Ο Χατζιδάκις & το ρεμπέτικο: Τα Πέριξ (1974)

Την ίδια χρονιά που κυκλοφόρησε ο "Σκληρός Απρίλης του '45" με την ορχηστρική διασκευή ρεμπέτικων τραγουδιών από τα μαγικά χέρια του Μάνου Χατζιδάκι, την ίδια εκείνη σημαδιακή χρονιά, το 1974, τη χρονιά της Μεταπολίτευσης ο μεγάλος συνθέτης μας χάρισε το τελευταίο μουσικό του κόσμημα εμπνευσμένο από το ρεμπέτικο. Πρόκειται για το δίσκο "Τα πέριξ" που ερμηνεύεται αποκλειστικά από την άσημη τότε τραγουδίστρια Βούλα Σαββίδη που πρώτος μας την είχε συστήνει ο Χρήστος Λεοντής το 1971 με το δίσκο "Δώδεκα παρά πέντε". 

Αυτή είναι η δεύτερη επεξεργασία ρεμπέτικου υλικού από τον Μάνο Χατζιδάκι με χρήση και του λόγου, όπως είχε πράξει και με τα "Λειτουργικά" που είχαν ηχογραφηθεί νωρίτερα στη Νέα Υόρκη. Η διαφορά των δύο έργων έγκειται στην οργανική συνοδεία, γιατί στα "Λειτουργικά" ο συνθέτης είχε περιοριστεί μόνο σε ένα πιάνο ως συνοδευτικό της φωνής, ενώ στα "Πέριξ" κατέφυγε στη χρήση ολόκληρης ορχήστρας με μια εντυπωσιακή όμως πρωτοτυπία: Απουσιάζει παντελώς το μπουζούκι που βεβαίως ήταν ένα όργανο απόλυτα συνυφασμένο με το ρεμπέτικο τραγούδι. Ο Χατζιδάκις δεν το έκανε τυχαία αυτό και μας δίνει ο ίδιος την εξήγηση: 

"...Ας με συγχωρέσει το όργανο μπουζούκι που δεν το μεταχειρίζομαι. Έτσι καθώς κατάντησε καλοντυμένο, πονηρό, σαν λαϊκός αγαπητικός, δεν είναι σε θέση πια να εκφράσει τα μύρια όσα ακριβά μάς κληρονόμησαν οι "άγνωστοι και ανώνυμοι" δάσκαλοι των σεμνών καιρών..."

Σκιώδης συνεργάτης του Μάνου Χατζιδάκι (που πιθανότατα πάντως διεκπεραίωσε όλο το βάρος της ενορχήστρωσης) στάθηκε ο πιανίστας Τάσος Καρακατσάνης, ο άνθρωπος που κρύβεται πίσω από αμέτρητες ενορχηστρώσεις εκείνης της εποχής! Ο συνθέτης έψαξε πολύ, μέχρι να κατασταλάξει στη Βούλα Σαββίδη ως ερμηνεύτρια του δίσκου. Είχε βάλει μάλιστα και σχετική αγγελία αναζητώντας μια φωνή που να αποπνέει το θαμπό ηχόχρωμα μιας Σωτηρίας Μπέλλου ή μιας Μαρίκας Νίνου. Γιαυτό και έχει αφιερώσει την εργασία του στη "μνήμη της ανεπανάληπτης Μαρίκας Νίνου που δίχως να το ξέρει με το μαχαίρι της φωνής της χάραξε μέσα μας βαθιά τα ονόματα των θεών της ταπεινοσύνης και της βυζαντινής παρακμής", στοιχεία δηλαδή που ο συνθέτης ανίχνευε στα κλασικά ρεμπέτικα τραγούδια.

Ο Χατζιδάκις & το ρεμπέτικο: Ο σκληρός Απρίλης του '45 (1974)

Η τέταρτη εργασία του Μάνου Χατζιδάκι πάνω στο ρεμπέτικο με τίτλο "Ο σκληρός Απρίλης του '45" μας επαναφέρει στο πρότυπο του δίσκου "Πασχαλιές μέσα από τη νεκρή γη" (1962), καθώς κι εδώ έχουμε πάλι διασκευή ρεμπέτικων τραγουδιών σε ορχηστρική εκδοχή, ενώ και πάλι ο τίτλος του δίσκου αντλείται από τους πρώτους στίχους της "Έρημης Χώρας" του Τόμας Έλιοτ. 

Ωστόσο η οργανική εκδοχή που υιοθετείται στην ενορχήστρωση διαφέρει σημαντικά, γιατί αυτή τη φορά ο συνθέτης μας δίνει μια πιο λαϊκή γραφή, χωρίς τις ιδιαίτερα προσωπικές πινελιές που χαρακτήριζαν την λεπτεπίλεπτη ορχηστρική γραμμή στις "Πασχαλιές". Είναι δηλαδή λιγότερη εμφανής η χατζιδακική παρέμβαση και αφήνονται πιο απείραχτες οι αυθεντικές μελωδίες, έστω κι αν πάλι επικρίθηκε από ομοτέχνους του για τη δουλειά του, όπως το "δικό του παιδί", ο συνθέτης Δημήτρης Λέκκας, ο οποίος σε παρουσίαση του δίσκου στο Τρίτο Πρόγραμμα είχε παρατηρήσει ότι "η ενορχήστρωση ήταν εξεζητημένη και βαρυφορτωμένη..."! Σε καμία περίπτωση δεν δίνω βαρύτητα σε τέτοιες κριτικές, γιατί το συνολικό αποτέλεσμα της δουλειάς του συνθέτη είναι εξαιρετικό κι ο δίσκος στο σύνολό του απόλυτα σαγηνευτικός, ώστε να μοιάζει με μικροψυχία ή κακεντρέχεια να ψάχνει κανείς ψεγάδια!

Να πούμε ότι ο δισκος περιέχει δώδεκα συνολικά ρεμπέτικες ή λαϊκές μελωδίες των Βασίλη Τσιτσάνη, Μάρκου Βαμβακάρη, Απόστολου Καλδάρα, Μπαγιαντέρα, Ευάγγελου Παπάζογλου, Γιώργου Μητσάκη, Γρηγόρη Μπιθικώτση, αλλά και του "ελαφρού" συνθέτη και αρχιμάστορα του αρχοντορεμπέτικου Μιχάλη Σουγιούλ, καθώς και μια μελωδία-ταξίμι του ίδιου του Μάνου Χατζιδάκι. 

Στην έκδοση του βινυλίου το αρχικό τραγούδι "Θα γυρίσει κι ο τροχός" αποδίδονταν λανθασμένα στον Γιώργο Μητσάκη, ενώ στην πραγματικότητα είναι σύνθεση του Μιχάλη Σουγιούλ. Επίσης για το τραγούδι "Βγήκα στου Βοτανικού τα πέριξ" στο βινύλιο δεν αναφερόταν το όνομα του δημιουργού, ενώ στην πρώτη ψηφιακή έκδοση το τραγούδι αποδόθηκε στον Πρόδρομο Τσαουσάκη, αλλά τελικά αποδείχθηκε ότι είναι του Βασίλη Τσιτσάνη. Τέλος, το τραγούδι "Μάγκας βγήκε για σεργιάνι" στο βινύλιο αποδίδεται στον Απόστολο Καλδάρα, αλλά είναι γνωστή η σχετική διένεξη μεταξύ Καλδάρα και Τσιτσάνη για την πατρότητα του τραγουδιού κι εν τέλει στην ψηφιακή επανέκδοση προτιμήθηκε να αποδοθεί και στους δύο! 

Ο Χατζιδάκις και το ρεμπέτικο: Τα Λειτουργικά με τη Φλέρυ (1971/1991)

Ο Μάνος Χατζιδάκις δεν ξέχασε την αγάπη του για το ρεμπέτικο ούτε και στην περίοδο που βρισκόταν στην Αμερική και συνεργαζόταν με κινηματογραφικούς κολοσσούς και διάσημες ορχήστρες ή μουσικά συγκροτήματα. Κι έτσι, μόλις γνώρισε τη Φλέρυ Νταντωνάκη κάπου στα τέλη του '60 κι αποφάσισε να την κάνει μούσα του και να γράψει μουσική για τη θεσπέσια φωνή της, ξεκίνησε μαζί της πρόβες και ηχογραφήσεις στον σπίτι του στη Νέα Υόρκη με ποικίλο μουσικό υλικό (μεταξύ άλλων ηχογράφησε και τον "Επιτάφιο" του Μίκη Θεοδωράκη).

Τότε λοιπόν ηχογραφήθηκαν και τα περίφημα "Λειτουργικά", ένας κύκλος ρεμπέτικων τραγουδιών σε προσαρμογή για φωνή και πιάνο, που αποτελεί και την τρίτη εκδοχή της χατζιδακικής οπτικής στο ρεμπέτικο τραγούδι, καθεμιά και διαφορετική από τις προηγούμενες: Είχε ξεκινήσει με διασκευές για σόλο πιάνο ("Έξι Λαϊκές Ζωγραφιές"), προχώρησε σε ορχηστρικές διασκευές ("Πασχαλιές μέσα από τη νεκρή γη") και τώρα πλέον αποφάσισε να χρησιμοποιήσει και το λόγο των ρεμπέτικων τραγουδιών.

Από τις πολυάριθμες ηχογραφήσεις που έκανε τότε ο συνθέτης με τη φωνή της Φλέρυς επέλεξε τελικά μόνο έξι διασκευές τραγουδιών του Μάρκου Βαμβακάρη, του Βασίλη Τσιτσάνη, του Γιάννη Παπαϊωάννου και του Μπαγιαντέρα για τον δίσκο "Τα λειτουργικά" που εκδόθηκε πολύ αργότερα, το 1991, από τον Σείριο. Η ερμηνεία της Φλέρυς Νταντωνάκη αναδεικνύει με αποκαλυπτική δύναμη την υπέρτατη γοητεία των αυθεντικών μελωδιών μ' έναν τρόπο σχεδόν τελετουργικό, εξού και ο τίτλος της ηχογράφησης. Κορυφαία στιγμή νομίζω πως είναι το τραγούδι του Παπαϊωάννου "Άνοιξε γιατί δεν αντέχω".

Ο Χατζιδάκις & το ρεμπέτικο: Πασχαλιές μέσα από τη νεκρή γη (1962)

Αν θεωρήσουμε ότι οι "Έξι Λαϊκές Ζωγραφιές" (1949-50), στη διπλή τους γραφή για δύο πιάνα αρχικά και τελικά για ένα, αποτελούν τις δύο πρώτες εργασίες του Μάνου Χατζιδάκι πάνω στο ρεμπέτικο, το τρίτο βήμα ήταν οι περίφημες "Πασχαλιές μέσα από τη νεκρή γη", έργο γραμμένο το 1961 και δισκογραφημένο την επόμενη χρονιά για λογαριασμό της Columbia. 

