Μανώλης Μητσιάς: Τραγούδια από τις 45 στροφές (1998)

Ο Μανώλης Μητσιάς βέβαια δε χρειάζεται τις δικές μου συστάσεις, καθώς είναι σίγουρα ένας από τους πιο καταξιωμένους Έλληνες ερμηνευτές με κολοσσιαίο ρεπερτόριο και μεγάλες συνεργασίες μέσα σε μια ζηλευτή διαδρομή που υπερβαίνει ήδη τον μισό αιώνα! Και μόνον ότι υπήρξε ο εκλεκτός λαϊκός ερμηνευτής του Μάνου Χατζιδάκι αποτελεί τον μεγαλύτερο τίτλο τιμής του. 

Να θυμίσω απλώς ότι ξεκίνησε το το 1968 με δύο τραγούδια του Ανδρέα Πρέζα, ενώ αμέσως μετά εκτοξεύτηκε στην κορυφή με την "Ελευσίνα" του Δήμου Μούτση. Οι πρώτες του συμμετοχές στις 33 στροφές σημειώθηκαν το 1970 με τους δίσκους "Το Σαββατόβραδο" του Γιάννη Σπανού και "Η πόλη μας" του Λουκιανού Κηλαηδόνη. Μέσα στη δεκαετία του '70 έχτισε ένα δυνατό ρεπερτόριο πλάι στους σημαντικότερους συνθέτες της εποχής, όπως ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Δήμος Μούτσης, ο Λουκιανός Κηλαηδόνης, ο Απόστολος Καλδάρας, ο Χρήστος Λεοντής, ο Άκης Πάνου, ο Γιάννης Σπανός, ο Γιώργος Χατζηνάσιος, ο Λίνος Κόκοτος και άλλοι.

Παράλληλα με την επίσημη και πλούσια δισκογραφία του Μανώλη Μητσιά, κατά το διάστημα 1969-1974 είχαν κυκλοφορήσει και αρκετά σκόρπια τραγούδια του σε δίσκους 45 στροφών. Δεκαοκτώ τέτοια τραγούδια συγκεντρώθηκαν σ' αυτήν εδώ τη θαυμάσια συλλογή του 1998 που εντάσσεται στη μεγάλη σειρά "Τραγούδια από τις 45 στροφές" της MINOS-EMI με υλικό κατά κανόνα ανέκδοτο ως τότε σε ψηφιακή μορφή. Στη συλλογή περιλαμβάνονται κάποια τραγούδια που ακούστηκαν κάπως στον καιρό τους, αλλά τα περισσότερα πέρασαν μάλλον απαρατήρητα και γρήγορα ξεχάστηκαν. 

Κι όμως, ανάμεσα σ' αυτά τα ξεχασμένα τραγούδια υπάρχουν αρκετά μικρά διαμάντια γραμμένα από γνωστούς κι άγνωστους δημιουργούς. Οπωσδήποτε αξίζει να προσέξουμε δυο τραγούδια ("Μαζί σου να την πάρεις δεν μπορείς", "Απόψε τα μεσάνυχτα") που υπογράφονται από την Ελένη Καραΐνδρου στις πρώτες πρώτες συνθετικές της απόπειρες σε ύφος λαϊκότροπο, εντελώς μακριά από το ύφος που διακρίνει το κινηματογραφικό της έργο. Υπάρχουν επίσης τραγούδια του Βασίλη Δημητρίου, του Γιάννη Σπανού, του Λουκιανού Κηλαηδόνη, του Ανδρέα Πρέζα (δυστυχώς όχι τα δύο πρώτα του), του Αντώνη Κατινάρη και μερικών ακόμη άσημων δημιουργών. Και μαζί ένα παλιότερο του Βασίλη Τσιτσάνη σε επανεκτέλεση. 

Βίκυ Μοσχολιού: Τραγούδια από τις 45 στροφές, αρ.2 (2000)

Οι σκόρπιες ηχογραφήσεις της Βίκυς Μοσχολιού μέσα στη δεκαετία του '60 ήταν πολυάριθμες και κυκλοφορούσαν τότε σε δισκάκια 45 στροφών, με αποτέλεσμα να ακουστούν λίγο ή πολύ στον καιρό τους και στη συνέχεια, όταν πια ο συγκεκριμένος φορέας ήχου έπαψε να υφίσταται, τα περισσότερα από τα τραγούδια αυτά ξεχάστηκαν, με εξαίρεση όσα ενσωματώθηκαν στους κατά καιρούς προσωπικούς δίσκους των ερμηνευτών ή συνθετών.

Έτσι η έκδοση της ψηφιακής σειράς "Τραγούδια από τις 45 στροφές" στα τέλη της δεκαετίας του '90 από τη μεγάλη δισκογραφική εταιρία Minos-EMI επανέφερε στο προσκήνιο χαμένους θησαυρούς που μας έδωσαν τη δυνατότητα να επανεκτιμήσουμε την προσφορά τους στο ελληνικό τραγούδι πολλών καλλιτεχνών, συνθετών ή ερμηνευτών.

Ο πρώτος δίσκος της σειράς για τη Βίκυ Μοσχολιού εκδόθηκε το 1996 και τέσσερα χρόνια αργότερα ήρθε κι ένα δεύτερο αφιέρωμα με είκοσι τραγούδια από το διάστημα 1962-1970. Τα υπογράφουν γνωστοί συνθέτες του λαϊκού τραγουδιού, όπως: Σταύρος Τζουανάκος, Απόστολος Καλδάρας, Γιώργος Ζαμπέτας, Άκης Πάνου, Γιάννης Καραμπεσίνης, Αντώνης Ρεπάνης, Ζαχαρίας Δελμούζος, Κώστας Παπαδόπουλος, Γιώργος Κατσαρός, Μίμης Πλέσσας και Γιάννης Σπανός. Ανάμεσα στα τραγούδια θα βρούμε και το ανέκδοτο "Μέρα με τη μέρα" του Γιάννη Μαρκόπουλου από μεταγενέστερη ηχογράφηση του 1974, τραγούδι που το έχουμε ακούσει από τη Λιζέτα Νικολάου.

Βίκυ Μοσχολιού: Τραγούδια από τις 45 στροφές (1996)

Η Βίκυ Μοσχολιού (1943-2005) είναι χωρίς αμφιβολία η κορυφαία ελληνίδα ερμηνεύτρια της δεκαετίας του '60 με μεγάλη ωστόσο καριέρα και στις επόμενες δύο δεκαετίες και με συνεργασίες που καλύπτουν ολόκληρο το φάσμα του ελληνικού πενταγράμμου. Με μια μεγάλη εξαίρεση: Δεν κατάφερε ποτέ να συνεργαστεί με τον Μάνο Χατζιδάκι, ο οποίος πάντως επανειλημμένα είχε εκφράσει το θαυμασμό του για το ξεχωριστό φωνητικό της μέταλλο.

Παρόλο που γενικά πιστεύεται ότι ήταν ο Σταύρος Ξαρχάκος που την έβγαλε πρώτος στο τραγούδι το 1964 με το εμβληματικό "Χάθηκε το φεγγάρι" από την ταινία "Λόλα", στην πραγματικότητα το πρώτο της φανέρωμα σημειώθηκε το 1962 με το λαϊκό τραγούδι "Να 'ξερες πόσο πόνεσα" του Σταύρου Τζουανάκου, για ν' ακολουθήσουν κάμποσες άλλες ηχογραφήσεις λαϊκών τραγουδιών, μέχρι να την ανακαλύψουν οι "έντεχνοι" συνθέτες και να διαγράψει από τα μέσα του '60 και μετά μια συγκλονιστική πορεία με ασυναγώνιστο ρεπερτόριο.

Το 1996 από τη Minos-EMI κυκλοφόρησε το πρώτο από τα δύο αφιερώματα της εταιρίας στις σκόρπιες ηχογραφήσεις της Βίκυς Μοσχολιού από δίσκους 45 στροφών στο πλαίσιο της μεγάλης σειράς "Τραγούδια από τις 45 στροφές" συγκεντρώνοντας πολλά άγνωστα τραγούδια, τα οποία δεν είχαν ως τότε εκδοθεί ποτέ σε ψηφιακή μορφή. 

Στο δίσκο περιλήφθηκαν δεκαοκτώ τέτοιες στιγμές που είχαν αρχικά κυκλοφορήσει στο διάστημα 1964-1970, στο περιθώριο της συμμετοχής της ερμηνεύτριας σε μεγάλες δουλειές σημαντικών συνθετών, όπως ο Σταύρος Ξαρχάκος, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Δήμος Μούτσης και άλλοι. Τα υπογράφουν γνωστοί συνθέτες του αυθεντικού λαϊκού τραγουδιού, όπως: Απόστολος Καλδάρας, Γιάννης Καραμπεσίνης, Χρήστος Κολοκοτρώνης, Ζαχαρίας Δελμούζος, Κώστας Παπαδόπουλος, αλλά και του λεγόμενου "έντεχνου" που είχε αρχίσει να κυριαρχεί (Μίμης Πλέσσας, Βαγγέλης Πιτσιλαδής). Με εξαίρεση το υπέροχο "Εγώ θα ζω με τ' όνειρο" του Καλδάρα, όλα τα υπόλοιπα τραγούδια είναι μάλλον άγνωστα. Πάντως όλα ακούγονται με ενδιαφέρον και ίσως για κάποιους να αναριπίζουν μνήμες από τα παλιά...

