Σκηνική δισκογραφία | Σταύρος Ξαρχάκος: Το μεγάλο μας τσίρκο (1974)

Με αφετηρία τα έργα "Λυσιστράτη" (1972) και "Διόνυσε καλοκαίρι μας" (1973) ο Σταύρος Ξαρχάκος περνάει σε μια ιδιότυπη δημιουργική φάση που εκτείνεται ως τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης, η οποία εντελώς πρόχειρα και αδόκιμα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως "αγωνιστική" περίοδος του συνθέτη, καθώς πράγματι στο διάστημα αυτό μέχρι το 1976 θα μας δώσει μια σειρά σημαντικών συνθέσεων που περιλαμβάνουν υλικό, κυρίως θεατρικό, με έκδηλα τα στοιχεία της διαμαρτυρίας και του αγωνιστικού πνεύματος (Το μεγάλο μας τσίρκο, Νυν και αεί, Κόκκινα τριαντάφυλλα για μένα, Κομέντια, Η Συμφωνία της Γιάλτας). Τα περισσότερα από τα έργα αυτά κυκλοφόρησαν αμέσως μετά τη μεταπολίτευση, οπότε εντάσσονται φυσιολογικά το κυρίαρχο κλίμα του πολιτικού τραγουδιού της εποχής.

Η αρχή γίνεται ουσιαστικά με το "Μεγάλο μας Τσίρκο" που αποτελεί κορυφαία στιγμή του νεοελληνικού θεάτρου και της μουσικής, μια ευτυχή συντάντηση δύο σημαντικών δημιουργών, του Ιάκωβου Καμπανέλλη και του Σταύρου Ξαρχάκου, στη δεύτερη μεγάλη συνεργασία τους μετά την ταινία "Γυμνοί στο δρόμο" που αποτυπώθηκε στον κύκλο τραγουδιών "Κόσμε, αγάπη μου" (1969).

Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης (1922-2011) θεωρείται ο κύριος δημιουργικός μοχλός του μεταπολεμικού μας θεάτρου, αν και υπήρξε αυτοδίδακτος, με σπουδές μονάχα μέσης εκπαίδευσης. Η τραυματική του εμπειρία στο στρατόπεδο αιχμαλώτων Μαουτχάουζεν (1943-45) ενέπνευσε το περίφημο έργο "Μπαλάντα του Μαουτχάουζεν" που μελοποίησε αριστουργηματικά ο Μίκης Θεοδωράκης το 1965. Η στροφή του στο θέατρο σημειώθηκε το 1950 με το έργο "Χορός πάνω στα στάχια" (1950), για να ακολουθήσει μια μεγάλη σειρά σπουδαίων δημιουργιών που ανέβηκαν στο Θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κουν και στο Εθνικό Θέατρο, όπως: "Η έβδομη ημέρα της δημιουργίας" (1956), "Η αυλή των θαυμάτων" (1957), "Η ηλικία της νύχτας" (1958), "Το παραμύθι χωρίς όνομα" (1959), που μελοποίησε έξοχα ο Μάνος Χατζιδάκις, "Οδυσσέα γύρνα σπίτι" (1966), "Το μεγάλο μας τσίρκο" (1973), "Ο εχθρός λαός" (1975) με μουσική Μίκη Θεοδωράκη και άλλα. Έγραψε επίσης αρκετά σενάρια αξιόλογων, αλλά και εμπορικών ταινιών ("Στέλλα", "Δράκος", "Ποτάμι", "Το κανόνι και τ' αηδόνι", "Κορίτσια στον ήλιο" κλπ.), καθώς και πλήθος τραγουδιών με τον Μάνο Χατζιδάκι, τον Μίκη Θεοδωράκη και τον Σταύρο Ξαρχάκο.

Το θεατρικό έργο "Το Μεγάλο μας Τσίρκο" αποτελεί μια μικροσκοπική απεικόνιση της ελληνικής ιστορίας διαχρονικά, από τα χρόνια της απελευθέρωσης και του Όθωνα μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Ανέβηκε για πρώτη φορά στο Θέατρο Αθήναιον το καλοκαίρι του 1973 από το θίασο Καρέζη-Καζάκου, σε μια χρονική στιγμή που το δικτατορικό καθεστώς έκανε μια θεαματική και συγχρόνως υποκριτική χειρονομία για άρση της λογοκρισίας. Ήταν τότε που βρήκε την ευκαιρία να βγάλει σε κυκλοφορία και ο Λουκιανός Κηλαηδόνης τα "Μικροαστικά" του. Λίγους μήνες αργότερα βέβαια συνέβησαν τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, πράγμα που ανάγκασε αμέσως το καθεστώς να αναδιπλωθεί, ενώ οι παραστάσεις του έργου - που μετά από μια σύντομη αναστολή (αφού μεσολάβησε η σύλληψη και κράτηση των πρωταγωνιστών) συνεχίστηκαν και την επόμενη σεζόν - απέκτησαν τεράστια λαϊκή απήχηση, καθώς το μήνυμά του έργου συνδέθηκε στενά και άμεσα με τα δραματικά γεγονότα του Νοεμβρίου. 

Ο Σταύρος Ξαρχάκος έγραψε για την παράσταση μια σειρά υπέροχα τραγούδια απόλυτα συνταιριασμένα με τα σκηνικά επεισόδια ως οργανικά κι αναπόσπαστα μέλη τους. Ο συγκλονιστικός Νίκος Ξυλούρης με την αγέρωχη θωριά του τα ερμήνευε ζωντανά επί σκηνής, ενώ συμμετείχαν και αρκετά μέλη του θιάσου, όπως οι: Τζένη Καρέζη, Κώστας Καζάκος, Διονύσης Παπαγιαννόπουλος, Χρήστος Καλαβρούζος, Τίμος Περλέγκας, Σπύρος Κωνσταντόπουλος και άλλοι. Τα σκηνικά φιλοτέχνησε ο εμβληματικός καραγκιοζοπαίκτης Ευγένιος Σπαθάρης.

Ο δίσκος στην αρχική του κυκλοφορία συνοδευόταν κι από ένα δισκάκι 45 στροφών που περιείχε δύο τραγούδια εκτός του κύριου σώματος του έργου, και τα δυο σε στίχους του Καμπανέλλη. Πρόκειται για το συγκινητικό "Προσκύνημα", ένα σεπτό και σπαρακτικό αφιέρωμα στα παιδιά του Πολυτεχνείου με ερμηνευτή τον Νίκος Δημητράτο  μαζί με τους δυο πρωταγωνιστές, ενώ στην άλλη πλευρά υπήρχε το τραγούδι "Ο άσωτος" ερμηνευμένο από τη Τζένη Καρέζη. 

Σκηνική δισκογραφία | Σταύρος Ξαρχάκος: Λυσιστράτη (1972/2006)

Στα πρώτα χρόνια του χουντικού καθεστώτος ο Σταύρος Ξαρχάκος συνέχισε να γράφει μουσική για τον ελληνικό κινηματογράφο με πιο ξεχωριστές στιγμές τις ταινίες "Κορίτσια στον ήλιο" (1968) και "Γυμνοί στο δρόμο" (1969). Το μουσικό υλικό της δεύτερης αποτέλεσε το περιεχόμενο του κύκλου τραγουδιών "Κόσμε αγάπη μου" που κυκλοφόρησε την ίδια χρονιά, ενώ ακολούθησε η ελεγειακή καντάτα "Θρήνος για τον Ιγνάθιο Σάντσιεθ Μεχίας" σε ποίηση του Λόρκα. Στη συνέχεια ο συνθέτης αναχώρησε για ανώτερες μουσικές στο εξωτερικό και μάλιστα στο ξεκίνημα της επόμενης δεκαετίας θήτευσε για ένα διάστημα και ως βοηθός μαέστρος του διάσημου Αμερικανού συνθέτη και αρχιμουσικού Leonard Bernstein!

Το 1972 έρχεται ο επόμενος σημαντικός κινηματογραφικός του σταθμός με την ταινία "Λυσιστράτη" που σκηνοθέτησε ο Γιώργος Ζερβουλάκος σε σενάριο του Γιάννη Νεγρεπόντη βασισμένο φυσικά στο κλασικό αριστούργημα του Αριστοφάνη. Στην ταινία επιστρατεύτηκε ένα εκλεκτό επιτελείο ηθοποιών γύρω από τους δυο βασικούς πρωταγωνιστές, τη Τζένη Καρέζη και τον Κώστα Καζάκο, όπως η Άννα Φόνσου, ο Διονύσης Παπαγιαννόπουλος, ο Σπύρος Κωνσταντόπουλος, η Άννα Ματζουράνη και η Κατιάνα Μπαλανίκα, οι οποίοι ερμηνεύουν και τα τραγούδια. Ο κλασικός μύθος της γυναικείας εξέγερσης κατά της ανδρικής δυναστείας και η απόφαση της ερωτικής αποχής αποτελούσε για τη συγκεκριμένη χρονική συγκυρία ένα προκλητικό αλλά και αβανταδόρικο θέμα σε μια εποχή που κυριαρχούσε διεθνώς το ρεύμα της σεξουαλικής απελευθέρωσης. Η ταινία έγινε δεκτή με ευνοϊκά σχόλια και μάλιστα βραβεύτηκε στο κινηματογραφικό φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης.

Η ταινία είναι πλημμυρισμένη με χαρούμενα και εξωστρεφή μουσικά θέματα που έγραψε ο Σταύρος Ξαρχάκος μαζί με κάμποσα τραγούδια, τα περισσότερα σε στίχους του σκηνοθέτη μαζί με ένα ("Όρκος") του Νίκου Γκάτσου. Το εμπνευσμένο αυτό μουσικό υλικό έμεινε ανέκδοτο μέχρι το 2006 που εκδόθηκε ως συγκροτημένο soundtrack από τη Legend, όπου την ίδια εποχή θα εκδοθούν αρκετά άλλα ανέκδοτα έργα του συνθέτη με την προσωπική του επιμέλεια. Μόνο το τραγούδι "Κόκκινη κλωστή δεμένη" ("Παραμύθι") είχε κυκλοφορήσει την ίδια εποχή ερμηνευμένο από τον Νίκο Ξυλούρη στο δίσκο "Συλλογή" (1974). Το εξώφυλλο της έκδοσης κοσμείται με ευφάνταστο σκίτσο του Μποστ.

Σκηνική δισκογραφία | Σταύρος Ξαρχάκος: Λόλα (1964/2006)

Αμέσως μετά τα "Κόκκινα φανάρια" ο Σταύρος Ξαρχάκος ξαναγράφει μουσική για ταινία με πρωταγωνίστρια τη Τζένη Καρέζη, ενώ ξανασυναντιέται με τον σκηνοθέτη Ντίνο Δημόπουλο, δυο χρόνια μετά την παρθενική κινηματογραφική του εμπειρία στην ταινία "Το ταξίδι". 

Η τριπλή αυτή συνάντηση - συνθέτη, πρωταγωνίστριας και σκηνοθέτη - συνέβη στη θρυλική ταινία "Λόλα", μια παραγωγή της Finos Film σε σενάριο του Ηλία Λυμπερόπουλου, όπου ο ανερχόμενος ζεν πρεμιέ της εποχής Νίκος Κούρκουλος λάμπει πλάι στην Καρέζη, τον Διονύση Παπαγιαννόπουλο, τον Παντελή Ζερβό, τον Γιάννη Βογιατζή, τον Νίκο Φέρμα, τον Σπύρο Καλογήρου και τον Λαυρέντη Διανέλλο σε ένα δυνατό δράμα με φόντο και πάλι την Τρούμπα και μια ερωτική ιστορία μπλεγμένη με τους κώδικες της νύχτας και το ξεκαθάρισμα προσωπικών λογαριασμών.

