Ελένη Καραΐνδρου: Concert in Athens (2013)

Αποχαιρετώντας σήμερα τον Νοέμβρη και μαζί το φθινόπωρο ολοκληρώνουμε αυτό το μικρό αφιέρωμα στην όψιμη δισκογραφία της Ελένης Καραΐνδρου, η οποία εκδόθηκε υπό την ετικέτα της γερμανικής εταιρείας ECM ή της επίσημης εκπροσώπου της στην Ελλάδα Μικρής Άρκτου. Θυμίζω ότι η διάσημη Ελληνίδα δημιουργός από το 1991 ήδη συνεργάζεται αποκλειστικά με την ECM και τον έμπειρο μουσικό παραγωγό Manfred Eicher, ο οποίος της έδωσε την ευκαιρία μέσα από εξαιρετικά επιμελημένες εκδόσεις να δημοσιοποιήσει στο παγκόσμιο κοινό και τα πρωτότυπα έργα της ώριμης δημιουργικής της φάσης, αλλά και μερικές άκρως ενδιαφέρουσες ζωντανές ηχογραφήσεις με απανθίσματα του διαχρονικού σκηνικού της έργου.

Θυμίζω επίσης ότι το 2009 είχε εκδοθεί η μουσική της από την τελευταία συνεργασία της με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο (Η σκόνη του χρόνου), ο αιφνίδιος θάνατος του οποίου ασφαλώς και στάθηκε ένα μεγάλο σοκ για την ίδια κι αυτό ίσως εξηγεί τη μεγάλη δισκογραφική της σιωπή που ακολούθησε, η οποία διακόπηκε προσωρινά το 2013 όχι με κάποια καινούργια δουλειά, αλλά με την κυκλοφορία ενός ζωντανού άλμπουμ με τίτλο Concert in Athens. 

Πρόκειται για τη δισκογραφική αποτύπωση παλιότερης ζωντανής ηχογράφησης μεγάλης συναυλίας του Ελένης Καραΐνδρου που είχε δοθεί στις 19 Νοεμβρίου 2010 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Στο πρόγραμμα της συναυλίας αυτής περιλαμβάνονταν επιλεγμένες μουσικές στιγμές από το σύνολο της σκηνικής δημιουργίας της για το θέατρο, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Δεσπόζει πάντα η μουσική της για τις ταινίες του Θόδωρου Αγγελόπουλου από την εικοσιπενταετία 1984-2009 (Ταξίδι στα Κύθηρα, Ο μελισσοκόμος, Τοπίο στην ομίχλη, Το βλέμμα του Οδυσσέα, Μια αιωνιότητα και μια μέρα, Η σκόνη του χρόνου), ενώ από το χώρο του θεάτρου έχουν επιλεγεί θέματα από τα έργα Ο θάνατος του εμποράκου (1993) του Άρθουρ Μίλερ σε σκηνοθεσία Ζιλ Ντασέν, Γυάλινος κόσμος (1988) του Τένεσι Ουίλιαμς και Ποιος φοβάται τη Βιρτζίνια Γουλφ (2009) του Έντουαρντ Άλμπι σε σκηνοθεσία Αντώνη Αντύπα. Τέλος, έχουμε και θέματα από τις τηλεοπτικές σειρές Κλειστοί δρόμοι (1988) σε σκηνοθεσία Γιώργου Μιχαηλίδη και Το 10 (2008) σε σκηνοθεσία Πηγής Δημητρακοπούλου. 

Η ίδια η συνθέτρια εμφανίζεται επί σκηνής παίζοντας πιάνο, ενώ την πλαισιώνουν, μεταξύ άλλων, και οι διάσημοι μουσικοί Kim Kashkashian (βιόλα) και Jan Garbarek (σαξόφωνο). Την ορχήστρα Καμεράτα διευθύνει ο Αλέξανδρος Μυράτ. Μαγικές μουσικές σε ερμηνείες υψηλού επιπέδου.

Ελένη Καραΐνδρου: Elegy of the Uprooting (2006)

Από τις πάμπολλες ζωντανές παρουσιάσεις της σκηνικής μουσικής της Ελένης Καραΐνδρου ξεχωρίζουν ασφαλώς η μνημειώδης συναυλία στο Ηρώδειο τον Σεπτέμβρη του 1988, καθώς και μια νεότερη συναυλία με τίτλο Ελεγεία του Ξεριζωμού (Elegy of the Uprooting), η οποία παρουσιάστηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών στις 27 Μαρτίου 2005, όπου και ηχογραφήθηκε ζωντανά κι εκδόθηκε σε διπλό άλμπουμ από την ECM το 2006.

Το πρόγραμμα της συναυλίας αυτής περιλάμβανε επιλεγμένα μέρη από την κινηματογραφική κυρίως και δευτερευόντως τη θεατρική μουσική της σπουδαίας δημιουργού με κοινό άξονα το θέμα του εκπατρισμού και της φυγής από τις πατρογονικές ρίζες, όπως αυτό αισθητοποιήθηκε στην τέχνη του Θόδωρου Αγγελόπουλου και των άλλων σκηνοθετών που συνεργάστηκαν κατά καιρούς μαζί της. Λυρισμός και θρηνητικές μελωδίες - σαν ένα adagio μακράς διαρκείας - χαρακτηρίζουν το ακριβό αυτό υλικό που καθηλώνει τον ακροατή και στιγμές στιγμές προκαλεί αυθόρμητη και ασυγκράτητη συγκίνηση.

Έχουν επιλεγεί θέματα από όλες τις μέχρι τότε ταινίες του Θόδωρου Αγγελόπουλου, δηλαδή: Ταξίδι στα Κύθηρα (1984), Ο μελισσοκόμος (1986), Τοπίο στην ομίχλη (1988), Το μετέωρο βήμα του πελαργού (1991), Το βλέμμα του Οδυσσέα (1995), Μια αιωνιότητα και μια μέρα (1998) και Το λειβάδι που δακρύζει (2004). Έχουμε επίσης θέματα από τις ταινίες Ρόζα (1982) του Χριστόφορου Χριστοφή, Η τιμή της αγάπης (1983) της Τώνιας Μαρκετάκη και Καλή πατρίδα σύντροφε (1985) του Λευτέρη Ξανθόπουλου. Από το χώρο του θεάτρου έχουν επιλεγεί μουσικά θέματα από τις παραστάσεις Ο γλάρος (1985) του Τσέχοφ σε σκηνοθεσία Ζιλ Ντασέν και Ευριπίδη Τρωάδες (2001) σε μετάφραση Κ.Χ. Μύρη και σκηνοθεσία Αντώνη Αντύπα.

Η Μαρία Φαραντούρη αποδίδει τα φωνητικά μέρη συνοδευόμενη από τη Χορωδία της ΕΡΤ υπό τη διεύθυνση του Αντώνη Κοντογεωργίου, ενώ συμμετέχουν σπουδαίοι σολίστες ακουστικών οργάνων, ιδιαίτερα μάλιστα εκλεκτοί δεξιοτέχνες παραδοσιακών οργάνων, όπως ο Σωκράτης Σινόπουλος (πολίτικη λύρα), ο Χρίστος Τσιαμούλης (νέι), ο Πάνος Δημητρακόπουλος (κανονάκι), ο Ανδρέας Κατσιγιάννης (σαντούρι) και ο Ανδρέας Παπάς (μπεντίρ, νταούλι). Τα ορχηστρικά μέρη αποδίδει η Ορχήστρα Καμεράτα που διευθύνει ο αρχιμουσικός Αλέξανδρος Μυράτ.

Ελένη Καραΐνδρου: Music for Films (1991)

Από το 1991, αμέσως μετά την κυκλοφορία του soundtrack Το μετέωρο βήμα του πελαργού από τη Minos, αρχίζει η συνεργασία της Ελένης Καραΐνδρου με τη γερμανική δισκογραφική εταιρεία ECM του σημαντικού μουσικού παραγωγού Manfred Eicher, ειδικευμένη κυρίως στο κλασικό και jazz ρεπερτόριο, μια συνεργασία που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα κι έχει ήδη αποδώσει σημαντικούς καρπούς. Μάλιστα το soundtrack αυτό επανεκδόθηκε την επόμενη χρονιά και από την ECM με εμπλουτισμένο περιεχόμενο.

Ο πρώτος καρπός αυτής της γονιμότατης σχέσης υπήρξε ο δίσκος Music for Films, όπου, καθώς δείχνει ολοφάνερα και ο τίτλος, περιλαμβάνονται επιλεγμένα θέματα της συνθέτριας από το ως τότε κινηματογραφικό της έργο και συγκεκριμένα από τις ταινίες: Περιπλάνηση (1979) και Ρόζα (1982) του Χριστόφορου Χριστοφή, Ταξίδι στα Κύθηρα (1982), Ο μελισσοκόμος (1986) και Τοπίο στην ομίχλη (1988) του Θόδωρου Αγγελόπουλου και Καλή πατρίδα σύντροφε (1986) του Λευτέρη Ξανθόπουλου. Οι μουσικές της για τις περισσότερες από αυτές τις ταινίες είχαν ήδη κυκλοφορήσει ως αυτοτελή soundtrack εκτός από τις μουσικές των ταινιών Καλή πατρίδα σύντροφε και Τοπίο στην ομίχλη που παραμένουν ανέκδοτες στην πλήρη τους μορφή. Δεν ανθολογήθηκαν μουσικά θέματα από την πρώτη ταινία της Καραΐνδρου Το χρονικό μιας Κυριακής (1975) του Τάκη Κανελλόπουλου, καθώς και από τις ταινίες Η τιμή της αγάπης (1984) της Τώνιας Μαρκετάκη, Εν πλω (1985) του Σταύρου Κωνστανταράκου και Λιποτάκτης (1988) των Γιώργου Κόρρα και Χρήστου Βούπουρα. Μεταξύ των οργανικών κομματιών περιλαμβάνεται κι ένα φωνητικό, η υπέροχη "Άρια της Ρόζας" σε στίχους του σκηνοθέτη Χριστόφορου Χριστοφή που ερμηνεύει η ίδια η Καραΐνδρου.

Το υλικό του δίσκου είναι ηχογραφημένο τον Αύγουστο του 1990 με αρκετές νέες επεμβάσεις της δημιουργού σε κάποια θέματα, ενώ θυμίζει σε μεγάλο βαθμό το πρόγραμμα της ιστορικής της συναυλίας στο Ηρώδειο το 1988 τόσο στο ανθολογημένο μουσικό υλικό, όσο και στους μουσικούς που το ερμηνεύουν, σταθερούς συνεργάτες της συνθέτριας επί πολλά χρόνια, όπως οι: Τάσος Διακογιώργης (σαντούρι), Βαγγέλης Σκούρας (γαλλικό κόρνο), Χρίστος Σφέτσας (βιολοντσέλο), Σωκράτης Άνθης (τρομπέτα), Νίκος Γκίνος (κλαρινέτο), Βαγγέλης Χριστόπουλος (όμποε), Αλίκη Κρίθαρη (άρπα), Ανδρέας Τσεκούρας (ακορντεόν). Δεσπόζει επίσης με την παρουσία του ο διάσημος σαξοφωνίστας Jan Garbarek. Την ορχήστρα εγχόρδων διευθύνει ο Λευτέρης Χαλκιαδάκης.

Ελένη Καραΐνδρου: Μουσική για το θέατρο (2010)

Η ταύτιση της Ελένη Καραΐνδρου με την κινηματογραφική μουσική και ειδικότερα με τη φιλμογραφία του Θόδωρου Αγγελόπουλου την αδικεί κατάφωρα, γιατί το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της συνθετικής της δραστηριότητας σχετίζεται με το χώρο του θεάτρου, όπου η εργογραφία της αριθμεί κάμποσες δεκάδες συνθέματα, που ωστόσο βρίσκονταν επί δεκαετίες εκτός δισκογραφίας, με εξαίρεση ένα απάνθισμα θεατρικών μουσικών της που κυκλοφόρησε το 1990 με τίτλο Ανέκδοτες Ηχογραφήσεις (Minos) από τη θεατρική δουλειά της στο διάστημα 1976-1990. 

Αυτό λοιπόν το αδικαιολόγητο κενό ήρθε να καλύψει το τριπλό άλμπουμ που κυκλοφόρησε το 2010 από τη Μικρή Άρκτο του Παρασκευά Καρασούλου με τον λιτό τίτλο Μουσική για το Θέατρο. Μουσικές για 22 θεατρικές παραστάσεις, σκηνοθετημένες όλες από τον σύζυγο της συνθέτριας Αντώνη Αντύπα (1941-2024) για το "Απλό Θέατρο" κατά την 25ετία 1986-2010, οι οποίες καλύπτουν ένα ευρύτατο φάσμα του παγκόσμιου δραματολογίου, περιλαμβάνονται σ' αυτήν την εξαιρετική έκδοση. Πλουσιότατο υλικό αποτελούμενο από 148 πρωτότυπα μουσικά θέματα συνολικής διάρκειας τριών ωρών! Η Καραΐνδρου συνεισέφερε αποφασιστικά στην πληρότητα αυτών των παραστάσεων με τις πάντα εμπνευσμένες και αφειδώλευτες μουσικές της ιδέες που διακρίνονται για την ευαισθησία, τη μελωδικότητα, την ευρηματικότητα και τη λεπτή αίσθηση της θεατρικής σύμβασης, ώστε να αποτελούν πλέον αναπόσπαστο στοιχείο τους. Η δράση, τα συναισθήματα, οι εσωτερικοί μονόλογοι, όλα χρωματίζονται ανάγλυφα από τις υπαινικτικές και υποδόριες μουσικές παρεμβάσεις της συνθέτριας. Κι όπως λέει κι ο ποιητής Γιάννης Κοντός, "η μουσική της ανοίγει και κλείνει πληγές και αγάπες". 