Σταμάτης Κόκοτας: Τραγούδια από τις 45 στροφές, αρ.2 (2000)

Μετά την πετυχημένη πρώτη ψηφιακή σειρά της Minos-EMI με γενικό τίτλο "Τραγούδια από τις 45 στροφές" που κυκλοφόρησε κατά την τριετία 1996-1998, η εταιρία προχώρησε και στην έκδοση νέας σειράς αφιερωμάτων στα μεγάλα ονόματα του ρεπερτορίου της με τραγούδια που αρχικά είχαν κυκλοφορήσει στις 45 στροφές και δεν είχαν μέχρι τότε εκδοθεί ψηφιακά. Για τα πρωτοκλασάτα μάλιστα ονόματα η σειρά διευρύνθηκε στη συνέχεια ακόμη περισσότερο με τρίτο και τέταρτο αφιέρωμα! Αν δεν κάνω μάλιστα λάθος, ο Μανώλης Αγγελόπουλος και ο Στράτος Διονυσίου έφτασαν μέχρι και 5ο δίσκο!

Το δεύτερο λοιπόν αφιέρωμα στον Σταμάτη Κόκοτα με "Τραγούδια από τις 45 στροφές" έρχεται τρία χρόνια μετά την κυκλοφορία του πρώτου. Περιλαμβάνονται είκοσι ακυκλοφόρητα τραγούδια της περιόδου 1966-1973. Μερικά είναι σε δεύτερη εκτέλεση, όπως τα τέσσερα που φέρουν την υπογραφή του Μάνου Χατζιδάκι, τα οποία ηχογραφήθηκαν σχεδόν ταυτόχρονα από τον Γρηγόρη Μπιθικώτση για το δίσκο "Επιστροφή" (1970). Το τραγούδι "Γαλανομάτα μου" του Σταύρου Ξαρχάκου το ξαναβρίσκουμε με άλλους στίχους και διαφορετικό τίτλο ("Φρύνη") στο δίσκο "Ξαρχάκος+Κόκοτας" (1970). Επίσης το τραγούδι "Οι στρατιώτες" περιέχεται και στον πρώτο μεγάλο δίσκο του Δήμου Μούτση "Κάποιο Καλοκαίρι" (1968). 

Κατά τα λοιπά η συλλογή περιλαμβάνει άγνωστα λίγο πολύ τραγούδια των Βαγγέλη Πιτσιλαδή, Γιώργου Κατσαρού, Γεράσιμου Λαβράνου, Γιώργου Ζαμπέτα, Απόστολου Καλδάρα, Λάκη Καρνέζη, Αντώνη Κατινάρη, Αντώνη Ρεπάνη, Γιώργου Χατζηνάσιου και Γιάννη Σπανού.

Σταμάτης Κόκοτας: Τραγούδια από τις 45 στροφές (1997)

Αθηναίος γέννημα θρέμμα ο Σταμάτης Κόκοτας, ήρθε στον κόσμο πριν από 85 χρόνια. Από τις αρχές του '60 μπήκε στο χώρο του τραγουδιού επαγγελματικά δουλεύοντας σε μια λαϊκή μπάντα στο Παρίσι, ενώ στα μέσα της ίδιας δεκαετίας άρχισε να ηχογραφεί τραγούδια στις 45 στροφές, μέχρι να τον ανακαλύψει ο Σταύρος Ξαρχάκος και να του εμπιστευτεί δυο υπέροχα τραγούδια στο δίσκο "Ένα Μεσημέρι" (1966). 

Η συνέχεια ήταν θριαμβευτική και οι συνεργασίες του με σημαντικούς συνθέτες της εποχής (Απόστολος Καλδάρας, Γιώργος Ζαμπέτας, Δήμος Μούτσης, Γιάννης Σπανός, Γιώργος Χατζηνάσιος κ.ά.) τον εκτόξευσαν στην κορυφή της δημοφιλίας με δεκάδες κοσμαγάπητες επιτυχίες.

Η συλλογή που σας παρουσιάζω ανήκει στη χρυσή εποχή της ψηφιακής δισκογραφίας, όταν η εταιρία Minos-EMI λάνσαρε τη θαυμάσια σειρά υπό το γενικό τίτλο "Τραγούδια από τις 45 Στροφές", με ακυκλοφόρητο κατά κανόνα υλικό από το θησαυροφυλάκιο των 45 στροφών. 

Εδώ λοιπόν βρίσκουμε συγκεντρωμένα δεκαέξι "δεύτερα" τραγούδια του Σταμάτη Κόκοτα, όλα από 45άρια, ηχογραφημένα στο διάστημα 1965-1972. Το παλιότερο ("Ψιλή βροχή στα μάτια σου") είναι του Βασίλη Τσιτσάνη. Επιτυχία σημείωσαν κυρίως τα τραγούδια "Πρώτη μου φορά αγαπάω" του Απόστολου Καλδάρα, "Μια Δευτέρα, μια Τρίτη" του Γιάννη Σπανού και "Μελισσάκι" του Αντώνη Ρεπάνη. Αξιοπρόσεκτο το τραγουδάκι "Φανή" του Δήμου Μούτση με τους παιγνιώδεις στίχους του Νίκου Γκάτσου, καθώς και μια ...ροκ απόπειρα του Γρηγόρη Μπιθικώτση με το "Λαβ Στόρι"! Τα υπόλοιπα τραγούδια υπογράφουν οι: Γιώργος Ζαμπέτας, Βαγγέλης Πιτσιλαδής, Λάκης Καρνέζης και Αντώνης Κατινάρης.

Μαρινέλλα: Τραγούδια από τις 45 στροφές (1997)

Παρόλο που εμφανίστηκε στο προσκήνιο ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του '50, ενώ από το 1958 συνδέθηκε στενά με τον μεγάλο βάρδο του λαϊκού μας τραγουδιού Στέλιο Καζαντζίδη, τα πρώτα σποραδικά τραγούδια που ερμήνευσε η Μαρινέλλα μόνη της, χωρίς την βαριά παρουσία του Καζαντζίδη, χρονολογούνται κάπου στις αρχές προς τα μέσα της επόμενης δεκαετίας και ανήκουν στο ρεπερτόριο της Odeon (από την οποία το 1968 προέκυψε η Minos). Οι ηχογραφήσεις αυτές πυκνώνουν σιγά σιγά κατά τη διετία 1965-1966, ενώ από το 1967, όταν πια το λαοφιλέστατο ζευγάρι θα έχει χωρίσει, η Μαρινέλλα περνάει στους κόλπους της Philips κι από κει και πέρα η προσωπική της καριέρα απογειώνεται. 

Το 1978 η Minos είχε εκδώσει ένα πρώτο αφιέρωμα στις πρώιμες ηχογραφήσεις της Μαρινέλλας, ενώ το 1997 η ίδια εταιρία, στο πλαίσιο της μεγάλης σειράς "Τραγούδια από τις 45 στροφές", εξέδωσε μια συμπληρωματική, θα λέγαμε, και πολύ ενδιαφέρουσα συλλογή με δεκαέξι σκόρπια τραγούδια της μεγάλης ερμηνεύτριας από δισκάκια 45 στροφών της περιόδου 1961-1966. Τραγούδια καθαρά λαϊκού ύφους γραμμένα από τους μαστόρους του είδους, όπως ο Απόστολος Καλδάρας, ο Μπάμπης Μπακάλης, ο Βασίλης Βασιλειάδης, ο Θόδωρος Δερβενιώτης, αλλά και ο Γιώργος Κατσαρός που υπήρξε στο ξεκίνημά της ο πρώτος της μέντορας, πριν αναλάβει αυτόν το ρόλο πολύ αποτελεσματικότερα ο Γιώργος Ζαμπέτας. 

Μερικά απ' αυτά τα τραγούδια ακούστηκαν πολύ στον καιρό τους, όπως το "Σ' αγάπησα και πόνεσα" και το "Είμαστε αδέρφια". Υπάρχουν επίσης σε δεύτερη εκτέλεση και δύο πασίγνωστα κινηματογραφικά τραγούδια του Γιώργου Ζαμπέτα που τα ξέρουμε πιο πολύ από τη φωνή της Αλίκης Βουγιουκλάκη ("Είναι το στρώμα μου μονό", "Η Κυριακή"). Η συλλογή κλείνει μ' έναν πολύ ενδιαφέροντα επίλογο, το όμορφο τραγούδι "Φτωχόπαιδο" του Σπήλιου Μεντή σε στίχους του Γιάννη Ρίτσου, γνωστό περισσότερο από την πρώτη εκτέλεση με τη Γιοβάννα (το ερμήνευσε αργότερα και η Κλειώ Δενάρδου), εδώ δοσμένο σε καθαρό λαϊκό χρώμα.

Μαίρη Λω: Τραγούδια από τις 45 στροφές (1997)

Η Μαίρη Λω, κατά κόσμον Μαρία Μαντωνανάκη, γεννήθηκε στον Πειραιά το 1930, εν ζωή ακόμα, σύζυγος του "ελαφρού" συνθέτη Νίκυ Γιάκοβλεφ, τραγούδια του οποίου ερμήνευσε κυρίως στην εικοσάχρονη καριέρα της. Υπέροχη φωνή που έχει αποτυπωθεί ανεξίτηλα στα μύχια της συλλογικής μας ευαισθησίας με την αξεπέραστη ερμηνεία της στο αγέραστο αριστούργημα του Μάνου Χατζιδάκι "Μην τον ρωτάς τον ουρανό" (1959).