Η ταινία αυτή έδωσε την ευκαιρία στον νεαρό συνθέτη να ξετυλίξει πολύ δημιουργικά το μουσικό του ταλέντο και να μας δώσει ένα εξαιρετικά συναρπαστικό soundtrack πλημμυρισμένο με έξοχες οργανικές μελωδίες και ατμοσφαιρικά μοτίβα, αλλά και υπέροχα λαϊκά τραγούδια που άφησαν εποχή. Η αρχή γίνεται με το εξαίσιο λυρικό μοτίβο της "Λόλας" που το ακούμε σε φωνητική (το ερμηνεύει η ίδια η Καρέζη) και οργανική μορφή ζωγραφισμένο με τις αδρές λαϊκές πινελιές του Γιώργου Ζαμπέτα που μεγαλουργεί στο συγκλονιστικό χασάπικο "Ο χορός του Σάκαινα", ίσως το ωραιότερο χασάπικο της μουσικής μας, αντίστοιχο με το "Ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας" του Μάνου Λοΐζου. Στο κλείσιμο της ταινίας ακούγεται η απέραντης ομορφιάς λαϊκή σερενάτα "Χάθηκε το φεγγάρι" από τη Βίκυ Μοσχολιού που, αν και είχε ήδη μια μικρή παρουσία στο τραγούδι, εδώ ουσιαστικά κάνει το πραγματικό ντεμπούτο της με τη γνωστή θριαμβευτική πορεία τα επόμενα χρόνια. Για την ίδια ταινία επίσης γράφτηκε και το στιβαρό χασάπικο "Όνειρο δεμένο" που ερμήνευσε ο Πάνος Γαβαλάς κι έμελλε να εδραιωθεί ως μια από τις κορυφαίες κατακτήσεις του συνθέτη στο λαϊκό πεδίο. Οι στίχοι ολων των τραγουδιών γράφτηκαν από τον Βαγγέλη Γκούφα.

Αν και τα δυο βασικά θέματα της ταινίας, δηλαδή το οργανικό "Ο χορός του Σάκαινα" και το τραγούδι "Όνειρο δεμένο" είχαν κυκλοφορήσει την ίδια εποχή σε δίσκο 45 στροφών, το υπόλοιπο soundtrack παρέμενε ανέκδοτο για τέσσερις περίπου δεκαετίες! Μόλις το 2005 στη νέα έκδοση του δίσκου "Κόκκινα φανάρια" από την EMI Columbia συμπεριλήφθηκαν έξι μέρη (τρία ορχηστρικά και τρία τραγούδια) της μουσικής για τη "Λόλα", ενώ το 2006 από τη Legend εκδόθηκε για πρώτη φορά το ολοκληρωμένο soundtrack με 19 μέρη, χωρίς όμως το τραγούδι "Όνειρο δεμένο" που ανήκει στο ρεπερτόριο της Columbia.

Σταύρος Ξαρχάκος: Το ταξίδι & Μοντέρνα Σταχτοπούτα (1962-65/1997)

Δύο από τα πρώτα soundtrack του Σταύρου Ξαρχάκου περιέχονται σ' αυτόν τον ψηφιακό δίσκο που εκδόθηκε κάπου 35 χρόνια από την εποχή που γράφτηκαν.

Η πρώτη επαφή του συνθέτη με τον κινηματογράφο σημειώθηκε το 1962, όταν έγραψε τη μουσική για τις ταινίες "Τρίτος δρόμος" και "Το ταξίδι". Η δεύτερη από αυτές ήταν μια παραγωγή της Finos Film που σκηνοθέτησε ο Ντίνος Δημόπουλος σε σενάριο του Βαγγέλη Γκούφα που έγραψε και τους στίχους των τραγουδιών. Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους η Αλίκη Βουγιουκλάκη και ο Νίκος Κούρκουλος μαζί με μια πλειάδα σπουδαίων ηθοποιών της εποχής, όπως ο Βασίλης Διαμαντόπουλος, ο Νότης Περγιάλης, η Σμαρώ Στεφανίδου και η Σαπφώ Νοταρά. 

Ο συνθέτης έγραψε ένα τρυφερό και λυρικό soundtrack προσαρμοσμένο στο δραματικό ύφος της ταινίας. Χαρακτηριστική η μελωδία της "Βαρκαρόλας" που διατρέχει την ταινία και αποδίδεται άλλοτε σε οργανική κι άλλοτε σε χορωδιακή μορφή, αν και την ξέρουμε κι ως κανονικό τραγούδι από πάμπολλες μεταγενέστερες εκτελέσεις (Αλίκη Βουγιουκλάκη, Κώστας Χατζής, Αλέκα Μαβίλη, Δήμητρα Γαλάνη, Τάνια Τσανακλίδου, Αγνή Μπάλτσα). Στην ταινία ακούγονται επίσης και δυο πανέμορφα λαϊκά τραγούδια ("Τα δάκρυά μου είναι καυτά", "Για χατήρι σου") που ερμηνεύει η Ζωή Φυτούση.

Το 1965 ο συνθέτης κληθηκε για δεύτερη φορά να γράψει μουσική σε ταινία της Αλίκης Βουγιουκλάκη. Πρόκειται για τη χαριτωμένη κομεντί του Αλέκου Σακελλάριου "Μοντέρνα Σταχτοπούτα", μια παραγωγή της εταιρείας Δαμασκηνός-Μιχαηλίδης με συμπρωταγωνιστές της Αλίκης τον Δημήτρη Παπαμιχαήλ, τον Σταύρο Ξενίδη, τον Άρη Μαλλιαγρό και τον Χρήστο Πάρλα. Ο Ξαρχάκος δεν είχε δυσκολία να προαρμόσει το ύφος του στον ανάλαφρο χαρακτήρα της πρωταγωνίστριας και να μας δώσει χαριτωμένα οργανικά θέματα μαζί με δυο πολύ όμορφα τραγούδια σε στίχους του Αλέκου Σακελλάριου, το καθαρά βουγιουκλακικής αισθητικής "Γύρνα με στα περασμένα" και κυρίως το έξοχο λαϊκό "Υπομονή" που ερμηνεύει ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης μαζί με την Αλίκη, ένα από τα πιο αγαπημένα και διαχρονικά τραηούδια του συνθέτη.

Αμφότερα τα soundtrack αυτά παρέμειναν ανέκδοτα επί δεκαετίες, για να εκδοθούν σε δίσκο για πρώτη φορά το 1997 με τη φροντίδα του Μάκη Δελλαπόρτα. Πάντως τα τραγούδια είχαν αυτονομηθεί από την αρχή και είχαν κυκλοφορήσει αμέσως σε δισκάκια 45 στροφών σημειώνοντας μεγάλη εμπορική επιτυχία.

Σκηνική δισκογραφία | Σταύρος Ξαρχάκος: Κόκκινα φανάρια (1962-1963)

Το 1962 ένας άγνωστος νεαρός συνθέτης εισβάλλει δυναμικά στο μουσικό προσκήνιο διεκδικώντας το δικό του χώρο ανάμεσα στους δυο Διόσκουρους του τραγουδιού μας, τον Μίκη και το Μάνο, που ήδη από τα αμέσως προηγούμενα χρόνια έχτιζαν μεθοδικά το ισχυρά θεμέλια του λεγόμενου "έντεχνου" τραγουδιού. 

Φυσικά αναφέρομαι στον Σταύρο Ξαρχάκο που αμέσως εδραιώθηκε ως ο τρίτος πυλώνας της μουσικής μας λίγο πριν προστεθεί σ' αυτή την ιδιοφυή παρέα και ο Γιάννης Μαρκόπουλος. Την πρώτη κιόλας χρονιά του ο Σταύρος Ξαρχάκος έγραψε δυο πολύ όμορφα soundtrack για τις ταινίες "Ταξίδι" και "Τρίτος δρόμος" που του άνοιγαν το δρόμο για μια λαμπρή καριέρα στο συγκεκριμένο πεδίο. 

Αλλά την ίδια χρονιά η παρουσία του σημαδεύτηκε με μια ακόμη πιο σημαντική στιγμή, καθώς έγραψε τη μουσική για την ιστορική θεατρική παράσταση "Κόκκινα φανάρια" βασισμένη σε κείμενο του Αλέκου Γαλανού που σκηνοθέτησε ο Αλέξης Δαμιανός κι ανέβηκε στο Θέατρο Πορεία τον Μάρτη του 1962 με πρωταγωνιστές τους: Θόδωρο Έξαρχο, Νίκο Μπιρμπίλη, Κούλα Αγαγιώτου, Κατερίνα Χέλμη, Μαίρη Χρονοπούλου, Βούλα Χαριλάου και Αλέξη Δαμιανό. Ο Ξαρχάκος έγραψε μια υπέροχη σειρά μελωδικών θεμάτων και μαζί δυο καθαρόαιμα λαϊκά τραγούδια ("Κόκκινα φανάρια", "Τι να την κάνεις τη ζωή") σε στίχους του Αλέκου Γαλανού που ερμήνευσε έξοχα η Πόλυ Πάνου.

Η παράσταση γνώρισε μεγάλη επιτυχία και συνέχισε για τρία χρόνια να παίζεται σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Η επιτυχία αυτή οδήγησε την επόμενη χρονιά και στο γύρισμα της ομώνυμης ταινίας σε σκηνοθεσία του Βασίλη Γεωργιάδη με πρωταγωνιστές τη Τζένη Καρέζη, τον Μάνο Κατράκη, τον Γιώργο Φούντα, τη Μαίρη Χρονοπούλου, τον Δημήτρη Παπαμιχαήλ, τη Δέσπω Διαμαντίδου, την Κατερίνα Χέλμη, τον Νότη Περγιάλη, την Αλεξάνδρα Λαδικού και τον Φαίδωνα Γεωργίτση. Η ταινία γνώρισε τεράστια εμπορική επιτυχία κόβοντας 473.686 εισιτήρια στην πρώτη της προβολή, ενώ είχε την τύχη να συμπεριληφθεί και στις υποψηφιότητες για όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας (έχασε το βραβείο από τον Φελλίνι!) και παράλληλα να παιχτεί με επιτυχία και στις Κάννες!

Ο Σταύρος Ξαρχάκος και πάλι ανέλαβε τη μουσική επένδυση βρίσκοντας την ευκαιρία να προεκτείνει τις αρχικές του ιδέες που κατέθεσε στη θεατρική εκδοχή κι έτσι μας έδωσε ένα αριστουργηματικό soundtrack με μοναδικής ομορφιάς μελωδικά θέματα, αλλά και καθαρές λαϊκές στιγμές που χρωματίζονται με αδρές πινελιές από το μπουζούκι του Γιώργου Ζαμπέτα. Μάλιστα ο συνθέτης πρόσθεσε και τέσσερα καινούργια τραγούδια βασισμένα σε στίχους του πρωτοεμφανιζόμενου τότε Λευτέρη Παπαδόπουλου. Και τι τραγούδια! Δυο από αυτά ("Άπονη ζωή", "Φτωχολογιά"), σφραγισμένα με τη μνημειώδη ερμηνεία του Γρηγόρη Μπιθικώτση, αποτελούν ακρογωνιαίους λίθους όχι μόνο της τραγουδοποιίας του Ξαρχάκου, αλλά και ολόκληρου ελληνικού τραγουδιού διαχρονικά. Το τρίτο τραγούδι ("Παράπονο") με την ελεγειακή ερμηνεία της Τζένης Καρέζη διακρίνεται για το βαθύ λυρισμό του, ενώ το θεατρικoύ ύφους τραγούδι "Κόκκινα φανάρια" (διαφορετικό από το ομώνυμο τραγούδι της θεατρικής παράστασης) ερμηνεύει σπαρακτικά η Κατερίνα Χέλμη στο φινάλε της ταινίας.

Σκηνική δισκογραφία | Μάνος Χατζιδάκις: Πορνογραφία (1982)

Το 1982 ήταν μια δύσκολη χρονιά για τον Μάνο Χατζιδάκι, καθώς την εξουσία ασκούσε πλέον το ΠΑΣΟΚ κι ο ίδιος είχε χάσει τη θέση του στο Τρίτο Πρόγραμμα, όπου για πολλά χρόνια είχε μεγαλουργήσει με την ισχυρή υποστήριξη του φίλου του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Την ίδια εποχή βρέθηκε στο στόχαστρο του τύπου μετά από δικά του επιθετικά σχόλια για "κιτρινισμό" κι όλο αυτό στη συνέχεια πήρε τεράστιες διαστάσεις με την περίφημη διαμάχη του με την εφημερίδα Αυριανή. 