Οι "Πασχαλιές" διευρύνουν το μελωδικό φάσμα της ρεμπέτικης κληρονομιάς, από το οποίο αντλεί την έμπνευσή του ο συνθέτης δίνοντας έναν κύκλο δώδεκα "έντεχνων" λαϊκών κεντημάτων με πλήρη ορχήστρα, όπου συνδυάζονται αρμονικά τα λαϊκά όργανα, προεξάρχοντος φυσικά του μπουζουκιού, με τα λόγια, όπως το βιολοντσέλο ή το μαντολίνο. Έχει επιλέξει κλασικές μελωδίες του Μάρκου Βαμβακάρη, του Βασίλη Τσιτσάνη, του Δημήτρη Σέμση, του Μπαγιαντέρα, του Σπύρου Περιστέρη και του Γιάννη Παπαϊωάννου μαζί με έναν παραδοσιακό σκοπό των Δωδεκανήσων, το χορευτικό "Πέρα στους πέρα κάμπους", το οποίο μάλιστα λίγο αργότερα ενσωμάτωσε σ' ένα δικό του τραγούδι ("Τα έξυπνα παπάκια") για την παράσταση "Καίσαρ και Κλεοπάτρα" (1964).

Αξιοσημείωτο είναι ότι στο αρχικά ηχογραφημένο υλικό περιλαμβάνονταν ακόμη δύο τραγούδια ("Το κομπολογάκι", "Απ' της Ζέας το λιμάνι"), τα οποία όμως δεν μπήκαν τελικά στο δίσκο, ενώ προστέθηκε το "Τραγούδι του γέρο ναύτη" που αποτελεί σύνθεση του Μάνου Χατζιδάκι για το θεατρικό έργο "Παραμύθι χωρίς όνομα". Πάντως στη νεότερη ψηφιακή επανέκδοση του 2008 έχει συμπεριληφθεί όλο αυτό το υλικό.

Το έργο αποτελεί αναμφίβολα με κορυφαία στιγμή της ελληνικής δισκογραφίας και αναδεικνύει την υποδειγματική ενορχηστρωτική ικανότητα του μεγάλου συνθέτη που εδώ αναδημιουργεί τις πρωτότυπες μελωδίες δίνοντάς τους εμφανή χατζιδακική απόχρωση. Αυτό πρέπει να πούμε ότι ενόχλησε κάποιους συναδέλφους του που θεώρησαν την εργασία του αυθαίρετη διαστρέβλωση της αυθεντικότητας του υλικού. Θυμάμαι σχετική αρθρογραφία του Άκη Πάνου στο περιοδικό Το ντέφι προ δεκαετιών! 

Προσωπικά πάντως δε συμμερίζομαι καθόλου τέτοιες απόψεις και ανεπιφύλακτα αξιολογώ το έργο ως ένα ατόφιο αριστούργημα με μνημειώδεις στιγμές, κορυφαία των οποίων θεωρώ τη γοητευτική σερενάτα "Ένα κορίτσι από την Αλεξάνδρεια" βασισμένη στο τραγούδι "Αλεξανδριανή φελάχα" που στην αυθεντική του μορφή ήταν ...τσιφτετέλι!

Ο Χατζιδάκις & το ρεμπέτικο: Έξι Λαϊκές Ζωγραφιές (1950/1978)

Μέσα στη δίνη του εμφύλιου σπαραγμού και σε μια εποχή που το ρεμπέτικο τραγούδι ανθοφορούσε ερήμην των απαγορεύσεων και της γενικευμένης απαξίωσής του από την "καλή" κοινωνία, αίφνης ένα βράδυ του Γενάρη του 1949 στο "Θέατρο Τέχνης" του Καρόλου Κουν ένας νεαρός εκκολαπτόμενος συνθέτης τόλμησε να ταράξει βίαια τα στάσιμα νερά της πολιτιστικής ζωής της πρωτεύουσας με μια ιστορική ομιλία. 

Ήταν ο εικοσιτετράχρονος τότε Μάνος Χατζιδάκις και θέμα της ομιλίας του το "ρεμπέτικο". Ήταν μια πύρινη και διθυραμβική υποστήριξη του κακατρεγμένου αυτού μουσικού ρεύματος με ευρηματική επιχειρηματολογία, αλλά και οξεία αντιπαράθεση προς το συντηρητικό κατεστημένο της εποχής. Η εκδήλωση μάλιστα διανθίστηκε και με ζωντανή εκτέλεση επιλεγμένων τραγουδιών που ο ίδιος θεωρούσε αντιπροσωπευτικά μιας σπάνιας μουσικής ποιότητας που έπρεπε οπωσδήποτε να αναγνωριστεί και όχι να βρίσκεται υπό διωγμό. Μαζί του εκείνη την ιστορική βραδιά ο Χατζιδάκις είχε τον πατριάρχη του ρεμπέτικου Μάρκο Βαμβακάρη και την εμβληματική ρεμπέτισσα Σωτηρία Μπέλλου!

Φυσικά οι αντιδράσεις του κατεστημένου ήταν έντονες, ενώ ακόμη και φίλοι του Χατζιδάκι, όπως ο συνθέτης Αργύρης Κουνάδης, προσπάθησαν να τον αποτρέψουν από αυτή τη ρεμπετομανία του, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Το αντίθετο μάλιστα. Ο συνθέτης βάλθηκε να συνεχίσει το δρόμο που άνοιξε και μάλιστα με δημιουργικό τρόπο θέτοντας την τέχνη και το ταλέντο του στη μάχη για την καταξίωση του ρεμπέτικου. Σε όλη τη μουσική του διαδρομή ο Μάνος Χατζιδάκις επέστρεφε συνεχώς στο ρεμπέτικο δίνοντας έργα σημαντικά με διαφορετική κάθε φορά οπτική. Οι σταθμοί αυτής της διαδρομής είναι κυρίως πέντε σπουδαίες δισκογραφικές του καταθέσεις: "Έξι Λαϊκές Ζωγραφιές" (1949-50), "Πασχαλιές μέσα από τη νεκρή γη" (1962), "Τα λειτουργικά" (1970/1991), "Ο σκληρός Απρίλης του '45" (1974), "Τα πέριξ" (1974).

Η πρώτη λοιπόν κίνηση του Μάνου Χατζιδάκι ήταν το περίφημο μπαλέτο "Έξι Λαϊκές Ζωγραφιές" που ολοκληρώθηκε το 1950 και κατέχει τον αριθμό 5 στην επίσημη εργογραφία του συνθέτη. Το έργο βασίστηκε στις μελωδίες έξι ρεμπέτικων τραγουδιών των Βασίλη Τσιτσάνη, Γιώργου Μητσάκη, Απόστολου Χατζηχρήστου και Απόστολου Καλδάρα σε μεταγραφή για δύο πιάνα αρχικά και παρουσιάστηκε στη σκηνή το 1951 από τα Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου με σκηνικά και κοστούμια του ζωγράφου Γιάννη Μόραλη και παρέμβλητα κείμενα του Νίκου Γκάτσου, ενώ στο πιάνο ήταν ο συνθέτης μαζί με τον Αργύρη Κουνάδη που ήδη είχε μεταπειστεί από τις αρχικές του αντιρρήσεις, αφού κι ο ίδιος στη συνέχεια έγραψε έργα εμπνευσμένα από το ρεμπέτικο!

Κώστας Τελάκης, Κώστας Καρυωτάκης: Τα νηπενθή (1994)

Δίπλα στον σημαντικό δίσκο της Λένας Πλάτωνος με μελοποιημένη ποίηση του Κώστα Καρυωτάκη μπαίνει στην πρώτη γραμμή κι ένας άλλος δίσκος αφιερωμένος στον ποιητή με τίτλο "Τα νηπενθή", έστω κι αν παραμένει άγνωστος για το ευρύ κοινό, παρόλο που είναι μια υπέροχη δουλειά που αγαπώ ιδιαίτερα. 

Ο δίσκος υπογράφεται από έναν άγνωστο συνθέτη, τον Κώστα Τελάκη (γενν. 1961), που αυτή είναι και η μοναδική δισκογραφική του κατάθεση και περιλαμβάνει μια σειρά πολύ όμορφα τραγούδια, αν και εντελώς αδικαιολόγητα αγνοήθηκαν επιδεικτικά και πέρασαν νωρίς στα αζήτητα. 

Τα τραγούδια λοιπόν αυτά του Κώστα Τελάκη, βασισμένα σε μερικά από τα γνωστότερα ποιήματα του Καρυωτάκη, έχουν εμφανείς αναφορές στο χατζιδακικό πρότυπο, μελωδικά και ενορχηστρωτικά. Όργανα χαμηλόφωνα και αέρινα (φλάουτο, όμποε, κλαρινέτο, κόρνο, κιθάρα, βιολί και πιάνο) συνθέτουν ένα κλίμα απόλυτα προσαρμοσμένο στην ποιητική ατμόσφαιρα. 

Μαζί με τα οκτώ ποιήματα του Καρυωτάκη ο δίσκος περιλαμβάνει κι ένα ποίημα της Μαρίας Πολυδούρη, την εξαίσια άρια "Αγαπημένε αν τη ζωή", ένα ελληνόφωνο της Κάτω Ιταλίας, ένα υπέροχο ορχηστρικό θέμα κι ένα σύντομο επίλογο πάνω στο θέμα της εισαγωγής.

Βασική ερμηνεύτρια είναι η εξαιρετική σοπράνο Δάφνη Πανουργιά, ενώ συμμετέχουν ο Γιάννης Σαμψιάρης, η Δέσποινα Ρεβίθη και ολιγομελής χορωδία. Το εξώφυλλο σχεδίασε ο Γιώργος Σταθόπουλος.

Λένα Πλάτωνος, Κώστας Καρυωτάκης: 13 Τραγούδια (1982)

Μετά τις χαριτωμένες μελωδίες της "Λιλιπούπολης" (1980) και τα δροσερά τραγούδια του "Σαμποτάζ" (1981) η συνθέτρια με το αντισυμβατικό ύφος Λένα Πλάτωνος και η εκλεκτή ερμηνεύτρια Σαβίνα Γιαννάτου ξανασυναντιούνται σ' έναν εντελώς ξεχωριστό κύκλο τραγουδιών αφιερωμένον εξολοκλήρου στον κορυφαίο ποιητή της πρώτης μεσοπολεμικής γενιάς Κώστα Καρυωτάκη (1896-1928). Είναι μια σειρά μελοποιημένων ποιημάτων που είχαν γραφτεί νωρίτερα, πριν από το "Σαμποτάζ", αλλά τελικά κυκλοφόρησαν από τη Lyra ένα χρόνο αργότερα, το 1982. 

Ο δίσκος λοιπόν "Καρυωτάκης: 13 Τραγούδια" περιλαμβάνει λιτές κι ευρύχωρες (large) μελωδίες σε τόνους μελαγχολικούς ενορχηστρωμένες σ' ένα ύφος που αναδίνει μιαν έντονα κλειστοφοβική ατμόσφαιρα, απόλυτα κατάλληλη βέβαια για το ύφος της ποιητικής του Καρυωτάκη. Συχνά τα τραγούδια ακούγονται σαν απλοί ψίθυροι από τα χείλη της τραγουδίστριας και μοιάζουν σαν φευγαλέο φύσημα του αγέρα ή σαν νυχτερινές σερενάτες, όπου ο ερωτικός ψίθυρος αιφνίδια μπορεί να παραχωρεί τη θέση του σε κραυγή απόγνωσης. 

