής ελληνικού κινηματογράφου. Συγχρόνως αποτελεί και την κορύφωση της λαμπρής καριέρας της Αλίκης Βουγιουκλάκη, η οποία φυσικά πρωταγωνιστεί έχοντας μαζί της ένα σπουδαίο καστ, όπως: Δημήτρης Παπαμιχαήλ, Κώστας Καρράς, Σπύρος Καλογήρου, Ανδρέας Φιλιππίδης, Ελένη Ζαφειρίου, Κάκια Παναγιώτου και Μαλαίνα Ανουσάκη.

Ο Κώστας Καπνίσης έγραψε τη μουσική της ταινίας καταθέτοντας ένα πλούσιο soundtrack για συμφωνική ορχήστρα που παρακολουθεί τη ροή της υπόθεσης και αναλόγως μεταλλάσσεται από επικούς χρωματισμούς σε λυρικές νησίδες, ενώ περιλαμβάνει κι ένα τραγούδι ("Υπάρχει πάντα ένα τραγούδι") σε στίχους του Νίκου Φώσκολου που ερμηνεύει η πρωταγωνίστρια, καθώς και χορωδιακά θέματα. Θα ξεχώριζα τις μελωδικές στιγμές: "Στη λάμψη του ήλιου", "Ελεγειακό μοτίβο" και και κυρίως το θεσπέσιο "Πριν το χάραμα" με το γοητευτικό σόλο του βιολοντσέλου. Το soundtrack παρέμεινε για χρόνια ανέκδοτο, ώσπου το 1992 ανέλαβε τη δισκογραφική του παραγωγή για λογαριασμό της Lyra ο Μάκης Δελαπόρτας.

Κώστας Καπνίσης: Η δε γυνή να φοβήται τον άνδρα (ανέκδοτο soundtrack)

Συμπληρώνονται σήμερα 18 χρόνια από τις 4 Ιουλίου 2007, όταν έφυγε από τη ζωή ο Κώστας Καπνίσης (1920-2007), μια ξεχωριστή προσωπικότητα της ελληνικής μουσικής, ένας συνθέτης πολυδιάστατος και πολυγραφότατος, αν και η δισκογραφική του παρουσία είναι δυσανάλογα πενιχρή και τον αδικεί κατάφωρα. Κλασικοθρεμμένος με σπουδαίους δασκάλους, όπως ο Νίκος Σκαλκώτας, ο Μάριος Βάρβογλης και ο Γιάννης Παπαϊωάννου, νωρίς στράφηκε στην ελαφρά μουσική, για να βρει τελικά το φυσικό του χώρο στον κινηματογράφο, όπου και μας έδωσε το σημαντικότερο μέρος του έργου του επενδύοντας μουσικά πάνω από 120 ταινίες, ενώ έλαβε μέρος σε πολλά μουσικά και κινηματογραφικά Φεστιβάλ (Βραζιλία, Χιλή, Ισπανία, Ρωσία κ.ά) αποσπώντας πολλά βραβεία. 

Η πρώτη ταινία με δική του μουσική ήταν η κωμωδία Μια νύχτα στον παράδεισο (1951) του Θανάση Μεριτζή και τελευταία η Μαρκησία του λιμανιού (1988) του Νίκου Φώσκολου. Οι περισσότερες από τις ταινίες αυτές είναι ασήμαντες, αλλά αποκτούν μια οντότητα αποκλειστικά και μόνο χάρις στην πρωτότυπη μουσική του Καπνίση που τις συνοδεύει. Έχει συνθέσει μουσική κάθε είδους και ανάλογα με τις σκηνικές ανάγκες κάθε φορά. Μερικές από τις γνωστότερες ταινίες με δική του μουσική είναι: Κατήφορος (1961), Το δόλωμα (1964), Τζένη Τζένη (1966), Αγάπη και αίμα (1968), Υπολοχαγός Νατάσσα (1970), Οι γενναίοι του Βορρά (1970), Παπαφλέσσας (1971), Υποβρύχιο Παπανικολής (1971), Αδέρφια μου αλήτες πουλιά (1971). Ένα απάνθισμα των κινηματογραφικών του τραγουδιών κυκλοφόρησε το 1990 με τίτλο Τραγούδια από τον κινηματογράφο.