Στη δισκογραφία πρωτοεμφανίστηκε λίγο μετά τον πόλεμο, ενώ η πρώτη της επιτυχία σημειώθηκε το 1948 με το κινηματογραφικό τραγούδι "Καπετάνιε, καπετάνιε, χαμογέλα" από την ταινία "Άννα Ροδίτη". Το 1960 κέρδισε το 3ο βραβείο στο δεύτερο Φεστιβάλ Τραγουδιού της Αθήνας (λίγο πριν μεταφερθεί στη Θεσσαλονίκη) με το τρυφερό "Καλή αντάμωση" του Νίκυ Γιάκοβλεφ.

Το αφιέρωμα της Columbia στη Μαίρη Λω από τη μεγάλη σειρά "Τραγούδια από τις 45 στροφές" εκδόθηκε το 1997 και περιλαμβάνει δεκαοκτώ σκόρπια και σχεδόν ξεχασμένα τραγούδια της αγαπημένης ερμηνεύτριας από δίσκους 45 στροφών της διετίας 1961-1962, τα περισσότερα σε μουσική του Νίκυ Γιάκοβλεφ μαζί με συνθέσεις του Ανδρέα Χατζηαποστόλου και του Γιώργου Μαλλίδη, αλλά παραδόξως χωρίς το αριστούργημα του Μάνου Χατζιδάκι.

Δημήτρης Ευσταθίου: Τραγούδια από τις 45 στροφές (1996)

Ο Δημήτρης Ευσταθίου (1923-1996) ήταν ένας τραγουδιστής του ρεμπέτικου και λαϊκού τραγουδιού με πολύ ιδιαίτερο φωνητικό χρωματισμό. Στο πάλκο πρωτοεμφανίστηκε το 1950, αλλά στη δισκογραφία μόλις το 1964 με το τραγούδι "Μπεγλέρι και μαχαίρι", για να ακολουθήσουν τα επόμενα χρόνια πολλές ηχογραφήσεις στις 45 στροφές, ενώ η μεγάλη του στιγμή ήρθε όταν ηχογράφησε δυο όμορφα "έντεχνα" χασάπικα του Μάνου Λοΐζου ("Ένας πλάι στον άλλο", "Η δουλειά κάνει τους άντρες"), από τα οποία μάλιστα το δεύτερο εντάχθηκε και στο δίσκο "Ο σταθμός" (1968) του συνθέτη και τα οποία έκαναν ευρύτερα γνωστό τον τραγουδιστή. 

Από τις πολυάριθμες σκόρπιες ηχογραφήσεις του σημαντική επιτυχία σημείωσε το ορθόδοξο χασάπικο "Στου Χαροκόπου και στην Καλλιθέα" του Βασίλη Βασιλειάδη.

Το αφιέρωμα της Columbia στο πλαίσιο της μεγάλης σειράς "Τραγούδια από τις 45 στροφές" που εκδόθηκε το 1996 περιλαμβάνει είκοσι σκόρπιες ηχογραφήσεις του Δημήτρη Ευσταθίου από τη δεκαετία του '60 με συνθέσεις των Μάρκου Βαμβακάρη, Βασίλη Τσιτσάνη, Κώστα Καπλάνη, Θόδωρου Δερβενιώτη, Μπάμπη Μπακάλη, Γιώργου Μπουφλουζέλη και Βασίλη Βασιλειάδη, μαζί φυσικά με τα δυο τραγούδια του Μάνου Λοΐζου.

Στις δεύτερες φωνές ακούγονται η Λίτσα Διαμάντη, ο Μάνος Παπαδάκης, η Χαρούλα Λαμπράκη, η Ρένα Βιολάντη και άλλοι.

Τζένη Βάνου: Τραγούδια από τις 45 στροφές (1997)

Για τη σπουδαία ερμηνεύτρια του ελαφρού και ελαφρολαϊκού τραγουδιού Τζένη Βάνου τα έχουμε ήδη πει αρκετές φορές μέσα από την προσωπική δισκογραφία της στα χρόνια του '70, αν και η φωνητική της ακμή μάλλον θα πρέπει να εντοπιστεί στα πρώτα της χρόνια και κυρίως στο πρώτο μισό της δεκαετίας του '60, όταν έχτισε ένα θαυμάσιο ρεπερτόριο στο χώρο του ελαφρού τραγουδιού στην όψιμη φάση του πλάι σε αρχιμάστορες του είδους, όπως ο Κώστας Γιαννίδης, ο Γιώργος Μουζάκης, ο Κώστας Καπνίσης, ο Αργύρης Κουνάδης, ο Ζακ Ιακωβίδης, ο Κώστας Κλάββας, ο Σπήλιος Μεντής και κυρίως ο Μίμης Πλέσσας που στάθηκε και ο μεγάλος της μέντορας για πολλά χρόνια.

Από εκείνα τα πρώτα της βήματα λοιπόν, τότε που ηχογραφούσε τραγούδια για τις 45 στροφές, προέρχεται το υλικό που συγκεντρώθηκε από την Columbia στη συγκεκριμένη συλλογή από τη μεγάλη σειρά "Τραγούδια από τις 45 στροφές". Έχουν καταγραφεί δεκαέξι λιγότερο γνωστά ή και εντελώς άγνωστα τραγούδια του ελαφρού ρεπερτορίου ηχογραφημένα στο διάστημα 1961-1964 που γράφτηκαν από τους συνθέτες Γιώργο Μουζάκη, Μίμη Πλέσσα, Ζακ Ιακωβίδη και Γιώργο Μαλλίδη. Κύριο χαρακτηριστικό τους η έντονη μελωδική γραμμή και οι χαρούμενοι ρυθμοί σε ύφος λάτιν ή τζαζ.

Τα τραγούδια αυτά δεν είναι από τα γνωστά της ερμηνεύτριας, αρκετά ακούγονται πολύ ευχάριστα, αλλά και κάμποσα μετά βίας στέκονται σε ένα αξιοπρεπές επίπεδο κι αυτό χάρις κυρίως στην εξαιρετική ερμηνεία της υπέροχης Τζένης Βάνου που τα υπερασπίζεται φιλότιμα και τελικά τα διασώζει, έστω κι αν τελικά ο αδυσώπητος χρόνος τα έχει καταδικάσει στη λήθη. Το πρόβλημα κυρίως εντοπίζεται στους στίχους που στις περισσότερες περιπτώσεις είναι παιδαριώδεις, έστω κι αν φιγουράρουν οι υπογραφές ενός Κώστα Πρετεντέρη ή ενός Θάνου Σοφού. Βεβαίως αυτό δεν είναι απόλυτο, καθώς υπάρχουν φωτεινές εξαιρέσεις, όπως το θαυμάσιο "Τις νύχτες μου μετρώ" του Μίμη Πλέσσα σε στίχους του Κώστα Κινδύνη, τραγούδι ηχογραφημένο το 1964, το μοναδικό με μπουζούκι στην ορχήστρα δείχνοντας κατά κάποιο τρόπο το δρόμο που επρόκειτο στη συνέχεια να ακολουθήσει ο σπουδαίος συνθέτης.

Βασίλης Δημητρίου: Ω, τι κόσμος, μπαμπά! (1974)

Ο Βασίλης Δημητρίου ήταν ένας εξαιρετικά προικισμένος συνθέτης τραγουδιών της γενιάς του '70 κι ένας από τους εκλεκτότερους μελωδιστές του ελληνικού πενταγράμμου. Ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του '60 μέσα από τις τάξεις του λεγόμενου Νέου Κύματος. Ο Γιώργος Μαρίνος ερμήνευσε τα δυο πρώτα του τραγούδια σε δισκάκι 45 στροφών που κυκλοφόρησε το 1968 («Άσ’ την καρδιά σου», «Μαύρα πουλιά»), ενώ αμέσως μετά συνεργάστηκε με την Καίτη Χωματά («Δυο φιλιά»), για να ακολουθήσουν αρκετά σκόρπια τραγούδια στις 45 στροφές με τον Μανώλη Μητσιά, τη Δήμητρα Γαλάνη, τον Στράτο Διονυσίου, τον Γιάννη Καλατζή, την Αφροδίτη Μάνου και άλλους. Στη συνέχεια ασχολήθηκε συστηματικά με τη μουσική επένδυση θεατρικών παραγωγών κλασικού και σύγχρονου ρεπερτορίου, ενώ τα τελευταία χρόνια της ζωής του διακρίθηκε ιδιαίτερα για τις όμορφες μουσικές του συνθέσεις για πολυάριθμες τηλεοπτικές παραγωγές.