Η ενορχήστρωση, ιδιαίτερα λεπτοδουλεμένη, συνταιριάζει ισορροπημένα τα κλασικά με τα ηλεκτρικά όργανα συμβάλλοντας αποφασιστικά στη διαμόρφωση ενός ιδιότυπα υποβλητικού κλίματος. Στο δίσκο βρίσκουμε μερικές πραγματικά μαγικές μελωδικές στιγμές, όπως στα τραγούδια "Βράδυ", "Χαμόγελο", "Το φεγγαράκι απόψε" και "Μόνο". Κάποια απ' αυτά τα ποιήματα γνώρισαν κατά καιρούς και άλλες μελοποιήσεις, άλλοτε πετυχημένες κι άλλοτε όχι, ωστόσο ως ολοκληρωμένη δουλειά πάνω στην ποίηση του Καρυωτάκη θεωρώ πως η μελοποίηση της Λένας Πλάτωνος κατέχει ασφαλώς την κορυφαία θέση και σίγουρα αποτελεί μία από τις εκλεκτότερες στιγμές της ελληνικής δισκογραφίας στη δύσκολη δεκαετία του '80.

Χρήστος Γκάρτζος, Pablo Neruda: Τα ερωτικά (1980)

Με το δίσκο "Τα ερωτικά" ο συνθέτης Χρήστος Γκαρτζος μας παρουσίασε τη δεύτερη προσωπική δουλειά του μετά την πρωτόλεια "Κάτι φταίει" (1976). Κυκλοφόρησε το 1980 και έχει για μοναδικό ερμηνευτή τον Δημήτρη Ψαριανό, ο οποίος, προερχόμενος από την καταλυτική συμμετοχή του στο οριακό έργο "Ο Μεγάλος Ερωτικός" του Μάνου Χατζιδάκι, προσπαθούσε να βρει έναν ισορροπημένο βηματισμό στο ελληνικό τραγούδι. 

Δεν ήταν βέβαια εύκολο αυτό και φαίνεται πως το βάρος της δυσβάσταχτης κληρονομιάς που κουβαλούσε τον γονάτισε και κάπου στη διαδρομή αυτή έχασε τον προσανατολισμό του.  Ωστόσο ο δίσκος αυτός του Χρήστου Γκάρτζου αποτελεί ασφαλώς μία από τις - λιγοστές έστω - αξιόλογες δισκογραφικές καταθέσεις του Δημήτρη Ψαριανού, λίγο πριν χαθεί από το προσκήνιο. 

Πρόκειται για μια σειρά όμορφων λυρικών τραγουδιών που βασίζονται στη μελωδική φλέβα του καλού συνθέτη, ο οποίος βρήκε ασφαλές καταφύγιο στη στέρεη ποιητική γραφή του μεγάλου Χιλιανού ποιητή Pablo Neruda (1904-1973), επιλέγοντας μερικά από τα λιγότερα γνωστά του ποιήματα. Η απόδοση στα ελληνικά έγινε από τον έμπειρο Λευτέρη Παπαδόπουλο, που είχε καταπιαστεί με τον ίδιο ποιητή και πιο παλιά στο δίσκο του Γιάννη Γλέζου "Εμιλιάνο Ζαπάτα" (1971). Μερικά απ' τα τραγούδια του δίσκου ακούστηκαν αρκετά στην εποχή τους, όπως: "Μικρή και τριανταφυλλένια", "Ασχημούλα μου", "Όχι, εγώ δε σ' αγαπώ", "Γυναίκα που αγάπησα", "Ένα ταξίδι μες στη νύχτα". Ωραίες μελωδικές μπαλάντες με λιτή ενορχήστρωση από τον ικανό Τάσο Καρακατσάνη με κύρια όργανα την ακουστική κιθάρα και το πιάνο και παντελή απουσία του μπουζουκιού.

Μιχάλης Τερζής, Κωστής Παλαμάς: Όλη τη μουσική μες στην αγάπη βάλε (1984)

Σήμερα έχει σειρά ένας πολύ αξιόλογος δίσκος που, παρά την παρουσία μεγάλων ονομάτων, δεν μπόρεσε να έχει την απήχηση που θα του άξιζε. Τίτλος του: "Όλη τη μουσική μες στην αγάπη βάλε", έκδοση της Minos εν έτει 1984.

Ο συνθέτης Μιχάλης Τερζής ξεκίνησε τη δισκογραφική του παρουσία το δύσκολο εκείνο έτος 1974, όταν μέσα στην καταιγίδα του πολιτικού τραγουδιού και την ολοκληρωτική κυριαρχία του Μίκη Θεοδωράκη ήταν εξαιρετικά δύσκολο να σταθεί μια νέα φωνή με τραγούδια πιο λυρικά και χαμηλόφωνα, όπως αυτά του δίσκου "Του έρωτα τ' αντάρτη" που καταγράφει τα πρώτα βήματα του εικοσάχρονου συνθέτη στο ελληνικό πεντάγραμμο. 

Από νωρίς πάντως ο Τερζής καταπιάστηκε με τον μεγάλο ποιητή Κωστή Παλαμά (1859-1943), την ηγετική μορφή της γενιάς του 1880, μελοποιώντας το "Γεια σας τριαντάφυλλα", το οποίο ερμήνευσε η νεαρότατη τότε Άννα Βίσση στο δίσκο "Ύμνος και θρήνος για την Κύπρο" (1976). Αμέσως μετά το ίδιο τραγούδι ερμήνευσε με το δικό του ιδιαίτερο τρόπο ο Γιώργος Ζωγράφος στο δίσκο "Στην άδεια την πόλη" (1978). 

Τρίτη παρουσία του τραγουδιού έχουμε στον παρόντα δίσκο, που αποτελεί την πιο ολοκληρωμένη πρόταση του Τερζή πάνω στην ποίηση του Κωστή Παλαμά. Τα τραγούδια του δίσκου ερμηνεύουν με πολύ ώριμο και πειστικό τρόπο οι καταξιωμένοι Γιώργος Νταλάρας και Δήμητρα Γαλάνη σε μια σπάνια δισκογραφική τους συνύπαρξη. Μαζί τους οι εκκολαπτόμενοι ακόμα τραγουδιστές Ελευθερία Αρβανιτάκη και Διονύσης Θεοδόσης, ενώ συμμετέχει και παιδική χορωδία. 

Πάντως δεν τελειώνουν εδώ οι λογαριασμοί του συνθέτη με τον μεγάλο ποιητή. Το 1983 στο δίσκο "8ο Φεστιβάλ ΚΝΕ Οδηγητή" ο Τερζής μας παρουσιάζει την πρώτη μελοποίηση του ποιήματος "Το σπίτι που γεννήθηκα", ενώ το ίδιο τραγούδι στη δεύτερη μελοποιημένη εκδοχή του ερμηνεύει το 1992 στο δίσκο "Ένα καράβι όνειρα" και ο Μιχάλης Βιολάρης και πιο πρόσφατα, στο δίσκο "Με το χρόνο θα παίξω" (2004), ο Λαυρέντης Μαχαιρίτσας ερμηνεύει αισθαντικά τη "Χρυσομαλλούσα" και ο ίδιος ο συνθέτης τη "Μάγισσα των αστεριών". Mπορούμε να πούμε λοιπόν ότι η σχέση του Μιχάλη Τερζή με τον Κωστή Παλαμά είναι μια σχέση ζωής και θυμίζει ως ένα βαθμό την περίπτωση Μικρούτσικου - Καββαδία, χωρίς όμως την αντίστοιχη ακτινοβολία και εμπορική απήχηση.

Μάνος Λοΐζος: Για μια μέρα ζωής (1980)

Ο δίσκος "Για μια μέρα ζωής" κυκλοφόρησε στο τέλος του 1980, ενάμιση μόλις χρόνο πριν από τον πρόωρο θάνατο του Μάνου Λοΐζου εκείνον τον μελαγχολικό Σεπτέμβρη του 1982.

Πρόκειται για έναν πολυσυλλεκτικό δίσκο και σε επίπεδο στιχουργίας και σε επίπεδο ερμηνείας, αλλά και μουσικού ύφους. Οι στίχοι γράφτηκαν από τους πάντα πιστούς συνοδοιπόρους του Λευτέρη Παπαδόπουλο και Φώντα Λάδη, τη σύζυγό του και ηθοποιό Δώρα Σιτζάνη, τον Μανώλη Ρασούλη, τον ποιητή Τάσο Λειβαδίτη και τον ίδιο. Ερμηνευτές ήταν, εκτός από τον ίδιο, η Δήμητρα Γαλάνη, ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου και η Δώρα Σιτζάνη.

Σε μουσικό επίπεδο είναι φανερή η πρόθεση του συνθέτη για ανανέωση των εκφραστικών του μέσων με την υιοθέτηση πιο μοντέρνων ενορχηστρωτικών επιλογών και μια διάθεση προς τον ηλεκτρικό και ροκ ήχο. Μαζί με τα "Νέγρικα" (1975) είναι ο μόνοι δίσκοι του συνθέτη με παντελή απουσία του μπουζουκιού στην ενορχήστρωση.

Κάποια τραγούδια ανασύρθηκαν από τα συρτάρια του συνθέτη και αναπροσαρμόστηκαν στα νέα ηχητικά δεδομένα, όπως τα παλιά κινηματογραφικά "Πόσο σ' αγαπώ" (που το είπε πρώτη η Αλίκη Βουγιουκλάκη!) και "Κουτσή κιθάρα". Παρά το χρονικό χάσμα όμως που χωρίζει πολλά τραγούδια μεταξύ τους, η συγκεκριμένη ενορχηστρωτική γραμμή ενοποιεί αρμονικά το υλικό και διαμορφώνει τελικά έναν θαυμάσιο και συμπαγή κύκλο τραγουδιών με μερικές εξαίσιες στιγμές, όπως: "Σε ψάχνω", "Κουτσή κιθάρα", "Γερνάς και σκοτεινιάζει" και προπάντων τα αριστουργηματικά "Σ' ακολουθώ" και "Η μέρα εκείνη δε θ' αργήσει". Το τελευταίο, ερμηνευμένο συγκινητικά από τη Γαλάνη και τον ίδιο τον συνθέτη, τοποθετημένο μάλιστα και στην τελευταία θέση του δίσκου, μοιάζει σαν ένας τρυφερός αποχαιρετισμός του Μάνου πριν από το στερνό ταξίδι.

Μάνος Λοΐζος: Τα τραγούδια της Χαρούλας (1979)

Διακαής πόθος της Χαρούλας Αλεξίου ήταν να αξιωθεί μιας ολοκληρωμένης συνεργασίας με τον αγαπημένο της συνθέτη Μάνο Λοΐζο, με τον οποίο είχε πρωτοσυναντηθεί το 1973 ερμηνεύοντας τέσσερα τραγούδια στο δίσκο "Καλημέρα ήλιε". Οι πρώτοι προσωπικοί της δίσκοι προώθησαν τη μεγάλη ερμηνευτική της ικανότητα στο παλιό τραγούδι και ειδικότερα αυτό που είχε ξεπηδήσει από τη σμυρνέικη σχολή, ενώ η ολοκληρωμένη της συνεργασία με τον Σταύρο Κουγιουμτζή το 1976 δε φάνηκε να την είχε ικανοποιήσει απόλυτα - αν και αδικαιολόγητα, κατά τη γνώμη μου.