Ένα πολύ ενδιαφέρον στοιχείο της έκδοσης είναι ότι μας γνωρίζει και μερικά άγνωστα ίσαμε τότε τραγούδια της Καραΐνδρου, από τα λιγοστά έτσι κι αλλιώς που έχει γράψει. Ξέραμε τα δύο που περιέχονται στη μουσική για τον "Γλάρο" του Τσέχοφ ("Τραγούδι της λίμνης", "Μη μου μιλάς γι' αγάπη"), αλλά εδώ έχουμε ακόμη τρία σύντομα τραγούδια από τα έργα "Πάρτι γενεθλίων" του Πίντερ, "Ένας σύζυγος" του Ίταλο Σβέβο και "Μην προσπερνάς την ευτυχία" της Φρανσουάζ Σαγκάν. Τα αποδίδουν ο τενόρος Γιάννης Φίνας, η Μαριάνθη Σοντάκη και η Ελένη Καραΐνδρου.

Η έκδοση της Μικρής Άρκτου είναι εξαιρετική από κάθε άποψη. Το πολυτελές πολυσέλιδο ένθετο καταγράφει με κάθε λεπτομέρεια όλα τα στοιχεία των παραστάσεων και των μουσικών που ερμηνεύουν τις συνθέσεις, καθώς και πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Χωρίς αμφιβολία, αυτός ήταν ο δίσκος της χρονιάς, έστω κι αν η εμπορική του απήχηση δεν θα μπορούσε να είναι ανάλογη της ποιότητας του υλικού. 

Σημειώνουμε επίσης ότι η πολύχρονη συνεργασία της συνθέτριας με τον σκηνοθέτη Αντώνη Αντύπα συνεχίστηκε με τη μουσική για τρεις μεταγενέστερες παραστάσεις του "Απλού Θεάτρου" (2010-2011), οι οποίες συμπεριλήφθηκαν στο διπλό άλμπουμ Μουσική και τραγούδια για το θέατρο (2015) που συμπληρώνεται με μουσικές από συνεργασίες της με άλλους σκηνοθέτες, ενώ η τελευταία τους συνεργασία σημειώθηκε με την παράσταση Πόθοι κάτω από τις λεύκες που εκδόθηκε χωριστά το 2017.

Ελένη Καραΐνδρου: Το 10 (2008)

Απαραίτητο συμπλήρωμα στην τηλεοπτική μουσική της Ελένης Καραΐνδρου αποτελεί αναμφισβήτητα η υπέροχη μουσική που έγραψε για την τηλεοπτική σειρά "Το 10" βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Μ. Καραγάτση (1908-1960), η οποία παίχτηκε τη σεζόν 2007-8 από το κανάλι του Alpha σε σκηνοθεσία Πηγής Δημητρακοπούλου, μια πολύ δημοφιλής σειρά που κυριάρχησε στα σχετικά βραβεία σε όλες τις κατηγορίες, μεταξύ των οποίων και τα βραβεία πρώτων ρόλων για τον Δημήτρη Καταλειφό και τη Ρένη Πιττακή. 

Δυο λόγια για το έργο: Πρόκειται για ένα ημιτελές μυθιστόρημα, γραμμένο το 1960, οπότε υπήρξε και το κύκνειο άσμα του πολυγραφότατου Μ(ίτια) Καραγάτση, ο οποίος ανήκει στην πρώτη γραμμή των πεζογράφων της γενιάς του '30. Από την πλούσια εργογραφία του ξεχωρίζουν τα μυθιστορήματα: Γιούγκερμαν (1938), Η μεγάλη χίμαιρα (1953), Συνταγματάρχης Λιάπκιν (1955), Ο κίτρινος φάκελος (1956). Το μυθιστόρημα Το 10 πραγματεύεται τη ζωή των ενοίκων μιας λαϊκής πολυκατοικίας σε κάποια γειτονιά του Πειραιά. Αν και έμεινε ημιτελές λόγω του ξαφνικού θανάτου του συγγραφέα, το έργο γνώρισε πολλές επανεκδόσεις, ενώ το 2016 παίχτηκε και επί σκηνής από τον Γιώργο Νινιό.

Η Καραΐνδρου μας χάρισε ένα χορταστικό soundtrack διάρκειας 63 λεπτών πλημμυρισμένο από λαϊκούς (ναι, λαϊκούς!) σκοπούς σε μια απλόχερη χειρονομία της φειδωλού συνθέτριας προς τους απανταχού μουσικόφιλους. Με πρωτότυπες μελωδίες ή παραλλαγές, έχουμε ούτε λίγο ούτε πολύ 37 συνολικά κομμάτια! Πραγματικά μια πρωτοφανής ...σπατάλη ιδεών που κανονικά θα μπορούσαν να καλύψουν τρία ή και τέσσερα ίσως soundtrack! Ευτυχώς για μας δηλαδή. Μερικά θέματα είναι συναρπαστικά! Όπως το εναρκτήριο τανγκό ή το ευρηματικό "Θέμα της γειτονιάς" και το έξοχο "Χασάπικο". Η πιο εξωστρεφής εμφάνιση της Καραΐνδρου, χωρίς να λείπουν φυσικά και οι πιο στοχαστικές στιγμές. Με μια μικρή μόνο επισήμανση: Το μουσικό κλίμα είναι ιδανικό και για τραγούδια. Το "Θέμα της φωτιάς", ας πούμε. Κρίμα που δε μας χάρισε κανένα! Όσες φορές το επιχείρησε μέσα σε ταινίες, είχαμε πάντα εξαιρετικά αποτέλεσματα. Κι εδώ μου φαίνεται πως ήταν μια καλή ευκαιρία!

Ελένη Καραΐνδρου: Μουσική για τη μικρή οθόνη (2014)

Η σπουδαία Ελληνίδα συνθέτρια Ελένη Καραΐνδρου συμπληρώνει σήμερα αισίως τα 83 χρόνια της ζωής της παραμένοντας πάντα ενεργή, έστω κι αν έχει κλείσει αναγκαστικά εδώ και κάμποσα χρόνια ο κύκλος της εμβληματικής της συνεργασίας με τον σκηνοθέτη Θόδωρο Αγγελόπουλο, μιας συνεργασίας που απογείωσε την καριέρα της κι έκανε το όνομά της διάσημο και εκτός συνόρων. Για το λόγο αυτό θα αφιερώσουμε τις επόμενες ημέρες στο έργο της Ελένης Καραΐνδρου επικεντρώνοντας σε συγκεντρωτικές εκδόσεις (studio ή live) που αποτυπώνουν τη μακρά διαδρομή της στο πεδίο της σκηνικής μουσικής.

Πρέπει λοιπόν να επισημάνουμε ότι, πέρα από την κινηματογραφική της μουσική που δικαίως έτυχε πολύ μεγάλης προβολής, δεν πρέπει να λησμονούμε και το λιγότερο φωτισμένο, αλλά πολυσήμαντο έργο της για το θέατρο, καθώς και τις λίγες, αλλά εκλεκτές τηλεοπτικές της δουλειές που διατρέχουν μεγάλο μέρος της καριέρας της. Και ακριβώς στις τηλεοπτικές μουσικές της είναι αφιερωμένη μια σημαντική έκδοση του 2014 που κυκλοφόρησε από την εταιρεία Μικρή Άρκτος σε διπλό ψηφιακό δίσκο με γενικό τίτλο Μουσική για τη μικρή οθόνη και διευκρινιστικό υπότιτλο Πρωτότυπες ηχογραφήσεις 1976-1989.

Όπως εύκολα καταλαβαίνει ακνείς, η έκδοση φιλοξενεί μουσικές της Ελένης Καραΐνδρου για τηλεοπτικές σειρές ή εκπομπές που παρουσιάστηκαν κατά το διάστημα 1976-1989. Παλαιότερη όλων η μουσική για την τηλεοπτική μεταφορά του μυθιστορήματος του Ηλία Βενέζη Γαλήνη σε σκηνοθεσία του Κώστα Λυχναρά που παίχτηκε το 1976 σε 29 συνολικά επεισόδια. Το 1980 συνεργάστηκε με τον σκηνοθέτη Γρηγόρη Γρηγορίου για τη μουσική επένδυση της δημοφιλέστατης σειράς Λωξάντρα (30 επεισόδια) βασισμένης στο ομώνυμο μυθιστόρημα της Μαρίας Ιορδανίδου. Ακολούθησε το 1981 η τηλεταινία Καλή σου νύχτα, κυρ Αλέξανδρε σε σκηνοθεσία Γιάννη Σμαραγδή που ήταν αφιερωμένη στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Το 1984 ήρθε η σειρά του Πατούχα, του κλασικού ηθογραφικού μυθιστορήματος του Ιωάννη Κονδυλάκη μεταφερμένου στην τηλεόραση σε δέκα επεισόδια υπό τη σκηνοθετική επιμέλεια του Αλέξη Δαμιανού. Το 1988 ήταν η πιο παραγωγική χρονιά της Ελένης Καραΐνδρου για την τηλεόραση με τρεις δουλειές, πρώτα η σειρά 13 επισοδίων του έργου Κλειστοί δρόμοι του Παύλου Νιρβάνα που σκηνοθέτησε ο Γιώργος Μιχαηλίδης, επίσης η σειρά πέντε επεισοδίων του έργου Το κεφάλι της γάτας του Βασίλη Αλεξάκη σε σκηνοθεσία του Δημήτρη Σταύρακα, καθώς και η τηλεταινία Το αγαπημένο μας παιχνίδι που σκηνοθέτησε ο Δημήτρης Σοφιανόπουλος. Τέλος έχουμε τη μουσική για τη σειρά ντοκιμαντέρ Η δε πόλις ελάλησεν του Γιάννη Σμαραγδή που ήταν αφερωμένα στους μεγάλους ποιητές Κ.Π. Καβάφη και Γιώργο Σεφέρη.

Η μουσική της Καραΐνδρου κοσμεί τις τηλεοπτικές αυτές παραγωγές με εμπνευσμένα οργανικά θέματα προσαρμοσμένα στο θεματικό τους περιεχόμενο με απόλυτα λειτουργικό τρόπο. Η φύση των περισσότερων παραγωγών οδήγησε τη δημιουργό να πατήσει πολύ στο χώρο της παραδοσιακής μας μουσικής, τον οποίο γνώριζε καλά από τις ανάλογες μουσικές της σπουδές. Στη μουσική μάλιστα για τη Λωξάντρα περιλαμβάνεται κι ένα τραγούδι που ερμήνευσε η εμβληματική ερμηνεύτρια του δημοτικού μας τραγουδιού Γιώτα Βέη. Η συνθέτρια είχε την ευκαιρία να συνεργαστεί με κορυφαίους μουσικούς, όπως ο Τάσος Διακογιώργης (σαντούρι), ο Θανάσης Αραπίδης (κλαρίνο), ο Βαγγέλης Χριστόπουλος (όμποε), ο Νίκος Γκίνος (κλαρινέτο), ο Σωκράτης Άνθης (τρομπέτα), η Στέλλα Γαδέδη (φλάουτο), η Αλίκη Κρίθαρη (άρπα), ο Γιάννης Ζουγανέλης (τούμπα), ο Χρήστος Σφέτσας κι ο Σωτήρης Ταχιάτης (βιολοντσέλο), ενώ η ίδια έπαιξε πιάνο και τσέμπαλο.

Νίκος Οικονόμου: Αφύλαχτη διάβαση (1982)

Σαν σήμερα, στις 24 Νοεμβρίου 1947, γεννήθηκε ο ερμηνευτής Νικόλας Μητσοβολέας, ο οποίος έφυγε νωρίς από κοντά μας το Δεκαπενταύγουστο του 1998 έχοντας προλάβει να μας δώσει αδρό το ερμηνευτικό του στίγμα μέσα από τις λίγες, αλλά άκρως ενδιαφέρουσες δισκογραφικές του καταθέσεις. Στη δισκογραφία πρωτοεμφανίστηκε το 1978 συμμετέχοντας στην επανεκτέλεση του έργου Ο ήλιος και ο χρόνος του Μίκη Θεοδωράκη δίπλα στη Σοφία Μιχαηλίδου. Το 1980 τον βρίσκουμε βασικό ερμηνευτή στο άλμπουμ Μανιάτικα του Μιχάλη Τερζή δίπλα στην Άλκηστη Πρωτοψάλτη, ενώ πολλά χρόνια αργότερα μας έδωσε και δυο προσωπικούς δίσκους, το Πες μου παραμύθια (1993) του Γιάννη Σπανού και το Γούρι (1996) του Στέφανου Κόκκαλη.