Το 1974 κυκλοφόρησε ο πρώτος μεγάλος δίσκος του στις 33 στροφές με τον παιγνιώδη τίτλο "Ω! Τι κόσμος, μπαμπά". Ο τίτλος προήλθε από το ομώνυμο θεατρικό έργο του Κώστα Μουρσελά, ο οποίος έγραψε και τους στίχους στο συγκεκριμένο τραγούδι. Συνολικά ο δίσκος περιλαμβάνει 12 τραγούδια, ενώ ως επίλογο έχει ένα οργανικό θέμα βασισμένο στη μελωδία του τραγουδιού "Χασάπικο". Παρόλο που η μελωδική γραφή του συνθέτη περιορίζεται ουσιαστικά στις δύο βασικές συγχορδίες (Ι και V) της μουσικής κλίμακας, το αποτέλεσμα είναι μια σειρά πολύ όμορφα τραγούδια που ηχούν ακόμα πιο συναρπαστικά με την ιδιαίτερα προσεγμένη και εκλεπτυσμένη ενορχήστρωση. Αν και πρόκειται για λαϊκά τραγούδια, ο ρόλος του μπουζουκιού είναι εμφανώς δευτερεύων, ενώ πρωταγωνιστούν πολλά άλλα έγχορδα και ξύλινα πνευστά, που ασκούν αναμφισβήτητη γοητεία ως άκουσμα.

Τους στίχους των τραγουδιών υπογράφουν αρκετοί αξιόλογοι στιχουργοί της εποχής, όπως οι παλαίμαχοι Άκος Δασκαλόπουλος και Μάνος Ελευθερίου, καθώς και η Βαρβάρα Τσιμπούλη, αλλά κι ένας "άγνωστος" στιχουργός ονόματι Νίκος Γεωργίου, που όμως δεν είναι άλλος από τον μέγιστο Νίκο Γκάτσο, ο οποίος εμφανίστηκε εδώ με ψευδώνυμο, γιατί ανήκε στην αντίπαλη δισκογραφική δυναστεία της Columbia.

Γιάννης Καλατζής: Τραγούδια από τις 45 στροφές (1996)

Τον χάσαμε το καλοκαίρι του 2017. Ήταν από τους πιο αγαπημένους τραγουδιστές της δεκαετίας του '70. Η σύντομη καριέρα του Γιάννη Καλατζή συμπίπτει σχεδόν με τα χρόνια της Επταετίας! Μετά τη μεταπολίτευση πήρε την κατηφόρα, έπεσε στα χέρια του Καρβέλα και την κοπάνησε για τη ...Χονολουλού!

Γνωστά πράγματα: Τραγούδησε μερικούς από τους καλύτερους Έλληνες συνθέτες τραγουδιών, όπως ο Μάνος Λοΐζος κι Σταύρος Κουγιουμτζής. Γνώρισε την καθολική αποδοχή μέσα από τα μεγάλα σουξέ που του έγραψε ο Γιώργος Κατσαρός ("Επιπόλαιος", "Κυρά Γιώργαινα", "Ο Σταμούλης ο λοχίας"). Τραγούδησε και Καλδάρα και Μητσάκη και Δερβενιώτη και Σέμπο και Πλέσσα και Σπανό και Δημητρίου. Όλα αυτά συμπυκνωμένα σχεδόν σε μια πενταετία. Μόνο ο Πουλόπουλος μπορεί να συγκριθεί μαζί του στην παραγωγή τόσο μεγάλων σουξέ σε τόσο σύντομο διάστημα.

Από το 1968 που εντάχθηκε στο δυναμικό της Minos, μέχρι το 1981 ηχογράφησε συνολικά δέκα προσωπικούς δίσκους, σχεδόν ένα κάθε χρόνο, ενώ παράλληλα συμμετείχε σε πολύ σημαντικές δουλειές των παραπάνω συνθετών. Οι καλύτερες συμμετοχές του περιέχονται στους δίσκους: "Ο σταθμός" του Μάνου Λοΐζου (1968), "Θαλασσογραφίες" του Μάνου Λοΐζου (1970), "Όταν ανθίζουν πασχαλιές" του Σταύρου Κουγιουμτζή (1971), "Ο Σταμούλης ο λοχίας" (1971) του Γιώργου Κατσαρού, "Να 'χαμε, τι να 'χαμε" του Μάνου Λοΐζου (1972), "Δεκατρείς περιπτώσεις" του Γιώργου Κατσαρού (1974), "Οδός Αριστοτέλους" του Γιάννη Σπανού (1974), "Ω, τι κόσμος μπαμπά" του Βασίλη Δημητρίου (1974).

Στο περιθώριο όλων αυτών των δίσκων κυκλοφόρησαν και κάμποσα τραγούδια σε δισκάκια 45 στροφών που δεν περιλήφθηκαν ποτέ σε μεγάλους δίσκους. Μερικά από αυτά τα 45άρια συγκέντρωσε η Minos το 1996 και τα κυκλοφόρησε στην πολύ ενδιαφέρουσα συλλογή που σας παρουσιάζω. Περιέχονται συνολικά 18 τραγούδια, τα περισσότερα άγνωστα ή ελάχιστα ακουσμένα, ηχογραφημένα στο διάστημα 1969-1973. Τα υπογράφουν γνωστοί λαϊκοί συνθέτες, όπως ο Απόστολος Καλδάρας, ο Γιώργος Μητσάκης, ο Θόδωρος Δερβενιώτης, ο Χάρης Λυμπερόπουλος, ο Γιώργος Κατσαρός και ο Λυκούργος Μαρκέας. 

Antonio Chincoa, Κώστας Καρυωτάκης: Τραγούδια του έρωτα και του θανάτου (2007)

Ο Antonio Chincoa είναι ένας σύγχρονος τραγουδοποιός ισπανικής καταγωγής που ζει στην Ελλάδα, χωρίς πάντως να γνωρίζω περισσότερα πράγματα για την περίπτωσή του, πέρα από μια πολύ ενδιαφέρουσα συνθετική του εργασία πάνω στον ποιητή Κώστα Καρυωτάκη (1896-1928).

Το 2007 λοιπόν από την culturmusic.gr σε διανομή από την εταιρία Καθρέφτης κυκλοφόρησε ο κύκλος μελοποιημένων ποιημάτων "Τραγούδια του έρωτα και του θανάτου". Θυμάμαι μάλιστα όταν πρωτοείδα εκείνο τον καιρό τον συγκεκριμένο τίτλο με το όνομα του άγνωστου συνθέτη, η πρώτη μου σκέψη πήγε στον μεγάλο Ισπανό ποιητή Federico Garcia Lorca, με το εμβληματικό και τόσο δημοφιλές στην Ελλάδα έργο του οποίου θα ήταν απόλυτα ταιριαστός ένας τέτοιος τίτλος τραγουδιών*. Ωστόσο εδώ έχουμε να κάνουμε με τον Έλληνα ποιητή της πρώτης μεσοπολεμικής περιόδου Κώστα Καρυωτάκη, τον σπουδαίο αυτό δημιουργό που όλο το έργο του ήταν συνυφασμένο με τον ανεκπλήρωτο έρωτα και την έμμονη ιδέα του θανάτου.

Ο Antonio Chincoa λοιπόν συνέθεσε εννέα όμορφες μπαλάντες με λυρικά χρώματα και ισπανικές πινελιές με βασικό όργανο την κιθάρα και λιτή οργανική συνοδεία που επιμελήθηκε ο Τάσος Καλαϊτζής. Ο ίδιος ο συνθέτης ερμηνεύει με ευαισθησία τα τραγούδια του στην ελληνική γλώσσα. 

Όμορφη δουλειά που κοσμείται από ζωγραφικούς πίνακες της Margarita Barros. Πέρασε εντελώς απαρατήρητη, αλλά αξίζει τον κόπο να την προσέξουμε.

Μίκης Θεοδωράκης: Κώστας Καρυωτάκης, όπερα (1992)

Εκτός από τον κύκλο τραγουδιών σε ποίηση Κώστα Καρυωτάκη (1984) ο Μίκης Θεοδωράκης εργάστηκε πάνω στο έργο του ποιητή συνθέτοντας τρία χρόνια αργότερα την όπερα "Κώστας Καρυωτάκης" με υπότιτλο "Οι μεταμορφώσεις του Διόνυσου" που πρωτοπαίχθηκε το 1987 και ηχογραφήθηκε ζωντανά από παράσταση στο Ηρώδειο που προέκυψε από μια εκδήλωση διαμαρτυρίας των εργαζομένων στην Εθνική Λυρική Σκηνή, ενώ ο δίσκος εκδόθηκε το 1992 από τον Σείριο.

Το έργο είναι μοιρασμένο σε δύο πράξεις και βασίζεται σε λιμπρέτο του Μίκη Θεοδωράκη που διανθίζεται με ποιήματα του Κώστα Καρυωτάκη, αλλά και του Κώστα Βάρναλη. Μάλιστα το λιμπρέτο εκδόθηκε σε βιβλίο το 1987 από τις εκδόσεις Κέδρος. Ο συνθέτης χαρακτήρισε το έργο ως "ένα εγχειρίδιο πατριδογνωσίας, έναν καθρέφτη όπου κάθε συνειδητός Έλληνας μπορεί να δει το πρόσωπό του, την ιστορία του, και συγχρόνως αποτελεί μια διατριβή κατά της μοναρχίας και των μέσων ενημέρωσης".

Στους βασικούς ρόλους συμμετέχουν οι: Διονύσης Τρούσσας ως ποιητής, ο Φραγκίσκος Βουτσίνος ως Διόνυσος και η Μαρία Μαρκέτου ως Ρωμιοσύνη. Συμμετέχουν επίσης η Χορωδία και η Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Τη χορωδία διευθύνει η Φανή Παλαμίδη και την ορχήστρα ο Λουκάς Καρυτινός.