Η μεγάλη της λοιπόν στιγμή ήρθε το 1979, όταν ο Λοΐζος τη διάλεξε για έναν ολόκληρο κύκλο τραγουδιών ως αποκλειστική του ερμηνεύτρια. Ακόμη και ο τίτλος του δίσκου πήρε το όνομά της: "Τα τραγούδια της Χαρούλας"! Δώδεκα καινούργια λαϊκά τραγούδια του συνθέτη γραμμένα πάνω στη δική της φωνητική ταυτότητα με ρυθμούς καθαρόαιμα λαϊκούς - είτε ζειμπέκικα, είτε και καρσιλαμάδες-, αλλά και με σαγηνευτικές λυρικές στιγμές, όλα ταιριαστά με την ευρεία ερμηνευτική της γκάμα.

Οι στίχοι των τραγουδιών αυτών υπογράφονται από τον Μανώλη Ρασούλη, ο οποίος την προηγούμενη χρονιά είχε προκαλέσει μεγάλο θόρυβο με την περίφημη "Εκδίκηση της γυφτιάς" μαζί με τον Νίκο Ξυδάκη, ενώ την ίδια χρονιά με το δίσκο του Λοΐζου είχε ήδη ηχογραφήσει και τα "Δήθεν". Ο Ρασούλης έγραψε και πάλι στίχους ευρηματικούς που ισορροπούν μεταξύ σοβαρού και ανατρεπτικού λόγου με ευφυή λογοπαίγνια και στοχαστικές ιστορικοπολιτικές αναφορές. 

Στο δίσκο περιέχονται επίσης και τρία τραγούδια σε στίχους του Πυθαγόρα, στη μοναδική του δισκογραφική συνεργασία με τον Λοΐζο, πράγμα που φαίνεται πως είχε ενοχλήσει τον Ρασούλη, ο οποίος επιθυμούσε την αποκλειστικότητα στο δίσκο αφήνοντας αιχμές εναντίον του παραγωγού Αχιλλέα Θεοφίλου ως υπαίτιου για την ...προσβολή αυτή! Υπάρχει αρκετό παρασκήνιο γενικά με την έκδοση αυτού του δίσκου, αλλά δε νομίζω πως χρειάζεται να επιμείνουμε.

Ο συνθέτης πάντως εδώ εμφανίζεται εντελώς μεταμορφωμένος σε σχέση με το μουσικό πρόσωπο που μας είχε ως εκείνη τη στιγμή παρουσιάσει. Βέβαια ξέρουμε πως ο Μάνος ήταν ένας ανήσυχος δημιουργός και ποτέ δεν επαναπαυόταν στα κεκτημένα, αλλά πάντα αναζητούσε καινούργια ηχοχρώματα και γιαυτό ήταν ιδιαίτερα δύσκολος με τους συνεργάτες του, κάθε φορά που ηχογραφούσε καινούργια τραγούδια. Εδώ λοιπόν δεν είχε πρόβλημα να δεχθεί την "καθοδήγηση" του μάστορα των λαϊκών "τρόπων" και καλού συνεργάτη του Χρήστου Νικολόπουλου, για να μπορέσει να διεισδύσει στα μυστικά του αυθεντικού λαϊκού τραγουδιού και να μας δώσει πανέμορφα κομμάτια γεμάτα κέφι και ζωντάνια, αλλά και συναρπαστικές μελωδίες, όπως το εμβληματικό "Όλα σε θυμίζουν" που τρία μόλις χρόνια αργότερα έμελλε να γίνει ο ιδανικός επιτάφιος θρήνος για το στερνό του ταξίδι.

Μάνος Λοΐζος, Γιώργος Νταλάρας: Τα τραγούδια μας (1976)

Πριν από δύο μόλις ημέρες συμπληρώθηκαν 38 ολόκληρα χρόνια από τον πρόωρο θάνατο του Μάνου Λοΐζου (1937-1982) κι έτσι βρίσκω την ευκαιρία να επανέλθω στον αγαπημένο συνθέτη και να ολοκληρώσω την παρουσίαση της κανονικής του δισκογραφίας, αυτής δηλαδή που εκδόθηκε όσο ακόμη βρισκόταν εν ζωή, μιας και τυχαίνει να είναι μία από τις σπανιότατες περιπτώσεις δημιουργών που συνέχισαν να δίνουν το παρών ακόμη και ...μετά θάνατον! 

Έχοντας τελειώσει τις εκκρεμότητες με το παλιό και ανέκδοτο υλικό του, το οποίο συγκεντρώθηκε στους δίσκους "Τραγούδια του δρόμου" (1974) και "Τα Νέγρικα" (1975), ο Μάνος Λοΐζος ηχογράφησε τον Οκτώβριο του 1976 τα πρώτα καινούργια τραγούδια του μετά την εποχή του "Καλημέρα ήλιε" (1973).

Πρόκειται για το δίσκο "Τα Τραγούδια μας" με στίχους του Φώντα Λάδη και μοναδικό ερμηνευτή τον Γιώργο Νταλάρα. Ο δίσκος έκανε μεγάλη εντύπωση στην εποχή του με το έντονο πολιτικό χρώμα των τραγουδιών και, παρά τον αποκλεισμό του από τα επίσημα κρατικά μέσα λόγω των τολμηρών στίχων του, γνώρισε τεράστια εμπορική επιτυχία. Κάποια τραγούδια μάλιστα ("Πάγωσε η τσιμινιέρα", "Το δέντρο") αποτέλεσαν ένα είδος εθνικού ύμνου στις μεγάλες εργατικές κινητοποιήσεις του καιρού.

Αν και η θεματολογία των στίχων έχει σε πρώτο επίπεδο ένα ύφος σχεδόν δημοσιογραφικής καταγραφής της επικαιρότητας, εν τέλει αποδείχθηκε ότι μπορεί να λειτουργήσει διαχρονικά και να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των λαϊκών μαζών μέχρι και στις μέρες μας. Σ' αυτό βέβαια συνέβαλε αποφασιστικά η δύναμη της μουσικής που κατέθεσε ο συνθέτης με μια σειρά δυναμικές λαϊκές μελωδίες ντυμένες με απλή, σχεδόν αφαιρετική ενορχήστρωση, που σε κάποιες περιπτώσεις κατέληξε στη διαμόρφωση σπουδαίων τραγουδιών. 

Σταύρος Κουγιουμτζής: Μικραίνει ο κόσμος (1982)

Δυο δίσκους ηχογράφησε όλους κι όλους ο Σταύρος Κουγιουμτζής για τη Lyra κατά την τριετή συνεργασία τους στο διάστημα 1979-1982. Πρώτα κυκλοφόρησε ο δίσκος "Όταν σε περιμένω" (1979) με τη Βίκυ Μοσχολιού και το 1982 ο κύκλος τραγουδιών "Μικραίνει ο κόσμος". Και οι δυο περιέχουν μελοποιημένη ποίηση, πράγμα όχι και τόσο συνηθισμένο για τον συνθέτη που προτιμούσε απλούς στίχους για τα τραγούδια του. Επίσης και οι δυο αυτοί δίσκοι συνδέονται με την παρουσία του ποιητή Ντίνου Χριστιανόπουλου, ο οποίος είχε γενικά μιαν απέχθεια για τον μελοποιημένο ποιητικό λόγο, αλλά για τον στενό του φίλο Σταύρο Κουγιουμτζή έκανε τη μεγάλη εξαίρεση, πράγμα που - με πολύ μεγαλύτερη επιφύλαξη - έκανε και για τον Μάνο Χατζιδάκι με τα "Τραγούδια της αμαρτίας". 

Ο δίσκος λοιπόν "Μικραίνει ο κόσμος" είναι πολύ διαφορετικός απ' όλες τις ως τότε δουλειές του σπουδαίου συνθέτη. Το λαϊκό ύφος υποχωρεί φανερά μπροστά σε μια γραφή πολύ πιο χαμηλόφωνη και λυρική με θαυμάσιες μελωδίες και υποβλητική ενορχήστρωση, όπου το βιολί, το ακορντεόν και η φυσαρμόνικα αποκτούν έναν πολύ ισχυρότερο ρόλο μέσα στο σώμα της ορχήστρας. 

Επιπλέον, στον τομέα του στίχου αυτή τη φορά έχει το προβάδισμα ο ποιητικός λόγος, καθώς όλα τα τραγούδια αποτελούν μελοποιημένα ποιήματα, κυρίως του Ντίνου Χριστιανόπουλου, εμβληματικής μορφής στα πνευματικά πράγματα της Θεσσαλονίκης. Έχουμε επίσης ποιήματα του Γιώργου Σεφέρη ("Λυπούμαι"), του Μίλτου Σαχτούρη ("Ο ναύτης"), του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη ("Εικόνα αχειροποίητη"), του Τάσου Κόρφη ("Μικραίνει ο κόσμος") και του Κώστα Ριτσώνη ("Τι σημαίνει αγάπη", "Κάτι παιδιά"). Σε μερικά απ' αυτά η μελωδική φλέβα του συνθέτη έχει κάνει θαύματα και το αποτέλεσμα είναι συναρπαστικό. Θα ξεχώριζα κυρίως τα τραγούδια: "Μικραίνει ο κόσμος", "Τι σημαίνει αγάπη", "Το τρανζιστοράκι", "Με γέλασες, με γέρασες", "Εικόνα αχειροποίητη" και "Ο ναύτης". Ειδικά το τελευταίο μας δίνει την ευκαιρία να συγκρίνουμε τη μελοποιητική ικανότητα του Κουγιουμτζή με την αντίστοιχη ενός Μάνου Χατζιδάκι, ο οποίος είχε μελοποιήσει το ίδιο ποίημα πολύ παλιότερα. Και χωρίς να κινδυνεύουμε να χαρακτηριστούμε ιερόσυλοι, θα έλεγα ότι η μελοποίηση του Κουγιουμτζή είναι ωραιότερη, γιατί έφερε το δύστροπο από άποψη προσωδίας ποίημα στα δικά του μέτρα με μια καλοφτιαγμένη μελωδία που ρέει αβίαστα και με απόλυτη φυσικότητα. 

Σταύρος Κουγιουμτζής, Βίκυ Μοσχολιού: Όταν σε περιμένω (1979)

Ο δίσκος "Όταν σε περιμένω" είναι ένας από τους λιγότερο ακουσμένους κύκλους τραγουδιών του Σταύρου Κουγιουμτζή. Αδικαιολόγητα, ίσως. Γιατί είναι ένας πραγματικός Κουγιουμτζής με τη γνωστή ξεχωριστή του ικανότητα να στήνει όμορφες μελωδίες και στρογγυλεμένα τραγούδια. Ίσως μερικά απ' αυτά να έχουν μια τυποποιημένη γραφή πάνω στη γνωστή μανιέρα του συνθέτη. Αλλά θα βρούμε και πανέμορφα τραγούδια, όπως τα "Δεν είμαι εγώ", "Έλα ν' ανταλλάξουμε" και "Φεύγει ο καιρός".  

Εδώ μάλιστα δοκιμάζει να τιθασεύεσει και τους ελεύθερους στίχους του φίλου του ποιητή Ντίνου Χριστιανόπουλου και τα καταφέρνει περίφημα σε δύο τραγούδια ("Όταν σε περιμένω", "Έλα ν' ανταλλάξουμε"), ένα από τα οποία έδωσε και τον τίτλο στο δίσκο. Αυτή είναι η πρώτη τους δισκογραφική συνεργασία, η οποία θα διευρυνθεί στην επόμενη δουλειά του συνθέτη με το δίσκο "Μικραίνει ο κόσμος" (1982). 