Μια ταινία του παλιού ελληνικού κινηματογράφου που κατέχει ξεχωριστή θέση στην καρδιά μας και τη βλέπουμε πάντα με την ίδια ζεστή διάθεση είναι η αισθηματική κοινωνική κωμωδία Η δε γυνή να φοβήται τον άνδρα, μια παραγωγή του 1965 από την εταιρεία Δαμασκηνός-Μιχαηλίδης που αποτελεί και την τελευταία δουλειά του εκλεκτού σκηνοθέτη Γιώργου Τζαβέλλα (1916-1976), ο οποίος έγραψε και το σενάριο βασισμένο μάλιστα σε δικό του θεατρικό έργο που είχε ανεβάσει παλιότερα ο Βασίλης Λογοθετίδης. Στην ταινία εμφανίζονται πολλοί σημαντικοί ηθοποιοί της εποχής, όπως: Γιώργος Κωνσταντίνου, Μάρω Κοντού, Δέπσω Διαμαντίδου, Σταύρος Ξενίδης, Δημήτρης Καλλιβωκάς, Νάσος Κεδράκας, Κατερίνα Γώγου, Κώστας Δούκας, Τασσώ Καββαδία, Καίτη Λαμπροπούλου, Λίλη Παπαγιάννη και άλλοι. Τη μουσική έγραψε ο Κώστας Καπνίσης. Το θέμα της ταινίας με τις αναδρομές στο παρελθόν και το γραφικό περιβάλλον της παλιάς Πλάκας οδηγούν το συνθέτη σε ανάλογου ύφους μουσικά θέματα με έντονα νοσταλγικά ηχοχρώματα, όπου η απαραίτητη λατέρνα, σήμα κατατεθέν αυτού του περιβάλλοντος, δίνει τον τόνο. Σε ανάλογο ύφος κινείται και το μοναδικό τραγούδι ("Σ' αγαπώ") που περιλαμβάνεται στο soundtrack ερμηνευμένο από τη Μάρω Κοντού.

Δυστυχώς και αυτό το πολύ ενδιαφέρον soundtrack του Κώστα Καπνίση παραμένει ανέκδοτο, καθώς δεν ευτύχησε να δει ποτέ το φως της δημοσιότητας ως ανεξάρτητο ακρόαμα, όπως συνέβη με πολλές άλλες κινηματογραφικές μουσικές τα νεότερα χρόνια. Αναγκαστικά λοιπόν έχει αντληθεί από την ίδια την ταινία και μάλιστα από παλιά βιντεοκασέτα. Στο ηχητικό αρχείο περιλαμβάνονται και κάποια διαλογικά αποσπάσματα που δίνουν μια πιο σφαιρική αίσθηση από τη σπουδαία αυτή ταινία, η οποία μάλιστα τα τελευταία χρόνια έχει επανεκδοθεί και σε επιχρωματισμένη επεξεργασία.

Καριοφύλλης Δοϊτσίδης: Το κάστρο της Θρακιάς (1985)

Σήμερα θέλω να γνωρίσουμε έναν άλλο σπουδαίο θεράποντα της παραδοσιακής μας μουσικής που αφιέρωσε με απόλυτη αφοσίωση όλο το μακρύ βίο του στο θρακιώτικο τραγούδι. Ο λόγος για τον ουτίστα και ερμηνευτή Καριοφύλλη Δοϊτσίδη (1930-2023), τη λιγότερο ίσως προβεβλημένη μουσική προσωπικότητα που γέννησε η θρακιώτικη γη δίπλα στον γνωστότερο Χρόνη Αηδονίδη. 

Γεννήθηκε στο χωριό Καρωτή, κοντά στο Διδυμότειχο, κι από πολύ μικρός μπήκε στο χώρο του τραγουδιού. Το 1960 δημιούργησε το ιστορικό του συγκρότημα, με το οποίο έκτοτε όργωσε την Ελλάδα προβάλλοντας το τραγούδι του τόπου του, ενώ είχε μακροχρόνια συνεργασία με την εμβληματική χοροδιδάσκαλο Δόρα Στράτου, στο θέατρο της οποίας εμφανίστηκε επανειλημμένα, πλαισιωμένος μάλιστα και από τις δυο κόρες του, τη Θεοπούλα (γενν. 1952) και τη Λαμπριάνα (γενν. 1955), οι οποίες συνεχίζουν την οικογενειακή παράδοση μέχρι και σήμερα. 