Γράφει για την όπερα ο Gail Holst-Warhaft: 

"...Ανάμεσα στα 1984 και 1986 ο Θεοδωράκης είχε ήδη γράψει την όπερα «Κώστας Καρυωτάκης ή οι Μεταμορφώσεις του Διονύσου». Πρόκειται για ένα έργο που χαρακτηρίζεται ως «όπερα μπούφα» και βασίζεται στη ζωή και στο θάνατο του ποιητή. Ο Θεοδωράκης την εμπνεύστηκε από την αηδία που ένιωθε για τη σύγχρονη κυβερνητική πολιτική. Στον «Καρυωτάκη», στην πραγματικότητα, ο συνθέτης έβαλε μέσα σ’ ένα πλαίσιο πικρής σάτιρας λυρικά στοιχεία. Το αποτέλεσμα είναι μια σκόπιμα γκροτέσκα, μαύρη κωμωδία, ένας μπρεχτικός εφιάλτης, από τον οποίο κανείς δεν μπορεί να γλιτώσει την κριτική και ο αυτόχειρας ποιητής θεωρεί τους πάντες υπεύθυνους όχι μόνο για το θάνατό του αλλά και για το θάνατο του έθνους του. Η όπερα «Κώστας Καρυωτάκης» είναι ένα σχόλιο του συνθέτη για τη δεκαετία του ’80. Πιστεύει ότι και αυτή η δεκαετία είναι άλλη μια περίοδος στιγματισμένη από την κατάχρηση της εξουσίας σε μια χώρα που στην ιστορική πορεία της έχει καταδυναστευτεί από ξένους και ντόπιους..."

Σημειώνει ο Μίκης Θεοδωράκης:

Μίκης Θεοδωράκης, Βασίλης Παπακωνσταντίνου: Καρυωτάκης (1984)

Ο Κώστας Καρυωτάκης (1896-1928) ανήκει στους μείζονες νεότερους ποιητές μας και ηγεμονική μορφή της λεγόμενης γενιάς του '20 ή γενιάς του πεσιμισμού που αναπτύχθηκε στο πλαίσο του πρώτου παγκόσμιου πολέμου, λίγο πριν πάρει τη σκυτάλη η ακμαία γενιά του '30.

Ο Καρυωτάκης κατατάσσεται χωρίς αμφιβολία στους πλέον μελοποιημένους Έλληνες ποιητές, ιδιαίτερα στο πεδίο του απλού τραγουδιού, όπου καταγράφονται αμέτρητες μελοποιήσεις είτε σε μορφή αυτοτελών κύκλων, είτε με σκόρπια τραγούδια διάσπαρτα σε δεκάδες δίσκους διαφόρων καλλιτεχνών. Πρώτος ο Νίκος Μαμαγκάκης μας σύστησε τον ποιητή με δυο τραγούδια ("Ο Μιχαλιός", "Αλαργινό καράβι") από δίσκους 45 στροφών του 1961. Ακολούθησαν σποραδικές μελοποιήσεις από σημαντικούς συνθέτες, όπως ο Μίμης Πλέσσας, ο Γιάννης Σπανός, ο Θανάσης Γκαϊφύλιας, ο Δήμος Μούτσης και ο Λουκάς Θάνου, ώσπου το 1982 κυκλοφόρησε ο πρώτος ολοκληρωμένος κύκλος τραγουδιών αποκλειστικά με ποιήματα του Καρυωτάκη, το υπέροχο άλμπουμ "13 Τραγούδια" της Λένας Πλάτωνος. Ακολούθησε ένας δεύτερος ολοκληρωμένος κύκλος με μουσική του Μίκη Θεοδωράκη το 1984 και δέκα χρόνια αργότερα τα "Νηπενθή" του Κώστα Τελάκη, ενώ ήδη ο ποιητής είχε κατακλύσει την ελληνική δισκογραφία με μελοποιημένα ποιήματά του από ένα απίστευτο χείμαρρο τραγουδιών με πολύ ετερόκλητες υπογραφές από όλα τα μουσικά ρεύματα. Ιδού τα ονόματα: Αντώνης Πελακάνος, Photis και Angelique Ionatos, Κώστας Σφυρίδης, Παναγιώτης Ασβεστάς, Δημήτρης Παπαδημητρίου, Νότης Μαυρουδής, Χάρης Παπαδόπουλος, Υπόγεια Ρεύματα, Χαΐνηδες, Διάφνα Κρίνα, Μωρά στη Φωτιά, Έβενος, Μανόλης Γαλιάτσος, Νίκος Ξυδάκης, Δημήτρης Μαραμής, Γιάννης Παντελής, Osmosis, Κώστας Κριτσωτάκης, Χάρης Βρόντος, Κώστας Άγας, Antonio Chincoa, Μαρία Βουμβάκη, Φίλιππος Περιστέρης, Σοφία Καραγιάννη, Λεωνίδας Κανάρης, Θανάσης Μωραΐτης, Δημήτρης Τσιακνάκης, Κώστας Λειβαδάς! Και η μελωδική αυτή καταιγίδα συνεχίζεται...

Όταν το 1984 ο Μίκης Θεοδωράκης ετοίμασε τη δική του προσέγγιση στον ποιητή, είχαν προηγηθεί μερικές πανέμορφες μελοποιήσεις, αλλά κυρίως η ξεχωριστή δουλειά της Λένας Πλάτωνος, που έδιναν ένα στίγμα της ευαισθησίας του ποιητή. Ο Μίκης όμως, λες τα αγνόησε επιδεικτικά όλα αυτά, κατέθεσε έναν κύκλο τραγουδιών αποβάλλοντας τελείως κάθε ίχνος συναισθηματισμού στήνοντας ένα σκληρό ηχητικό τοπίο με ηλεκτρικά χρώματα και μελωδίες ζορισμένες έως κακόηχες με την ενορχηστρωτική επιμέλεια του Κώστα Γανωσέλη! Ίσως έτσι αντιλαμβανόταν το βάθος του ποιητικού λόγου που πάντα κατέληγε στην ιδέα του θανάτου.

Γιάννης Ζουγανέλης & Βασίλης Παπακωνσταντίνου: Ατρείδες (1980)

Το 1980 από τη Minos κυκλοφόρησε ένας εξαιρετικά ενδιαφέρων δίσκος με μουσική του Γιάννη Ζουγανέλη για την παράσταση "Ατρείδες" που ανέβηκε τον Σεπτέμβρη του 1979 από το Θέατρο Έρευνας σε σκηνοθεσία του Δημήτρη Ποταμίτη.

Επρόκειτο για ένα κείμενο του Κ.Χ. Μύρη βασισμένο στον μυκηναϊκό μυθολογικό κύκλο και ειδικότερα στο μύθο των Ατρειδών σε μια μορφή διακειμενική με υλικό αντλημένο από τα σωζόμενα κείμενα των τριών τραγικών ποιητών που έχουν κοινή αναφορά στο συγκεκριμένο θέμα. Ειδικότερα, χρησιμοποιήθηκαν αποσπάσματα από την τριλογία "Ορέστεια" του Αισχύλου, από την "Ηλέκτρα" του Σοφοκλή, από τις δυο "Ιφιγένειες" και τον "Ορέστη" του Ευριπίδη. Το έργο ήταν διαρθρωμένο σε πεζά μέρη (επεισόδια) και εμβόλιμα χορικά, τα οποία μελοποίησε ο συνθέτης.

Ερμηνευτής του έργου ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου, ο οποίος εκείνη την εποχή έψαχνε ακόμη τον προσανατολισμό του έχοντας ήδη καταθέσει τέσσερις προσωπικούς δίσκους ("Τα αγροτικά", "Της εξορίας", "Βασίλης Παπακωνσταντίνου", "Αρμενία"), αλλά και κάποιες ηχηρές συμμετοχές ("Προδομένος λαός", "Ο εχθρός λαός", "Τραγούδια του δρόμου", "Ο Σταυρός του Νότου"). Με τον Ζουγανέλη ο τραγουδιστής θα συνεχίσει να συνεργάζεται και τα επόμενα χρόνια.

Να σημειώσω ότι η συγκεκριμένη θεατρική παράσταση μεταδόθηκε και από τη σειρά της ΕΡΤ Το Θέατρο της Δευτέρας και διανεμήθηκε σε μορφή dvd από το περιοδικό Ραδιοτηλεόραση.

Βασίλης Παπακωνσταντίνου: Αρμενία (1979)

Ο δίσκος "Αρμενία" που εκδόθηκε από τη Minos το 1979, τέταρτος κατά σειρά προσωπικός δίσκος του Βασίλη Παπακωνσταντίνου, περιλαμβάνει ένδεκα επαναστατικά παραδοσιακά τραγούδια της Αρμενίας εμπνευσμένα από τους αγώνες των αρμένιων ανταρτών, των περίφημων φενταΐ, που πάλευαν για την απελευθέρωση του πολύπαθου λαού τους από τον τούρκικο ζυγό. 

Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος απέδωσε στα ελληνικά τους στίχους με αρκετά ελεύθερο τρόπο και δίχως ιδιαίτερη μέριμνα για τις σωστές ρίμες, όπως μας έχει συνηθίσει σε άλλες μεταφραστικές δουλειές του (Λόρκα, Νερούδα κλπ).

Το δίσκο ενορχήστρωσε και διηύθυνε ο αρμενικής καταγωγής συνθέτης και μαέστρος Τζικ Νακασιάν σε ένα ύφος θεοδωρακικής ορχηστρικής αισθητικής. 

Ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου μας έδωσε ερμηνείες με πλεόνασμα πάθους που για την εποχή τους ήταν απόλυτα ταιριαστές με το γενικότερο κλίμα του μεταπολιτευτικού τραγουδιού, αλλά σήμερα μάλλον ηχούν υπερβολικές και ξεπερασμένες. Έτσι κι αλλιώς ο δίσκος αυτός αποτελεί μια ηχηρή παρένθεση στη δισκογραφία του ερμηνευτή σε μια εποχή που ακόμη αναζητούσε το προσωπικό ερμηνευτικό του στίγμα.

Γράφει ο παραγωγός του δίσκου Χάρης Τσακματσιάν:

Βασίλης Παπακωνσταντίνου: Ομώνυμο (1978)

Αν και είχαν προηγηθεί οι δίσκοι "Τα Αγροτικά" (1975) του Θωμά Μπακαλάκου και "Της Εξορίας" (1976) του Μίκη Θεοδωράκη, ουσιαστικά αυτός εδώ είναι ο πρώτος καθαρά προσωπικός δίσκος του Βασίλη Παπακωνσταντίνου, με την έννοια τουλάχιστον της πολυσυλλεκτικότητας των συνθετών, αλλά και του μουσικού ύφους.

Βέβαια δεν μπορούμε να πούμε ακριβώς ότι ο συγκεκριμένος δίσκος έχει διαμορφωμένο ακόμη το γνωστό ύφος του τραγουδιστή, αυτό που τον έκανε δημοφιλέστατο στις επόμενες δεκαετίες και τον καθιέρωσε ως τον κατεξοχήν ρόκερ του ελληνικού τραγουδιού (έστω κι αν αυτός ο χαρακτηρισμός δικαίως αμφισβητείται συχνά από πολλούς μουσικόφιλους). Αντίθετα, ο δίσκος αποτελεί κατά κάποιο τρόπο τον απόηχο των πρώτων δικσογραφικών εμφανίσεων του Παπακωνσταντίνου, ενώ εμπεριέχει σε σπερματική μάλλον μορφή τα στοιχεία που θα τον οδηγήσουν στο μετέπειτα πρόσωπό του. Κι εδώ που τα λέμε, δε γίνεται ροκ με ...τον Βαρδή!

Τη μερίδα του λέοντος στη σύνθεση των τραγουδιών αυτού του δίσκου καταλαμβάνει ο Αντώνης Βαρδής. Νέος και ανερχόμενος τότε συνθέτης, είχε γίνει γνωστός κυρίως από τα τραγούδια που έγραψε την ίδια χρονιά για το δίσκο "Οι Μάηδες οι ήλιοι μου" του Γιώργου Νταλάρα. Εδώ έχει γράψει έξι τραγούδια, από τα οποία ξεχωρίζω το πρώτο ("Με τον Μπομπ Ντίλαν"), που ήταν από τα αγαπημένα μου όταν φαντάρος το άκουγα λαθραία στη σκοπιά με το ραδιοφωνάκι, και το "Φεύγουν καράβια", που ήταν η επιτυχία του δίσκου. Οι στίχοι γράφτηκαν από τον Πάνο Φαλάρα.

Μίκης Θεοδωράκης, Βασίλης Παπακωνσταντίνου: Της εξορίας... (1976)

Έχοντας ήδη συνεργαστεί με τον καινούργιο τότε τραγουδιστή Βασίλη Παπακωνσταντίνου σε δύο προηγούμενες δισκογραφικές του καταθέσεις ("Προδομένος Λαός", 1974, "Ο Εχθρός Λαός", 1975) ο Μίκης Θεοδωράκης αποφάσισε να του εμπιστευτεί τον ολοκληρωμένο κύκλο "Της Εξορίας" που κυκλοφόρησε το 1976. 

Στην πραγματικότητα ο συγκεκριμένος κύκλος αποτελεί μια συλλογή σκόρπιων συνθέσεων που χρονολογούνται σε διάστημα πάνω από 30 χρόνων (1943-1975). Τα περισσότερα πάντως γράφτηκαν στη διετία 1973-1975. Πρόκειται για τραγούδια που κλείνουνε μέσα τους όλη την τραγική εμπειρία του τόπου από τα χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου μέχρι την πτώση του δικτατορικού καθεστώτος περιγράφοντας με αδρά χρώματα τις σκληρές περιπέτειες των εξορίστων. Ωστόσο μέσα από τη σκοτεινή αυτή ατμόσφαιρα αναβλύζουν σημάδια αισιοδοξίας για ένα καλύτερο μέλλον.

Ο συνθέτης συνεργάστηκε με γνώριμους ποιητές και συνοδοιπόρους του στην πολυκύμαντη προσωπική του διαδρομή, όπως ο Μανόλης Αναγνωστάκης, ο Γιάννης Νεγρεπόντης, ο Τάσος Λειβαδίτης και ο Πάνος Λαμψίδης. Ο ίδιος ο Μίκης έγραψε τους στίχους σε τρία τραγούδια, ανάμεσα στα οποία και η συγκινητική ελεγεία για τον αγωνιστή Σωτήρη Πέτρουλα (1943-1965). Η ερμηνεία του Βασίλη Παπακωνσταντίνου είναι απόλυτα εναρμονισμένη με το ύφος και το κλίμα των τραγουδιών.

Ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου στα "Αγροτικά" του Θωμά Μπακαλάκου (1975)

Ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου αποτελεί την πλέον εμβληματική μορφή στο χώρο του ελληνικού ροκ τραγουδιού, αλλά είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα η πρώτη ερμηνευτική του περίοδος, από τις αρχές της δεκαετίας του '70 ως τα πρώτα χρόνια του '80, όταν υπηρέτησε αρκετά διαφορετικά είδη τραγουδιού με στοιχεία λαϊκά, αλλά και φολκ ή "έντεχνα", τόσο μέσα από τις πολλαπλές συμμετοχές του σε δίσκους διαφόρων συνθετών (κυρίως του Μίκη Θεοδωράκη και του Μάνου Λοΐζου), όσο και στις πρώτες εξολοκλήρου προσωπικές του δουλειές κατά τη δεκαετία 1975-1984, οι οποίες κινούνταν ακόμη μακριά από τη ροκ εικόνα που παγιώθηκε στη δεκαετία του '80 με τους δίσκους "Φοβάμαι" (1982) και "Διαίρεση" (1984). 

Και ακριβώς σ' αυτές τις προ ροκ εποχής προσωπικές δουλειές του Βασίλη Παπακωνσταντίνου θα σταθούμε στο αφιέρωμα που ανοίγουμε σήμερα. Θα παρουσιαστούν κατά χρονολογική σειρά έκδοσης οι δίσκοι: "Τα αγροτικά" (1975), "Της εξορίας" (1976), "Βασίλης Παπακωνσταντίνου" (1978), "Αρμενία" (1979), "Ατρείδες" (1980) και "Καρυωτάκης" (1984).

Ο συνθέτης και τραγουδιστής Θωμάς Μπακαλάκος μπήκε με φούρια στην ελληνική δισκογραφία αμέσως μετά τη μεταπολίτευση, πρώτα με τη συμμετοχή του στον πολυσυλλεκτικό δίσκο "Νιάτα" (1974) κι ένα χρόνο αργότερα με τον ολοκληρωμένο κύκλο τραγουδιών "Τα Αγροτικά" που ερμήνευσε ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου, του οποίου μάλιστα αυτός ήταν ο πρώτος προσωπικός δίσκος στη λαμπρή διαδρομή του στο ελληνικό τραγούδι.

Θάνος Μικρούτσικος, Νίκος Καββαδίας: Γραμμές των οριζόντων (1991)

Η σχέση του Θάνου Μικρούτσικου με τον ποιητή Νίκο Καββαδία (1910-1975) υπήρξε αναμφισβήτητα μια σχέση ζωής, καθώς ο συνθέτης πιστώνεται σε μεγάλο βαθμό τη γνωριμία του ελληνικού κοινού με το έργο του ποιητή χάρις στην κλασική μελοποίηση μιας πρώτης σειράς ποιημάτων του για το δίσκο "Ο Σταυρός του Νότου" (1979), ενώ κατά καιρούς επανερχόταν στον αγαπημένο του ποιητή με σποραδικές μελοποιήσεις, ώσπου το 1991 μας έδωσε έναν δεύτερο ολοκληρωμένο μελοποιημένο κύκλο ποιημάτων του Καββαδία με τίτλο "Γραμμές των Οριζόντων". 

Πρόκειται για εξαιρετική δουλειά υψηλών ποιοτικών προδιαγραφών, η οποία - κατά τη γνώμη μου - δικαιούται να περιλαμβάνεται ανάμεσα στα 4-5 σημαντικότερα έργα του συνθέτη! Και λίγο πιο αιρετικά, θα έλεγα ότι αυτή η δουλειά ξεπερνάει το "Σταυρό του Νότου" τόσο σε επίπεδο μελοποιητικού ενδιαφέροντος, όσο και σε επίπεδο ενορχήστρωσης, αλλά και ερμηνείας. Αν ο παλιός δίσκος είχε γίνει αρχικά δεκτός με πολλές επιφυλάξεις - αδικαιολόγητες βέβαια, όπως κατέδειξε ο χρόνος - αυτή εδώ η δουλειά εύκολα παραμερίζει κάθε επιφύλαξη και λειτουργεί άμεσα με το πρώτο κιόλας άκουσμα. 