Στα περισσότερα τραγούδια οι στίχοι είναι του Μιχάλη Μπουρμπούλη, με τον οποίο είχε συνεργαστεί ο συνθέτης και σε προηγούμενους δίσκους του ("Λαϊκές Κυριακές", "Τραγούδια του καιρού μας"). 

Η ερμηνεία των τραγουδιών σφραγίζεται ανεξίτηλα από τη μεγάλη φωνή της Βίκυς Μοσχολιού, σε έναν από τους σχετικά λίγους προσωπικούς της δίσκους. Η αλήθεια είναι ότι η μεγάλη τραγουδίστρια προέρχονταν από ένα προσωπικό ζενίθ με τον υπέροχο δίσκο που είχε κάνει δύο χρόνια νωρίτερα με τον Γιάννη Σπανό. Έπρεπε λοιπόν να προσέξει για το επόμενο βήμα της. Η επιλογή του Σταύρου Κουγιουμτζή ήταν λογικά μια σωστή κίνηση, έστω κι αν τελικά αυτή η συνεργασία δεν είχε την απήχηση στον κόσμο που θα της άξιζε.

Μιχάλης Τρανουδάκης, Οδυσσέας Ελύτης: Η ποδηλάτισσα (1979)

Αποτελεί ασφαλώς κοινοτοπία να πω ότι ο Οδυσσέας Ελύτης (1911-1996) υπήρξε κι εξακολουθεί πάντα να είναι ο δημοφιλέστερος Έλληνας ποιητής όχι μόνο στο φιλαναγνωστικό κοινό, αλλά και στο πεδίο των φιλόμουσων μέσα από τις αμέτρητες μελοποιήσεις του έργου του, κάποιες από τις οποίες μάλιστα μας χάρισαν αριστουργηματικά μουσικά κομμάτια. 

Η δημοφιλία αυτή ασφαλώς κι έφτασε στο απόλυτο ζενιθ μετά την παγκόσμια καταξίωσή του με την κατάκτηση του Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1979. Πριν από το έτος αυτό στη δισκογραφία είχαν ήδη κατατεθεί αρκετοί και ιδιαίτερα σημαντικοί κύκλοι μελοποιημένων ποιημάτων του Οδυσσέα Ελύτη ("Το Άξιον Εστί", "Μικρές Κυκλάδες", "Άσμα ηρωικό και πέθιμο για τον χαμένο ανθυοπολοχαγό της Αλβανίας", "Ήλιος ο Πρώτος", "Θαλασσινό τριφύλλι"), χωρίς να ξεχνάμε και αρκετά μεμονωμένα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη, του Μάνου Χατζιδάκι, του Σπήλιου Μεντή, του Ηλία Ανδριόπουλου κ.ά. 

Ωστόσο μετά το 1979 ακολουθεί η μεγάλη έκρηξη με απανωτές μουσικές προσεγγίσεις στο έργο του, πράγμα που ικανοποιούσε ιδιαίτερα και τον ίδιο που έδινε χωρίς δυσκολία της έγκρισή του να μπαίνει μουσική στα ποιήματά του. Άλλωστε είναι γνωστό ότι αγαπούσε πολύ το "έντεχνο" ελληνικό τραγούδι και δε δίσταζε να δηλώνει πόσο ζήλευε τα τραγούδια του Νίκου Γκάτσου που συχνά αποτέλεσαν και το δικό του πρότυπο σε κάποια πιο απλά ποιήματα προορισμένα να γίνουν τραγούδια. 

Ακριβώς λοιπόν εκείνη τη χρονιά ο άγνωστος τότε συνθέτης Μιχάλης Τρανουδάκης πήρε την έγκριση του ποιητή και μελοποίησε ένδεκα ποιήματα από τη συλλογή "Τα Ρω το έρωτα", η οποία είχε εκδοθεί στην ολοκληρωμένη της μορφή το 1972, αν και κάποιες επιμέρους ενότητές της είχαν κυκλοφορήσει νωρίτερα. 

Τα τραγούδια αυτά κυκλοφόρησαν σε δίσκο με τίτλο "Η ποδηλάτισσα" που εκδόθηκε το 1979 από τη Lyra σχεδόν ταυτόχρονα με τη βράβευση του ποιητή. Η συγκυρία ασφαλώς και έδωσε μεγάλη εμπορική ώθηση στο δίσκο που ακούστηκε πολύ, παρόλο που έχει εμφανή τα σημάδια της πρωτόλειας προσπάθειας από έναν δημιουργό, ο οποίος στη συνέχεια μας έδωσε κάμποσες ακόμη αξιόλογες μουσικές εργασίες. Εδώ πάντως έχουμε τραγούδια ευχάριστα και δροσερά με γοργούς κι εύληπτους ρυθμούς, αν και χωρίς ομοιογένεια, καθώς ο συνθέτης δείχνει το άγχος του να τα πει όλα μεμιάς κι επιστρατεύει μουσικά και ρυθμικά πρότυπα ποικίλων προελεύσεων, ενώ συχνά καταφεύγει και σε ήχους ανατολίτικους. 

Γ. Κοτσώνης, Γιάννης Ρίτσος: Ύμνος και Θρήνος για την Κύπρο (1976)

Ο δεύτερος δίσκος του Γιώργου Κοτσώνη με μελοποιημένη ποίηση του Γιάννη Ρίτσου έχει τίτλο "Ύμνος και θρήνος για την Κύπρο" κι εκδόθηκε το 1976 από τη Lyra. Ο ποιητής συνέθεσε το ελεγειακό αυτό ποίημα το 1974, αμέσως μετά τη βίαιη εισβολή του Αττίλα στη μαρτυρική Μεγαλόνησο εκείνο το σημαδιακό καλοκαίρι, λίγες ημέρες πριν καταρρεύσει το δικτατορικό καθεστώς της Αθήνας που έφερε την ηθική αυτουργία της Κυπριακής τραγωδίας. 

Πρώτος μελοποίησε το έργο ο εθνικός συνθέτης της Κύπρου Σόλων Μιχαηλίδης το 1975, μια έκδοση που ήδη έχουμε παρουσιάσει στον Δισκοβόλο. Την επόμενη χρονιά μάλιστα το έργο μελοποιήθηκε από τρεις διαφορετικούς συνθέτες, τον Μιχάλη Τερζή, τον Γιώργο Κοτσώνη και τον επίσης Κύπριο συνθέτη Ανδρέα Ανδρέου! 

Ο Γιώργος Κοτσώνης μελοποίησε το κείμενο σε μορφή κύκλου πέντε λαϊκών τραγουδιών πάνω σε τυπικούς λαϊκούς ρυθμούς δίνοντας έτσι στο έργο μια πολύ πιο εύληπτη μορφή σε σχέση με τη λόγια εκδοχή του Σόλων Μιχαηλίδη. Τραγουδά ο αγαπημένος ερμηνευτής του συνθέτη Κώστας Καμένος και τον συνοδεύει η Αρετή Χασάπη και χορωδιακό σχήμα. 

Ο δίσκος στη δεύτερη όψη του είναι αφιερωμένος σε σύγχρονους Κύπριους ποιητές με τέσσερα μελοποιημένα ποιήματα του Κώστα Μόντη, του Άνθου Λυκαύγη (δύο τραγούδια) και του Δώρου Λοΐζου. Όλα τα ποιήματα απηχούν τους καημούς της βασανισμένης Κυπριακής γης κι έτσι θεματολογικά δεν απέχουν πολύ από το έργο του Γιάννη Ρίτσου.

Γιώργος Κοτσώνης, Γιάννης Ρίτσος: Η κυρά των αμπελιών (1975)

Ο Κύπριος συνθέτης Γιώργος Κοτσώνης (1937-2014) διέθετε άρτια μουσική παιδεία και αποτελεί μεγάλο κεφάλαιο για την κυπριακή μουσική παράδοση έχοντας υπηρετήσει επί δεκαετίες την κυπριακή ραδιοτηλεόραση μέσα από αμέτρητες συναυλίες διευθύνοντας τη σημαντική Ορχήστρα Εγχόρδων του ΡΙΚ. 

Η συνθετική του δραστηριότητα καλύπτει με αξιόλογες δημιουργίες το διπλό μουσικό πεδίο της λόγιας και της έντεχνης λαϊκής μουσικής. Ήδη έχουμε παρουσιάσει εκλεκτά δείγματα αυτής της προσφοράς του, όπως τα έργα: Του Μαυριανού και της αδερφής του (1971), Αγία Τηλλυρία (1973), Μακάριος, ο νυν και αεί (1981). 

Στο μικρό μας αυτό αφιέρωμα θα σταθούμε σε δυο ξεχωριστές εργασίες του Γιώργου Κοτσώνη που ανήκουν στην κατηγορία της μελοποιημένης ποίησης. Πρόκειται για τους κύκλους τραγουδιών: "Η κυρά των αμπελιών" (1975) και "Ύμνος και θρήνος για την Κύπρο" (1976). Αμφότερα σε ποίηση του Γιάννη Ρίτσου. 

Ο δίσκος λοιπόν "Η κυρά των αμπελιών" εκδόθηκε το 1975 από τη Lyra και αποτελεί ασφαλώς την κορυφαία και δημοφιλέστερη δισκογραφική κατάθεση του Γιώργου Κοτσώνη. Ο Γιάννης Ρίτσος συνέθεσε το ποίημα στα χρόνια του εμφύλιου σπαραγμού, αλλά εκδόθηκε αργότερα ως μέρος της συλλογής "Αγρύπνια" (1954). Μάλιστα το 1963 έχει καταγραφεί σε βινύλιο μια συγκινητική απαγγελία από τον ίδιο τον ποιητή με μουσική υπόκρουση του συνθέτη Άκη Λυμούρη για λογαριασμό των εκδόσεων Στροφές που ήδη έχουμε παρουσιάσει στον Δισκοβόλο. 

Ο συνθέτης επέλεξε μερικά μέρη του έργου και μας έδωσε έναν πολύ όμορφο κύκλο απλών τραγουδιών με ευαίσθητες μελωδίες και λιτή έντεχνη ενορχήστρωση με φευγαλέες αναφορές στην παραδοσιακή μας μουσική. Μερικές στιγμές αυτού του δίσκου είναι χαραγμένες στη μνήμη μας από εκείνα τα χρόνια, όπως η "Κόκκινη κλωστή", η "Μηλίτσα", ο "Αγωγιάτης", το "Μιλιά, μιλιά" και πάνω απ' όλα το τρυφερό "Αχ συγνεφάκι". 

Βασικός ερμηνευτής ο καλός τραγουδιστής εκείνης της εποχής Κώστας Καμένος με το χαρακτηριστικό φωνητικό ηχόχρωμα και μαζί του η Σάνια Κρυστάλη και η εξαιρετική Ελένη Βιτάλη στο ξεκίνημα της μεγάλης της καριέρας. Το εξώφυλλο κοσμείται από μια υδατογραφία του Γιάννη Ρίτσου.

Γ. Μαρκόπουλος, Γ. Σεφέρης: Ο Στράτης Θαλασσινός ανάμεσα στους αγάπανθους (1973)

Έχουμε ήδη κάνει και άλλα αφιερώματα στον μεγάλο ποιητή Γιώργο Σεφέρη (1900-1971), κορυφαίο εκπρόσωπο της Γενιάς του '30, παγκόσμιας ακτινοβολίας και αναγνώρισης, βραβευμένο άλλωστε και με το Νόμπελ Λογοτεχνίας στα 1963. 