Το οικογενειακό αυτό μουσικό τρίο ηχογράφησε δεκάδες δίσκους, πάντα με παραδοσιακό θρακιώτικο υλικό ξεκινώντας το 1967 και με σταθερή στέγη τη δισκογραφική εταιρεία PanVox. Μέχρι το 1984 καταγράφονται δέκα ολοκληρωμένα άλμπουμ, τα περισσότερα ενταγμένα στη σειρά "Τραγούδια και Χοροί της Θράκης". Το 1985 εκδόθηκε το 11ο άλμπουμ αυτής της σειράς με ειδικότερο τίτλο "Το κάστρο της Θρακιάς". Περιλαμβάνει δέκα θρακιώτικους σκοπούς που φέρουν - κατά τη συνήθη τακτική σ' αυτές τις περιπτώσεις - ως δημιουργό τους τον Καριοφύλλη Δοϊτσίδη που πρώτος τα ανέσυρε από την αφάνεια και τα ηχογράφησε. Πρόκειται για θέματα αντιπροσωπευτικά της θρακιώτικης παραδοσιακής ρυθμολογίας και περιλαμβάνουν ζωναράδικα, συρτά χασάπικα ή συγκαθιστά, "ξισυρτά" και "μπαϊντούσκες". Τραγουδούν τα τρία μέλη της οικογένειας, ενώ τα αφηγηματικά μέρη αποδίδουν η Άννα Καζανίδου και ο Κώστας Στρατηγάκης. Ο Καριοφύλλης Δοϊτσίδης παίζει ούτι, ο Στέφανος Βαρτάνης βιολί, ο Βασίλης Νόνης κανονάκι, ο Κυριάκος Κωστούλας κλαρίνο και ο Μίμης Αγκούσης νταρμπούκα. Ο δίσκος μάλιστα τιμήθηκε με το Βραβείο Οπτικοακουστικών Μέσων της Γαλλικής Ακαδημίας.

Ο Πετρολούκας Χαλκιάς συναντά τον Goran Bregovic: Balkanica (2001)

Πριν από λίγες ημέρες έφυγε από τη ζωή πλήρης ημερών ο εμβληματικός σολίστας του ηπειρώτικου κλαρίνου Πετρολούκας Χαλκιάς (1934-2025), ένας σπουδαίος θεράπων το παραδοσιακού μας τραγουδιού που κατάφερε μάλιστα να περάσει τα εθνικά μας σύνορα με πάμπολλες συμμετοχές του σε διεθνή φεστιβάλ, μεγάλες συνεργασίες με διάσημους μουσικούς και πολλά διεθνή βραβεία, ενώ δε σταμάτησε ποτέ να εμφανίζεται σε νυχτερινά μαγαζιά, αλλά και σε αμέτρητες ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές. Ο θάνατος του μεγάλου αυτού καλλιτέχνη αποτελεί μια καλή ευκαιρία να συνδέσουμε τις δεξιοτεχνικές του ικανότητες με την ευρύτερη βαλκανική παράδοση μέσω μιας δισκογραφικής δουλειάς με τίτλο Balkanica που περιέχει αποκλειστικά μουσική του Γκόραν Μπρέγκοβιτς.

Ο Bόσνιος συνθέτης Goran Bregovic (γενν. 1950) αποτελεί εμβληματική μορφή της βαλκανικής μουσικής με έργο που έχει ξεπεράσει τα σύνορα της πατρίδας του κι έχει απλωθεί σε ολόκληρα τα Βαλκάνια είτε με συνθέσεις που πατούν στη σλαβική και τσιγγάνικη παράδοση, είτε και με τη σπουδαία κινηματογραφική του μουσική - κυρίως από τη συνεργασία του με τον σκηνοθέτη Εμίρ Κουστουρίτσα - που αποτέλεσε το κύριο εφαλτήριο για τη διεθνή του αναγνωρισιμότητα. Και βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η επιρροή του ακόμη και στην ελληνική μουσική κατά τη δεκαετία του '90 ήταν τόσο έντονη, ώστε να βρίσκουμε τους χαρακτηριστικούς ήχους των χάλκινων πνευστών στις ενορχηστρώσεις πολλών ελληνικών τραγουδιών, ενώ είχαμε ακόμη και δισκογραφικές δουλειές αποκλειστικά με μουσική του Bregovic βασισμένες σε ελληνικούς στίχους που έγραψαν η Λίνα Νικολακοπούλου, ο Μιχάλης Γκανάς και άλλοι. Τις δυο χαρακτηριστικότερες εκδόσεις αυτής της κατηγορίας αποτελούν οι δίσκοι: Παραδέχτηκα (1991) με την Άλκηστη Πρωτοψάλτη και Θεσσαλονίκη-Γιάννενα με δυο παπούτσια πάνινα (1997) με τον Γιώργο Νταλάρα.