Μέσα σ' αυτό λοιπόν το εχθρικό πλαίσιο ήταν προδιαγεγραμμένη η τύχη μιας νέας προσπάθειας του συνθέτη να ανεβάσει μια μεγάλη μουσικοθεατρική παράσταση στα πρότυπα της "Οδού Ονείρων" που τότε συμπλήρωνε τα είκοσι χρόνια (από το καλοκαίρι του 1962). Πρόκειται βέβαια για την περίφημη "Πορνογραφία", έργο σε μορφή επιθεώρησης με θεατρικά νούμερα και πολλή μουσική και τραγούδια ερμηνευμένα από μεγάλη ορχήστρα, χορωδία και σόλο φωνές, όλα καθοδηγούμενα από τον συνθέτη, ο οποίος ανέλαβε ακόμη και τη σκηνοθεσία. Τα κείμενα έγραψαν οι Άρης Δαβαράκης, Μιχάλης Παπαγγελής, Δημήτρης Ρίζος και άλλοι, ενώ στίχους έγραψε κυρίως ο Νίκος Γκάτσος. Στη σκηνή κυριαρχούσε η εμβληματική φιγούρα της Σαπφώς Νοταρά και δίπλα της μια σειρά νέων και άσημων τότε ηθοποιών, όπως ο Χρήστος Ευθυμίου, η Μαρία Κανελλοπούλου, ο Σπύρος Μπιμπίλας, ο Χάρης Ρώμας και ο Κωνσταντίνος Τζούμας, ενώ τα τραγούδια ερμήνευαν επί σκηνής η Μαίρη Δαλάκου, ο Ηλίας Λιούγκος, η Γιάννα Κατσαγιώργη και η Μαριάννα Ευστρατίου. Στο δίσκο βέβαια προστέθηκαν ο Βασίλης Λέκκας και η Έλλη Πασπαλά.

Το μουσικό υλικό της παράστασης (και του δίσκου) ήταν εξαιρετικό, με θαυμάσιες μουσικές ιδέες που συχνά παρέπεμπαν σε κλασικά πρότυπα, όπως ο Ερίκ Σατί, ενώ μεταξύ των εμπνευσμένων τραγουδιών ακούγονταν η ωραία μελωδία του "Έλα σε μένα" και η εντυπωσιακή και πολυτραγουδισμένη έκτοτε "Μπαλάντα των αισθήσεων και των παραισθήσεων" σε στίχους του Άρη Δαβαράκη που δεν ήταν πάντως πρωτότυπη σύνθεση, αλλά παλιότερο αγγλόφωνο τραγούδι του συνθέτη από την ταινία "The Martlet's Tale" (1970).

Δυστυχώς η παράσταση, παρά τη μεγάλη της προετοιμασία και τη διαφήμιση και παρά το εξαιρετικό μουσικό της υλικό, δεν κατάφερε να μακροημερεύσει και κατέληξε σε εμπορικό φιάσκο. Ίσως ήταν μοιραίο κιόλας, από τη στιγμή που η επίσημη πρεμιέρα της δόθηκε στο Θέατρο Σούπερ Σταρ στις 17 Οκτωβρίου 1982, λίγο πριν ξημερώσει δηλαδή η μέρα της πρώτης επετείου του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία! Έμοιαζε σαν ανοιχτή πρόκληση αυτό, παρόλο που μάλλον ήταν τυχαίο. Ο τύπος της εποχής υποδέχθηκε με χυδαίους χαρακτηρισμούς το ομολογουμένως τολμηρό περιεχόμενο της παράστασης, η οποία μετά από τρεις εβδομάδες κατέβασε την αυλαία κόβοντας οριστικά από κει και πέρα τη διάθεση του συνθέτη για ανάλογα διαβήματα. Μας έμεινε πάντως το ακριβό μουσικό υλικό αυτής της δουλειάς που αποδεικνύει με τον πιο αποστομωτικό τρόπο την αστείρευτη έμπνευση του συνθέτη που στη συνέχεια θα διοχετευτεί σε πολύ αξιόλογους κύκλους τραγουδιών (Οι μπαλάντες της Οδού Αθηνάς, Χειμωνιάτικος ήλιος, Σκοτεινή μητέρα, Οι μύθοι μιας γυναίκας), αλλά και σε μνημειώδεις δημόσιες παρουσιάσεις των τραγουδιών του (Ρωμαϊκή Αγορά, Λαϊκή Αγορά).

Μάνος Χατζιδάκις: Sweet Movie (1974)

Το 1974 ο Μάνος Χατζιδάκις, παρόλο που ήδη είχε επαναπατριστεί οριστικά μετά τη μακρά παραμονή του στην Αμερική, συνεχίζοντας τις γόνιμες διεθνείς του συνεργασίες θα γράψει τη μουσική και τα τραγούδια για μια πολύ ιδιαίτερη ταινία με τίτλο "Sweet Movie" που γύρισε την ίδια χρονιά ο νεομαρξιστής γιουγκοσλάβος σκηνοθέτης Dusan Makavejev δίνοντας ένα φιλμ αναρχικής γραφής, ένα είδος σουρρεαλιστικής ερωτικής σάτιρας εναρμονισμένης με το ισχυρό μήνυμα της σεξουαλικής απελευθέρωσης εκείνου του καιρού, που αφήνει μια γλυκιά αίσθηση στο θεατή, κάτι σαν τους ποταμούς σοκολάτας μέσα στους οποίους βυθίζεται η πρωταγωνίστρια σε μια από τις εντυπωσιακές σκηνές!

Ο συνθέτης δούλεψε με μεγάλο ενθουσιασμό για την ταινία αυτή και μας έδωσε ένα σπάνιας ομορφιάς soundtrack που αναδίνει μια θερμή μελωδική αύρα άλλοτε νοσταλγική και βαθιά λυρική κι άλλοτε υπόγεια διεγερτική, όπως φανερώνουν και οι χαρακτηριστικοί τίτλοι κάποιων κομματιών.

Από τα εξαίσια οργανικά μέρη ξεχωρίζει ασφαλώς η αριστουργηματική "Σερενάτα για τη σεξουαλική απουσία" με το μαγικό ηχόχρωμα του μαντολίνου, αλλά και η κατανυκτική γοητεία του "Νυχτερινού". Περιλαμβάνονται επίσης και δύο τραγούδια, από τα οποία ένα είναι αγγλόφωνο ("Is the life on the earth") και το ερμηνεύει σε δικούς της στίχους η Ann Lonnberg, παλιά γνώριμη του ελληνικού κοινού από την ταινία "Κορίτσια στον ήλιο" (1968). Η Μαρία Κάτηρα ερμηνεύει επίσης την υπέροχη μπαλάντα (σε ρυθμό χασάπικου) "Τα παιδιά κάτω στον κάμπο", που ακούγεται και σε οργανική και χορωδιακή μορφή. 

Πρέπει να διευκρινίσω ότι οι αρχικοί (ελαφρώς διαφορετικοί) στίχοι αυτού του τραγουδιού που υπογράφονται από τον συνθέτη είχαν γραφτεί πολύ παλιότερα, το 1945, για το θεατρικό έργο του Αλέξη Δαμιανού "Το καλοκαίρι θα θερίσουμε", αλλά με άλλη μουσική, με την οποία το τραγούδησε το 1971 η Λίτσα Σακελλαρίου στον αποκηρυγμένο από το συνθέτη δίσκο "Άμα λευτερωθεί η Κρήτη" που ενορχήστρωσε ο Γιώργος Χατζηνάσιος.

Σκηνική δισκογραφία | Μάνος Χατζιδάκις: Topkapi (1964)

Αμέσως μετά τη μεγάλη συνεργασία του Μάνου Χατζιδάκι με τον Ελία Καζάν στην ταινία "America America" (1963) ο συνθέτης επέστρεψε στον άλλο διάσημο σκηνοθέτη, με τον οποίο μερικά χρόνια νωρίτερα είχε επιβάλει την παρουσία του στο παγκόσμιο μουσικόφιλο κοινό, δηλαδή τον Jules Dassin με την ταινία "Ποτέ την Κυριακή". 

Η δεύτερη συνεργασία τους ήρθε το 1964 με την ταινία "Topkapi", έγχρωμη παραγωγή της United Artists, βασισμένη σε σενάριο του Eric Ambler με πρωταγωνίστρια πάλι τη Μελίνα Μερκούρη και δίπλα της ένα καστ διάσημων ηθοποιών, όπως ο Μαξιμίλιαν Σελ, ο Πίτερ Ουστίνοφ, ο Ρόμπερτ Μόρλεϊ, ο Ακίμ Ταμίροφ, αλλά και η Δέσπω Διαμαντίδου και ο άσημος τότε γιος του σκηνοθέτη Τζο. Μάλιστα ο Ουστίνοφ με την ερμηνεία του απέσπασε το δεύτερο όσκαρ της καριέρας του, μερικά χρόνια μετά την πρώτη βράβευσή του για το ρόλο του στην επική ταινία "Σπάρτακος".

Η ταινία έχει ύφος σάτιρας, σαν μια παρωδία - θα έλεγα - της κλασικής ταινίας του σκηνοθέτη "Ριφιφί" (1955), καθώς και πάλι το σενάριο βασίζεται σε μια ιστορία κλοπής, αυτή τη φορά με το σκηνικό τοποθετημένο στην Κωνσταντινούπολη, με στόχο ένα σμαραγδένιο στιλέτο από το ιστορικό παλάτι Τοπκαπί της Πόλης. Φυσικά η επιχείρηση στέφεται από παταγώδη αποτυχία, αλλά η ταινία αφήνει μια αβίαστη ικανοποίηση με την καλοστημένη πλοκή και τους απολαυστικούς της διαλόγους.

Αλλά ας μιλήσουμε και για τη μουσική της ταινίας που υπογράφει και πάλι ο Μάνος Χατζιδάκις. Φυσικά ο έμπειρος και ιδιοφυής συνθέτης δεν έχει καμιά δυσκολία να ντύσει με ατμοσφαιρικά οργανικά θέματα τη δράση της ταινίας, αλλά χωρίς αμφιβολία το κύριο ενδιαφέρον εντοπίζεται σε μια ρυθμική μελωδία που διατρέχει όλη την ταινία, η οποία στο ηχογραφημένο soundtrack ακούγεται ως πρόλογος και επίλογος του έργου, αλλά και ως ημιτελές τραγούδι με αγγλόφωνους στίχους ερμηνευμένο από τη Μελίνα. Όπως μας εξηγεί ο συνθέτης, αυτή η μελωδία είχε γραφτεί αρκετά χρόνια πιο παλιά κι όταν η Μελίνα την πρωτάκουσε στην "Οδό Ονείρων", απαίτησε από τον συνθέτη να αποτελέσει τη βάση της μουσικής επένδυσης της ταινίας. Κάμποσα χρόνια αργότερα ο συνθέτης τη μετέτρεψε και σε κανονικό τραγούδι με στίχους του Άκου Δασκαλόπουλου και τίτλο "Το μαγικό χαλί" που πρώτη ερμήνευσε η Φλέρυ Νταντωνάκη και περιλήφθηκε στο υλικό του δίσκου "Λειτουργικά" (1991).

Σκηνική δισκογραφία | Μάνος Χατζιδάκις: America America (1963)

Μετά το όσκαρ τραγουδιού για τα "Παιδιά του Πειραιά" (1961) ο Μάνος Χατζιδάκις έγινε περιζήτητος από τα μεγάλα χολιγουντιανά στούντιο και του δόθηκε έτσι η ευκαιρία να γράψει μουσική για μεγάλες διεθνείς παραγωγές, αν και συνέχισε να κοσμεί και πολλές ελληνικές ταινίες με τη μουσική του. Ανάμεσά τους και η επική ταινία "America America", παραγωγής 1963, σε σκηνοθεσία και σενάριο του μεγάλου Ελληνοαμερικανού σκηνοθέτη Ελία Καζάν. 

Ασφαλώς προκαλεί μια απορία πώς ευοδόθηκε αυτή η συνάντηση του συνθέτη με τον διάσημο σκηνοθέτη σε μια εποχή ο Χατζιδάκις είχε ήδη συνεργαστεί με τον στιγματισμένο από τις μακαρθικές εκκαθαρίσεις σκηνοθέτη Ζιλ Ντασέν και συνέχισε τη συνεργασία μαζί του και τα επόμενα χρόνια (TopKapi, Illya Darling), παρόλο που ο Ντασέν θεωρούσε ευθέως ως υπεύθυνο για την προσωπική του περιπέτεια τον Καζάν που δυστυχώς υπέκυψε στις πιέσεις και κατέδωσε συναδέλφους του για φιλοκομμουνιστικά φρονήματα!