Το 1981 ο Νικόλας Μητσοβολέας έλαβε μέρος τους Πρώτους Αγώνες Ελληνικού Τραγουδιού της Κέρκυρας με το τραγούδι "Χορός συρτός" του Χρύσανθου Μουζακίτη. Εκεί γνωρίστηκε με τον εκκολαπτόμενο νέο συνθέτη Νίκο Οικονόμου (1953-2022), ο οποίος παρουσίασε το πρώτο δικό του τραγούδι ("Αν δεν είσαι τυχαίος"). Η γνωριμία τους είχε ως άμεση συνέπεια τη συνεργασία τους στο πρώτο και μοναδικό ολοκληρωμένο κύκλο τραγουδιών του Νίκου Οικονόμου που κυκλοφόρησε από τη Lyra το 1982 με τίτλο Αφύλαχτη διάβαση βασισμένο σε στίχους του Γιώργου Θεοχάρη, του Πέτρου Κυρίμη και της Σοφίας Μιχαλοπούλου, έναν πολύ ενδιαφέροντα κύκλο με όμορφα τραγούδια σε ύφος ροκ μπαλάντας που ακούστηκαν αρκετά εκείνο τον καιρό μέσω ραδιοφώνου. Στο δίσκο δίπλα στον Νικόλα Μητσοβολέα συμμετείχε και η Ροζαλία, η οποία μας έγινε πιο γνωστή με το ωραίο ζεϊμπέκικο του Δήμου Μούτση "Τριγύρω" ένα χρόνο αργότερα από το δίσκο Ενέχυρο (1983).

Αξίζει να πούμε ότι ο συνθέτης του δίσκου Νίκος Οικονόμου που κι αυτός έφυγε πρόωρα από τη ζωή πριν από δύο χρόνια, ήταν απόφοιτος της Νομικής Αθηνών, ενώ σπούδασε μουσική στο Ελληνικό Ωδείο. Εκτός από μουσικός είχε επίσης και συγγραφική δραστηριότητα, αφού μας έδωσε δύο μυθιστορήματα, ενώ επιμελήθηκε και την έκδοση της αυτοβιογραφίας του μεγάλου λαϊκού συνθέτη Γιώργου Μητσάκη. Στις μουσικές του δραστηριότητες εντάσσεται και η εργασία του ως ιδρυτή και παραγωγού της δισκογραφικής εταιρείας Protasis.

Αργύρης Κουνάδης: Μικρή μου Σελήνη & άλλα 7 τραγούδια (2020)

Το διακριτικό πέρασμα του Αργύρη Κουνάδη από το ελληνικό τραγούδι, στο περιθώριο πάντα της κύριας ενασχόλησής του με τη λόγια μουσική, μας άφησε μια πολύ αξιόλογη παρακαταθήκη, πρώτα στις αρχές της δεκαετίας του '60 με κάμποσα σκόρπια τραγούδια για τις 45 στροφές και την επόμενη δεκαετία με μια ξεχωριστή σειρά προσωπικών δίσκων πλημμυρισμένων από θεσπέσια μελωδικά χρώματα ανάμικτα με αρώματα της ελληνικής παράδοσης. 

Το 2020 εκδόθηκε ένας μικρός κύκλος τραγουδιών του Αργύρη Κουνάδη σε δεύτερη εκτέλεση με τίτλο: Μικρή μου Σελήνη και άλλα επτά τραγούδια. Κυκλοφόρησε από την ετικέτα Καθρέφτης Ήχων Αληθινών με αποκλειστική ερμηνεύτρια την Αυγερινή Γάτση, μια αξιόλογη μουσικό που καταπιάνεται συστηματικά με το παραδοσιακό και ρεμπέτικο τραγούδι και είναι μέλος του συγκροτήματος Rebetien. Το υλικό ενορχήστρωσε με ευαισθησία και γνώση ο συνθέτης και κοντραμπασίστας Αλέκος Βασιλάτος δίνοντας πολύ διαφορετικό ορχηστρικό χρώμα στα τραγούδια σε σχέση μ' αυτό που μας είναι οικείο από τις πρώτες τους εκτελέσεις.

Από τα οκτώ συνολικά τραγούδια του άλμπουμ τα μισά έχουν στίχους του Βαγγέλη Γκούφα (Γιασεμί, Μπήκανε δίσεκτοι καιροί, Καράβι καραβάκι, Δεν περισσεύει υπομονή), όλα γραμμένα στο διάστημα 1973-1982 με πρώτους ερμηνευτές τη Σωτηρία Μπέλλου, την Ελένη Βιτάλη, τη Στέλλα Γαδέδη και την Ελπίδα από τους μεγάλους δίσκους Δεν περισσεύει υπομονή (1973), Παραλογές (1975) και Μακρινή γειτονιά (1982). Τα υπόλοιπα τέσσερα τραγούδια είναι παλιότερα και πρωτοκυκλοφόρησαν στις 45 στροφές στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '60. Έχουν στίχους του Μιχάλη Κακογιάννη (Το βαλς της Μόνικας, Την είδα ξανά), του Μίνου Αργυράκη (Μικρή μου Σελήνη) και του Γιάννη Β. Ιωαννίδη (Τραγούδι που δε θα πω ξανά), ενώ πρώτοι τα είχαν ερμηνεύσει ο Γιάννης Βογιατζής, η Τζένη Βάνου και η Νινή Ζαχά.

Οδυσσέας Ελύτης & Αργύρης Κουνάδης: Ο Ελύτης διαβάζει Ελύτη (1964)

Συμπληρώνονται σήμερα 13 χρόνια από το θάνατο του εκλεκτού συνθέτη Αργύρη Κουνάδη (1924-2011), ενός πολύ ιδιαίτερου δημιουργού με κύριο πεδίο δράσης τη λόγια μουσική, αλλά και με περιστασιακά περάσματα και από το χώρο του απλού τραγουδιού, κυρίως κατά τη δεκαετία 1973-1982, όταν μας έδωσε επτά προσωπικούς κύκλους με υπέροχα τραγούδια που τα χαρακτηρίζει η έντονη μελωδική φόρτιση, αλλά και τα διάχυτα αρώματα της ελληνικής παράδοσης.

Άλλα πεδία στα οποία δραστηριοποιήθηκε ιδιαίτερα ο Αργύρης Κουνάδης ήταν ο χώρος του αρχαίου ελληνικού δράματος (Βάκχες, Ιππόλυτος, Αντιγόνη, Λυσιστράτη κλπ), ο παλιός ελληνικός κινηματογράφος (Πικρό ψωμί 1951, Τζο ο τρομερός 1955, Το κορίτσι με τα μαύρα 1956, Eroica 1960, Ουρανός 1962 κ.ά.), αλλά και η μουσική συνοδεία στις πρώτες εκδόσεις της Lyra υπό την ετικέτα Διόνυσος με απαγγελίες Ελλήνων ποιητών σε δική τους ποίηση. 

Μια από τις πρώτες πρώτες εκδόσεις αυτής της σειράς ήταν ο δίσκος Ο Ελύτης διαβάζει Ελύτη που κυκλοφόρησε το 1964 και ήταν αφιερωμένη στις ποιητικές συλλογές Επτά Νυχτερινά Επτάστιχα (1940) και Έξι και μία τυψεις για τον ουρανό (1960) του μεγάλου μα ςποιητή Οδυσσέα Ελύτη (1911-1996). Τα Επτά Νυχτερινά Επτάστιχα αποτελούν ξεχωριστό δείγμα της πρώιμης ποιητικής δημιουργίας του Ελύτη, όταν είχε αρχίσει δειλά δειλά να γράφει ποιήματα επηρεασμένος από το έντονο υπερρεαλιστικό κλίμα της μεσοπολεμικής περιόδου. Η συλλογή αυτή τελικά ενσωματώθηκε στην ευρύτερη έκδοση των πρώτων ποιημάτων του με γενικό τίτλο Προσανατολισμοί (1940). 

Οι Έξι και μία τύψεις για τον ουρανό αποτελούν έργο της ώριμης περιόδου του ποιητή, όπου το ποιητικό όραμα από το πλαίσιο του φυσικού τοπίου (Αιγαίο) μετατοπίζεται σε μια ουράνια διάσταση με εμφανείς μεταφυσικές ανησυχίες συνδυάζοντας αριστοτεχνικά τη λυρική έξαρση με τη σοφία της ομορφιάς και το νοσταλγικό συναίσθημα. 

Ο ποιητής διαβάζει τα ποιήματά του με ένα κάπως αυστηρό τόνο, πολύ μακριά - θα έλεγα - από την εκφραστική ηρεμία της ανάγνωσης ενός Γιάννη Ρίτσου. Ο Αργύρης Κουνάδης συνοδεύει διακριτικά τη ροή του ποιητικού λόγου με μουσικές πινελιές ατονικής γραφής, χωρίς εξάρσεις που θα μπορούσαν να επισκιάσουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο της ποίησης. Το εξώφυλλο του δίσκου σχεδίασε ο ζωγράφος Γιάννης Μόραλης.

Κώστας Καπνίσης: Αδέρφια μου αλήτες πουλιά (1971/2004)

Τον Σεπτέβριο του 1970 στο Φεστιβάλ Τραγουδιού της Θεσσαλονίκης θριάμβευσε το τραγούδι Αδέρφια μου αλήτες πουλιά σε μουσική του Τόλη Βοσκόπουλου και στίχους του Ηλία Λυμπερόπουλου με ερμηνευτή τον Γιάννη Βογιατζή. Η επιτυχία του τραγουδιού οδήγησε στην άμεση επανεκτέλεσή του από τον ίδιο τον Τόλη Βοσκόπουλο σε δίσκο 45 στροφών, μια επανεκτέλεση που έγινε το όχημα για τον ομότιτλο προσωπικό δίσκο 33 στροφών του δημοφιλούς ερμηνευτή, αλλά και για μια ταινία με τον ίδιο τίτλο την επόμενη χρονιά.

Η ταινία λοιπόν Αδέρφια μου αλήτες πουλιά, παραγωγής 1971, βασισμένη σε σενάριο του Ηλία Λυμπερόπουλου και σκηνοθεσία του Οδυσσέα Κωστελέτου με κύριο πρωταγωνιστή τον Τόλη Βοσκόπουλο και συμπρωταγωνιστές τους Δώρα Σιτζάνη, Ανέστη Βλάχου, Τώνια Καζιάνη, Λαυρέντη Διανέλλο, Βάσο Ανδρονίδη και Χριστόφοορ Ζήκα, ήταν μια ακριβή έγχρωμη παραγωγή που πραγματευόταν μια στυλιζαρισμένη ερωτική ιστορία σε ένα τσιγγάνικο καταυλισμό τοποθετημένη σε απροσδιόριστο χρόνο και χώρο. Η ταινία ήταν πλημμυρισμένη από τραγούδια, δέκα συνολικά, όλα σε στίχους του Ηλία Λυμπερόπουλου, και έξι οργανικά θέματα που έγραψε ο Κώστα Καπνίσης, με εξαίρεση βέβαια το ομότιτλο τραγούδι που έγραψε ο Τόλης Βοσκόπουλος, ο οποίος ερμήνευσε κιόλας όλα τα τραγούδια.

Το πλούσιο αυτό soundtrack του Κώστα Καπνίση παρέμεινε ανέκδοτο για περισσότερα από 30 χρόνια, για να εκδοθεί τελικά σε ψηφιακή μορφή το 2004 από τη Legend. 

Κώστας Καπνίσης: Τραγούδια από τον κινηματογράφο (1990)

Σαν σήμερα, στις 20 Νοεμβρίου 1920, γεννήθηκε ο Κώστας Καπνίσης (1920-2007), μια ξεχωριστή προσωπικότητα της ελληνικής μουσικής, ένας συνθέτης πολυδιάστατος και πολυγραφότατος, αν και η δισκογραφική του παρουσία είναι δυσανάλογα πενιχρή και τον αδικεί κατάφωρα. Κλασικοθρεμμένος με σπουδαίους δασκάλους, όπως ο Νίκος Σκαλκώτας, ο Μάριος Βάρβογλης και ο Γιάννης Παπαϊωάννου, νωρίς στράφηκε στην ελαφρά μουσική, για να βρει το φυσικό του χώρο στον κινηματογράφο, όπου και μας έδωσε το σημαντικότερο μέρος του έργου του επενδύοντας μουσικά πάνω από 120 ταινίες, συμμετέχοντας σε πολλά μουσικά και κινηματογραφικά Φεστιβάλ (Βραζιλία, Χιλή, Ισπανία, Ρωσία κ.ά) και αποσπώντας πολλά βραβεία εντός κι εκτός της χώρας μας. 