Η τρίτη λοιπόν και ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ελληνική έκδοση με μουσική του Μπρέγκοβιτς είναι ο δίσκος Balkanica που εκδόθηκε το 2001 από την FM Records. Το υλικό του δίσκου περιλαμβάνει δέκα συνθέσεις του Μπρέγκοβιτς παρμένες κυρίως από την κινηματογραφική του δουλειά για τις ταινίες: "Ο καιρός των τσιγγάνων" (1988), "Arizona Dream" (1993) και "Underground" (1995) του Εμίρ Κουστουρίτσα και "Βασίλισσα Μαργκό" (1994) του Πατρίς Σερό. Παίζει η Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Αθηναίων υπό τη διεύθυνση του Ελευθέριου Καλκάνη, ενώ σολίστ είναι ο Θανάσης Ζέρβας (σαξόφωνο) και ο Πετρολούκας Χαλκιάς (κλαρίνο). Η ηχογράφηση πραγματοποιήθηκε στην Αίθουσα Φίλων της Μουσικής στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.

Λίνα Νικολακοπούλου: Οπωσδήποτε παράθυρο (2002)

Χθες είχαμε τα γενέθλια της κορυφαίας σύγχρονης στιχουργού μας, της Λίνας Νικολακοπούλου, η οποία γεννήθηκε στις 30 Ιουνίου 1957 και βρίσκεται στο προσκήνιο με αδιάλειπτη παρουσία από το 1981, όταν και μας έδωσε τα πρώτα της διαπιστευτήρια στο δίσκο της Δήμητρας Γαλάνη Καλά είναι κι έτσι, αλλά και στο άλμπουμ Σκουριασμένα χείλια της Βίκυς Μοσχολιού, όπου και πρωτοσυναντήθηκε με τον σταθερό επί δεκαετίες συνοδοιπόρο της Σταμάτη Κραουνάκη, με τον οποίο έχει γράψει τη δική της πολύ δυναμική ιστορία στο ελληνικό πεντάγραμμο. 45 χρόνια ήδη στο ελληνικό τραγούδι έχει συνεργαστεί με τους πάντες: Μίκης Θεοδωράκης, Μάνος Χατζιδάκις, Γιάννης Σπανός, Σταμάτης Κραουνάκης, Γιώργος Χατζηνάσιος, Θάνος Μικρούτσικος, Χρήστος Νικολόπουλος, Κώστας Καλδάρας, Νίκος Αντύπας, Δημήτρης Παπαδημητρίου και πολλοί άλλοι. Κι έχει αφήσει στο διάβα της βαθιές πατημασιές με πολλά μεγάλα τραγούδια που είναι ήδη κλασικά, ενώ η πρωτότυπη χρήση της ελληνικής γλώσσας έχει δημιουργήσει κάμποσα ευφυή λεκτικά σχήματα που έχουν περάσει στο καθημερινό μας λόγο.

Ως ένα μικρό αφιέρωμα στην επέτειο αυτή διάλεξα ένα ξεχωριστό δίσκο που κυκλοφόρησε το 2002 από τη Heaven. Τίτλος του: Οπωσδήποτε παράθυρο. Τι το ξεχωριστό έχει αυτός ο δίσκος; Όχι, δεν είναι μόνο τα ωραία τραγούδια που περιέχει, ούτε οι ξεχωριστοί στίχοι της Νικολακοπούλου, ούτε τα πολλά μεγάλα ονόματα ερμηνευτών που είναι μαζεμένα εδώ. Είναι κάτι άλλο που θα ήθελα μ' αυτή την ευκαιρία να επισημάνω: Όπως ξέρουμε, στα παλιότερα χρόνια (κυρίως στη δεκαετία του '60) ένας κύκλος τραγουδιών είχε την υπογραφή του συνθέτη, ο οποίος ήταν το πρώτο όνομα στο εξώφυλλο, ενώ συνήθως συγκέντρωνε στίχους ενός ή περισσότερων στιχουργών μαζί με μια ομάδα ερμηνευτών. Αργότερα (από τις αρχές της δεκαετίας του '70) πρωταγωνιστής άρχισε να γίνεται ο ερμηνευτής, ο οποίος παρουσίαζε τις δικές του προσωπικές πλέον δουλειές συγκεντρώνοντας τραγούδια διαφόρων συνθετών. Ένα τραγούδι όμως δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την παρουσία κι ενός τρίτου ισοδύναμου συντελεστή, του στιχουργού! Πάντα ο κορυφαίος στιχουργός Λευτέρης Παπαδόπουλος διακήρυσσε την αδικία που υφίσταται συστηματικά ο στιχουργός που σπάνια μνημονεύεται και πάντως το όνομά του έχει δευτερεύουσα θέση σε μια δισκογραφική δουλειά. Λίγοι είναι οι στιχουργοί που μπόρεσαν να διεκδικήσουν μια αξιοπρεπή θέση δίπλα στους συνθέτες και τους ερμηνευτές, όπως ένας Νίκος Γκάτσος, ένας Λευτέρης Παπαδόπουλος, ένας Μάνος Ελευθερίου και μερικοί ακόμη ίσως. Κανείς όμως δεν είχε καταφέρει να είναι ο απόλυτος πρωταγωνιστής, όπως ήταν κάποτε ο συνθέτης ή αργότερα ο ερμηνευτής κι ούτε φυσικά εκδόθηκε ποτέ ένας κύκλος τραγουδιών, όπου να φιγουράρει το όνομα του στιχουργού με μεγάλα γράμματα στο εξώφυλλο. Ιδού λοιπόν η πρωτοτυπία του δίσκου Οπωσδήποτε παράθυρο. Είναι πιθανότατα ο μοναδικός δίσκος της ελληνικής δισκογραφίας, όπου το πρώτο όνομα ανήκει στο στιχουργό! Γιατί εδώ έχουμε να κάνουμε με ένα κύκλο δέκα τραγουδιών της Λίνας Νικολακοπούλου που μελοποίησαν δύο συνθέτες και ερμήνευσαν επτά τραγουδιστές!