Εν πάση περιπτώσει, αυτό που έχει πλέον σημασία είναι ότι η συνεργασία Χατζιδάκι-Καζάν στη σπουδαία αυτή ταινία απέφερε ένα υπέροχο soundtrack, πλημμυρισμένο από θεσπέσιες μελωδίες, αλλά και χορευτικούς ρυθμούς με ανατολίτικα ηχοχρώματα, καθώς το σενάριο τοποθετεί την αρχή της ιστορίας στην τουρκοκρατούμενη Κωνσταντινούπολη. Εδώ περιέχονται και τα τραγούδια "Τ' αστέρι του Βοριά" και "Τα λουστράκια" σε στίχους του Νίκου Γκάτσου που ερμηνεύουν ο Βασίλης Ριζιώτης, ο Γιώργος Ρωμανός και χορωδία, ενώ υπάρχει και η μελωδία του τραγουδιού "Μια Παναγιά" χωρίς λόγια, το οποίο πάντως την επόμενη χρονιά ως κανονικό τραγούδι πλέον με στίχους του Γκάτσου κυκλοφόρησε στις 45 στροφές με τη φωνή του Λάκη Παππά. Παίζει η Πειραματική Ορχήστρα Αθηνών και διευθύνει ο συνθέτης.

Σκηνική δισκογραφία | Μάνος Χατζιδάκις: Καίσαρ και Κλεοπάτρα (1962/1964)

Το 1962* αποδείχθηκε μια λαμπρή χρονιά για τον Μάνο Χατζιδάκι, ο οποίος παράλληλα με τη μουσική για τον κινηματογράφο συνθέτει τη μουσική για τρεις ιστορικές θεατρικές παραστάσεις που άφησαν εποχή. Νωρίς το καλοκαίρι παίχτηκε η μουσική παράσταση "Οδός Ονείρων", ενώ το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς μια δεύτερη μουσικοθεατρική παράσταση με τίτλο "Καίσαρ και Κλεοπάτρα" στο Θέατρο Ρεξ του θεατρικού επιχειρηματία Γεώργιου Χέλμη, συζύγου της Μαρίκας Κοτοπούλη, η οποία άλλωστε την ίδια χρονιά ανέβασε την τραγωδία "Βάκχες" του Ευριπίδη με μουσική επίσης του Χατζιδάκι.

Μπορεί να ξεχώρισε βέβαια η πρώτη από αυτές τις τρεις θεατρικές δουλειές του συνθέτη, αλλά σίγουρα η παράσταση "Καίσαρ και Κλεοπάτρα", που συνέπεσε με την προβολή της ομώνυμης χολιγουντιανής υπερπαραγωγής με την Ελίζαμπεθ Τέιλορ, έμεινε στην ιστορία για πολλούς λόγους: Πρώτα πρώτα γιατί θεωρήθηκε το πρώτο καθαρό ελληνικό μιούζικαλ της σκηνής, Έπειτα, γιατί η πρωταγωνίστρια του έργου Αλίκη Βουγιουκλάκη, η λατρεμένη ξανθιά του ελληνικού σινεμά, αποφάσισε να επαναφέρει τα μαλλιά της στο φυσικό τους χρώμα που ήταν μελαχρινό! Κι αυτό φυσικά το έκανε λόγω του συγκεκριμένου ρόλου υποδυόμενη την Κλεοπάτρα, την τελευταία βασίλισσα της Αιγύπτου των Πτολεμαίων, πριν κατακτηθεί η χώρα της από τους Ρωμαίους, σύμφωνα με το σενάριο του εμβληματικού θεατρικού έργου του μεγάλο Ιρλανδού δραματουργού George Bernard Shaw. Δυστυχώς η αυθεντική εικόνα της μελαχρινής πλέον Αλίκης δεν άρεσε στο κοινό, όπως τουλάχιστον η ίδια υποστήριξε, το οποίο μετά τις πρώτες παραστάσεις γύρισε την πλάτη του στο έργο και το οδήγησε σε εμπορικό φιάσκο, ενώ η Αλίκη βρήκε αμέσως παρηγοριά στα έμπειρα χέρια του Αλέκου Σακελλάριου που την ξανάκανε ξανθιά και της χάρισε τη μεγαλύτερη ως τότε εμπορική της επιτυχία με την ταινία "Χτυποκάρδια στo θρανίo".

Ήταν όμως αυτή η πραγματική αιτία που η παράσταση δεν μακροημέρευσε; Φαίνεται ότι από τότε είχε διαφανεί η κάκιστη επικοινωνιακή σχέση του μεγάλου συνθέτη με το χώρο του τύπου, η οποία, όπως ξέρουμε, κορυφώθηκε τη δεκαετία του '80 με τον αγώνα του κατά του λεγόμενου "αυριανισμού" και "κίτρινου" τύπου. Ενοχλημένος  λοιπόν ο συνθέτης από κάποια αρνητικά σχόλια του τύπου για την "Οδό Ονείρων" που είχε προηγηθεί, δε δίστασε στο πρόγραμμα της "Κλεοπάτρας" να αποκαλέσει "ηλίθιους" κάποιους Έλληνες συγγραφείς της εποχής που είχαν και την ιδιότητα του δημοσιογράφου! Αν και αργότερα ανασκεύασε αυτή τη δήλωση, το κακό είχε γίνει, καθώς ακολούθησαν απανωτά δημοσιεύματα με ακραίο επιθετικό τόνο που προφανώς είχαν αντίκτυπο στη στάση του κοινού. 

Κι όμως, σε καθαρά καλλιτεχνικό επίπεδο η παράσταση είχε τα εχέγγυα μιας πολύ σοβαρής δουλειάς. Τη μετάφραση έκανε ο Κώστας Σταματίου. Τη σκηνοθεσία ο σπουδαίος Αλέξης Σολομός. Τα σκηνικά και κοστούμια ο μεγάλος ζωγράφος και υπερρεαλιστής ποιητής Νίκος Εγγονόπουλος. Δίπλα στην Αλίκη συμπρωταγωνιστούσε ο στιβαρός ηθοποιός Τζαβαλάς Καρούσος. Και φυσικά τη μουσική έγραψε ο Μάνος Χατζιδάκις, ο οποίος σημειώνει χαρακτηριστικά στο εσώφυλλο του δίσκου: 

«Κι ήρθεν η ώρα της πολυπόθητης πρεμιέρας, σ' ένα κατάμεστο "Ρεξ", με τον πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή στην πρώτη σειρά, τη σύζυγό του, τη μάνα μου κι άλλους που δεν γνωρίζω. Η παράσταση κύλησε εξαίσια εκείνο το βράδυ της 11ης Οκτωβρίου 1962. Η Αλίκη συγκίνησε και συγκινήθηκε η ίδια τραγουδώντας τον "Μάρκ' Αντώνιο". Εγώ διηύθυνα με ένταση και με την "πρέπουσα διαύγεια" την παρτιτούρα του ροσινικής υφής μουσικού μου σκαριφήματος, ο Καίσαρ του Καρούζου ήταν σκωπτικός και με ειρωνεία αριστερίστικης καταγωγής, η χορωδία, διδαγμένη από την αχώριστη φίλη μου Ελλη Νικολαΐδου, τραγούδησε με άνεση και λυρικήν ευπρέπεια τα αλεξανδρινά χορικά μου και πού και πού αφήσαμε και λίγο Μπέρναρ Σο να σκάσει μύτη - που λένε. Τέλος, με γνήσια αυτοπεποίθηση για το επίτευγμά μας, χαιρετίσαμε προ του ενθουσιασμένου κοινού μας».

Αν πρέπει λοιπόν να σταθούμε αποκλειστικά στο μουσικό μέρος του έργου, θα πούμε ότι ο μεγάλος συνθέτης έγραψε ένα μουσικό έργο πλημμυρισμένο από ατμοσφαιρικές, ενίοτε ονειρικές, μελωδίες (ξεχωρίζει η θεσπέσια "Σαραμπάντα") και χορευτικά μέρη γεμάτα κέφι και ζωντάνια, παίζοντας μάλιστα ελεύθερα και με μελωδίες ποικίλης προέλευσης και με μια ορχήστρα ροσινικής αισθητικής! Φυσικά στην παράσταση τραγουδούσε η Αλίκη, αλλά στο δίσκο τα τραγούδια τα ερμήνευσαν η Ευγενία Συριώτη, ο Σπύρος Σακκάς, η Ζωή Φυτούση και ο Γιώργος Κωνσταντίνου με τη συμμετοχή χορωδίας υπό τη διεύθυνση της Έλλης Νικολαΐδου. 

Σκηνική δισκογραφία | Μάνος Χατζιδάκις: Απόψε αυτοσχεδιάζουμε (1961)

Στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '60 ο Μάνος Χατζιδάκις, παρά την εντατική ενασχόλησή του με την κινηματογραφική μουσική εντός κι εκτός Ελλάδας, δεν παρέλειπε να δίνει το επιβλητικό παρών του στο προνομιακό του πεδίο που ήταν η μουσική για το θέατρο, όπου ήδη από την προηγούμενη δεκαετία είχε χτίσει ένα κολοσσιαίο έργο, έστω κι αν στο μεγαλύτερο μέρος του παραμένει δυστυχώς ανέκδοτο.

Το 1961 λοιπόν συνεργάστηκε με τον σημαντικό θεατρικό σκηνοθέτη και ηθοποιό Δημήτρη Μυράτ γράφοντας τη μουσική για την ιστορική παράσταση "Απόψε αυτοσχεδιάζουμε". Πρόκειται φυσικά για το κλασικό αριστούργημα του μεγάλου Ιταλού θεατρικού συγγραφέα (βραβείο Νόμπελ 1934) Luigi Pirandello (1867-1936), ελληνικής μάλιστα καταγωγής (ο ίδιος υποστήριζε ότι το αυθεντικό του όνομα ήταν Πυράγγελος), ο οποίος σφράγισε τη θεατρική τέχνη του 20ου αιώνα με τρία αξεπέραστα αριστουργήματα: Έτσι είναι, αν έτσι νομίζετε, Έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα και Απόψε αυτοσχεδιάζουμε.

Το έργο μετέφρασε στα ελληνικά με υποδειγματικό τρόπο ο ίδιος ο Μυράτ, ενώ η παράσταση παίχτηκε στο Θέατρο Αθηνών τη σεζόν 1961-1962 με πρωταγωνιστές τον ίδιο και τους: Βούλα Ζουμπουλάκη, Γιάννη Αργύρη, Αλίκη Ζωγράφου, Αφροδίτη Γρηγοριάδου, Βύρωνα Πάλλη, Βάσο Ανδρονίδη, Θανάση Μυλωνά, Ζωή Φυτούση και άλλους.

Ο Μάνος Χατζιδάκις κατέθεσε ένα σύντομης διάρκειας (μόλις 16 λεπτών) μουσικό έργο ακαταμάχητης γοητείας με εξαίσιες μελωδίες και τραγούδια που καθιστούν το συγκεκριμένο soundtrack μια από τις πιο εμπνευσμένες δημιουργικές του στιγμές. Το έργο περιλαμβάνει ένα σύντομο Πρόλογο με τον Μυράτ να απαγγέλλει μια θεατρική παρλάτα γραμμένη από τον συνθέτη, ο οποίος άλλωστε έγραψε και τους στίχους των τριών τραγουδιών που ακολουθούν (Ο ταχυδρόμος πέθανε, Το μαντολίνο, Η πέτρα) με ερμηνευτές τη Ζωή Φυτούση και τη Βούλα Ζουμπουλάκη, ενώ παρεμβάλλονται και δυο πανέμορφα οργανικά χορευτικά θέματα (Ο χορός των τριών κοριτσιών, Χορός σε 11/8). 

Το ακριβό αυτό μουσικό υλικό κυκλοφόρησε, παράλληλα με την παράσταση, σε αναλογικό δίσκο extended από την Columbia, ενώ στην επίσημη εργογραφία του συνθέτη καταγράφεται ως Έργο 18. Το 2002 επανεκδόθηκε σε πολύ φροντισμένη ψηφιακή μορφή με βελτιωμένο μέσα σε ένα πολύ καλαίσθητο βιβλιαράκι που περιέχει όλες τις αναγκαίες πληροφορίες για την παράσταση και τη μουσική του έργου. Το εξώφυλλο σχεδίασε ο Δημήτρης Μυταράς.

Σκηνική δισκογραφία | Μάνος Χατζιδάκις: Συνέβη στην Αθήνα (1961/1964)

Μέσα στη δεκαετία του '50 κι αφού εξάντλησε τη θεματολογία των αρχετυπικών αρχαιοελληνικών μύθων, η χολιγουντιανή κινηματογραφία στράφηκε και προς τη νεότερη Ελλάδα με μια σειρά σημαντικών παραγωγών που διαφήμισαν τον τόπο στα πέρατα του πλανήτη συμβάλλοντας αποφασιστικά στο τουριστικό ρεύμα που άρχισε να κατακλύζει τα παρθένα ακόμη τοπία της ελληνικής γης. 