Η πρώτη ταινία με δική του μουσική ήταν η κωμωδία Μια νύχτα στον παράδεισο (1951) του Θανάση Μεριτζή και τελευταία η Μαρκησία του λιμανιού (1988) του Νίκου Φώσκολου. Οι περισσότερες από τις ταινίες αυτές είναι ασήμαντες, αλλά αποκτούν μια οντότητα αποκλειστικά και μόνο χάρις στην πρωτότυπη μουσική του Καπνίση που τις συνοδεύει. Έχει συνθέσει μουσική κάθε είδους και ανάλογα με τις σκηνικές ανάγκες κάθε φορά. Μερικές από τις γνωστότερες ταινίες με δική του μουσική είναι: Κατήφορος (1961), Το δόλωμα (1964), Τζένη Τζένη (1966), Υπολοχαγός Νατάσσα (1970), Οι γενναίοι του Βορρά (1970), Παπαφλέσσας (1971), Υποβρύχιο Παπανικολής (1971), Αδέρφια μου αλήτες πουλιά (1971)

Το 1990 η Lyra με επιμέλεια του Μάκη Δελαπόρτα εξέδωσε ένα αφιερωματικό άλμπουμ στον συνθέτη με τίτλο Τραγούδια από τον κινηματογράφο με μια ανθολογία δεκατεσσάρων συνολικά τραγουδιών του Κώστα Καπνίση που ακούστηκαν σε παλιές ελληνικές ταινίες της δεκαετίας του '60 (κυρίως) και συγκεκριμένα στις ταινίες: Μην ερωτεύεσαι το Σάββατο (1962), Τα παλιόπαιδα (1963), Το δόλωμα (1964), Κοντσέρτο για πολυβόλα (1967), Ο μικρός δραπέτης (1969), Όταν η πόλις πεθαίνει (1969), Υπολοχαγός Νατάσσα (1970), Υπερήφανοι αετοί (1971) και Αδέρφια μου αλήτες πουλιά (1971). Τους στίχους των τραγουδιών υπογράφουν οι: Μίμης Τραϊφόρος, Κώστας Πρετεντέρης, Αλέκος Σακελλάριος, Λευτέρης Παπαδόπουλος, Πυθαγόρας, Ηλίας Λυμπερόπουλος, Νέστορας Μάτσας, Μιχάλης Παπανικολάου, Ντίνος Δημόπουλος και Νίκος Φώσκολος. Τα ερμηνεύουν οι: Αλίκη Βουγιουκλάκη, Γιάννης Πουλόπουλος, Τζένη Βάνου, Κλειώ Δενάρδου, Ρίτα Σακελλαρίου και Μαίρη Χρονοπούλου. 

Ο συνθέτης κινείται με την ίδια ευκολία από το ελαφρό στο λαϊκό ή στο χορευτικό και τζαζ τραγούδι προσφέροντας μερικές θαυμάσιες στιγμές που ακούστηκαν πολύ, έστω κι αν πλέον είναι ξεχασμένες, όπως: Άσ' το το χεράκι σου, Μην ερωτεύεσαι το Σάββατο, Το δάκρυ μας σταλιά σταλιά, Μου αρέσουνε τ' αγόρια, Κλείσαν οι δρόμοι με βροχή κ.ά. Πάντως η συλλογή είναι πολύ μικρή, για να έχει τη φιλοδοξία ότι αποτελεί επαρκές δείγμα της κινηματογραφικής τραγουδοποιίας του σπουδαίου συνθέτη.

Αγνή Μπάλτσα: Τραγούδια της πατρίδας μου (1986)

Σήμερα συμπληρώνει τα 80 χρόνια της η διάσημη Ελληνίδα μεσόφωνος Αγνή Μπάλτσα, η οποία γεννήθηκε στις 19 Νοεμβρίου 1944 στη Λευκάδα και κατάφερε να εδραιωθεί στις κορυφαίες θέσεις του λυρικού θεάτρου παγκοσμίως από το 1968 που πρωτοεμφανίστηκε στην όπερα της Φρανκούρτης και στη συνέχεια με πάμπολλες συμμετοχές στο Φεστιβάλ του Σάλτσμπουργκ, πατρίδα του Μότσαρτ, αλλά και του κορυφαίου αρχιμουσικού Herbert von Karajan, ο οποίος στάθηκε ο μεγάλος της μέντορας για πολλά χρόνια στο χώρο της όπερας.

Τον Νοέμβριο του 1985 η Αγνή Μπάλτσα, διανύοντας εκείνη την εποχή την πιο ακμαία φάση της καριέρας της, ηχογράφησε στην Αθήνα για λογαριασμό της μεγάλης γερμανικής δισκογραφικής εταιρείας Deutsche Grammophon ειδικευμένης στο κλασικό ρεπερτόριο, ένα "ελληνικό" άλμπουμ με διεθνή τίτλο Songs My Country Taught Me και ελληνικό «Τραγούδια της Πατρίδας μου». Με τη στενή συνεργασία του Σταύρου Ξαρχάκου επέλεξε ένδεκα κλασικά ελληνικά τραγούδια γραμμένα από τρεις κορυφαίους Έλληνες συνθέτες, τον Μίκη Θεοδωράκη ("Μέρα Μαγιού", "Το τρένο φεύγει στις οχτώ", "Σε πότισα ροδόσταμο"), τον Μάνο Χατζιδάκι ("Γαρίφαλο στ' αφτί", "Όνειρο παιδιών της γειτονιάς", "Ο ταχυδρόμος") και τον Σταύρο Ξαρχάκο ("Στου Όθωνα τα χρόνια", "Άσπρη μέρα", "Βαρκαρόλα", "Τα τρένα που φύγαν") και για το φινάλε ένα τραγούδι του Βασίλη Τσιτσάνη ("Αρχόντισσα").

Όλη τη μουσική επιμέλεια του υλικού, την ενορχήστρωση και τη διεύθυνση ορχήστρας επωμίστηκε ο Σταύρος Ξαρχάκος διασκευάζοντας με τον κατάλληλο τρόπο τα τραγούδια, ώστε να μπορούν να γίνουν ευκολότερα προσλήψιμα κι από το διεθνές μουσικόφιλο κοινό, στο οποίο άλλωστε απευθυνόταν ο δίσκος κατά κύριο λόγο. Το λαϊκό στοιχείο λοιπόν παίρνει μια λόγια φορεσιά, χωρίς να προδίδεται η μελωδική του ουσία. Το αποτέλεσμα μοιάζει σαν ένα είδος φωνητικού κοντσέρτου για μπουζούκι και ορχήστρα σε ένδεκα μέρη. 

Στην εκτέλεση των τραγουδιών έλαβε μέρος η Πειραματική Ορχήστρα Αθηνών και ο μεγάλος σολίστας του μπουζουκιού Κώστας Παπαδόπουλος. Η ερμηνεία της Μπάλτα πιθανότατα να ξένισε τους Έλληνες ακροατές, αλλά είναι βέβαιο ότι στάθηκε στα υψηλά στάνταρ που χαρακτήριζαν τις ερμηνείες της στο λυρικό τραγούδι. Όλη η παραγωγή και η έκδοση είναι υψηλών ποιοτικών προδιαγραφών με εξολοκλήρου ψηφιακή ηχογράφηση (DDD) που μας προσφέρει ένα λαμπερό ακρόαμα.

Ο Χρήστος Τσάγκας διαβάζει Γιάννη Ρίτσο (2009)

Ολοκληρώνουμε σήμερα το εκτεταμένο αυτό αφιέρωμα στις δισκογραφημένες απαγγελίες ποιημάτων του Γιάννη Ρίτσου με άλλο ένα επετειακό αφιέρωμα που εκδόθηκε το 2009, τη χρονιά δηλαδή που γιορτάστηκαν τα 100 χρόνια του ποιητή. Ο δίσκος έχει τίτλο Ο Χρήστος Τσάγκας διαβάζει ποίηση Γιάννη Ρίτσου και διανεμήθηκε μέσω του έγκριτου λογοτεχνικού περιοδικού Θέματα Λογοτεχνίας που κυκλοφορεί από το 2005 ανελλιπως κάθε τετράμηνο από τις εκδόσεις Γκοβόστη.

Το περιεχόμενο του δίσκου μας συνδέει έμμεσα με τη χθεσινή επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, καθώς φιλοξενεί μεταξύ άλλων και την ποιητική συλλογή Χειρονομίες, η οποία εκδόθηκε το 1972 με υλικό γραμμένο κατά το διάστημα 1969-1970, αμέσως δηλαδή πριν από τη σύνθεση των ποιημάτων της συλλογής Διάδρομος και σκάλα, όταν δηλαδή ο ποιητής είχε επιστρέψει από την εξορία στη Λέρο και είχε τεθεί υπό περιορισμό στο σπίτι της συζύγου του στο Καρλόβασι της Σάμου. 

Ο δίσκος φιλοξενεί επίσης ποιήματα από δυο άλλες ποιητικές συλλογές του Γιάννη Ρίτσου, τις Μαρτυρίες (πρώτη σειρά, 1963) με ποιήματα γραμμένα στο διάστημα 1957-1963, και Μονοβασιά (1982) με ποιήματα της όψιμης δημιουργικής του περιόδου γραμμένα στο Καρλόβασι, τη Μονεμβασιά, την Τρίπολη και την Αθήνα στα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια (1974-1976).

Όλα τα ποιήματα διαβάζει ο ηθοποιός Χρήστος Τσάγκας (1939-2011), ένας χαρισματικός αφηγητής με καθαρή φωνή και ρωμαλέο ύφος που άφησε το στίγμα του στην ελληνική δισκογραφία με εμβληματικές απαγγελίες, όπως στους δίσκους: Άσμα ηρωικό κιαι πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας (1968) σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη και μουσική Νότη Μαυρουδή, Ο Δείπνος ο Μυστικός (1984) του Σταύρου Ξαρχάκου και Καντάτα Ελευθερίας (1995) του Χρήστου Λεοντή. Την απαγγελία εδώ συνοδεύει με πρωτότυπα θέματα για κλασική κιθάρα ο Μιχαηλάγγελος Τουμανίδης.

Ο Γιάννης Ρίτσος διαβάζει τη Ρωμιοσύνη (1974)

Η επέτειος της μεγάλης φοιτητικής εξέγερσης στο Πολυτεχνείο που κορυφώθηκε στις 17 Νοεμβρίου 1973, πριν από 51 ακριβώς χρόνια, σηματοδοτώντας τη σταδιακή αποσύνθεση και τελικά την πτώση του απριλιανού καθεστώτος, τιμάται κάθε χρόνο με πολύ δυναμικό τρόπο, ενώ κάποιες μουσικές που συνδέονται με την επέτειο έχουν ήδη χαραχθεί βαθιά στη συλλογική μας μνήμη. Ανάμεσα στις μουσικές αυτές χωρίς αμφιβολία την πρώτη θέση έχει η εμβληματική Ρωμιοσύνη του Μίκη Θεοδωράκη με την καταλυτική ερμηνεία του Γρηγόρη Μπιθικώτση.

Η Ρωμιοσύνη βέβαια αποτελεί μια από τις κορυφαίες ποιητικές στιγμές του Γιάννη Ρίτσου. Το έργο αυτό επέλεξε ο ποιητής για τον τρίτο κατά σειρά δίσκο της Lyra (Διόνυσος) με απαγγελίες ποιημάτων του που εκδόθηκε αμέσως μετά τη Μεταπολίτευση του 1974 με τον Νότη Μαυρουδή να τον συνοδεύει παίζοντας με την κιθάρα του μελωδίες από τη μουσική σύνθεση του Μίκη Θεοδωράκη.

Το έργο ανήκει στην πρώιμη δημιουργική φάση του Ρίτσου, κατά το πρώτο διάστημα του εμφυλίου σπαραγμού (1945-1947), πριν ο ίδιος γίνει το θύμα της μισαλλοδοξίας της εποχής και πάρει το δρόμο της εξορίας (1948-1952, Λήμνος, Μακρόνησος, Άη Στράτης). Αναγκαστικά λοιπόν εκδόθηκε αργότερα, το 1954, ενταγμένο στην ευρύτερη ποιητική συλλογή "Αγρύπνια". Ο ποιητής με το έργο αυτό αντανακλά την ιστορική παράδοση του ελληνισμού αναδεικνύοντας με καίρια εκφραστική δύναμη και ισχυρά φορτισμένο λόγο μια πατρίδα σε αέναη αγωνιστική εγρήγορση για την ελευθερία, την ανθρωπιά και μια δίκαιη κοινωνία. 

Επισημαίνω ότι το 1975 ο σκηνοθέτης Νίκος Καβουκίδης γύρισε το ντοκιμαντέρ "Μαρτυρίες" με θέμα την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Στο συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ καταγράφεται μεταξύ άλλων και η δημόσια απαγγελία της "Ρωμιοσύνης" από τον ίδιο τον ποιητή κατά την πρώτη επέτειο της εξέγερσης (17 Νοεμβρίου 1974) με τη συγκλονιστική φωνή του να δονεί τη λαοθάλασσα των διαδηλωτών που είχε κατακλύσει τους κεντρικούς δρόμους της πρωτεύουσας πανηγυρίζοντας για την πρόσφατη ακόμη αποκατάσταση της δημοκρατίας! 