Ωστόσο δεν μπορεί να λείπει από τον Δισκοβόλο αυτός εδώ ο σημαντικός δίσκος του Γιάννη Μαρκόπουλου, ενός συνθέτη που ανέπτυξε ιδιαίτερη σχέση με την ποίηση του Σεφέρη. Ήδη στο φόρουμ μπορεί να βρει κανείς και την άλλη αξιόλογη δουλειά του συνθέτη με τίτλο Αφιέρωμα (1975), όπου περιλαμβάνεται μελοποιημένο το ποίημα "Η θάλασσα". Αργότερα, το 1993, ο Μαρκόπουλος συμπεριέλαβε ως πρόλογο στο έργο του "Μουσική για τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο" το ποίημα "Ήλιε παίζεις μαζί μου" και το 1997 στον "Αθέατο σφυγμό" το ποίημα "Πότε θα ξαναμιλήσεις". 

Ο δίσκος λοιπόν "Ο Στράτης Θαλασσινός ανάμεσα στους αγάπανθους και άλλα τραγούδια" του Γιάννη Μαρκόπουλου χωρίζεται σε δύο μεγάλες ενότητες: Η πρώτη καλύπτεται από το τραγούδι-ποταμό που έδωσε και το κύριο μέρος του τίτλου, δηλαδή τη μελοποιημένη εκδοχή του ποιήματος "Ο Στράτης ο Θαλασσινός ανάμεσα στους αγάπανθους". που προέρχεται από την ποιητική συλλογή "Ημερολόγιο καταστρώματος Β'" (εκδόθηκε το 1944). Μουσικά κινείται στη γραμμή του νέου ύφους που είχε υιοθετήσει ο συνθέτης μερικά χρόνια νωρίτερα και που θα το συνοψίζαμε στην έκφραση "επιστροφή στις ρίζες", ένα πρώιμο έθνικ χωρίς όμως τα στοιχεία τουριστικής κατανάλωσης που εν πολλοίς έχει λάβει σήμερα. Τα μουσικά όργανα και κυρίως η χαρακτηριστική φωνή του Νίκου Ξυλούρη τονίζουν το ιδιαίτερο χρώμα αυτής της ευρείας σύνθεσης των 13 λεπτών που καλύπτει μόνη της τη μία πλευρά του δίσκου. 

Η δεύτερη ενότητα του δίσκου περιλαμβάνει μικρότερες συνθέσεις πάνω σε διάφορα ποιήματα του Σεφέρη, μουσικά πιο συμβατικές και πιο κοντινές στη φόρμα του απλού τραγουδιού. Προέρχονται από τις ποιητικές συλλογές "Στροφή" (1931), "Μυθιστόρημα" (1935), "Ημερολόγιο καταστρώματος Α'" (1940) και "Σχέδια για ένα καλοκαίρι" (1940). Ξεχωρίζουν εδώ τα υπέροχα τραγούδια: "Ο γυρισμός του ξενιτεμένου" και "Ο τόπος μας είναι κλειστός". Και τα δυο στη συγκεκριμένη χρονική συγκυρία λειτουργούσαν ως συνθήματα αφύπνισης ενάντια στη σκοταδιστική πολιτική πραγματικότητα. 

Ο δίσκος κλείνει με το ποίημα "Λίγο ακόμα", που είχε γίνει πολύ γνωστό λίγο νωρίτερα από τη μελοποίηση του Μίκη Θεοδωράκη. Αξίζει να κάνει κανείς μια σύγκριση των δύο μελοποιήσεων. Ο Μίκης βέβαια μοιάζει σίγουρος νικητής, αλλά η μελοποίηση του Μαρκόπουλου, αν την ακούσουμε προσεκτικά, έχω την εντύπωση ότι απηχεί πιο εύστοχα το πνεύμα του ποιήματος. Είναι γνωστό, άλλωστε, ότι ο ίδιος ο ποιητής δεν είδε ποτέ με καλό μάτι κάποιες μελοποιήσεις του Θεοδωράκη επηρεασμένος ίσως και από το ιδεολογικό χάσμα που τους χώριζε. 

Τα τραγούδια της δεύτερης ενότητας του δίσκου ερμηνεύουν ο Λάκης Χαλκιάς, η Μέμη Σπυράτου και η Ιωάννα Κιουρκτσόγλου με συνοδεία χορωδίας. Το εξώφυλλο ανήκει στον Δημήτρη Μυταρά, για πολλοστή φορά σε δίσκο του συνθέτη.

Νότης Μαυρουδής: Έρως ανίκατε μάχαν (1985)

Αρκετές φορές στην πολύχρονη διαδρομή στο ελληνικό τραγούδι ο σημαντικός συνθέτης και κλασικός κιθαριστής Νότης Μαυρουδής βρήκε καταφύγιο στον ποιητικό λόγο, για να απογειώσει τη δημιουργική του έμπνευση με χαμηλόφωνες, αλλά πανέμορφες μελωδίες. Ήδη μιλήσαμε για το πρώτο δείγμα αυτής της επιλογής του με το δίσκο "Άσμα ηρωικό και πάνθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας" (1967) σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη, ενώ οi επόμενοι σταθμοί του στη μελοποιημένη ποίηση σημειώθηκαν με τους κύκλους: "Στην όχθη της καρδιάς μου" (1984), "Έρως ανίκατε μάχαν" (1985), "Κάπου Ανατολικοδυτικά" (1989), "Μελοποιημένα ποιήματα από βιβλία του Δημοτικού" (1997),  "Εικαστικά" (2002), "Μουσικό ανθολόγιο" (2003), "Εθελουσία Οδός" (2006) και "Άγρυπνο φεγγάρι" (2019). 

Απ' όλη αυτή την υπέροχη σοδειά νομίζω πως ξεχωρίζει ο δίσκος "Έρως ανίκατε μάχαν" που εκδόθηκε το 1985 από τη Philips. Ένας πανέμορφος κύκλος ένδεκα τραγουδιών βασισμένων στο βιβλίο "Δώδεκα τραγουδάκια από την Παλατινή Ανθολογία" του Ηλία Πετρόπουλου, που κυκλοφόρησε το 1980 από τις εκδόσεις Νεφέλη. 

Η Παλατινή ή Ελληνική Ανθολογία (Anthologia Palatina) είναι μια πολυσήμαντη συλλογή αρχαίων και βυζαντινών ελληνικών επιγραμμάτων που καλύπτει μια μακρά περίοδο ποιητικής δημιουργίας από τα αρχαϊκά χρόνια μέχρι το 600 μ.Χ. και βρέθηκε σε χειρόγραφο το 1606, αλλά φαίνεται ότι συντάχθηκε πολύ νωρίτερα, γύρω στον 10ο αιώνα. Ο γνωστός ερανιστής, ερευνητής, λαογράφος και μελετητής Ηλίας Πετρόπουλος διάλεξε μικρά ερωτικά ποιήματα των Μελέαγρου, Καλλίμαχου, Ασκληπιάδη, Θυμοκλή, Πλάτωνα και Διότιμου και τα απέδωσε αρκετά ελεύθερα σε μια σημερινή ζωντανή γλώσσα. 

Ο συνθέτης ανταποκρίθηκε με τον καλύτερο τρόπο και κατέθεσε μερικές από τις ωραιότερες μελωδίες του ντυμένες με μια λιτή, αλλά απολύτως λειτουργική και ατμοσφαιρική ενορχήστρωση με βάση την κιθάρα πάντα. Καταφεύγοντας σε ακουστικά όργανα, όπως το βιολί, η φλογέρα, το κλαρινέτο, το μαντολίνο και το βιολοντσέλο, κατάφερε να δημιουργήσει ηχοχρώματα που αποδίδουν πολύ εκφραστικά το ποιητικό πνεύμα. 

Νότης Μαυρουδής, Οδυσσέας Ελύτης: Άσμα ηρωικό και πένθιμο... (1968)

Το "Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας" ήταν ο τρίτος δίσκος του συνθέτη και κλασικού κιθαριστή Νότη Μαυρουδή μετά το κινηματογραφικό "Δάφνις και Χλόη '66" και τον κοινό του δίσκο με τον Γιάννη Σπανό για τη φωνή της Σούλας Μπιρμπίλη. 

Το έργο στηρίζεται στην ομώνυμη ποιητική σύνθεση του Οδυσσέα Ελύτη (1911-1996). Ο μεγάλος μας ποιητής γνώρισε άμεσα τη σκληρή εμπειρία του πολέμου, καθώς βρέθηκε ο ίδιος στην πρώτη γραμμή του μετώπου της Αλβανίας, όπου και τραυματίστηκε βαριά. Λίγο αργότερα κατέθεσε την εμπειρία του με μια σειρά έργων του, όπου η παρουσία του πολέμου είναι άλλοτε άμεση κι άλλοτε έμμεση. Με τη σύνθεση "Ήλιος ο Πρώτος", που κυκλοφόρησε μέσα στα χρόνια της Κατοχής (1943), προτίμησε ένα είδος παθητικής αντίστασης υποτάσσοντας τη νύχτα του θανάτου που προκάλεσαν οι μεγάλοι του κόσμου σ' έναν ιδεατό κόσμο παραστάσεων από το θαλασσινό τοπίο της παιδικής του μνήμης. 

Την ιδέα για τη γραφή του "Άσματος" τη συνέλαβε ήδη από το 1941 ζώντας ο ίδιος τα γεγονότα, ενώ η ολοκλήρωση και έκδοση της συλλογής έγινε το 1945. Πιθανή αφορμή για τη γραφή αυτής της επικής ελεγείας στάθηκε ο θάνατος στο μέτωπο του ποιητή Γιώργου Σαραντάρη, ενώ πρότυπό του μάλλον το ποίημα του Λόρκα "Θρήνος για το θάνατο του Ιγνάθιο Σάντσεθ Μεχίας", που επίσης είναι μια ελεγεία γραμμένη για το θάνατο ενός φίλου του Ισπανού ποιητή. Ο Ελύτης αντιμετωπίζει την εμπειρία του πολέμου με άμεσο τρόπο, πρόσωπο με πρόσωπο, μέσα από μια τεχνική αφήγησης με έμμεσες αναδρομές αυτοβιογραφικού χαρακτήρα. Στις εμπειρίες αυτές ενσωματώνεται και άλλα ιστορικά συμβάντα, όπως η εμφύλια σύγκρουση στα Δεκεμβριανά του 1944 σε αντιπαραβολή με το αλβανικό έπος, όταν όλοι οι Έλληνες ήταν ενωμένοι απέναντι στον κοινό εχθρό. Έτσι ο ανθυπολοχαγός παίρνει πια χαρακτηριστικά μυθικού προσώπου με ανάλογους ισχυρούς συμβολισμούς. Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα θεματικό μοτίβο που επανέρχεται συχνά στο έργο του Ελύτη, όπως στις συνθέσεις "Καλοσύνη στις Λυκοποριές" (1947), "Άξιον Εστί" (1959) και "Αλβανιάδα" (1962). 