Η μουσική λοιπόν των δέκα αυτών τραγουδιών είναι μοιρασμένη ισοδύναμα ανάμεσα σε δυο παλιούς - μακαρίτες πια - συνοδοιπόρους, τον Νίκο Αντύπα (1953-2022) και τον Γιάννη Σπάθα (1950-2019). Και οι δυο ξεπήδησαν μέσα από το ιστορικό ροκ συγκρότημα Socrates (Drunk the Conium) που έδρασε στη δεκαετία του '70, ο Σπάθας ως ιδρυτικό του μέλος και ο Αντύπας - μετά την περιπλάνησή του με διάφορα νεανικά σχήματα - ως όψιμο μέλος του συγκροτήματος. Αμφότεροι ανέπτυξαν σημαντική συνθετική δραστηριότητα, ενώ κατά καιρούς ασχολήθηκαν και με την ενορχήστρωση και συνεργάστηκαν με τα μεγαλύτερα ονόματα του ελληνικού πενταγράμμου, όπως: Μίκης Θεοδωράκης, Μάνος Χατζιδάκις, Γιάννης Μαρκόπουλος, Θάνος Μικρούτσικος, Γιάννης Σπανός, Σταμάτης Κραουνάκης, Γιώργος Νταλάρας, Χάρις Αλεξίου, Ελευθερία Αρβανιτάκη, Άλκηστις Πρωτοψάλτη και άλλοι. Η μουσική τους συνταιριάζει στοιχεία από τις ροκ καταβολές τους με ισχυρά δείγματα έντεχνης επεξεργασίας και χρήση ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών οργάνων στην ενορχήστρωση.

Βασική ερμηνεύτρια του δίσκου είναι η Ελένη Βιτάλη. Συμμετέχουν επίσης ο Λαυρέντης Μαχαιρίστας, η Τάνια Τσανακλίδου, ο Χάρης και Πάνος Κατσιμίχας, ο Μανώλης Λιδάκης, η Μελίνα Ασλανίδου και το σχήμα Σπείρα-Σπείρα. Αξίζει να σταθούμε στο μικρό αποκαλυπτικό σημείωμα που μας χαρίζει η στιχουργός στο βιβλιαράκι του δίσκου: "Τρία λεπτά, τέσσερα λεπτά, πέντε λεπτά διάρκεια το καθένα. Τόσο μικρός χρόνος κάθε τραγούδι, για να φωτίσει και να σώσει μία μόνο στιγμή απ' το μεγάλο ποτάμι του χρόνου που κυλάει συνεχώς κουβαλώντας τη ζωή μας κάθε μέρα σ' ένα άγνωστο ταξίδι και παράξενο. Τρία λεπτά, τέσσερα λεπτά, πέντε λεπτά, πολύ λεπτά σημεία που πρέπει να συνεργαστούν, να συντροφέψουν το 'να τ' άλλο σ' ένα κοινό σκοπό. Νότες, λόγια, φωνές, το αίσθημα, το μέτρο, μια παρέα. Οπωσδήποτε παράθυρο να βλέπω έξω να χαμογελώ".