Γιάννης Ρίτσος: Διάδρομος και σκάλα (2009)

Εκτός από το δίσκο Ο Γιώργος Χρονάς διαβάζει Γιάννη Ρίτσο που είδαμε χθες, μέσα στο 2009, τη χρονιά της 100ης επετείου από τη γέννηση του Γιάννη Ρίτσου, κυκλοφόρησε ακόμη ένας δίσκος με δικά του ποιήματα και μάλιστα με απαγγελία από τον ίδιο. Τίτλος του δίσκου: Διάδρομος και σκάλα. Η έκδοση πραγματοποιήθηκε με την ευθύνη του Ελληνικού Κέντρου Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) και περιλαμβάνει ένα 46σέλιδο βιβλιαράκι, καθώς κι ένα ψηφιακό δίσκο με απαγγελίες 31 συνολικά ποιημάτων από την ομώνυμη ποιητική συλλογή (Κέδρος, 1973).

Το υλικό του συγκεκριμένου ηχογραφήματος μας συνδέει επίσης με τη μεγάλη επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου που τιμάται αύριο, καθώς πρόκειται για ποιήματα γραμμένα στα χρόνια του χουντικού καθεστώτος, όταν ο ποιητής γνώρισε νέες διώξεις από το καθεστώς. Αφού πρώτα υπέστη την οδυνηρή εμπειρία της εξορίας στη Γυάρο και το Παρθένι της Λέρου (1967-1968), στη συνέχεια υποχρεώθηκε σε αυστηρό κατ' οίκον περιορισμό στη Σάμο (Καρλόβασι), στο σπίτι της γυναίκας του, όπου κάθε επικοινωνία με τον έξω κόσμο ήταν αυστηρά απαγορευμένη, ενώ η υγεία του ήδη είχε κλονιστεί, καθώς οι γιατροί διέγνωσαν καρκίνο της ουροδόχου κύστης. 

Παρόλα αυτά - ή ίσως και εξαιτίας αυτών - ο ποιητής θα αξιοποιήσει το χρόνο του με μια συστηματική και εξαντλητική προσπάθεια τακτοποίησης του έργου του. Στις αρχές του 1970 είχε κιόλας αρχίσει την επεξεργασία των ποιημάτων της νέας του συλλογής που έλαβε τελικά τον τίτλο Διάδρομος και σκάλα με ποιήματα που αποπνέουν έντονα μια διάθεση ματαιότητας που είχαν επιτείνει και η προσωπική του περιπέτεια υγείας, αλλά και ο πρόσφατος χαμός της αδελφής του Νίνας. Χρησιμοποιώντας τρίτο ή δεύτερο πρόσωπο γίνεται έντονα εξομολογητικός, έως αυτοσαρκαστικός, γράφοντας με εντατικούς ρυθμούς, λες και ήθελε να προλάβει το επερχόμενο τέλος του. Κυριαρχεί μια πνιγηρή ατμόσφαιρα πλημμυρισμένη από τη διάχυτη αίσθηση του θανάτου και της ματαιότητας. Ο ποιητής νιώθει πως ακόμη και οι μεγάλες αξίες που υπηρέτησε σ' όλη του τη ζωή τώρα πια τον έχουν προδώσει...

Η έγκριτη μελετήτρια του έργου του ποιητή Χρύσα Προκοπάκη, που επιμελήθηκε το πλούσιο ένθετο της έκδοσης, μας πληροφορεί ότι η ίδια τον Αύγουστο του 1970 συμμετείχε σε μια μικρή αποστολή μαζί με τον Γάλλο σκηνοθέτη Αντουάν Βιτέζ (παλιό γραμματέα του Λουίς Αραγκόν), που επισκέφτηκε τον ποιητή στη Σάμο και κατάφερε να ηχογραφήσει τις συγκεκριμένες απαγγελίες με τη φωνή του σε 31 από τα 99 συνολικά ποιήματα της συλλογής, όσα δηλαδή χωρούσε η διαθέσιμη μαγνητοταινία. Η φωνή του ποιητή ακούγεται κουρασμένη, αλλά πάντα ξεχωριστά εκφραστική. "Λυπημένη, αλλά νηφάλια, βαθαίνει τις λέξεις χωρίς να τις ακονίζει", σημειώνει η Προκοπάκη, εξομολογείται και αποκαλύπτει το ταραγμένο τοπίο του εσωτερικού του κόσμου. Ένα σπουδαίο ντοκουμέντο.

Ο Γιώργος Χρονάς διαβάζει Γιάννη Ρίτσο (2009)

Το 2009 γιορτάστηκε η επέτειος των 100 χρόνων από τη γέννηση του μεγάλου ποιητή Γιάννη Ρίτσου (1909-1990) και στο πλαίσιο ποικίλων αφιερωμάτων είχαμε και μια πολύ ενδιαφέρουσα δισκογραφική δραστηριότητα βασισμένη στο έργο του ποιητή, όπως η διπλή μελοποίηση της συλλογής Πρωινό άστρο (1955) από τον Σάκη Τσιλίκη και τον Νίκο Ζουρνή (με το δίσκο "Χιλιόμετρα"), αλλά και δυο εκδόσεις με απαπγγελίες ποιημάτων του, μία από τον ίδιο με τίτλο "Διάδρομος και σκάλα" κι άλλη μία από τον Γιώργο Χρονά.

Ο ποιητής και εκδότης Γιώργος Χρονάς (γενν. 1948), υπεύθυνος του λογοτεχνικού περιοδικού Οδός Πανός, το οποίο εκδίδεται ανελλιπώς εδώ και 43 χρόνια (από το 1981), συμμετέχοντας στην εκατοστή επέτειο της γέννησης του Γιάννη Ρίτσου αφιέρωσε ολόκληρο το τεύχος 146 στο έργο του ποιητή προσφέροντας μάλιστα στους αναγνώστες του κι ένα ψηφιακό δίσκο με τίτλο Ο Γιώργος Χρονάς διαβάζει Γιάννη Ρίτσο. Περιλαμβάνονται 27 συνολικά ποιήματα, από τα οποία τα πρώτα εννιά προέρχονται από τη συλλογή "Ο κόσμος είναι ένας" (1978), ενώ κοινό σημείο θεματικής αναφοράς όλων των ποιημάτων είναι οι ποιητικές εντυπώσεις του Ρίτσου από ένα ταξίδι του στην Ιταλία (Σαλέρνο, Πομπηία, Σιένα, Ρώμη, Βατικανό, Παζολίνι). 

Στο δίσκο επίσης περιλαμβάνονται και δυο μελοποιημένα ποιήματα, ένα από τον θεατρικό μονόλογο "Φαίδρα" (1978) με τίτλο "Η αγιότητα πριν απ' την αμαρτία" σε μουσική του Χαρίλαου Τρουβά και ερμηνεία του Θοδωρή Τσαγγάρη με συνοδεία πιάνου από τον Παναγιώτη Τσεβά, κι άλλο ένα από τη συλλογή "Ερωτικά" (1981) με τίτλο "Σάρκινος λόγος" σε μουσική και ερμηνεία του Ηλία Στεργίου.

Ο Γιώργος Χρονάς περιγράφει με πιητικό τρόπο την επαφή του με τον Ρίτσο: Κάθε φορά που διαβάζω ποιήματά του ξαναμπαίνω στο μάθημα των αισθημάτων. Άρρωστα ή υγιή έρχονται και με απαλύνουν. Μια σάλπιγγα ακούγεται, ένα παιδί ψηλά κοιτά πάνω από την Πύλη των Λεόντων, στην είσοδο του Κάστρου της Μονεμβάσιας, το σπίτι που γεννήθηκε ο ποιητής. Πιο κάτω, ο τάφος του, μες στη νύχτα φέγγει. Έχει πανσέληνο απόψε. Ο Ξένος, από την ομώνυμη συλλογή του, με υποδέχεται – προηγήθηκε ο Ρίτσος και ακολούθησε ο Παζολίνι με το Θεώρημά του, έχουν το ίδιο θέμα. Κάποιο ραδιόφωνο παίζει. Ένα παράθυρο ανοίγει. Ο Γιάννης Ρίτσος είναι εδώ. Πάντα μένει εδώ. Δεν έχει φύγει...

Η Μελίνα Μερκούρη στη Σονάτα του Σεληνόφωτος του Γιάννη Ρίτσου (2004)

Η Σονάτα του Σεληνόφωτος, γραμμένη το 1956, σηματοδοτεί την ώριμη ποιητική φάση του Γιάννη Ρίτσου, η οποία εκτείνεται ως τις αρχές της δεκαετίας του '70 και οριοθετείται με την έκδοση της συγκεντρωτικής συλλογής Τέταρτη Διάσταση (Κέδρος, 1972) με τη Σονάτα ως το παλαιότερο χρονικά κείμενο. Το έργο αποτελεί ένα σκηνικό μονόλογο μιας ηλικιωμένης γυναίκας σε μορφή εξομολόγησης και συγχρόνως παράκλησης για την ίδια τη ζωή που δε γνώρισε ποτέ κλεισμένη στο σκοτεινό της δωμάτιο. Το σκηνικό περιγράφει με ακρίβεια ο ίδιος ο ποιητής: "Ανοιξιάτικο βράδι. Μεγάλο δωμάτιο παλιού σπιτιού. Μια ηλικιωμένη γυναίκα, ντυμένη στα μαύρα, μιλάει σ’ έναν νέο. Δεν έχουν ανάψει φως. Απ’ τα δυο παράθυρα μπαίνει ένα αμείλικτο φεγγαρόφωτο. Ξέχασα να πω ότι η Γυναίκα με τα Μαύρα έχει εκδώσει δυο τρεις ενδιαφέρουσες ποιητικές συλλογές θρησκευτικής πνοής...".

Το ποίημα αποδείχθηκε σε ένα από τα δημοφιλέστερα του Γιάννη Ρίτσου, ενώ έχει και μια ενδιαφέρουσα δισκογραφική παρουσία. Ο ίδιος ο ποιητής το επέλεξε στον πρώτο δίσκο με απαγγελίες ποιημάτων του (1966) στο πλαίσιο της σειράς Ελληνικά Ποιήματα της Lyra (Διόνυσος). Το 1985 ο Θάνος Μικρούτσικος μας έδωσε μια εξαιρετική μελοποίηση του έργου που συμπεριλήφθηκε στο δίσκο Αντιθέσεις με ερμηνευτή τον βαθύφωνο Φραγκίσκο Βουτσίνο, ενώ μια πολύ εκφραστική επανεκτέλεση της ίδιας μελοποίησης είχαμε το 2004 από τον Κώστα Θωμαΐδη στο δίσκο Ο σχοινοβάτης. 

Νωρίτερα ωστόσο, το 1980, είχε προηγηθεί μια ραδιοφωνική απαγγελία της Μελίνας Μερκούρη για το Τρίτο Πρόγραμμα του Μάνου Χατζιδάκι. Η ηχογράφηση αυτή μεταφέρθηκε σε δίσκο και διανεμήθηκε μέσω του λογοτεχνικού περιοδικού Η Λέξη το 2004. Η Μελίνα καταθέτει μια δυνατή ανάγνωση του κειμένου με εκφραστική πειστικότητα αποδεκνύοντας την υποκριτική της άνεση, καθώς αισθάνεται κανείς ότι είναι ταυτισμένη με τη γηραιά κυρία του ποιητικού μονολόγου! Συνοδευτικά ακούγεται το γοητευτικό Adagio από την ομώνυμη Σονάτα για Πιάνο του Μπετόβεν.

Ο Γιάννης Ρίτσος διαβάζει τον Αποχαιρετισμό (1975)

Η πολυμορφική ποίηση του Γιάννη Ρίτσου περιλαμβάνει και μια ιδιαίτερη και ξεχωριστή κατηγορία ποιημάτων που θα μπορούσαμε να τα ονομάσουμε "αγωνιστικά". Πρόκειται για μια ιδιότυπα στρατευμένη ποίηση που δεν περιορίζεται στα στενά πλαίσια μιας συγκεκριμένης πολιτικής ιδεολογίας, αλλά αγκαλιάζει τις υψηλές πατριωτικές ιδέες ολόκληρου του έθνους φωτίζοντας το αγωνιστικό πνεύμα της αυτοθυσίας των αληθινών του ηρώων. Έτσι ο Ρίτσος έγινε συνώνυμος της Ρωμιοσύνης και εντάσσεται δικαιωματικά στη στενή χορεία των εθνικών μας ποιητών.

Ο συγκλονιστικός απελευθερωτικός αγώνας μιας εσχατιάς του ελληνισμού, της μαρτυρικής Κύπρου, πρώτα κατά την πενταετία 1955-1959 ενάντια στην αγγλοκρατία κι αργότερα ενάντια στον στυγερό Αττίλα (1974) στάθηκε η πηγή έμπνευσης του ποιητή και απέφερε δύο σημαντικά έργα, τον Αποχαιρετισμό (1957) και τον Ύμνο και Θρήνο για την Κύπρο (1974) αντίστοιχα. 

Από τη σειρά λοιπόν απαγγελιών του Γιάννη Ρίτσου που εξέδωσε η Lyra υπό την ετικέτα Διόνυσος κυκλοφόρησε το 1975 ο δίσκος Ο Γιάννης Ρίτσος διαβάζει τον Αποχαιρετισμό με την επισήμανση του υποτίτλου: Οι τελευταίες ώρες του Γρηγόρη Αυξεντίου μες στη φλεγόμενη σπηλιά. Πρόκειται για μια συγκλονιστική ελεγεία αφιερωμένη στο μαρτυρικό θάνατο του Κύπριου αγωνιστή της ΕΟΚΑ Γρηγόρη Αυξεντίου (1928-1957), ο οποίος πολεμώντας ηρωικά κατά των Άγγλων βρέθηκε αποκλεισμένος σε μια σπηλιά κοντά στη Μονή Μαχαιρά στο όρος Τρόοδος κι εκεί κάηκε ζωντανός στις 3 Μαρτίου 1957 στα 29 μόλις χρόνια του. 