Είχαν προηγηθεί οι ταινίες "Ο Χριστός ξανασταυρώνεται" (1956) του μεγάλου φιλέλληλα σκηνοθέτη Ζιλ Ντασσέν κι αμέσως μετά η φαντασμαγορική περιπέτεια "Το παιδί και το δελφίνι" (1957) του διάσημου Πολωνοαμερικανού Ρούντολφ Ματέ, ο οποίος στη συνέχεια θα υπογράψει και τις ελληνικού ενδιαφέροντος ταινίες "The 300 Spartans" (1962) και "Aliki My Love" (1963) με πρωταγωνίστρια την Αλίκη Βουγιουκλάκη! Βεβαίως οι κορυφαίες ταινίες αυτής της κατηγορίας ήταν χωρίς αμφιβολία το "Ποτέ την Κυριακή" (1960), πάλι του Ζιλ Ντασσέν, και ο "Ζορμπάς" του Μιχάλη Κακογιάννη με πρωταγωνιστή τον Άντονι Κουίν.

Ανάμεσα λοιπόν σ' αυτήν την ελληνοκεντρική σειρά ταινιών υπάρχει κι άλλη μία με προφανές ενδιαφέρον. Τίτλος της: "It Happened in Athens" (Συνέβη στην Αθήνα). Γυρίστηκε στην Αθήνα με σκηνοθέτη τον Andrew Marton και πρωταγωνίστρια τη χυμώδη Aμερικανίδα Jayne Mansfield. Η ταινία αντλεί την έμπνευσή της από το ιστορικό γεγονός της αναβίωσης των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων που διεξήχθησαν στην Αθήνα το 1896 μέσα από την προσωπική ιστορία του θρυλικού πρωταθλητή μαραθωνοδρόμου Σπύρου Λούη.  

Ο Μάνος Χατζιδάκις, διάσημος ήδη από το όσκαρ που μόλις είχε κατακτήσει για το τραγούδι της ταινίας "Ποτέ την Κυριακή", έμοιαζε η φυσική επιλογή για τη μουσική επένδυση κι αυτής της ταινίας. Ο συνθέτης ανταποκρίθηκε καταθέτοντας ένα εξαιρετικό soundtrack, το οποίο στην πραγματικότητα είναι και το μοναδικό αξιόλογο στοιχείο της μέτριας αυτής ταινίας. Ένας καταιγισμός ευφάνταστων μελωδικών και ρυθμικών θεμάτων συνιστούν ένα χορταστικό ακρόαμα διανθισμένο και με το υπέροχο ομώνυμο τραγούδι που ερμήνευσε η Hannelore Auer με αγγλικούς στίχους του Charles Haldeman, ενώ η ελληνική εκδοχή του έχει στίχους του συνθέτη, ο οποίος διευθύνει τη χορωδία και την ορχήστρα που ερμηνεύει το έργο.

Σκηνική δισκογραφία | Μάνος Χατζιδάκις: Illya Darling (1967)

Αφού μιλήσαμε χθες για την ιστορική ταινία "Ποτέ την Κυριακή", φυσιολογικά περνάμε σήμερα στη μουσικοθεατρική παράσταση "Illya Darling" που παρουσιάστηκε στη Νέα Υόρκη την κρίσιμη χρονιά του 1967. Η Μελίνα Μερκούρη ανεβάζει στο Broadway την ομώνυμη παράσταση βασισμένη στην πρώτη ύλη της ταινίας "Ποτέ την Κυριακή" (1960), με την οποία είχε κατακτήσει τη διεθνή της καταξίωση ως πρωταγωνίστρια. Συμπρωταγωνιστούν ο Νίκος Κούρκουλος, η Δέσπω Διαμαντίδου και ο Τίτος Βανδής. Σκηνοθετεί ο Jules Dassin. Και φυσικά η μουσική είναι του Μάνου Χατζιδάκι. 

Ο Μάνος Χατζιδάκις, εγκατεστημένος ήδη στην Αμερική και περιζήτητος εκείνη την εποχή από τα μεγάλα κινηματογραφικά στούντιο του Χόλιγουντ, αλλά και τους θεατρικούς παραγωγούς, έχοντας ήδη καταθέσει σπουδαίες μουσικές επενδύσεις σε σημαντικές παραγωγές της μεγάλης οθόνης (Never on Sunday, It Happened in Athens, The 300 Spartans, Aliki My Love, America America, TopKapi, Steps), υποκύπτει στην πίεση να επανέλθει στο εμβληματικό soundtrack του "Ποτέ την Κυριακή" που τον είχε κάνει διάσημο χάρις στο όσκαρ που κέρδισε το βασικό τραγούδι της ταινίας διασκευάζοντας και εμπλουτίζοντας το πρωτότυπο υλικό σε μορφή μιούζικαλ με κυρίαρχο το χορευτικό στοιχείο και τα έντονα φολκλορικά ελληνικά χρώματα σε μια εποχή που η μακρινή πατρίδα του κατακτούσε τον κόσμο του τουρισμού ακριβώς μέσα από τη διασημότητα του τραγουδιού "Τα παιδιά του Πειραιά" και ασφαλώς του "Ζορμπά" που 2-3 χρόνια νωρίτερα είχε παρουσιάσει στο παγκόσμιο κοινό ο Μίκης Θεοδωράκης. Οι στίχοι των τραγουδιών υπογράφονται από τον Joe Darion, ενώ την ενορχήστρωση ανέλαβε ο Ralf Burns. Ο Μάνος Χατζιδάκις προτάθηκε την επόμενη χρονιά για το βραβείο Tony.

Οι παραστάσεις του έργου ξεκίνησαν με μεγάλη επιτυχία, αλλά δυστυχώς τα "γεγονότα" της Αθήνας (χουντικό πραξικόπημα) λίγους μήνες αργότερα οδήγησαν στην εσπευσμένη διακοπή τους, καθώς η Μελίνα αποφάσισε να αφιερώσει τη διεθνή της αναγνωρισιμότητα στην υποστήριξη του αγώνα για την επαναφορά της δημοκρατίας στην πατρίδα της. Παράπλευρη συνέπεια αυτού ήταν ότι ανακόπηκε πρόωρα και η απόπειρα για διεθνή καριέρα του συμπρωταγωνιστή της Νίκου Κούρκουλου!

Σκηνική δισκογραφία | Μάνος Χατζιδάκις: Ποτέ την Κυριακή (1960)

Έχουμε μιλήσει πολλές φορές για την κινηματογραφική δουλειά του Μάνου Χατζιδάκι, η οποία μάλιστα στα πρώτα χρόνια του '60 έφτασε σε απίστευτα μεγέθη παραγωγικότητας με έξι ή επτά ταινίες κάθε χρόνο! 

Ωστόσο μία χρονιά ήταν εκείνη που σημάδεψε ανεξίτηλα την κινηματογραφική του καριέρα. Ήταν το έτος 1960 και η ταινία "Ποτέ την Κυριακή" (Never on Sunday) που έφεραν τον απόλυτη καταξίωση του συνθέτη στο παγκόσμιο στερέωμα, η οποία επισφραγίστηκε με το βραβείο oscar τραγουδιού που κέρδισε το 1961 για την ξεχωριστή αυτή ταινία που έγραψε και σκηνοθέτησε ο μεγάλος σκηνοθέτης Jules Dassin για λογαριασμό της αμερικανικής εταιρείας United Artists με απόλυτη πρωταγωνίστρια τη Μελίνα Μερκούρη σε ένα ρόλο που μοιάζει να της ταιριάζει απόλυτα. Είναι ο ρόλος μιας γυναίκας ελεύθερης από ηθικούς φραγμούς στις ερωτικές της σχέσεις που έρχεται να ολοκληρώσει κατά κάποιο τρόπο την πρώτη διεθνή κινηματογραφική φιγούρα που πλάσαρε η μεγάλη ηθοποιός με την ταινία "Στέλλα" (1955) του Μιχάλη Κακογιάννη, μέσω της οποίας άλλωστε γνωρίστηκε και παντρεύτηκε με τον εξόριστο σκηνοθέτη - θύμα του μισαλλόδοξου μακαρθισμού στις αρχές του '50 στην Αμερική, που ανάγκασε τον Ντασέν να συνεχίσει την καριέρα του στην Ευρώπη και να φτάσει έτσι και στην Ελλάδα, όπου τελικά θα εγκατασταθεί μόνιμα ως το θάνατό του. 

Η ταινία "Ποτέ την Κυριακή" πρωτοπαίχτηκε στο Λονδίνο στις 18 Νοεμβρίου 1960 κι αμέσως μετά στην Αθήνα, όπου έκοψε στην πρώτη της προβολή 184.524 εισιτήρια που την κατέταξαν στην 3η θέση από τις 58 ταινίες της χρονιάς. Δίπλα στη Μελίνα πρωταγωνιστικούς ρόλους είχαν ο Γιώργος Φούντας, ο Ζιλ Ντασέν, ο Τίτος Βανδής, η Δέσπω Διαμαντίδου, ο Θανάσης Βέγγος, ο Δημήτρης Παπαμιχαήλ και πολλοί άλλοι. Μάλιστα η ταινία συμμετείχε την ίδια χρονιά και στο διεθνές φεστιβάλ των Καννών, όπου η Μελίνα μοιράστηκε το πρώτο βραβείο με τη Ζαν Μορό. Το πάρτι που οργανώθηκε στις Κάννες με αφορμή την προβολή της ταινίας έμεινε στην ιστορία κυρίως για το απίστευτο σόου που προσέφερε στο ξένο κοινό ο Γιώργος Ζαμπέτας με το μπουζούκι του!

Φτάνουμε έτσι στη μουσική της ταινίας που υπογράφεται από τον μεγάλο Έλληνα συνθέτη Μάνο Χατζιδάκι και του αποφέρει το όσκαρ τραγουδιού, το οποίο έγινε και η αφορμή μια αξιόλογης καριέρας του συνθέτη στο Χόλιγουντ, όπου τα επόμενα χρόνια ήταν περιζήτητος. Ο συνθέτης, σύμφωνα με την επιθυμία του σκηνοθέτη, έγραψε ένα βασικό θέμα σε ρυθμό χασάπικο με τίτλο "Τα παιδιά του Πειραιά", το οποίο τραγουδούσε περιπαθητικά η Μελίνα έχοντας για φόντο στο δωμάτιο, όπου δεχόταν καθημερινά - ποτέ όμως την Κυριακή - τους εραστές της, μια μεγάλη αφίσα με τους ποδοσφαιρικούς αστέρες του Ολυμπιακού εκείνης της εποχής! Το τραγούδι γνώρισε μιαν απρόσμενη επιτυχία που το μετέτρεψε σε παγκόσμιο σουξέ στα πέρατα του πλανήτη γνωρίζοντας εκατοντάδες επανεκτελέσεις σε όλες τις γλώσσες του κόσμου! Μέχρι και κλάξον για τα αυτοκίνητα έγινε! Αλλά όλη αυτή η ακραία αντίδραση του κοινού φαίνεται πως ενόχλησε τον συνθέτη σε βαθμό που έφτασε να αρνηθεί την παραλαβή του όσκαρ υποστηρίζοντας ότι ένα απλό τραγουδάκι με φολκλορικά χαρακτηριστικά επισκίασε όλο το υπόλοιπο έργο του που ήταν πολύ σημαντικότερο!

Πάντως το soundtrack περιλαμβάνει πολλές ωραίες στιγμές, κυρίως οργανικά και αυτοσχεδιαστικά θέματα με πρωταγωνιστή το μπουζούκι του Γιώργου Ζαμπέτα, αλλά και τη λατέρνα, ενώ ακούγονται και κάποιες παλιότερες μελωδίες του συνθέτη σε οργανική μορφή ("Πάμε μια βόλτα στο φεγγάρι","Έγινε παρεξήγηση"). Ακούγεται επίσης το χιουμοριστικό ζεϊμπέκικο "Οι χαρές της Ίλυα" ερμηνευμένο από τον Τίτο Βανδή. Όλοι οι στίχοι ανήκουν στον συνθέτη.

Σκηνική δισκογραφία | Κώστας Καπνίσης: Αγάπη και αίμα (1968/1994)

Ο ελληνικός κινηματογράφος στα χρόνια του χουντικού καθεστώτος δείχνει μια έντονη τάση για υπερπαραγωγές κατά τα χολιγουντιανά πρότυπα με επικές παραγωγές πατριωτικού στόμφου που είχαν μεγάλη απήχηση στο κοινό της εποχής, αλλά εκ των υστέρων δύσκολα αντέχουν στη σοβαρή κριτική. 