Ένα μέρος του υλικού είναι το ίδιο με αυτό του παλιού δίσκου, φρεσκαρισμένο όμως με νέα ενορχήστρωση και καινούργιες ερμηνευτικές προσεγγίσεις. Το πρωτότυπο υλικό είναι εξαιρετικό και τόσο ερεθιστικό, που επαναφέρει εκ νέου στο προσκήνιο το ενδιαφέρον για τον ποιητή. Θεωρώ δύο τραγούδια πως κατέχουν την κορυφαία θέση: Το "Λύχνος του Αλαδδίνου" και "Οι επτά νάνοι του S/S Cyrenia". Αυτό το δεύτερο το ερμήνευσε υπέροχα λίγα χρόνια νωρίτερα η Χαρούλα Αλεξίου σε πρώτη εκτέλεση, αλλά η ερμηνεία εδώ του ίδιου του συνθέτη νομίζω πως απογειώνει το κομμάτι και το κάνει ένα από τα πιο δυνατά τραγούδια που έγραψε ποτέ ο Θάνος. Εξίσου εντυπωσιακές κι εμπλουτισμένες ενορχηστρωτικά με έντονα αυτοσχεδιαστικά στοιχεία είναι οι επανεκτελέσεις των τραγουδιών "Kuro Siwo" και "Ένα μαχαίρι" πάλι από τον ίδιο τον συνθέτη. Τα υπόλοιπα τραγούδια ερμηνεύουν ο Γιώργος Νταλάρας, οι αδελφοί Κατσιμίχα και ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου, ο οποίος συμμετείχε και στον "Σταυρό του Νότου".

Νίκος Ξυλούρης: Τα Ξυλουρέικα (1978)

Αφού λοιπόν την προηγούμενη χρονιά ο Νίκος Ξυλούρης επανήλθε εν μέρει στα γνώριμα μουσικά του μονοπάτια με το δίσκο "Τα ερωτικά", το 1978 αποφάσισε να ηχογραφήσει έναν νέο - ολοκληρωμένο αυτή τη φορά - κύκλο παραδοσιακών τραγουδιών που κυκλοφόρησε παράλληλα με τον "έντεχνο" κύκλο "Τα αντιπολεμικά" του Λίνου Κόκοτου, ενώ ήδη είχε έτοιμο και το "Σάλπισμα" του Λουκά Θάνου που τελικά θα αποτελέσει και το κύκνειο άσμα του.

Ο δίσκος πήρε το χαρακτηριστικό τίτλο "Τα Ξυλουρέικα", μιας και όλα τα τραγούδια, δέκα συνολικά μαζί με ένα οργανικό, υπογράφονται από τον ίδιο τον Νίκο Ξυλούρη, χωρίς βέβαια να τα έχει συνθέσει αυτός, όπως συμβαίνει κατά πάγια τακτική με το παραδοσιακό υλικό που πρώτος ανασύρει κάποιος καλλιτέχνης από τη λήθη. Τα ερμηνεύει φυσικά ο ίδιος, ενώ σε ένα τραγούδι συμμετέχει η Κατερίνα Σκορδαλάκη. Οι στίχοι του τραγουδιού "Μπέρδε και μπερδέ" ανηκουν στον Ερρίκο Θαλασσινό. 

Ο μεγάλος βάρδος εδώ βρίσκεται στο προνομιακό του πεδίο και μας δίνει δυνατές ερμηνείες που έμελλε να είναι και οι στερνές του, αφού την ίδια εποχή διαγνώστηκε η μοιραία αρρώστια που δυο χρόνια αργότερα θα του κόψει τόσο πρόωρα το νήμα της ζωής.

Νίκος Ξυλούρης: Τα ερωτικά (1977)

Από το 1970 μέχρι το 1977 ο Νίκος Ξυλούρης είχε ολοκληρωτικά δοθεί στο χώρο του "έντεχνου" τραγουδιού χτίζοντας ένα ζηλευτό ρεπερτόριο με έργα σημαντικών συνθετών κι έχοντας παραμερίσει πλήρως το είδος τραγουδιού που υπηρετούσε στον τόπο του τα προηγούμενα χρόνια. Μοναδική ίσως εξαίρεση τα "Ριζίτικα" (1971), όπου ωστόσο η καταλυτική παρέμβαση του Γιάννη Μαρκόπουλου μετέτρεψε το παραδοσιακό υλικό σε έναν κύκλο τραγουδιών που βρίσκεται πιο κοντά στην περιοχή του "έντεχνου", πράγμα άλλωστε για το οποίο εκφράστηκαν έντονες αντιρρήσεις από παλιούς κρητικούς καλλιτέχνες που θεώρησαν πράξη προδοσίας αυτή την παρέμβαση! 

Στο ίδιο διάστημα βέβαια από διάφορες εταιρίες επανεκδίδονταν παλιότερες ηχογραφήσεις του Ξυλούρη με κρητικά τραγούδια, αλλά καινούργιο υλικό ο τραγουδιστής μόλις το 1977 ηχογράφησε για τον προσωπικό του δίσκο "Τα ερωτικά" που κυκλοφόρησε παράλληλα με τους "Ελεύθερους πολιορκημένους" του Γιάννη Μαρκόπουλου σηματοδοτώντας μια διάθεση του βάρδου να επιστρέψει και πάλι στις ρίζες του.

Ο δίσκος ωστόσο έχει δύο πρόσωπα, αφού το υλικό του είναι εξ ημισείας μοιρασμένο μεταξύ αυθεντικών κρητικών τραγουδιών και πρωτότυπων λαϊκών συνθέσεων του Στέλιου Βαμβακάρη, γιου του πατριάρχη του ρεμπέτικου τραγουδιού Μάρκου Βαμβακάρη, ο οποίος εδώ κάνει τα πρώτα δισκογραφικά του βήματα με έξι τραγούδια σε στίχους Ερρίκου Θαλασσινού, Κώστα Φέρρη και δικούς του που ενορχήστρωσε ο Χάρης Ανδρεάδης.

Τα υπόλοιπα έξι τραγούδια είναι παραδοσιακά, μερικά μάλιστα από τα πιο γνωστά ("Αποχαιρετισμός", "Αργαλειός", "Ο πραματευτής"), και φέρουν τις υπογραφές του Κώστα Μουντάκη και του ίδιου του Ξυλούρη, χωρίς φυσικά να αποτελούν δικές τους συνθέσεις. Τα ενορχήστρωσε ο Κώστας Γανωσέλης.

Λίνος Κόκοτος, Νίκος Ξυλούρης: Τα αντιπολεμικά (1978)

Η δεκαετία του '70 αποδείχθηκε η τελευταία περίοδος στη σύντομη ζωή του Νίκου Ξυλούρη, του μεγάλου βάρδου της Κρήτης, αλλά και η πιο σημαντική της λαμπρής διαδρομής του στο ελληνικό τραγούδι. Ήταν η περίοδος που επιχείρησε το μεγάλο άλμα προς το "έντεχνο" τραγούδι με την αρχική καθοδήγηση του Γιάννη Μαρκόπουλου και τη συμπόρευσή του αργότερα με άλλους εκλεκτούς δημιουργούς, όπως ο Σταύρος Ξαρχάκος, ο Χρήστος Λεοντής, ο Χριστόδουλος Χάλαρης, ο Ηλίας Ανδριόπουλος και ο Λουκάς Θάνος.

Η γόνιμη θητεία του Νίκου Ξυλούρη στο πεδίο του "έντεχνου" τραγουδιού ωστόσο σημαδεύτηκε κι από μια ακόμη συνεργασία με έναν καταξιωμένο συνθέτη από την εποχή του Νέου Κύματος που δοκίμαζε με μεγάλη επιτυχία τις δυνάμεις του στο νέο ύφος του ελληνικού τραγουδιού. Αναφέρομαι βέβαια στον Λίνο Κόκοτο που ήδη μας είχε δώσει δύο σπουδαίους "έντεχνους" κύκλους τραγουδιών, πρώτα το "Θαλασσινό τριφύλλι" (1972) σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη και λίγο αργότερα τον "Αποχαιρετισμό" (1975) σε στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου.

Ο συνθέτης είχε πρωτογνωρίσει τον Ξυλούρη το 1970, όταν εμφανιζόταν στη μπουάτ Απανεμιά της Πλάκας, ενώ του άφησε βαθιά εντύπωση η παρουσία του στην παράσταση "Το μεγάλο μας τσίρκο" (1973), όπου βρήκε ότι ο τραγουδιστής "λειτουργούσε με διονυσιακό τρόπο, έλαμπε κι ακτινοβολούσε ολόκληρος στη σκηνή καθηλώνοντας τους θεατές". Κι έτσι γεννήθηκε μέσα του η επιθυμία να συνεργαστεί και ο ίδιος μαζί του, πράγμα που τελικά συνέβη το 1978 με τον κύκλο τραγουδιών "Τα αντιπολεμικά".