Ο ποιητής χωρίς πομπώδεις μεγαλοστομίες μας δίνει ένα βαθιά συγκινητικό και ανθρώπινο κείμενο που απαγγέλλει ο ίδιος με τη συναρπαστική εκφορά του λόγου που τον διέκρινε. Η αφήγηση γίνεται σε πρώτο πρόσωπο, καθώς ο ποιητής - ανακαλώντας τις προσωπικές του τραυματικές εμπειρίες από το κολαστήριο της Μακρονήσου - ταυτίζεται με τον ήρωα περιγράφοντας τις τελευταίες στιγμές της θυσίας του. Η έκδοση κοσμείται στο εξώφυλλο με χαρακτικό της Βάσως Κατράκη.

Ο Μιχάλης Γκανάς διαβάζει Γκανά (2009)

Έφυγε σήμερα από τη ζωή στα 80 χρόνια του ο σπουδαίος ηπειρώτης ποιητής, πεζογράφος και στιχουργός Μιχάλης Γκανάς (1944-2024), μια πολυσχιδής προσωπικότητα με σπουδές στη Νομική Αθηνών και δραστηριότητα στο χώρο του βιβλίου και της διαφήμισης. Το 1978 εξέδωσε την πρώτη ποιητική του συλλογή με τίτλο "Ακάθιστος Ύμνος", ενώ το 1989 μας έδωσε τη συναρπαστική αυτοβιογραφικού χαρακτήρα συλλογή "Γυάλινα Γιάννενα", για να συνεχιστεί αυτός ο κύκλος με αρκετές ακόμη συλλογές ως το 2010. Ο λόγος του χαρακτηρίζεται από έντονα ηπειρώτικα χρώματα και βαθύ λυρισμό συνδυασμένα με μια αφοπλιστικής απλότητας και εκφραστικής δύναμης γραφή.

Ο Μιχάλης Γκανάς πρωτοεμφανίστηκε στο χώρο της ελληνικής δισκογραφίας το 1983 με δυο τραγούδια σε μουσική του Νίκου Ξυδάκη από το δίσκο Πρώτο βράδυ στην Αθήνα ("Στο Σου Μι Τζου", "Η γυναίκα του Πρωτομάστορα"), ενώ κατά τη δεκαετία του '90 είχε έντονη παρουσία στη δισκογραφία συνεργαζόμενος με πολυάριθμους και εντελώς διαφορετικού ύφους συνθέτες (Μίκης Θεοδωράκης, Νίκος Μαμαγκάκης, Νίκος Κυπουργός, Παναγιώτης Καλαντζόπουλος, Ευανθία Ρεμπούτσικα, Δημήτρης Παπαδημητρίου, Ara Dinkjian, Goran Bregovic, Λαυρέντης Μαχαιρίτσας, Μίνως Μάτσας, Μιχάλης Χριστοδουλίδης κ.ά.). Μεταξύ αυτών και αρκετές ολοκληρωμένες δουλειές, όπως: Μυστικά τραγούδια (Νίκος Μαμαγκάκης, 1991), Ασίκικο Πουλάκη (Μίκης Θεοδωράκης, 1996), Έρωτα δεν ξέρεις ν' αγαπάς (Ευανθία Ρεμπούτσικα, 2004). Το 2017 κυκλοφόρησε η πιο πρόσφατη δισκογραφική του δουλειά βασισμένη στην ποιητική συλλογή Γυάλινα Γιάννενα με μουσική του Νίκου Ξυδάκη.

Από την πλούσια ωστόσο αυτή δισκογραφική παρουσία του Μιχάλη Γκανά θα ήθελα να επιλέξω ως αφιέρωμα στη μνήμη του έναν ποιητικό δίσκο που κυκλοφόρησε το 2009 στο πλαίσιο της νεότερης σειράς (δεύτερη περίοδος) της Lyra (Διόνυσος) με γενικό τίτλο Ελληνική Ποίηση. Ο δίσκος επιγράφεται Ο Μιχάλης Γκανάς διαβάζει Γκανά και περιλαμβάνει αναγνώσεις από τον ίδιο τον ποιητή επιλεγμένων ποιημάτων του μέσα από το σύνολο του ποιητικού του έργου και ειδικότερα από τις συλλογές: Ακάθιστος Ύμνος, Μαύρα λιθάρια, Τα άγρια και τα ήμερα, Βήματα πίσω, Ακαριαία, Γυάλινα Γιάννενα, Παραλογή, Ο ύπνος του καπνιστή, Άψινθος, Γυναικών. Το τελευταίο μέρος της ανθολογίας περιλαμβάνει ένα απάνθισμα από σκόρπια ποιήματά του γραμμένα κατά το διάστημα 1969-1999.

Ο Γιάννης Ρίτσος διαβάζει Ρίτσο, ΙΙ (1972)

Ο Γιάννης Ρίτσος έζησε μεγάλο μέρος της ζωής του κυνηγημένος από το επίσημο κράτος για τις αριστερές του ιδέες. Στα χρόνια μάλιστα του εμφυλίου σπαραγμού και ως τις αρχές της δεκαετίας του '50 βρέθηκε εξόριστος στη Μακρόνησο, αλλά και στη Λήμνο και τον Άη Στράτη, γεγονός που αναγκαστικά ανέστειλε την πυκνή ως τότε συγγραφική του δραστηριότητα. 

Μετά το 1952 πάντως επανήλθε δυναμικά στο δημιουργικό πεδίο, για να ακολουθήσει μια δεκαπενταετία (ως την επιβολή του χουντικού καθεστώτος) υπερπαραγωγική, κατά την οποία θα συνθέσει και τα σημαντικότερα έργα του. Μεταξύ αυτών και η ποιητική σύνθεση Όταν έρχεται ο ξένος που εκδόθηκε το 1958, ενώ αργότερα ενσωματώθηκε στον ευρύτερο ποιητικό κύκλο Τέταρτη διάσταση (1972). Το έργο χαιρετίστηκε με ενθουσιασμό από τον πνευματικό κόσμο της εποχής του. Χαρακτηριστικά μάλιστα το λογοτεχνικό περιοδικό Νέα Πορεία έγραψε μεταξύ άλλων: "Αυτή η καινούργια συλλογή του Γιάννη Ρίτσου αποτελεί ένα ποιητικό κατόρθωμα πρώτης γραμμής. Μέσα στις λιγοστές σελίδες της ανασυντίθεται το τεμαχισμένο πρόσωπο της ποίησης και της ζωής και ξαναβρίσκει τη χαμένη ενότητά του (...) Είναι ο Ξένος, όσο μπορούμε να αποσαφηνίσουμε, ένα ποιητικό είδωλο, η θαυμαστή υπέρβαση ή μάλλον η καλή κατεστραμμένη πλευρά της ζωής που ενώνει τους ανθρώπους, άνδρες και γυναίκες, εχθρούς και φίλους, τον ουρανό με τη γη, τη ζωή με το θάνατο, τη στιγμή με το χρόνο (...)".

Το 1972, παράλληλα με την έκδοση της Τέταρτης Διάστασης του Γιάννη Ρίτσου από τον Κέδρο, κυκλοφόρησε και ο δεύτερος δίσκος της Lyra (Διόνυσος) από τη σειρά Ελληνικά Ποιήματα αφιερωμένος στον μεγάλο ποιητή με τίτλο: Ο Ρίτσος διαβάζει Ρίτσο, ΙΙ. Ο δίσκος περιλαμβάνει αποκλειστικά την ανάγνωση από τον ίδιο τον ποιητή του έργου "Όταν έρχεται ο ξένος" με τον γνωστό στιβαρό και απόλυτα εκφραστικό τρόπο εκφοράς του λόγου. Η απαγγελία αυτή τη φορά δε συνοδεύεται από κάποια μουσική υπόκρουση.

Να προσθέσω ότι το 2009 η σκηνοθέτιδα Λουκία Ρικάκη γύρισε μια ταινία μικρού μήκους αφιερωμένη στο συγκεκριμένο έργο του Γιάννη Ρίτσου επιλέγοντας ως φυσικό σκηνικό την παλιά πόλη της Λευκωσίας.

Ο Γιαννης Ρίτσος διαβάζει Ρίτσο, Ι (1966)

Πριν από 34 ακριβώς χρόνια, στις 11 Νοεμβρίου 1990, έφυγε από τη ζωή μια κορυφαία πνευματική προσωπικότητα του τόπου με παγκόσμια ακτινοβολία, ένας ποιητής υψηλού διαμετρήματος, βραβευμένος άλλωστε και με το βραβείο Λένιν το 1977, αλλά και με πληθώρα άλλων διεθνών διακρίσεων, ένας σεμνός και ασυμβίβαστος αγωνιστής που αφιέρωσε το έργο του στον ταπεινό άνθρωπο της καθημερινότητας. 

Ο Γιάννης Ρίτσος (1909-1990) γεννήθηκε στη Μονεμβασιά, όπου και πέρασε τα παιδικά του χρόνια. Δυστυχώς η ζωή τού επιφύλαξε αμέτρητες δυσκολίες, διώξεις, φυλακίσεις και κάθε είδους στερήσεις, μέχρι να καταφέρει να γίνει αποδεκτός από την καθεστηκυία τάξη και να αναγνωρίζεται πλέον ως ο ποιητής της Ρωμιοσύνης, δηλαδή ένας εθνικός μας ποιητής! Μαζί με τον Κωστή Παλαμά είναι ένας από τους πολυγραφότερους ποιητές μας με τεράστιο σε όγκο, αλλά και θεματική πολυμορφία έργο που καλύπτει ευρύτατο θεματικό φάσμα, από το απλό παιδικό και ερωτικό τραγούδι ως τις πλέον σύνθετες μορφές του συμβολισμού και του υπερρεαλισμού, χωρίς να έχει παραλείψει να υπηρετήσει ακόμη και τη στρατευμένη ποίηση. Άλλωστε οι δυο αυτοί ποιητές έχουν μια ιδιότυπη ιστορική "συνάντηση", καθώς ο Κωστής Παλαμάς ήταν ο πρώτος που χαιρέτησε με ενθουσιασμό τον ποιητή το 1938 με την ιστορική αποστροφή: "Παραμερίζουμε, ποιητή, για να περάσεις..."!

Θέλοντας τώρα να συνδέσουμε τον ποιητή με το χώρο της μουσικής (ο ίδιος υπήρξε και θαυμάσιος πιανίστας) δεν μπορούμε παρά να επισημάνουμε ότι ο Γιάννης Ρίτσος είναι αναμφίβολα ο πλέον μελοποιημένος Έλληνας ποιητής (με κύριο ανταγωνιστή του μόνο τον Οδυσσέα Ελύτη), καθώς στο σώμα της ελληνικής δισκογραφίας καταγράφονται εκατοντάδες δίσκοι βασισμένοι εξολοκλήρου ή εν μέρει σε δικά του ποιήματα. Μεγάλοι, αλλά και ελάσσονες συνθέτες καταπιάστηκαν με το έργο του, όπως: Μίκης Θεοδωράκης, Σπήλιος Μεντής, Χρήστος Λεοντής, Γιάννης Μαρκόπουλος, Νίκος Μαμαγκάκης, Θάνος Μικρούτσικος, Μιχάλης Τερζής, Γιώργος Κοτσώνης, Μάριος Τόκας, Τερψιχόρη Παπαστεφάνου, Σαράντης Κασσάρας, Σάκης Τσιλίκης, Σπύρος Σαμοΐλης και πολλοί άλλοι. Στη δισκογραφία μάλιστα βρίσκουμε κάποια έργα του σε πολλαπλές μελοποιήσεις ή επανεκτελέσεις. Τέτοια έργα είναι κυρίως τα εξής: Επιτάφιος (Μίκη Θεοδωράκη σε αμέτρητες εκτελέσεις και Χρήστου Πήττα), Η κυρά των αμπελιών (Άκης Λυμούρης, Γιώργος Κοτσώνης), Σονάτα του σεληνόφωτος (Γιάννης Ρίτσος, Θάνος Μικρούτσικος, Μελίνα Μερκούρη), Τα 18 Λιανοτράγουδα (Μίκης Θεοδωράκης σε πολλαπλές εκτελέσεις), Ύμνος και θρήνος για την Κύπρο (Σόλων Μιχαηλίδης, Γιώργος Κοτσώνης, Μιχάλης Τερζής, Ανδρέας Αντρέου), Εαρινή Συμφωνία (Καλλιόπη Χατζηπατέρα, Γιάννης Μαρκόπουλος, Νίκος Μαμαγκάκης), Οι γειτονιές του κόσμου (Σπύρος Σαμοΐλης, Μίκης Θεοδωράκης) και Πρωινό άστρο (Σάκης Τσιλίκης, Χρήστος Λεοντής, Σαράντης Κασσάρας).