Ο Νότης Μαυρουδής αντιμετώπισε με σεβασμό το κείμενο κι έγραψε ένα σοβαρό έργο, μακριά από τις απλές συμβάσεις του νεοκυματικού τραγουδιού που μέχρι τότε υπηρετούσε. Βρίσκεται μάλλον πιο κοντά στη φόρμα της καντάτας, καθώς η δομή του χτίζεται πάνω σε αφηγηματικά μέρη, χορωδιακά και τραγούδια. Δεν έβγαλε εμπορικές επιτυχίες ο δίσκος, αλλά ορισμένα τραγούδια είναι πράγματι πολύ όμορφα, κυρίως τα: "Τώρα κείτεται", "Φέρτε καινούργια χέρια", "Κείνοι που πράξαν το κακό".

Π. Κωνσταντακόπουλος, Νικηφόρος Βρεττάκος: Πικραμένος αναχωρητής (1992)

O Παναγιώτης Κωνσταντακόπουλος (γενν. 1964), πτυχιούχος μαθηματικός, μας έδωσε τη μοναδική δισκογραφική του κατάθεση το 1992 με τίτλο "Πικραμένος αναχωρητής", η οποία εκδόθηκε στην Κρήτη από την εκδοτική εταιρία Αεράκης.

Πρόκειται για έναν κύκλο μελοποιημένης ποίησης αποκλειστικά αφιερωμένο στον σημαντικό ποιητή της γενιάς του '30 Νικηφόρο Βρεττάκο (1912-1991) που μας έχει δώσει ένα σφύζον από ζωντάνια ποιητικό έργο πλημμυρισμένο από ουμανιστικές ιδέες, αγάπη, λατρεία για τη φύση και φιλειρηνικά μηνύματα. 

Πρόσφατα παρουσιάσαμε άλλη μια δισκογραφική έκδοση αφιερωμένη στην ποίηση του Βρεττάκου με το δίσκο "Ελεύθεροι Πολιορκημένοι" (1971) της Τερψιχόρης Παπαστεφάνου. Συγκρίνοντας τις δυο αυτές μελοποιήσεις βλέπουμε ολοφάνερα μια τελείως διαφορετική οπτική των δύο συνθετών απέναντι στον ποιητή. Ο Κωνσταντακόπουλος έγραψε εννιά όμορφα τραγούδια με πολύ ευαίσθητες μελωδίες χρωματισμένες με την αύρα της ελληνικής παράδοσης. Η σύνθεση των τραγουδιών είχε γίνει παλιότερα, κατά το διάστημα 1982-1986. Ξεχωρίζουν τα τρία λυρικά κομμάτια που ερμηνεύει η Μαρία Δημητριάδη ("Το τριαντάφυλλο", "Νύχτα στο ίδιο τραπέζι", "Όλα τα χρόνια που έλειπα"), αν και τις εντυπώσεις κερδίζει με το πρώτο άκουσμα το ομότιτλο τραγούδι που αποδίδει με τον δέοντα επικό τόνο ο βασικός ερμηνευτής του δίσκου και εμβληματικός κρητικός λυράρης Βασίλης Σκουλάς. 

Μάνος Χατζιδάκις: Reflections (1970)

Η δαιμόνια και πολυσχιδής μουσική προσωπικότητα του Μάνου Χατζιδάκι βρήκε με το δίσκο Reflections ένα εντυπωσιακό φανέρωμα που ξάφνιασε τους μουσικόφιλους του καιρού του κι εξακολουθεί να εντυπωσιάζει τους νεότερους φίλους της μουσικής του που τον γνώρισαν περισσότερο μέσα από τα πασίγνωστα τραγούδια του. 

Πρόκειται για μια δουλειά της αμερικάνικης περιόδου του συνθέτη, τότε που είχε μόνιμα εγκατασταθεί στη Νέα Υόρκη και συνεργαζόταν με μεγάλους μουσικούς και ορχήστρες γράφοντας κυρίως μουσική για τον κινηματογράφο και το θέατρο. Εκεί γνωρίστηκε με το πρωτοποριακό ροκ συγκρότημα New York Rock & Roll Ensemble, το οποίο αποτελούνταν από φοιτητές και εκκολαπτόμενους μουσικούς, ένας από τους οποίους, ο Michael Kamen (1948-2003), εξελίχθηκε σε αξιολογότατο κινηματογραφικό συνθέτη. 

Η συνεργασία αυτή απέφερε έναν σπάνιας ομορφιάς κύκλο τραγουδιών με ροκ και κλασικίζοντα μουσικά χαρακτηριστικά βασισμένο σε στίχους μελών του συγκροτήματος κι ερμηνευμένο φυσικά από τους ίδιους. Μεταξύ των σπουδαίων αυτών τραγουδιών περιλαμβάνεται ο περίφημος "Κεμάλ", η συγκινητική προσευχή "Bitter Way" και - πάνω απ' όλα - το αριστουργηματικό "Noble Dame", ένα κομμάτι με έντονα μπαρόκ χρώμα που τονίζεται ιδιαίτερα από την παρουσία του τσέμπαλου στην ορχήστρα, ενώ η ενδιάμεση μουσική γέφυρα είναι, νομίζω, από τις κορυφαίες στιγμές συνολικά του Μάνου Χατζιδάκι.

Γιάννης Μαρκόπουλος: Λαϊκά κεντήματα (1976)

Το 1976 η Polydor, θέλοντας να υπενθυμίσει ότι ο μεγάλος συνθέτης Γιάννης Μαρκόπουλος είχε φιλοξενηθεί στη στέγη της επί μια ολόκληρη δεκαετία από τις αρχές του '60, αν και ήδη είχε συμπληρώσει μια τετραετία στην Columbia, προχώρησε στην έκδοση δύο πολύ αξιόλογων δισκογραφικών συλλογών του συνθέτη με υλικό από την παλιά τους συνεργασία, τότε που πειραματιζόταν στο λαϊκό ήχο κι έγραφε υπέροχα μουσικά θέματα κυρίως για τον ελληνικό κινηματογράφο, αλλά και τη δισκογραφία των 45 στροφών. 

Ο πρώτος λοιπόν δίσκος ήταν αφιερωμένος στα "Πρώτα τραγούδια" του συνθέτη που κυκλοφόρησαν στο διάστημα 1961-1964, ενώ ο δεύτερος περιλαμβάνει μια συλλογή με ορχηστρικά θέματα της ίδιας ή λίγο μεταγενέστερης εποχής και της ίδιας προέλευσης. Τίτλος του δεύτερου αυτού δίσκου: "Λαϊκά κεντήματα". Ο τίτλος αποδίδει με ακρίβεια το περιεχόμενο του δίσκου αυτού. Πανέμορφες λαϊκές μελωδίες με υποδειγματική ενορχήστρωση που δείχνουν πόσο βαθιά είχε κατακτήσει τη λαϊκή φόρμα ο συνθέτης. 

Τα θέματα των ορχηστρικών αυτών κομματιών έχουν αντληθεί κυρίως από μουσικές για τον κινηματογράφο ή το θέατρο, όπως: Το κορίτσι με το κορδελάκι (1964), No Mister Johnson (1965), Ο Ψαρόγιαννος (1966), Ντάμα Σπαθί (1966), Το πιο λαμπρό αστέρι (1967), Επιχείρησις Απόλλων (1968) κ.ά.). Το μπουζούκι έχει τον πρωταγωνιστικό ρόλο αναδεικνύοντας ανάγλυφα τις υπέροχες μελωδίες του συνθέτη.

Τερψιχόρη Παπαστεφάνου, Γιάννης Ρίτσος: Πόλεμος και Ειρήνη (1979)

Έχουμε ήδη παρουσιάσει τους τρεις πρώτους κύκλους τραγουδιών της Τερψιχόρης Παπαστεφάνου, οι οποίοι κυκλοφόρησαν στο πρώτο μισό της δεκαετίας του '70, δηλαδή: Ελεύθεροι Πολιορκημένοι (1971), Άσμα Ασμάτων (1972) και Αδούλωτοι (1975). 

Στη συνέχεια ανέκοψε τον τακτικό ρυθμό της κι επανήλθε στο κλείσιμο της ίδιας δεκαετίας με την τελευταία της προσωπική δουλειά, το δίσκο "Πόλεμος και Ειρήνη" που εκδόθηκε το 1979, πάντα από την PolyGram. 

Το έργο βασίζεται σε ποίηση του Γιάννη Ρίτσου και έχει ως θέμα του την αξία της ειρήνης σε αντιδιαστολή με τον πόλεμο. Το ποίημα μάλιστα της "Ειρήνης", που κλείνει και το δίσκο, είναι αφιερωμένο στον Κώστα Βάρναλη και αποδίδεται με εμφανή συγκίνηση από τον ίδιο τον ποιητή, ο οποίος απαγγέλλει στίχους του πριν από κάθε τραγούδι. 

Τα περισσότερα τραγούδια ερμηνεύονται από την εκλεκτή Χορωδία Τρικάλων, ενώ στα σολιστικά μέρη έχουμε - σε πρώτη δισκογραφική εμφάνιση - την Αλίκη Καγιαλόγλου, η οποία άλλωστε ξεκίνησε ως μέλος του ιστορικού αυτού χορωδιακού συνόλου.

Τερψιχόρη Παπαστεφάνου: Αδούλωτοι (1975)

Τέσσερις πολύ ενδιαφέροντες δίσκους με δικά της τραγούδια μας έδωσε η αξιόλογη συνθέτρια και διευθύντρια της σπουδαίας Χορωδίας Τρικάλων Τερψιχόρη Παπαστεφάνου (1928-2019) μέσα στη δεκαετία του '70, αρχής γενομένης με τους "Ελεύθερους Πολιορκημένους" (1971) και ολοκληρώνοντας αυτόν τον κύκλο με το "Πόλεμος και ειρήνη" (1979). 

Ο τρίτος απ' αυτούς τους δίσκους, οι "Αδούλωτοι", κυκλοφόρησε το 1975 από την Olympic (θυγατρική της Philips). Περιέχει 10 τραγούδια και, κατά τα συνήθη, ένα ορχηστρικό, βασισμένα σε στίχους της Έλλης Παπαδημητρίου, εκτός από ένα ("Το πέρασμά σου") που είναι του Κώστα Βάρναλη, το οποίο μάλιστα την ίδια χρονιά μας παρουσίασε στην "Τρίτη Ανθολογία" του και ο Γιάννης Σπανός. 

Είναι μια σειρά ποιητικών κειμένων, τα οποία διακρίνονται για την αγωνιστική τους διάθεση (όπως απαιτούσε το κλίμα της εποχής), αλλά και μια έντονη κατάφαση στην αξία και την ομορφιά της ζωής. Η μουσική είναι επιδέξια προσαρμοσμένη στο ύφος των στίχων. Στιγμές στιγμές αποκτά μια θεοδωρακική απόχρωση, πολύ κοντά - θα έλεγα - στο ύφος του κύκλου "Νύχτα θανάτου", αν και εδώ έχουμε μια μουσική πλημμυρισμένη από τα χρώματα και την κίνηση της θάλασσας και της φύσης γενικότερα. Κυριαρχούν οι γοργοί και ζωηροί ρυθμοί. Κι όλα καταλήγουν σε μια οργιαστική κορύφωση στο ακροτελεύτιο οργανικό κομμάτι με τον εύγλωττο τίτλο "Πανηγύρι".