Στο πλαίσιο αυτό γυρίστηκε το 1968 η δυνατή βουκολική περιπέτεια "Αγάπη και αίμα", έγχρωμη παραγωγή της Finos Film με σενάριο και σκηνοθεσία ενός μετρ του είδους, του Νίκου Φώσκολου, ο οποίος εδώ σκηνοθετεί τη δεύτερη μόλις ταινία του, αν και είχε ήδη υπογράψει αρκετά σενάρια. Πρωταγωνιστούν: Τζένη Καρέζη, Κώστας Καζάκος, Σπύρος Καλογήρου, Φλωρέτα Ζάνα, Ελένη Ζαφειρίου, Λάκης Κομνηνός και Γιάννης Αργύρης. Το θέμα της ταινίας είναι εμπνευσμένο από την αρχετυπική ιστορία του σεξπιρικού "Ρωμαίου και Ιουλιέτας". Η ταινία έκοψε 381.554 εισιτήρια και κατέλαβε τη 12η θέση σε σύνολο 99 παραγωγών. 

Η ταινία διακρίνεται για τους καταιγιστικούς ρυθμούς δράσης σε ύφος γουέστερν! Θυμίζω ότι εκείνη την εποχή κυριαρχούσε το ιταλικό γουέστερν, το λεγόμενο "γουέστερν σπαγγέτι", και θυμάμαι ότι τότε γινόταν κατ' αντιστοιχία λόγος και για τα δικά μας ..."γουέστερν φασόλι"!!! 

Η μουσική της ταινίας, γραμμένη από τον παραγωγικότατο Κώστα Καπνίση, υπηρετεί την καταιγιστική δράση με θέματα που συμπορεύονται με την ένταση των σκηνών. Κι όπως έχει συμβεί με το σύνολο σχεδόν της κινηματογραφικής μουσικής του συνθέτη, κι αυτό το soundtrack έμεινε αδισκογράφητο για πολλά χρόνια, για να εκδοθεί τελικά το 1994 από την RCA.

Σκηνική δισκογραφία | Κώστας Καπνίσης: Τζένη Τζένη (1966/1994)

Η ταινία "Τζένη Τζένη", έγχρωμη κομεντί της Finos Film παραγωγής 1966, αποτέλεσε τη μεγαλύτερη εμπορική επιτυχία της κορυφαίας πρωταγωνίστριας Τζένης Καρέζη με 587.323 εισιτήρια στην πρώτη της προβολή που την κατέταξαν στην 3η θέση σε σύνολο 101 ταινιών της υπερπαραγωγικής εκείνης χρονιάς. Τη σκηνοθεσία υπογράφει ο Ντίνος Δημόπουλος σε σενάριο του τρομερού συγγραφικού διδύμου Ασημάκη Γιαλαμά και Κώστα Πρετεντέρη που έγραψαν ένα πολύ ενδιαφέρον έργο με φόντο το μαγευτικό τοπίο των Σπετσών. Δίπλα στη λαμπερή πρωταγωνίστρια εμφανίζεται μια πλειάδα κορυφαίων ηθοποιών, όπως ο Λάμπρος Κωνσταντάρας, ο Διονύσης Παπαγιαννόπουλος, ο Ανδρέας Μπάρκουλης, ο Δημήτρης Καλλιβωκάς, η Ελένη Ζαφειρίου, η Νανά Σκιαδά, ο Βάσος Ανδρονίδης και πολλοί άλλοι.

Η ταινία είναι πλημμυρισμένη από την ευφάνταστη μουσική του Κώστα Καπνίση, κυρίως με οργανικά θέματα που υπηρετούν τη δράση, άλλοτε μελωδικά κι άλλοτε πιο εξωστρεφή και συχνά σε χρώματα παραδοσιακά, ιδιαίτερα στη σκηνή του γάμου. Μεταξύ άλλων ακούγεται κι ένα νυφιάτικο εμβατήριο που θυμίζει το εμβληματικό εμβατήριο του Μέντελσον από το "Όνειρο θερινής νυκτός". Το τραγούδι "Το μεγάλο μυστικό μου" εμφανίζεται να το ερμηνεύει η Νόρα Βαλσάμη, αλλά η φωνή ανήκει στην Καίτη Χωματά! Το "Νυφιάτικο τραγούδι" ερμηνεύεται από χορωδία.

Το ενδιαφέρον αυτό soundtrack, όπως σχεδόν ολόκληρη η κινηματογραφική μουσική του Κώστα Καπνίση, παρέμεινε ανέκδοτο μέχρι το 1994, όταν για πρώτη φορά κυκλοφόρησε σε αναλογικό δίσκο από την RCA/Ariola με την επιμέλεια (φυσικά) του Μάκη Δελαπόρτα.

Σκηνική δισκογραφία | Κώστας Καπνίσης: Το δόλωμα (1964/1991)

Η έγχρωμη ταινία "Το δόλωμα", μια χαριτωμένη κωμωδία της Finos Film παραγωγής 1964 σε σενάριο και σκηνοθεσία του Αλέκου Σακελλάριου με πρωταγωνιστές την Αλίκη Βουγιουκλάκη, τον Αλέκο Αλεξανδράκη, τον Ντίνο Ηλιόπουλο, τον Ανδρέα Μπάρκουλη και τον Βαγγέλη Βουλγαρίδη, έκοψε συνολικά 557.302 εισιτήρια στην πρώτη προβολή και κατατάχτηκε στη 2η θέση ανάμεσα σε 92 παραγωγές της χρονιάς, πίσω από το κλασικό μιούζικαλ του Γιάννη Δαλιανίδη "Κορίτσια για φίλημα".

Καλογυρισμένη παραγωγή με εντυπωσιακά ντεκόρ και κοσμοπολίτικο περιβάλλον σε μια εποχή που τα ελληνικά νησιά και κυρίως η Ρόδος είχαν αρχίσει να προσελκύουν κατά κύματα τους ξένους τουρίστες. Η Αλίκη Βουγιουκλάκη στο αποκορύφωμα της λαμπερής της παρουσίας στα κινηματογραφικά πλατό, εδώ σε μια σπάνια στιγμή χωρίς τον Δημήτρη Παπαμιχαήλ δίπλα της, μας δίνει μια ερμηνεία που κινείται με άνεση στο τυποποιημένο πλαίσιο της προσωπικής της μανιέρας σφυρηλατώντας μια κινηματογραφική προσωπικότητα ακαταμάχητρης γοητείας.

Η μουσική της ταινίας ανήκει στον πολυγραφότατο Κώστα Καπνίση σε μια χρονιά που υπέγραψε τη μουσική σε έξι συνολικά παραγωγές. Λειτουργικά ορχηστρικά θέματα, αλλά και μερικά όμορφα τραγούδια συνιστούν το περιεχόμενο αυτού του soundtrack που παρέμεινε ανέκδοτο μέχρι το 1991, όταν και πάλι ο ακούραστος Μάκης Δελαπόρτας το έβγαλε από την αφάνεια. Ξεχωρίζει φυσικά το υπέροχο νοσταλγικό τραγούδι "Άσ' το το χεράκι σου" σε στίχους του Αλέκου Σακελλάριου που η μελωδία του θυμίζει αρκετά το κλασικό "Άσ' τα τα μαλλάκια σου". Το ερμηνεύει το δίδυμο Μουζάς-Λιγνός μαζί με την Αλίκη, αν και στην οθόνη εμφανίζονται να το ερμηνεύουν οι ηθοποιοί Κώστα Φυσσούν και Γιάννης Ιωαννίδης. Η Αλίκη ερμηνεύει επίσης το νεανικό "Μου αρέσουνε τ' αγόρια", ενώ η Κλειώ Δενάρδου το ζεϊμπέκικο "Μπουζουκάκι μου".

Σκηνική δισκογραφία | Κώστας Καπνίσης: Κατήφορος (1961/1991)

Ο λόγος σήμερα για την εμβληματική ταινία "Κατήφορος" της Φίνος Φιλμ, παραγωγής 1961 που αναδείχθηκε πρώτη σε σύνολο 68 ταινιών της χρονιάς κόβοντας 161.331 εισιτήρια στην πρώτη προβολή, ξεπερνώντας έτσι την Αλίκη που κυριαρχούσε ήδη στο κινηματογραφικό στερέωμα. Είναι μάλιστα αξιοσημείωτο ότι αρχικά ο πρωταγωνιστικός ρόλος είχε προταθεί σ' αυτήν, αλλά τον απέρριψε λόγω του τολμηρού του χαρακτήρα κι έτσι έδωσε τη δυνατότητα σε μιαν άγνωστη τότε θεσσαλονικιά καλλονή να ξεπεταχτεί δυναμικά στο προσκήνιο ως το αντίπαλον δέος αμφισβητώντας τη δική της πρωτοκαθεδρία! 

Σε σενάριο και σκηνοθεσία του Γιάννη Δαλιανίδη, η ταινία ξεσήκωσε το κοινό της εποχής με το τολμηρό της περιεχόμενο και τους εντυπωσιακούς πρωταγωνιστές, ιδιαίτερα την πανέμορφη, μόλις δεκαεννιάχρονη, Ζωή Λάσκαρη, μαζί με ένα εκλεκτό καστ με Νίκο Κούρκουλο, Μίρκα Καλατζοπούλου, Βαγγέλη Βουλγαρίδη, Παντελή Ζερβό, Κώστα Βουτσά, Ελένη Ζαφειρίου, Λαυρέντη Διανέλλο και άλλους.

Η ταινία παίχτηκε και στο εξωτερικό γνωρίζοντας μάλιστα τεράστια επιτυχία στο Μεξικό! Αρχικά προοριζόταν και για το κινηματογραφικό φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης, αλλά τελικά η υποψηφιότητά της αποσύρθηκε. Χαρακτηριστικό είναι ότι στην ταινία έχει ένα μικρό ρόλο και ο παραγωγός Φιλοποίμην Φίνος κατά το πρότυπο του Χίτσκοκ! Πάντως η τεράστια εμπορική επιτυχία της καθιέρωσε τον σκηνοθέτη Γιάννη Δαλιανίδη ως τον αρχιμάστορα της εμπορικής σκηνοθεσίας λίγο πριν αρχίσει να γυρίζει τα περίφημα έγχρωμα μιούζικαλ σχηματίζοντας μια σταθερή ομάδα ηθοποιών που είχε πάντα μαζί του, όπως η Λάσκαρη, ο Βουτσάς, ο Βουλγαρίδης, η Βλαχοπούλου, ο Βογιατζής και κάμποσοι ακόμη.

Στην ταινία λοιπόν "Κατήφορος" τη μουσική υπογράφει ο σπουδαίος κινηματογραφικός συνθέτης Κώστας Καπνίσης, για τον οποίο έχουμε μιλήσει κι άλλες φορές. Παραγωγικότατος στο χώρο του κινηματογράφου, αλλά εξόφθαλμα αδικημένος στο χώρο της δισκογραφίας, όπου η προσφορά του είναι δυσανάλογα περιορισμένη σε σχέση με τον όγκο του έργου του, καθώς υπολογίζεται ότι μόνο η μουσική του για τον κινηματογράφο ξεπερνά τις εκατό ταινίες!

Εδώ μας έδωσε ένα ατμοσφαιρικό soundtrack με αρκετά χορευτικά οργανικά θέματα (μπλουζ, τσάρλεστον, τσα-τσα, σέικ) που συνοδεύουν κατάλληλα τη δράση και την ένταση του σεναρίου. Πάντως το μουσικό αυτό υλικό παρέμεινε ανέκδοτο επί χρόνια, ώσπου ανέλαβε ο δραστήριος και μεθοδικός παραγωγός Μάκης Δελαπόρτας να το συμμαζέψει σε συγκροτημένο soundtrack και να το εκδώσει για πρώτη φορά σε αναλογικό δίσκο το 1991 από την εταιρεία ΜΒΙ, για να ακολουθήσει το 2002 και η ψηφιακή του επανέκδοση.

Σκηνική δισκογραφία | Γιάννης Σπανός: Αναζήτησις (1972/1992)

Το 1972 βρίσκει τον Γιάννη Σπανό στο απόγειο της παραγωγικότητάς του με πληθώρα δικών του συνθέσεων να κατακλύζουν την ελληνική δισκογραφία. Είναι η χρονιά που κυκλοφορεί ο τρυφερός κύκλος τραγουδιών "Μέρες αγάπης" (Σταμάτης Κόκοτας, Δήμητρα Γαλάνη), αλλά και η θεατρική του μουσική διασκευή για τη "Γλυκιά Ίρμα" (Έλλη Λαμπέτη), παράλληλα με κάμποσες κινηματογραφικές συνθέσεις, όπως το "Συμπόσιο" (του Δημήτρη Κολλάτου), η "Ερωτική Συμφωνία" (Τζένη Καρέζη, Κώστας Καζάκος), ο "Παύλος Μελάς" (Λάκης Κομνηνός), οι "Εκβιαστές" (Λάκης Κομνηνός) και η "Οργισμένη γενιά" (Μαρία Αλιφέρη)!