Στο παρόν αφιέρωμά μας στον ποιητή θα ήθελα να σταθούμε σε μια μεγάλη σειρά δισκογραφικών εκδόσεων που περιλαμβάνουν αποκλειστικά απαγγελίες έργων του και μάλιστα από τον ίδιο. Το 1963 είχαμε την πρώτη δισκογραφική καταγραφή της φωνής του ποιητή με το δίσκο Η κυρά των αμπελιών που κυκλοφόρησε από τη μικρή εταιρεία Στροφές (Rodstrof). Εδώ θα επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον μας στην ιστορική σειρά Ελληνικά Ποιήματα που εγκαινίασε το 1964 η νεοσύστατη τότε δισκογραφική εταιρεία Lyra του Αλέκου Πατσιφά υπό την ετικέτα Διόνυσος, η οποία ήταν αφιερωμένη στους μεγάλους Έλληνες ποιητές. Η αρχή έγινε με ηχογραφήσεις ποιημάτων του Γιώργου Σεφέρη και του Ανδρέα Εμπειρίκου με τις φωνές των ιδίων.

Το 1966 κυκλοφόρησε ο πρώτος από τους τέσσερις συνολικά δίσκους της εταιρείας με απαγγελίες του Γιάννη Ρίτσου. Ο δίσκος έχει γενικό τίτλο Ο Ρίτσος διαβάζει Ρίτσο, Ι και περιλαμβάνει ολόκληρο το έργο Η σονάτα του σεληνόφωτος που γράφτηκε το 1956, καθώς και εκτενή αποσπάσματα από το έργο Μαρτυρίες, γραμμένο το 1963. Στη "Σονάτα" συνοδεύει την απαγγελία διακριτικά η θεσπέσια μελωδία (Adagio) του Ludwig van Beethoven από την ομώνυμη Σονάτα για Πιάνο, έργο 27, αρ.2 που ερμηνεύει η Ελληνίδα πιανίστρια Μαρία Χαιρογιώργου-Σιγάρα. Τις "Μαρτυρίες" συνοδεύει με την κιθάρα του ο συνθέτης και κλασικός κιθαριστής Βασίλης Τενίδης.

Μάνος Χατζιδάκις: Ο οδοιπόρος, το μεθυσμένο κορίτσι κι ο Αλκιβιάδης (1974)

Με έκπληξη διαπίστωσα τελευταία ότι, ενώ έχω κάνει αρκετές αναφορές στο συγκεκριμένο έργο κι έχω ασχοληθεί με διάφορες επανεκτελέσεις του, όπως αυτή με τη Μαργαρίτα Ζορμπαλά, δεν έχω ωστόσο παρουσιάσει ακόμη την πρωτότυπη έκδοσή του! Ο λόγος για έναν αριστουργηματικό κύκλο τραγουδιών του Μάνου Χατζιδάκι με τίτλο: Ο οδοιπόρος, το μεθυσμένο κορίτσι κι ο Αλκιβιάδης, έργο 31, που κυκλοφόρησε από την ετικέτα Notos της Lyra στις αρχές του 1974 με την υπέροχη σκιαγραφία ενός μυστηριώδους κοριτσιού στο εξώφυλλο διά χειρός Γιώργου Σταθόπουλου.

Θυμίζω ότι το 1972 ο Μάνος Χατζιδάκις επιστρέφει οριστικά στην Ελλάδα μετά από τη μακρόχρονη απουσία του στην Αμερική εγκαινιάζοντας έτσι την περίοδο της ωριμότητάς του, η οποία οριοθετείται ανεξίτηλα με το μνημειώδες έργο Ο Μεγάλος Ερωτικός (1972). Ένα χρόνο μετά, το 1973, δημιουργεί το περίφημο μουσικό καφεθέατρο Πολύτροπον στην Πλάκα φιλοδοξώντας να παρουσιάζει ζωντανά τα έργα του σε μορφή σκηνικού δρώμενου. Στο πλαίσιο αυτό λοιπόν παρουσιάζει στις 13 Δεκεμβρίου 1973 ένα νέο κύκλο τραγουδιών αποτελούμενο από δύο ενότητες: α) Ο Οδοιπόρος, β) Το Μεθυσμένο Κορίτσι κι ο Αλκιβιάδης.

Πρόκειται πραγματικά για ένα έργο θεατρικού ύφους γραμμένο για δύο γυναικείες και δυο ανδρικές φωνές, μικρή ορχήστρα, χορωδία και ηθοποιούς. Η πρώτη ενότητα έχει στίχους του Μάνου Ελευθερίου κι αυτή είναι η μοναδική συνεργασία των δύο δημιουργών. Αποτελείται από δύο ορχηστρικά μέρη και τέσσερα τραγούδια που ερμηνεύουν με μυσταγωγική προσήλωση ο Γιάννης Δημητράς και η Μαρία Κάτηρα. Η δεύτερη ενότητα βασίζεται σε κείμενα και στίχους του ίδιου του συνθέτη και περιλαμβάνει έξι τραγούδια που ερμηνεύουν ο Ευτύχιος Χατζηττοφής και η Φερενίκη Βαλαρή. Τις ενδιάμεσες αφηγηματικές γέφυρες απαγγέλλει η ηθοποιός Ελένη Μανιάτη.

Η αλήθεια είναι ότι το έργο αυτό του Μάνου Χατζιδάκι δεν ακούστηκε ιδιαίτερα και λίγα τραγούδια του ξεχώρισαν. Πόσο κρίμα όμως! Ποίηση, λυρισμός και σουρρεαλιστικές αποχρώσεις συνδυασμένα με έξοχη μελοποιία και απέριττη ενορχήστρωση συνιστούν ένα έργο υψηλής αισθητικής με εξαίσια τραγούδια από το πρώτο ίσαμε το τελευταίο! Γνωστότερα μόνο δύο: "Η μπαλάντα του οδοιπόρου" και "Το μεθυσμένο κορίτσι" που γνώρισαν αρκετές νεότερες επανεκτελέσεις. Tο παντελώς αγνοημένο "Τα σπασμένα ποδήλατα" ωστόσο είναι το αγαπημένο μου για λόγους βιωματικής αναφοράς. Συναρπαστικές και οι ερμηνείες από μια ομάδα ξεχασμένων πια σήμερα, αλλά τόσο σεμνών κι άξιων τραγουδιστών που μόνο ο μεγάλος αυτός δημιουργός είχε την ικανότητα ν' ανακαλύπτει και τη γενναιότητα να υπερασπίζεται με την ακαταμάχητη δύναμη της έμπνευσής του.

Ρίκα Δεληγιαννάκη: Ο καθρέφτης του Βορρά (2005)

Η εξαίρετη μουσικός Ρίκα Δεληγιαννάκη (γενν. 1936),  πιανίστρια και συνθέτρια, επί πολλά χρόνια επικεφαλής του Ωδείου του Μουσικού Συλλόγου "Απόλλων" του Ηρακλείου, έχει μια περιορισμένη σε όγκο, αλλά ιδιαίτερα σημαντική δισκογραφική παρουσία, η οποία επίσημα ξεκίνησε το 1977 με τη δεύτερη εγγραφή του έργου Κάψαμε τα καράβια μας, ενώ το 2005 εκδόθηκε από το Κρητικό Μουσικό Εργαστήρι (Αεράκης) του Ηρακλείου η δεύτερη προσωπική της δουλειά με γενικό τίτλο Ο καθρέφτης του Βορρά σε παραγωγή του Μουσικού Συλλόγου "Απόλλων" με τη γενική φροντίδα της Ιφιγένειας Αεράκη.

Πρόκειται για μια συγκεντρωτική, θα λέγαμε, έκδοση με το σύνολο του ηχογραφημένου έργου της δημιουργού που περιλαμβάνει τρεις κύκλους τραγουδιών από τρεις εντελώς διαφορετικές χρονικές περιόδους. Παλιότερος όλων ο κύκλος Κάψαμε τα καράβια μας σε ποίηση Μηνά Δημάκη στην πρώτη και μέχρι τότε ανέκδοτη ηχογράφηση του έργου που είχε γίνει το 1973 με ερμηνευτές τον Γιώργο Μούτσιο και την Ευγενία Συριώτη σε ενορχήστρωση του Βασίλη Τενίδη, ο οποίος είχε επιμεληθεί και τη δεύτερη εγγραφή του έργου το 1977 που προαναφέραμε. Έλαβαν μέρος οι μουσικοί: Νίκος Γκίνος (κλαρινέτο, φλάουτο), Κίμων Βασιλάς (τσέμπαλο, μαρίμπα), Τάσος Διακογιώργης (σαντούρι, μεταλλόφωνο), Βασίλης Τενίδης (κλασική κιθάρα) και Ανδρέας Ροδουσάκης (κοντραμπάσο). Ξεχωρίζει το αριστουργηματικό "Να με θυμάσαι" με το λαμπερό ηχόχρωμα του τσέμπαλου.

Το δεύτερο χρονικά έργο της έκδοσης είναι ο μικρός κύκλος Coda ηχογραφημένος το 1981 και δομημένος σε τρία μέρη πάνω σε ποίηση της συνθέτριας με ερμηνευτές τη Σόνια Θεοδωρίδου και τη Φερενίκη Βαλαρή. Τη λιτή οργανική συνοδεία πλαισιώνουν η Στέλλα Γαδέδη (φλάουτο), ο Δημήτρης Βράσκος (βιολί) και ο Βαγγέλης Μπουντούνης (κλασική κιθάρα).

Το βασικό έργο της έκδοσης που έδωσε και το γενικό τίτλο του δίσκου, Ο καθρέφτης του Βορρά, είναι ένας υπέροχος κύκλος ένδεκα τραγουδιών που ηχογραφήθηκε το 2005 και βασίζεται σε ποίηση της Ρίκας Δεληγιαννάκη, αλλά και του Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ, της Χρυσούλας Τσικριτζή και της Τζουλιέττας Καρόρη. Την ενορχηστρωτική επεξεργασία για πιάνο και έγχορδα επιμελήθηκε ο Τάσος Καρακατσάνης που παίζει και πιάνο, ενώ συμμετέχουν οι σπουδαίοι μουσικοί Χάρης Χατζηγεωργίου (βιολί) και Ντάνα Χατζηγεωργίου (τσέλο). Συγκινητικές ερμηνείες μας χαρίζουν η Μαρία Δημητριάδη, η Σόνια Θεοδωρίδου και ο Κωστής Ρασιδάκης. Το τραγούδι "Κάθαρση" είναι ένα μικρό αριστούργημα, αλλά και τα υπόλοιπα τραγούδια είναι εξαιρετικά.   

Ρίκα Δεληγιαννάκη: Κάψαμε τα καράβια μας (1977)

Διακριτική η παρουσία της συνθέτριας Ρίκας Δεληγιαννάκη στα μουσικά μας πράγματα με περιορισμένη, αλλά ιδιαίτερα αξιόλογη δισκογραφική παρουσία. Γεννήθηκε στο Ηράκλειο το 1936. Σπούδασε στο τοπικό Ωδείο και στη συνέχεια στο Ελληνικό Ωδείο, όπου και πήρε πτυχία πιάνου και Ωδικής το 1959. Το 1961 διορίστηκε καθηγήτρια μουσικής στη Μέση Εκπαίδευση (Χίος, Ηράκλειο). Το 1969 παραιτήθηκε για να ασχοληθεί με τη σύνθεση και τη διδασκαλία (πιάνο, μουσική προπαιδεία με βάση το σύστημα Orff). Επί σειρά ετών ανέπτυξε σπουδαία παιδαγωγική δραστηριότητα στο Ωδείου Ηρακλείου «Απόλλων». Έχει συνθέσει κυρίως κομμάτια για πιάνο, αλλά και αρκετά τραγούδια για παιδιά και μεγάλους γράφοντας συνήθως η ίδια τους στίχους και αποσπώντας αρκετά πανελλήνια βραβεία σε διάφορους διαγωνισμούς.

Στη δισκογραφία εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1977 με τη μελοποίηση της ποιητικής σύνθεσης Κάψαμε τα καράβια μας του συντοπίτη της ποιητή Μηνά Δημάκη (1913-1980). Το έργο γράφτηκε το 1946 και αποτελεί μια κραυγή μεταφυσικής αγωνίας και υπαρξιακού αδιεξόδου από έναν παραγνωρισμένο, αλλά άκρως ενδιαφέροντα και συγκινητικό ποιητή της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς. Η συνθέτρια προσέγγισε με μεγάλη ευαισθησία το ποιητικό υλικό κι έγραψε έναν έξοχο κύκλο τραγουδιών που αμέσως απέσπασε την προσοχή του Μάνου Χατζιδάκι, ο οποίος ανέλαβε και την παραγωγή του δίσκου. Οι μελωδίες, αλλά και η ενορχήστρωση παραπέμπουν στο φολκ μουσικό ρεύμα της εποχής, το οποίο σε ελληνικό επίπεδο υπηρετήθηκε από νέους συνθέτες, όπως ο Βασίλης Τενίδης (Κύπρια Έπη, 1977) και ο Νίκος Τάτσης (Έρανα, 1978) στη γραμμή που είχε υποδείξει νωρίτερα ο Διονύσης Σαββόπουλος μέσα από τον πρωτοποριακό του Μπάλλο (1971) και παράλληλα προς το ρεύμα της "επιστροφής στις ρίζες" που εισήγαγε ο Γιάννης Μαρκόπουλος. 