Ο κύκλος βασίζεται στους ρωμαλέους στίχους του ποιητή Δημήτρη Χριστοδούλου και ο συνθέτης έγραψε τραγούδια που μάλλον βρίσκονται μακριά από το προσωπικό του μελωδικό ύφος, προκειμένου να προσαρμοστούν στο ερμηνευτικό ύφος του τραγουδιστή. Το αποτέλεσμα είναι κατώτερο των προσδοκιών μας για τον συνθέτη, αλλά μάλλον κατάλληλο για τον μεγάλο ερμηνευτή που υποστηρίζει φιλότιμα και αποτελεσματικά το υλικό. Ξεχώρισαν κι ακούστηκαν παραπάνω τα τραγούδια: "Γεννήθηκα σε μια στιγμή" και "Ο μικρός στρατιώτης", αν και όλα κινούνται στην ίδια πάνω κάτω γραμμή πατώντας σε αβανταδόρικους λαϊκούς ρυθμούς.

Χριστόδουλος Χάλαρης, Νίκος Ξυλούρης: Ερωτόκριτος (1976)

Ας ξαναρχίσουμε λοιπόν την περιδιάβασή μας στην ελληνική δισκογραφία αφιερώνοντας την πρώτη παρουσίαση της καινούργιας χρονιάς σε ένα διαχρονικό αριστούργημα της νεοελληνικής λογοτεχνίας, τον "Ερωτόκριτο" του κορυφαίου εκπροσώπου της Κρητικής Σχολής Βιτσέντζου Κορνάρου, ο οποίος γεννήθηκε στη Σητεία το 1553 και πέθανε στο Ηράκλειο το 1613. 

Ο Ερωτόκριτος μαζί με τη Θυσία του Αβραάμ είναι τα μόνα έργα που γνωρίζουμε ότι γράφτηκαν από τον Κορνάρο. Αμφότερα εμβληματικές δημιουργίες της Κρητικής Σχολής που είχε ακμάσει στα χρόνια της Βενετοκρατίας και έκλεισε ο κύκλος της με την υποταγή του νησιού στους Οθωμανούς το 1646. Κι ακριβώς αυτή η οριακή στιγμή είναι και η χρονιά που ολοκληρώθηκε η γραφή του έμμετρου επικού μυθιστορήματος του Κορνάρου με τους 10.012 ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους στίχους με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία σε γλώσσα μεσαιωνική κρητική, όπου περιγράφεται η αρχετυπική ερωτική ιστορία της Αρετής και του Ερωτόκριτου, έστω κι αν ο ποιητής βασίστηκε σε κάποια δυτικά πρότυπα, όπως το δημοφιλές γαλλικό μυθιστόρημα Paris et Vienne, από το οποίο ωστόσο θεωρείται ότι ο Ερωτόκριτος υπερέχει.

Η προφορική παράδοση μας έχει κληροδοτήσει τραγουδισμένο τον Ερωτόκριτο με αυτή τη χαρακτηριστική μελωδία, η οποία παίζεται αιώνες τώρα στην Κρήτη απ' όλους τους λυράρηδες βάζοντας ο καθένας και τη δική του πινελιά. Στη νεότερη εποχή έχουν καταγραφεί δεκάδες ηχογραφήσεις του έργου, είτε σε παραδοσιακή μορφή (Σηφογιωργάκης, Σκαλίδης, Καρπουτζάκης, Σταυρακάκης, Παναγιωτάκης, Ξυλούρηδες κλπ), είτε σε έντεχνη επεξεργασία, όπως οι εργασίες του Νίκου Μαμαγκάκη, του Γιάννη Μαρκόπουλου, του Σταύρου Ξαρχάκου, του Νίκου Ξυδάκη, του Λουδοβίκου των Ανωγείων και άλλων.

Ανάμεσα σ' αυτές τις "έντεχνες" επεργασίες ξεχωριστή θέση κατέχει η δουλειά του σημαντικού συνθέτη και μουσικού ερευνητή Χριστόδουλου Χάλαρη που εκδόθηκε το 1976 με το ωραίο εξώφυλλο του Σπύρου Βασιλείου και με ερμηνευτές τον μεγάλο βάρδο της Κρήτης Νίκο Ξυλούρη και την Τάνια Τσανακλίδου. 

Ένα μπουκέτο βιβλία από το Σκαρίφημα...

Η καινούργια χρονιά μπήκε ηλιόλουστη και γεμάτη προσδοκίες. Τι πιο ωραίο λοιπόν να την υποδέχεται κανείς καθισμένος σ' ένα προσήλιο μέρος του σπιτιού του ή της γειτονιάς του και να διαβάζει ένα βιβλίο! Και τι υπέροχη έκπληξη ήταν για μένα, όταν - ακριβώς την τελευταία ημέρα του προηγούμενου χρόνου, την περασμένη Παρασκευή - έλαβα ένα μπουκέτο με επτά βιβλία από την ολοκαίνουργια σοδειά των εκλεκτών εκδόσεων Σκαρίφημα του φίλου Σωτήρη Καρκαλάτου! 

Σήμερα λοιπόν, υποδεχόμενοι το 2022, θα ήθελα μαζί να γνωρίσουμε αυτή την φρέσκια σοδειά:

Έχοντας ήδη από την προηγούμενη χρονιά εγκαινιάσει ένα - κατά τα φαινόμενα - ευρύ αφιέρωμα στη γυναικεία λατινοαμερικάνικη λογοτεχνία με το έργο Mandibula της Μόνικα Οχέδα από το Εκουαδόρ, το 2021 ο εκλεκτός εκδοτικός οίκος συνέχισε τη σειρά "Σύγχρονη γυναικεία λογοτεχνία: Οι Λατινοαμερικάνες" με δύο βιβλία, την "Κοκορομαχία" της Μαρίας Φερνάντα Αμπουέρο (γενν. 1976), επίσης από το Εκουαδόρ, και το "Κι έτσι τότε εγώ απόμεινα δίχως το παιδί εκείνο" της Κάρλα Μπέσα (γενν. 1967) από τη Βραζιλία, η οποία - κάπως καταχρηστικά βέβαια - έχει ενταχθεί στην κατηγορία των λατινοαμερικανίδων συγγραφέων.

Το βιβλίο της Αμπουέρο είναι μια συλλογή διηγημάτων με θεματικό πλαίσιο τις πιεστικές οικογενειακές και ανθρώπινες σχέσεις μέσα από μια ασθματική αφήγηση γεμάτη ένταση. Τη μετάφραση υπογράφει η Ιφιγένεια Ντούμη. Το έργο της Κάρλα Μπέσα περιλαμβάνει δεκαέξι αφηγήματα σε ύφος θεατρικού μονόπρακτου ή κινηματογραφικού σεναρίου. Τη μετάφραση έκανε ο Νίκος Πρατσίνης.

Η ίδια σειρά "Σύγχρονη γυναικεία λογοτεχνία" μέσα στο 2021 έχει εγκαινιάσει και την ενότητα "Οι Ευρωπαίες" με δύο σύγχρονες Γερμανίδες συγγραφείς, την Καταρίνα Μπέντιξεν (γενν. 1981) και τη Μάνια Πρέκελς (γενν. 1974). Το βιβλίο της Μπέντιξεν έχει τον τίτλο "Το δέντρο με τα μπουκάλια του ουίσκι", μια συλλογή διηγημάτων με ιστορίες πάνω στα καθημερινά αδιέξοδα που μετέφρασε ο Αλέξανδρος Κυπριώτης. Η Μάνια Πρέκελς, γεννημένη στην πρώην Ανατολική Γερμανία, καταθέτει στο μυθιστόρημα "Όταν έτρωγα κεράσια με τον Χίτλερ" τις "μνήμες" μιας άλλης εποχής που κατέρρευσε οριστικά με την πτώση της λαϊκής δημοκρατίας και την ενοποίηση των δύο Γερμανιών το 1990. Η μετάφραση είναι της Ευαγγελίας Τόμπορη.

Το μπουκέτο όμως περιλαμβάνει κι άλλες ωραίες εκπλήξεις: Δύο βιβλία Ιταλών συγγραφέων κι ένα ελληνικό. Ο Γκαμπριέλε Ρομανιόλι, γεννημένος στη Μπολόνια το 1960, μας δίνει μια συλλογή διηγημάτων με τίτλο "Η κακή συνήθεια του έρωτα" που μετέφρασε η Αρχοντία Κυπριώτου, ενώ ο διανοούμενος της ιταλικής αριστεράς Μάριο Τρόντι (γενν. 1931) το δοκιμιακό έργο "Ο νάνος της Θεολογίας και η κούκλα της Ιστορίας" με υπότιτλο "Η θεολογία ως γλώσσα της πολιτικής" που περιλαμβάνει κείμενα παρμένα από σειρά μαθημάτων στη Νάπολη το 2010 με αναφορές στη σκέψη των Καρλ Σμιτ, Βάλτερ Μπέντζαμιν και Γιάκομπ Τάουμπες, σε μετάφραση του Αχιλλέα Καλαμάρα.

Την Ελλάδα σ' αυτή την εκδοτική σοδειά εκπροσωπεί ένας νέος συγγραφέας από το Ηράκλειο, ο Γιάννης Νικολούδης (γενν. 1987), με το μυθιστόρημα "Από χώμα και κόκαλα" που αφηγείται μια ιστορία με πρωταγωνιστή ένα δάσκαλο διορισμένο σε κάποιο χωριό της Κρήτης, όπου η παρουσία του θα επιφέρει μεγάλη αναστάτωση στην ήρεμη ζωή των χωρικών προκαλώντας εξελίξεις βίαιες και καταιγιστικές.

Καλή Χρονιά...