Αλλά και μια ακόμη ταινία, με τίτλο "Αναζήτησις", που παίχτηκε την ίδια χρονιά, έχει μουσική του Γιάννη Σπανού! Κι αν η ταινία δε διεκδικεί δάφνες ποιότητας, καθώς κινείται στο συρμό του αισθησιακού κινηματογράφου της εποχής σκηνοθετημένη από τον Ερρίκο Ανδρέου με πρωταγωνιστές την Έλενα Ναθαναήλ και τον Άγγελο Αντωνόπουλο, η μουσική της είναι πανέμορφη και μοιάζει σαν συνέχεια της πολύ δημοφιλούς ταινίας "Εκείνο το καλοκαίρι" που προηγήθηκε κατά ένα χρόνο. Άλλωστε ο Αλέξης Αλεξόπουλος υπογράφει τους στίχους των τραγουδιών και στις δυο ταινίες. Ξεχωρίζει βέβαια το τραγούδι "Σ' αναζητώ" που είναι πολύ όμορφο και το αποδίδει αισθαντικά η Μαρία Δημητριάδη, ενώ συμμετέχει και η Αφροδίτη Μάνου. Τα οργανικά μέρη, τα περισσότερα βασισμένα στο θέμα του τραγουδιού "Σ' αναζητώ", χαρακτηρίζονται από χυμώδεις ατμοσφαιρικές μελωδίες που αναδεικνύουν το αστείρευτο ταλέντο του συνθέτη.

Και αυτό το soundtrack παρέμεινε ανέκδοτο για μια εικοσαετία, ώσπου εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1992 με την επιμέλεια του Μάκη Δελαπόρτα.

Σκηνική δισκογραφία | Γιάννης Σπανός: Η γλυκιά Ίρμα (1972)

Από τα τέλη της δεκαετίας του '50 ο Γιάννης Σπανός ζούσε μόνιμα στο Παρίσι κι έχτιζε τη ζηλευτή καριέρα του αρχικά ως πιανίστας και στη συνέχεια ως συνθέτης πλάι στα ιερά τέρατα της ακμαίας τότε σχολής του γαλλικού τραγουδιού. Και ήταν την ίδια εποχή που είχε ανέβει στο Παρίσι το θεατρικό μιούζικαλ "Irma la douce" (πρεμιέρα 1956) με μουσική της Marguerite Monnot και στίχους του Alexandre Breffort, πάνω στην οποία βασίστηκε η υπέροχη ομότιτλη ταινία του Billy Wilder, παραγωγής 1963, με πρωταγωνιστές τη Σίρλεϊ Μακ Λέιν και τον Τζακ Λέμον.

Δε θα μπορούσε λοιπόν να βρεθεί καταλληλότερος μουσικός από τον Γιάννη Σπανό, για να αναλάβει τη μουσική προσαρμογή του έργου για την παράσταση του θιάσου της Έλλης Λαμπέτη "Η γλυκιά Ίρμα" που έκανε πρεμιέρα στις 14 Ιανουαρίου 1972 στο Θέατρο Μπρόντγουεϊ με σκηνοθεσία του Δημήτρη Μαλαβέτα και με ένα σπουδαίο καστ ηθοποιών, πέραν της κορυφαίας πρωταγωνίστριας, όπως ο Ντίνος Ηλιόπουλος, ο Δημήτρης Μαλαβέτας, ο Πάνος Χατζηκουτσέλης, ο Σωκράτης Κορρές, ο Βαγγέλης Πλοιός, ο Χρήστος Λεττονός και πολλοί άλλοι.

Πανέμορφες μουσικές με χορευτικούς ρυθμούς της παλιότερης εποχής και πολλά τραγούδια που στα ελληνικά απέδωσε ο Λευτέρης Παπαδόπουλος με ερμηνευτές την Έλλη Λαμπέτη, τον Δημήτρη Μαλαβέτα, τον Ντίνο Ηλιόπουλο και χορωδία. Εξαιρετική η ενορχηστρωτική δουλειά του Γιάννη Σπανού, ο οποίος άλλωστε λίγο νωρίτερα μας είχε δώσει τα διαπιστευτήριά του με την ενορχήστρωση του κύκλου τραγουδιών "Της γης το χρυσάφι" του Μάνου Χατζιδάκι.

Ο δίσκος εκδόθηκε από την Columbia την ίδια χρονιά, ενώ η πρώτη ψηφιακή του επανέκδοση έγινε το 1996 από το μουσικό περιοδικό Μετρό (τεύχος 11). Μάλιστα το 2005 επανεκδόθηκε με νέα ψηφιακή επεξεργασία στο πλαίσιο της εξαιρετικής σειράς της ΕΜΙ Capitol Original Soundtracks, εμπλουτισμένος κιόλας με ανέκδοτο υλικό που διασώθηκε στο αρχείο της εταιρείας.

Σημειώνω ότι το ίδιο έργο σε μετάφραση και σκηνοθεσία του Δημήτρη Μαλαβέτα με πρωταγωνίστρια τη Μαριάνα Τόλη παρουσιάστηκε και στη σκηνή του Θεάτρου Μινώα το 1979.

Σκηνική δισκογραφία | Γιάννης Σπανός: Οι πεταλούδες είναι ελεύθερες (1970)

Εκτός από το μιούζικαλ "Στο καλντερίμι" την ίδια χρονιά (1970) ο Γιάννης Σπανός έγραψε επίσης τη μουσική και για μια δεύτερη θεατρική παράσταση με τίτλο "Οι πεταλούδες είναι ελεύθερες" που αποτελούσε μεταφορά της ομώνυμης αμερικανικής θεατρικής παραγωγής που είχε ανέβει το 1969 στο Broadway βασισμένη στο έργο του Leonard Gershe και σκηνοθετημένη από τον Ελληνοαμερικανό Milton Katselas, ενώ τρία χρόνια αργότερα το έργο μεταφέρθηκε με επιτυχία και στη μεγάλη οθόνη. 

Πρόκειται για μια ευφυή κομεντί με θέμα την ερωτική περιπέτεια ενός καταπιεσμένου από την αυταρχική του μητέρα τυφλού μουσικού με φόντο τη Νέα Υόρκη της δεκαετίας του '60 και το κλίμα των χίπις της εποχής.

Η ελληνική εκδοχή του έργου ανέβηκε στο Θέατρο Αλάμπρα τη σεζόν 1970-71 σε μετάφραση του Μάριου Πλωρίτη και σκηνοθεσία του Κώστα Μπάκα με πρωταγωνιστές το αγαπημένο θεατρικό δίδυμο Γιάννη Φέρτη και Ξένιας Καλογεροπούλου, ενώ το έργο γνώρισε και πολλές νεότερες σκηνικές παρουσιάσεις με πιο πρόσφατη μόλις το 2021.

Από την παράσταση αυτή ξεπήδησαν και δυο τραγούδια του Γιάννη Σπανού σε στίχους του Κώστα Κωτούλα, τα πανέμορφα: "Οι πεταλούδες" και "Μίλα μου σαν τη βροχή", ερμηνευμένα πολύ εκφραστικά από τον Γιάννη Φέρτη, τα οποία μάλιστα κυκλοφόρησαν σε αναλογικό δίσκο 45 στροφών από την Columbia, ενώ αργότερα ηχογραφήθηκαν και με τη φωνή του Μανώλη Μητσιά.

Σκηνική δισκογραφία | Γιάννης Σπανός: Στο καλντερίμι (1970/1994)

Το 1962 στο Θέατρο Πορεία είχε ανέβει η ιστορική παράσταση "Τα κόκκινα φανάρια" σε σκηνοθεσία Αλέξη Δαμιανού βασισμένη στο ομώνυμο θεατρικό έργο του Αλέκου Γαλανού και πλημμυρισμένη από την υπέροχη μουσική του Σταύρου Ξαρχάκου. Η μεγάλη επιτυχία της παράστασης οδήγησε την επόμενη χρονιά στο γύρισμα της θρυλικής ταινίας του Βασίλη Γεωργιάδη που έφτασε ως το κατώφλι των βραβείων όσκαρ και ανέδειξε τα διαχρονικά αριστουργήματα του Σταύρου Ξαρχάκου "Άπονη ζωή" και "Φτωχολογιά" που αποτελούν και το πρώτο στιχουργικό φανέρωμα του Λευτέρη Παπαδόπουλου.

Αρκετά χρόνια αργότερα ο Αλέκος Γαλανός ζήτησε από τον Γιάννη Σπανό, ευρισκόμενο τότε ακόμη στο Παρίσι, να αναλάβει τη μουσική επένδυση μιας νέας εκδοχής του έργου σε μορφή μιούζικαλ με τον τίτλο "Στο καλντερίμι" που τελικά ανέβηκε στο Θέατρο Περοκέ το καλοκαίρι του 1970. Η συνεργασία αυτή αποδείχθηκε άκρως επιτυχής, έστω κι αν δεν έφτασε ποτέ το επίπεδο της παλιάς θεατρικής παράστασης. Ο Σπανός, γράφοντας τη μουσική και τα τραγούδια της μουσικής αυτής παράστασης, δεν είχε καν υπόψιν του τη μουσική του Ξαρχάκου κι έτσι προέκυψε ένα εντελώς καινούργιο και διαφορετικό αποτέλεσμα, άκρως ενδιαφέρον ωστόσο με πολλά ωραία οργανικά θέματα και κάμποσα τραγούδια, όλα σε στίχους του συγγραφέα. Τα ερμήνευσαν σημαντικοί ανερχόμενοι τραγουδιστές της εποχής, όπως η Δήμητρα Γαλάνη, η Μαρία Δημητριάδη και η Αλέκα Μαβίλη, αλλά και ηθοποιοί της παράστασης, όπως η Ελένη Χαλκούση, η Άννα Φόνσου και ο Χρήστος Νέγκας.

Όλο το μουσικό υλικό  της παράστασης παρέμεινε ανέκδοτο για πολλά χρόνια, ώσπου εκδόθηκε σε ψηφιακή μορφή το 1994 από την εταιρεία Ανατολή με την επιμέλεια του γνωστού ραδιοφωνικού παραγωγού και στιχουργού Κώστα Κωτούλα.

Σκηνική δισκογραφία | Γιώργος Χατζηνάσιος: Το αγκίστρι (1977)

Η ταινία "Το αγκίστρι" είναι μια ερωτική (στα όρια του σοφτ πορνό) έγχρωμη παραγωγή του 1976 σε σκηνοθεσία Ερρίκου Ανδρέου και σενάριο βασισμένο στο ομώνυμο μυθιστόρημα του παραγωγού Κλέαρχου Κονιτσιώτη με ένα μικτό καστ αποτελούμενο από Έλληνες και ξένους ηθοποιούς, όπως οι: Μπάρμπαρα Μπισέ, Γκίντερ Στολ, Μπομπ Μπίλινγκ, Σοφία Ρούμπου, Γιώργος Κυρίτσης και Ντίνος Καρύδης.

Παρά τη μετριότατη ποιότητα της ταινίας ο Γιώργος Χατζηνάσιος έγραψε ένα πολύ αξιόλογο soundtrack με πρωτότυπα οργανικά θέματα, ενώ ακούγονται φευγαλέα και κάποια τραγούδια από τον κύκλο τραγουδιών "Διαδρομή" (1973).

Το soundtrack είναι από τα λίγα που κυκλοφόρησαν σε δίσκο μαζί με την ταινία και μάλιστα σε διεθνή διανομή από την πολυεθνική δισκογραφική εταιρεία Philips. Το βινύλιο με τον καιρό έγινε εξαιρετικά δυσεύρετο και περιζήτητο, ώσπου συμπεριλήφθηκε σε ψηφιακή έκδοση "Μουσική για εικόνα" του 1997 μαζί με τη μουσική για την τηλεοπτική σειρά "Μυστικοί αρραβώνες".