Τα τραγούδια ερμηνεύουν πολύ εκφραστικά οι χατζιδακικοί ερμηνευτές Φερενίκη Βαλαρή και Ευτύχιος Χατζηττοφής. Αμφότεροι συμμετείχαν λίγο νωρίτερα στο έργο του Μάνου Χατζιδάκι Ο Οδοιπόρος, το Μεθυσμένο Κορίτσι και ο Αλκιβιάδης (1974), αλλά και στα Κύπρια έπη (1977) του Βασίλη Τενίδη, ο οποίος υπογράφει εδώ και την ενορχήστρωση. 

Διευκρινίζω ότι η συγκεκριμένη ηχογράφηση ήταν η δεύτερη χρονικά του έργου, το οποίο είχε ηχογραφηθεί αρχικά το 1973 με ερμηνευτές τον Γιώργο Μούτσιο και την Ευγενία Συριώτη, αλλά αυτή η εγγραφή έμεινε ανέκδοστη για πολλά χρόνια, για να ενσωματωθεί τελικά στον ευρύτερο κύκλο Καθρέφτης του Βορρά (2005). Θυμίζω επίσης ότι με ανάλογο τίτλο (αλλάζοντας απλώς το χρόνο και το πρόσωπο του ρήματος) μας έδωσε το 1993 ο Νίκος Πορτοκάλογλου τον προσωπικό του δίσκο Τα καράβια μου καίω!

Ηλίας Ανδριόπουλος, Νένα Βενετσάνου: Προσανατολισμοί (2008)

Οι Προσανατολισμοί του Ηλία Ανδριόπουλου είναι ένας εμβληματικός κύκλος μελοποιημένης ποίησης που βασίζεται στην ομώνυμη ποιητική συλλογή του Οδυσσέα Ελύτη, με την οποία άλλωστε έκανε το πρώτο του επίσημο φανέρωμα ο ποιητής το 1940, στη δίνη του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. 

Το συγκεκριμένο έργο του Ανδριόπουλου αναδείχθηκε τελικά και σε έργο ζωής του, καθώς ο ίδιος επέστρεφε συχνά σ' αυτό δίνοντάς του νέες εκδοχές με νέα ενορχηστρωτική και ερμηνευτική γραμμή. Έτσι λοιπόν, ούτε λίγο ούτε πολύ, το έργο εμφανίζεται στη δισκογραφία με τέσσερις διαφορές εκδοχές: Η αρχική εκτέλεση με την Άλκηστη Πρωτοψάλτη πρωτοκυκλοφόρησε από τη Lyra το 1984 με εννέα τραγούδια και πέντε οργανικά θέματα. Το 1986 στο δίσκο Τα τελευταία σήματα, πάλι από τη Lyra, συμπεριλήφθηκαν εννέα θέματα από το έργο σε εξολοκλήρου οργανική μορφή. Το 1996 η Άλκηστη Πρωτοψάλτη ερμήνευσε εκ νέου το έργο ζωντανά σε μεγάλη συναυλία του συνθέτη στο Ηρώδειο με συνοδεία συμφωνικής ορχήστρας. Και το 2008 είχαμε ένα τέταρτο δισκογραφικό φανέρωμα του έργου με αποκλειστική ερμηνεύτρια τη Νένα Βενατσάνου, η οποία είχε ήδη εκτελέσει αρκετές φορές το έργο σε συναυλίες που προηγήθηκαν.

Αυτή εδώ η εκδοχή διαφέρει πλήρως από τις προηγούμενες, γιατί στη θέση της ορχήστρας δεν έχουμε πλέον παρά ένα πιάνο που συνοδεύει τη σπουδαία ερμηνεύτρια και τραγουδοποιό, ενώ έχει προστεθεί κι ένα καινούργιο τραγούδι ("Ο χρόνος είναι γρήγορος ίσκιος"). Η διασκευή για πιάνο και η εκτέλεση έγινε από τον Αντώνη Ανισέγκο, ο οποίος μοιάζει να έχει απονευρώσει κάπως τις όμορφες μελωδίες του συνθέτη διαμορφώνοντας ένα περιορισμένο πεδίο ηχητικής έκφρασης ενός χυμώδους και σφύζοντος από ζωή ποιητικού λόγου. Ακούστε, ας πούμε, το εμβληματικό "Τραγούδι του Αρχιπελάγους" ("Ο έρωτας") και θα διαπιστώσετε ότι πρόκειται ουσιαστικά για άλλο τραγούδι από αυτό που ξέραμε κι έχουμε αγαπήσει. 

Το αντιστάθμισμα όμως σ' αυτό το μειονέκτημα είναι διπλό: Πρώτα, ότι με την απουσία ορχηστρικής συνοδείας ο ποιητικός λόγος του Οδυσσέα Ελύτη περνάει δυναμικά σε πρώτο πλάνο και ερεθίζει πιο άμεσα τις αισθήσεις και τα αισθήματα του ακροατή. Και δεύτερον, δίνεται η ευκαιρία σε μια μεγάλη ερμηνεύτρια να δείξει χωρίς παραπλανητικά υποστηρίγματα τις τεράστιες φωνητικές της δυνατότητες. Και πράγματι, πιστεύω πως εδώ η Νένα Βενετσάνου βρίσκεται σε μια από τις καλύτερες στιγμές της. Δυνατή, καθαρή και συνάμα μελωδική εκφορά του βαρυσήμαντου ποιητικού λόγου είναι το βασικό στοιχείο της ερμηνείας της.

Κοντολογίς, η συγκεκριμένη εκτέλεση παρουσιάζει ενδιαφέρον κυρίως για τη μεγάλη ερμηνεία της Νένας Βενετσάνου, ενώ ως συνολικό άκουσμα υπολείπεται από την πρώτη εκτέλεση του 1984 με την Άλκηστη Πρωτοψάλτη που παραμένει αξεπέραστη.

Η Άλκηστις Πρωτοψάλτη σε έργα του Ηλία Ανδριόπουλου (1996)

Μπορεί η πρώτη δισκογραφική εμφάνιση του Ηλία Ανδριόπουλου το 1976 με τον αξιόλογο δίσκο Κύκλος Σεφέρη να μην πέρασε στο ευρύτερο κοινό, αλλά στη συνέχεια ο συνθέτης γνώρισε την ευρεία αναγνώριση με τρεις εμβληματικούς κύκλους τραγουδιών (Γράμματα στον Μακρυγιάννη, Λαϊκά προάστια, Προσανατολισμοί) που κυκλοφόρησαν από τη Lyra κατά το διάστημα 1979-1984 και εδραίωσαν οριστικά την παρουσία του δημιουργού στις κορυφαίες θέσεις του ελληνικού πενταγράμμου.

Πολλά χρόνια αργότερα, το 1996, κυκλοφόρησε από την PolyGram ένα διπλό άλμπουμ με τίτλο Η Άλκηστις Πρωτοψάλτη σε έργα Ηλία Ανδριόπουλου, όπου περιλαμβάνεται υλικό από τους τρεις αυτούς κύκλους τραγουδιών ζωντανά ηχογραφημένο από μεγάλη συναυλία που δόθηκε στο Ηρώδειο το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς. Αποκλειστική ερμηνεύτρια όλου του υλικού Άλκηστις Πρωτοψάλτη, η οποία συμμετείχε και στην πρωτόλεια εργασία του συνθέτη το 1976. Το πρώτο άλμπουμ περιλαμβάνει πλήρη τον κύκλο Προσανατολισμοί σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη, ενώ στο δεύτερο βρίσκουμε επιλεγμένο υλικό από τους κύκλους Γράμματα στον Μακρυγιάννη (1979) Λαϊκά Προάστια (1980) σε στίχους Μάνου Ελευθερίου και Μιχάλη Μπουρμπούλη.

H βασική διαφορά από την πρώτη εκτέλεση αυτών των έργων έγκειται στο ότι εδώ ερμηνεύονται από μεγάλη συμφωνική ορχήστρα, την Ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής της ΕΡΤ, την οποία διευθύνει ο Ανδρέας Πυλαρινός, ενώ συμμετέχει και η Χορωδία της ΕΡΤ με διεύθυνση του Αντώνη Κοντογεωργίου. Η Πρωτοψάλτη βρισκόταν τότε στο απόγειο της ερμηνευτικής της εξέλιξης έχοντας ήδη συνεχείς μεγάλες επιτυχίες από τη μακρόχρονη συνεργασία της με τον Σταμάτη Κραουνάκη. Εδώ η ερμηνεία της είναι συγκλονιστική δικαιώνοντας και την απόφαση του συνθέτη να της εμπιστευτεί το ακριβό αυτό υλικό, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου άλλωστε (Γράμματα στον Μακρυγιάννη, Προσανατολισμοί) είχε ερμηνεύσει η ίδια και στην πρώτη του εκτέλεση. Αξιοσημείωτη λεπτομέρεια: Εδώ μετράμε την 7η κατά σειρά εκτέλεση του υπέροχου «Τραγουδιού του Αιγαίου» («Ο έρωτας» ή «Τραγούδι του Αρχιπελάγους»). Αν και οι πρώτες εκτελέσεις των έργων αυτών παραμένουν αξεπέραστες, οπωσδήποτε πάντως οι συγκεκριμένες ζωντανές επανεκτελέσεις είναι άκρως ενδιαφέρουσες. 

Ηλίας Ανδριόπουλος: Ωδαί του Κάλβου & Μουσική για Σαντούρι (2007)

Το 2003 είχε κυκλοφορήσει η πρώτη εγγραφή των "Ωδών" σε ποίηση Ανδρέα Κάλβου και μουσική του Ηλία Ανδριόπουλου στη φόρμα σουίτας για φωνή και πιάνο. Το σημαντικό αυτό έργο γνώρισε μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέχεια, καθώς ένα χρόνο αργότερα παρουσιάστηκε ζωντανά σε συναυλία του συνθέτη στο Ηρώδειο, ενώ το καλοκαίρι του 2005 παρουσιάστηκε εκ νέου σε συναυλία που δόθηκε στην Αρχαία Ολυμπία. 

Στις ζωντανές αυτές παρουσιάσεις το έργο εκτελέστηκε σε αναμορφωμένη εκδοχή, καθώς πλέον το συνοδευτικό πιάνο έδωσε τη θέση του σε πλήρη συμφωνική ορχήστρα. Τα φωνητικά μέρη απέδωσε με τη στιβαρή ερμηνευτική του εκφραστικότητα ο βαρύτονος Τάσης Χριστογιαννόπουλος. Την ενορχήστρωση επιμελήθηκε ο διακεκριμένος λόγιος συνθέτης Μιχάλης Τραυλός. Συμμετείχε η Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ και η Χορωδία Νέων του Δήμου Κηφισιάς. Την ορχήστρα διηύθυνε ο αρχιμουσικός Ανδρέας Πυλαρινός.

Η ηχογράφηση της ζωντανής αυτής παρουσίασης του έργου στην Αρχαία Ολυμπία εκδόθηκε σε δίσκο το 2007 από την ΜΒΙ. Συμπληρωματικά στην έκδοση περιλαμβάνονται σε ζωντανή ηχογράφηση από την ίδια συναυλία και δύο από τα τρία μέρη (2ο και 3ο) του παλιότερου ορχηστρικού συνθέματος του Ηλία Ανδριόπουλου με τίτλο "Μουσική για σαντούρι και ορχήστρα" με σολίστ στο σαντούρι την Αγγελίνα Τκάτσεβα και ενορχήστρωση του Νίκου Φυλακτού. Η πλήρης μορφή του έργου είχε κυκλοφορήσει το 1978 με τίτλο "Κοντσέρτο για σαντούρι και ορχήστρα".

Ο συνθέτης σημειώνει για το περιεχόμενο της έκδοσης: "Οι Ωδές ως μουσικό πια έργο που θεμελιώνεται στην ποίηση του Ανδρέα Κάλβου ανήκουν στην περιοχή του λυρικού νοσταλγικού ρομαντσιμού. Καλύπτουν με λόγο και με ήχο ευγενικά αισθήματα που άνθισαν σε μια αναγεννησιακή περίοδο για την Ελλάδα, όπου παράλληλα με την εξέγερση της φυλής ξεπρόβαλαν και τα πρώτα πνευματικά σκιρτήματα στο χώρο της ποίησης και της μουσικής με τον Σολωμό, τον Κάλβο και τον Μάντζαρο. Ελληνικό γνώρισμα καθετί το μεγάλο να το φυσάει το αεράκι της τέχνης (...) Από την ακρόαση του έργου θα δούμε την κύρια μελωδική γραμμή της φωνής να κινείται χωρίς ακροβασίες στα όρια της ανθρώπινης ανάσας (...) Ως γενικό άκουσμα οι Ωδές αναδίνουν κάτι σαν προσευχή, σαν δέηση μέσα στην απόλυτη σιγή της νύχτας, τότε που οι άνθρωποι νιώθουν τα πιο βαθιά πράγματα".