Τερψιχόρη Παπαστεφάνου: Άσμα Ασμάτων (1972)

Ένα χρόνο μετά τους εξαιρετικούς "Ελεύθερους Πολιορκημένους" η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου ηχογράφησε έναν νέο κύκλο μελοποιημένης ποίησης με γενικό τίτλο "Άσμα Ασμάτων" παρμένο από το κλασικό ερωτικό ποίημα του Σολομώντα σε δόκιμη ελληνική απόδοση από τον Γιώργο Σεφέρη. 

Αυτό το ποίημα-ποταμός, ερμηνευμένο συγκλονιστικά από τη Μαρία Δημητριάδη και τον Γιώργο Ζωγράφο με τη συνοδεία της Χορωδίας Τρικάλων, καταλάμβανε την πρώτη πλευρά της αρχικής αναλογικής έκδοσης, ενώ στο υπόλοιπο μέρος του δίσκου έχουμε τέσσερα μελοποιημένα ποιήματα των Νικηφόρου Βρεττάκου, Ιωάννη Πολέμη, F.G. Lorca και Άγγελου Σικελιανού. Ξεχωρίζει το υπέροχο "Χαμένα χρόνια" που ερμηνεύει εκφραστικά η Δανάη Μπαραμπούτη, ενώ τα υπόλοιπα ερμηνεύονται από τη Χορωδία Τρικάλων. 

Επισημαίνω ότι το ποίημα του Λόρκα είναι το γνωστό "Τραγούδι του δρόμου" σε ελληνική απόδοση του Νίκου Γκάτσου, το οποίο δέκα χρόνια νωρίτερα το είχε μελοποιήσει πρώτος ο Μάνος Λοΐζος. Το ποίημα του Άγγελου Σικελιανού έχει τίτλο "Ομπρός βοηθάτε" και προέρχεται από τη μεγάλη σύνθεση "Πνευματικό εμβατήριο" που είχε μελοποιήσει νωρίτερα ο Μίκης Θεοδωράκης. Εδώ βέβαια η μελοποίηση ανήκει στην Τερψιχόρη Παπαστεφάνου, ωστόσο λανθασμένα στην ψηφιακή επανέκδοση του δίσκου (1992) ως συνθέτης του τραγουδιού αναγράφεται ο Μίκης!

Τερψιχόρη Παπαστεφάνου: Ελεύθεροι Πολιορκημένοι (1971)

Το 1971 εκδόθηκε από την PolyGram με την ετικέτα της Olympic ο πρώτος και σημαντικότερος τραγουδιστικός δίσκος της Τερψιχόρης Παπαστεφάνου με τίτλο "Ελεύθεροι πολιορκημένοι", που βεβαίως συνειρμικά μας παραπέμπει στο αριστούργημα του Διονύσιου Σολωμού, χωρίς ωστόσο να έχει καμία σχέση μαζί του, αν και έχει την ίδια αφορμή. 

Ο τίτλος δόθηκε από τον ομώνυμο κύκλο οκτώ τραγουδιών σε στίχους Παναγιώτη Παναγιωτούνη και Τερψιχόρης Παπαστεφάνου που καλύπτει την πρώτη πλευρά του δίσκου και αντλεί τη θεματολογία του από την ιστορική πολιορκία του Μεσολογγίου στα χρόνια του '21. 

Πιο ενδιαφέρουσα πάντως είναι η δεύτερη πλευρά που περιλαμβάνει τον μικρό κύκλο "Πρελούντια" με τέσσερα μελοποιημένα ποιήματα του μεγάλου ποιητή Νικηφόρου Βρεττάκου και δύο εξαιρετικής ομορφιάς οργανικά μέρη. Ανάμεσα στα μελοποιημένα αυτά ποιήματα κρύβεται κι ένα από τα εκλεκτότερα διαμάντια της ελληνικής μουσικής, το γοητευτικό "Τ' όνομά σου" (ή "Μεγαλυνάρι"), μια ακριβή μουσική στιγμή, όπου ποίηση και μουσική συναντιούνται σε μια μοναδική ανάταση μέσα από την αμφισημία (ή πολυσημία;) του ποιητικού λόγου που δεν μπορείς να πεις με ασφάλεια αν αποτελεί έναν θρησκευτικό ύμνο ή μιαν υπέρτατη ερωτική εξομολόγηση!

Τερψιχόρη Παπαστεφάνου: Καημοί στη γειτονιά (1967)

Η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου (1928-2019) έχει αφήσει ισχυρό το αποτύπωμά της στην ελληνική μουσική, ιδιαίτερα κατά τις δεκαετίες του '60 και '70 που βρισκόταν στη μεγάλη δημιουργική της ακμή και μάλιστα μοιράζοντας τις αυτές δεκαετίες αντίστοιχα στις δυο ξεχωριστές μουσικές της δραστηριότητες: Η δεκαετία του '60 ήταν αφιερωμένη σχεδόν αποκλειστικά στη διεύθυνση της περίφημης Χορωδίας Τρικάλων, η οποία συνδέθηκε στενά με το έργο του Μίκη Θεοδωράκη, ενώ η δεκαετία του '70 μας αποκάλυψε και το πηγαίο συνθετικό ταλέντο της σπουδαίας αυτής καλλιτέχνιδας. 

Έχουμε ήδη κάνει το σχετικό αφιέρωμα στηνν περίοδο δράσης της Χορωδίας Τρικάλων και στις ηχογραφήσεις των μεγάλων κύκλων τραγουδιών του Μίκη Θεοδωράκη κατά το διάστημα 1963-1966, οπότε το καινούργιο μας αφιέρωμα θα επικεντρωθεί στην πρωτότυπη συνθετική της δημιουργία, η οποία καλύπτει ολόκληρη τη δεκαετία του '70 με τέσσερις σημαντικούς κύκλους τραγουδιών βασισμένων εν πολλοίς σε μελοποιημένη ποίηση. 

Ωστόσο πριν φτάσουμε στους τραγουδιστικούς της κύκλους, οφείλουμε μια στάση σε έναν ξεχασμένο, ίσως και άγνωστο ορχηστρικό της δίσκο που είχε εκδοθεί το 1967 με τίτλο "Καημοί στη γειτονιά" και υπότιτλο: "Δώδεκα λαϊκά σκίτσα". Πρόκειται για έναν πολύ όμορφο δίσκο που μας δίνει την ευκαιρία να διαπιστώσουμε με πολύ πειστικό τρόπο την ώριμη συνθετική ικανότητα της Παπαστεφάνου, η οποία μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν απόλυτα υποταγμένη με θρησκευτική προσήλωση στο χορωδιακό τραγούδι που υπηρετούσε μέσω της Χορωδίας Τρικάλων. 

Χάνομαι Γιατί Ρεμβάζω: Ένα ευχαριστώ (1999)

Με το δίσκο "Προς την Αθανασία τη μαρτυρική" (Σείριος, 1998) ολοκληρώθηκε η πρώτη δημιουργική φάση του εξαίρετου μουσικού συνόλου Χάνομαι Γιατί Ρεμβάζω κλείνοντας θαυμάσια ένα δημιουργικό κύκλο που ξεκίνησε στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας κι απέφερε συνολικά οκτώ ολοκληρωμένους κύκλους τραγουδιών με μια σταθερή πορεία προς την πλήρη μουσική του ωριμότητα. 

Για το λόγο αυτό λοιπόν αμέσως μετά μας έδωσαν έναν αποχαιρετιστήριο δίσκο με τον χαρακτηριστικό τίτλο "Ένα ευχαριστώ" που κυκλοφόρησε από την ΜΒΙ το 1999. 

Πρόκειται για μια κωδικοποημένη αναδρομή σε όλη τη μουσική τους πορεία ίσαμε εκείνη τη στιγμή μέσα από επιλεγμένες στιγμές που ξεχώρισαν σ' αυτή τη διαδρομή. Συνολικά 21 τέτοιες στιγμές συνιστούν το περιεχόμενο του αφιερωματικού αυτού δίσκου, φυσικά σε καινούργιες εκτελέσεις με εκλεκτές φωνές διαφόρων φίλων καλλιτεχνών ή και των ιδίων σε ενορχηστρώσεις και ερμηνείες που δείχνουν εντελώς απαγκιστρωμένες από τις αρχικές μορφές των τραγουδιών, πράγμα που δίνει νέα ζωή και διάσταση στα εκλεκτά αυτά μελωδικά αραβουργήματα. Είναι λοιπόν εδώ μαζί τους ο Σπύρος Σακκάς, ο σταθερός συνοδοιπόρος τους Βασίλης Νικολαΐδης, η Νένα Βενετσάνου, ο Βασίλης Γισδάκης, ο Μιχάλης Σιγανιδης, ο Χρήστος Τσιαμούλης, ο Γιάννης Σπυρόπουλος και πολλοί άλλοι ακόμη! 

Χάνομαι Γιατί Ρεμβάζω: Προς την Αθανασία τη μαρτυρική (1998)

Ύστερα από έναν ενδιάμεσο σταθμό στην MBI με το δίσκο "Πέρα στου Κεγχριού τον κάμπο" (1995), με το κλείσιμο της δεκαετίας το εξαίρετο μουσικό σύνολο Χάνομαι Γιατί Ρεμβάζω επιστρέφει στον Σείριο του Μάνου Χατζιδάκι, ο οποίος πλέον δε βρισκόταν στη ζωή, για να ηχογραφήσει την τελευταία ουσιαστικά δισκογραφική του εργασία, πριν μας πει την επόμενη χρονιά ένα αντίο με το δίσκο "Ένα ευχαριστώ" (1999), αν και ευτυχώς αυτό το αντίο δεν αποδείχθηκε οριστικό. 

Το 1998 λοιπόν ηχογράφησαν για τον Σείριο το δίσκο "Προς την Αθανασία τη Μαρτυρική", που περιλαμβάνει 15 μπαλάντες σε στίχους της Αγαθής Δημητρούκα, πάλαι ποτέ συντρόφου και κληρονόμου του Νίκου Γκάτσου και συζύγου ήδη του Γιώργου Φιλιππάκη (εν διαστάσει πλέον, αν δεν κάνω λάθος). 

Κι αυτός ο δίσκος είναι πλημμυρισμένος με όμορφες αν και δύστροπες μελωδίες που απαιτούν πολλές ακροάσεις, για να λειτουργήσουν. Το εναρκτήριο πάντως τραγούδι ("Για την κυρά Γεωργία"), με τους προφητικούς στίχους και τη χατζιδακική αισθητική του, λειτουργεί άμεσα κι ακούγεται πολύ όμορφα. 

Η ενορχήστρωση είναι πολύ πιο λιτή σε σχέση με την ηχητική πολυχρωμία των παλιότερων εργασιών του συγκροτήματος. Ένα πιάνο, μια κιθάρα ή ένα βιολοντσέλο μοιάζουν πλέον αρκετά, για να εκφράσουν το ηχητικό τους σύμπαν. Και κόντρα στις συνήθειές τους, εδώ όλα τα τραγούδια ερμηνεύονται από έναν τραγουδιστή που δεν ανήκει στην παρέα τους. Τον εκφραστικότατο, χατζιδακικής καταγωγής και αισθητικής, Βασίλη Γισδάκη. Σε μερικά τραγούδια συμμετέχει και η Αλεξία Μουστάκα, κόρη του ηθοποιού Σωτήρη Μουστάκα.