Γιώργος Χατζηνάσιος: Σ' αγαπώ (1971/1992)

Η ταινία "Σ' αγαπώ" της Finos Film γνώρισε τεράστια εμπορική επιτυχία το 1971, τη χρονιά της πρώτης της προβολής, με 393.137 συνολικά εισιτήρια καταλαμβάνοντας τη 2η θέση από τις εγχώριες παραγωγές της χρονιάς. Λίγο αργότερα, μέσα στην ίδια χρονιά, είχε παιχτεί και η ταινία "Η Αλίκη δικτάτωρ" που όμως είχε μικρότερη εμπορική απήχηση. 

Κοινό στοιχείο και των δύο ταινιών η παρουσία στον πρωταγωνιστικό ρόλο της Αλίκης Βουγιουκλάκη στο απόγειο της δημοτικότητάς της, έχοντας ήδη περάσει στη μετά Παπαμιχαήλ εποχή και λίγο πριν εγκαταλείψει τη μεγάλη οθόνη, για να επικεντρώσει το ενδιαφέρον της στις μεγάλες θεατρικές παραγωγές. Δεύτερο κοινό στοιχείο των δύο ταινιών ο σκηνοθέτης Τάκης Βουγιουκλάκης, αδελφός της μεγάλης σταρ. Στην ταινία έλαβαν μέρος και οι ηθοποιοί: Άγγελος Αντωνόπουλος, Νίκος Γαλανός, Μπέττυ Αρβανίτη, Σπύρος Καλογήρου και Νότης Περγιάλης. Σκηνοθέτης ο αδελφός της Τάκης Βουγιουκλάκης. 

Το τρίτο κοινό στοιχείο ήταν η παρουσία του συνθέτη Γιώργου Χατζηνάσιου στη μουσική τους επένδυση, σε μια εποχή που ο πολυγραφότατος συνθέτης έκανε ακόμη τα πρώτα του βήματα στην ελληνική μουσική και δισκογραφία. Οργανικά θέματα με συμφωνικές πινελιές που χρωματίζουν χαρακτηριστικές στιγμές της ταινίας μαζί με δυο τραγούδια, το ένα χορωδιακό στην έναρξη της ταινίας κι ένα ακόμη σε ποπ ρυθμό ("Άσπρο περιστέρι σ' αγαπώ") σε στίχους Πάνου Κοντέλη που ερμηνεύει η Αλίκη. Το θέμα του κομματιού "Αναμνήσεις" αργότερα απέκτησε στίχους από τη Λίνα Νικολακοπούλου κι έγινε το τραγούδι "Μ' αυτόν τον έρωτα" που ερμήνευσε η Δήμητρα Γαλάνη στο δίσκο "Παιχνίδι για δύο" (1986).

Το soundtrack της ταινίας παρέμεινε για χρόνια ανέκδοτο και πρωτοκυκλοφόρησε το 1992 χάρις στη φροντίδα του δραστήριου ηθοποιού και παραγωγού Μάκη Δελαπόρτα.

Σκηνική δισκογραφία | Λοΐζος-Χατζηνάσιος: Η Αλίκη δικτάτωρ (1972/1991)

Η ταινία "Η Αλίκη Δικτάτωρ", παρά τον τολμηρό της τίτλο, γυρίστηκε στα χρόνια της χουντικής επταετίας κι έκοψε κοντά στις 300.000 εισιτήρια στην πρώτη της προβολή τη σεζόν 1971-72. Πρόκειται για μια φαντασμαγορική έγχρωμη παραγωγή της Finos Film σε σενάριο Λάκη Μιχαηλίδη και σκηνοθεσία Τάκη Βουγιουκλάκη με απόλυτη πρωταγωνίστρια την Αλίκη Βουγιουκλάκη πλαισιωμένη από καλούς ηθοποιούς, όπως ο Νίκος Γαλανός, ο Νίκος Ρίζος, ο Λαυρέντης Διανέλλος, η Καίτη Λαμπροπούλου, η Άννα Βαγενά και πολλοί άλλοι. 

Η πρωτοτυπία της ταινίας εντοπίζεται στη μουσική της, καθώς εδώ βρέθηκαν δύο συνθέτες να μοιράζονται τη μουσική επιμέλεια. Ο Μάνος Λοΐζος έγραψε μόνο τα τραγούδια που βασίζονται σε στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου, ενώ ο Γιώργος Χατζηνάσιος συνέθεσε τα ορχηστρικά μέρη που υπογραμμίζουν τη δράση της ταινίας. Τα τραγούδια ερμηνεύει φυσικά η Αλίκη Βουγιουκλάκη συνοδευόμενη από παιδική χορωδία. Το τραγούδι "Ο μικρός δικτάτωρ" περιέχεται σε διπλή εκτέλεση με τον Λαυρέντη Διανέλλο να ερμηνεύει τη δεύτερη επανάληψη, ενώ άλλο ένα χαριτωμένο τραγουδάκι ("Είμαι μια πεταλουδίτσα") ερμηνεύει η Ευαγγελία Σαμιωτάκη. Ένα από τα τραγούδια είναι και το τρυφερό "Πόσο σ' αγαπώ" που πολλά χρόνια αργότερα το αγαπήσαμε με τη φωνή της Δώρας Σιτζάνη με ελαφρά παραλλαγμένους στίχους στο δίσκο "Για μια μέρα ζωής" (1980). 

Το soundtrack αυτό δεν κυκλοφόρησε την εποχή της προβολής της ταινίας, αλλά μόλις το 1991 σε επιμέλεια Μάκη Δελαπόρτα.

Σκηνική δισκογραφία | Μάνος Λοΐζος: Ευδοκία (1971)

Ο αγαπημένος τραγουδοποιός Μάνος Λοΐζος καταπιάστηκε περιστασιακά και με τον ελληνικό κινηματογράφο είτε γράφοντας εξολοκλήρου μουσική και τραγούδια, είτε συμμετέχοντας με μεμονωμένα τραγούδια του. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που τραγούδια του γραμμένα για κάποια ταινία ή πρωτοακουσμένα στη μεγάλη οθόνη με άλλους ερμηνευτές στη συνέχεια πέρασαν στην επίσημη δισκογραφία κι έγιναν μεγάλες επιτυχίες. Όπως και να το κάνουμε και όσο "επιλήψιμη" θα μπορούσε κανείς να θεωρήσει τη συμμετοχή συχνά σε ταινίες ασήμαντες ή και χυδαίου περιεχομένου, αυτός ήταν ένας βασικός τρόπος βιοπορισμού πολλών παλιότερων δημιουργών, μιας και οι απολαβές τους από τις δισκογραφικές εταιρίες ήταν κατά κανόνα ισχνές.

Το 1965 λοιπόν έχουμε την πρώτη συμμετοχή του Λοΐζου στον ελληνικό κινηματογράφο με την ταινία "Μπετόβεν και μπουζούκι" του Ορέστη Λάσκου. Ένα χρόνο αργότερα συμμετείχε στις ταινίες "Αγάπη που δε σβήνει ο χρόνος" του Γιώργου Ζερβουλάκου και "Επιχείρησις Δούρειος Ίππος" του Τρέντυ Ρουμανά σε σενάριο Θανάση Βαλτινού. Το 1967 έγραψε μουσική για την "Τρούμπα '67" του Γρηγόρη Γρηγορίου, ενώ το 1969 για τις ταινίες του Ντίνου Δημόπουλου "Λεβεντόπαιδο" και τη "Νεράιδα και το παλικάρι". Το 1971 για τις "Διακοπές στην Κύπρο μας" του Ορέστη Λάσκου, την "Ιδιωτική μου ζωή" και "Πρόκληση" του Όμηρου Ευστρατιάδη και την "Ευδοκία" του Αλέξη Δαμιανού. Το 1972 έγραψε τραγούδια για την ταινία "Η Αλίκη δικτάτωρ" του Τάκη Βουγιουκλάκη, ενώ το 1975 συμμετείχε στην ταινία-ντοκουμέντο "Τα τραγούδια της φωτιάς" του Νίκου Κούνδουρου.

Απ' όλες αυτές τις κινηματογραφικές παρουσίες του η πιο ολοκληρωμένη δουλειά του Μάνου Λοΐζου καταγράφεται στην κλασική ταινία "Ευδοκία" του Αλέξη Δαμιανού, μια οριακή στιγμή στη διαμόρφωση και εξέλιξη του νέου ελληνικού κινηματογράφου. Το soundtrack έχει εξ ολοκλήρου ορχηστρική μουσική με ελάχιστους φωνητικούς βοκαλισμούς και σκόρπιες φράσεις από τους διαλόγους. Τη φωνή της επώνυμης ηρωίδας ντουμπλάρει η Ελένη Ροδά, ενώ ακούγονται και οι φωνές του Μάνου Λοΐζου (στην "Προσευχή"), του Χρήστου Τσάγκα και του Αλέξη Δαμιανού. Συμμετέχει επίσης Στρατιωτική Μπάντα και χορωδία. Από τα θέματα του soundtrack ξεχωρίζει το εμβληματικό "Ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας" και το "Τσιφτετέλι", τα οποία σε νέα ενορχήστρωση αποτελούν κομμάτια του δίσκου "Να 'χαμε, τι να 'χαμε" (1972), όπου μάλιστα το δεύτερο απέκτησε και στίχους κι έγινε ο πασίγνωστος "Κουταλιανός".

Ο "άλλος" Μικρούτσικος: Η επιστροφή της Ελένης (1999)

Ολοκληρώνουμε αυτό το αφιέρωμα στη λόγια πλευρά του συνθέτη Θάνου Μικρούτσικου με μια μεγάλη δημιουργία που κλείνει θριαμβευτικά τη δεκαετία '90, αν και φυσικά ο δημιουργός δε σταμάτησε εκεί, αλλά μέχρι το τέλος του βίου του συνέχισε να συνθέτει έργα σ' αυτό το πεδίο, παράλληλα με το ευρύτερης αποδοχής λαϊκό του έργο.

Τον Ιανουάριο λοιπόν του 1999 παρουσιάστηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών η μονόπρακτη όπερα "Η επιστροφή της Ελένης", σύνθεση σε τρεις ενότητες μοιρασμένες σε έξι συνολικά σκηνές με θέμα τον αρχετυπικό μύθο της ωραίας Ελένης, όπως μας τον παραδίδουν οι αρχαίοι μύθοι, η ευριπίδεια εκδοχή και η νεοτερική ποιητική ματιά του Γιάννη Ρίτσου. Το έργο διερευνά την εσωτερική αναζήτηση ταυτότητας της ηρωίδας μέσα από τις πολλαπλές εκδοχές της προσωπικής της περιπέτειας που ισορροπεί μεταξύ ανθρώπινης και θεϊκής διάστασης. Το λιμπρέτο γράφτηκε από τον τότε πρόεδρο του Μεγάρου Μουσικής Χρήστο Λαμπράκη, βασισμένο εν πολλοίς στο ποιητικό κείμενο του Γιάννη Ρίτσου, με την παρέμβαση του συνθέτη στη διαμόρφωση της πλοκής. Η πρώτη γραφή του έργου είχε παρουσιαστεί το 1993, πριν πάρει το 1999 την οριστική του μορφή, με την οποία παρουσιάστηκε στο ΜΜΑ, αλλά και σε ξένες πόλεις (Μονπελιέ, Φλωρεντία).

Πρόκειται για ένα σύγχρονο έργο, από τις σπάνιες ελληνικές δημιουργίες στο πεδίο της όπερας με διεθνή απήχηση και διανομή. Την παράσταση σκηνοθέτησε και χορογράφησε ο Δημήτρης Παπαϊωάννου. Η μεσόφωνος Pamela Pantos έχει επωμιστεί τον επώνυμο ρόλο, ενώ συμμετέχουν επίσης σημαντικοί Έλληνες και ξένοι λυρικοί ερμηνευτές, όπως: Τάσης Χριστογιαννόπουλος (βαρύτονος), Μάτα Κατσούλη (σοπράνο), Τζούλια Σουγλάκου (σοπράνο), Χριστόφορος Σταμπόγλης (βαθύφωνος), Δημήτρης Καβράκος (βαθύφωνος), Αντώνης Κορωναίος, Γιάννης Χριστόπουλος και άλλοι.

Στην ερμηνεία του έργου συμμετέχει επίσης η Χορωδία της ΕΡΤ υπό τη διεύθυνση του Αντώνη Κοντογεωργίου, ενώ παίζει η Καμεράτα - Ορχήστρα των Φίλων της Μουσικής που διευθύνει ο Αλέξανδρος Μυράτ. Συμμετέχουν επίσης οι σολίστ: Νίκος Γκίνος (κλαρινέτο), Βίκυ Στυλιανού (πιάνο) και Δημήτρης Πάτρας (βιολοντσέλο).