Δυο φεγγάρια τον Αύγουστο: Τραγούδια κάτω απ' το φεγγάρι (2010)

Η αποψινή δεύτερη αυγουστιάτικη πανσέληνος,  το λεγόμενο "μπλε φεγγάρι" που έρχεται να σφραγίζει το κλείσιμο του καλοκαιριού, συνοδεύεται με πάμπολλες μυσταγωγικές βραδιές τραγουδιού σε δεκάδες κατάλληλα επιλεγμένους χώρους και μνημεία της επικράτειας, όπου παρουσιάζονται εκλεκτές μουσικές εκδηλώσεις με μεγάλη συμμετοχή του κόσμου. Κι ακριβώς μια τέτοια βραδιά δε θα μπορούσε ίσως να τιμηθεί κι από μας καλύτερα από την παρουσίαση ενός εξαιρετικού άλμπουμ με τον χαρακτηριστικό τίτλο "Τραγούδια κάτω απ' το φεγγάρι" που κυκλοφόρησε το 2010 από τη Legend.

Πρόκειται για μια συλλογή τριάντα ζωντανών ηχογραφήσεων της υπέροχης Ορχήστρας Νυκτών Εγχόρδων του Δήμου Πατρέων υπό τη διεύθυνση του Θανάση Τσιπινάκη, αυτού του φιλόπονου μουσικού που δυστυχώς έφυγε πολύ προωρα από τη ζωή, μόλις δυο χρόνια μετά την έκδοση του συγκεκριμένου άλμπουμ στα 52 του χρόνια, αφού πρόλαβε ωστόσο να βάλει γερά θεμέλια στο σπουδαίο αυτό μουσικό σύνολο εγχόρδων, το οποίο συνεχίζει μέχρι σήμερα τη δράση του. 

Το υλικό του άλμπουμ αποτελεί ένα μικρό πανόραμα του ελληνικού τραγουδιού με εκλεκτές και κλασικές στιγμές από την εποχή του Βασίλη Τσιτσάνη και του Απόστολου Καλδάρα μέχρι τον Μάνο Χατζιδάκι, τον Σταύρο Ξαρχάκο, τον Μάνο Λοΐζο, τον Νότη Μαυρουδή, τον Γιάννη Σπανό, αλλά και τους νεότερους Σταμάτη Κραουνάκη, Νίκο Πορτοκάλογλου, Γιώργο Ανδρέου, Σωκράτη Μάλαμα, Λουδοβίκο των Ανωγείων και άλλους και μαζί ένα ξένο τραγούδι του Lucio Battisti με ελληνικούς στίχους της Λίνας Νικολακοπούλου ("Πριν το τέλος"), αλλά και το παραδοσιακό "Σ' αγαπώ γιατί είσ' ωραία". Τραγουδούν: Μανώλης Μητσιάς, Τάνια Τσανακλίδου, Κώστας Θωμαΐδης, Ελένη Τσαλιγοπούλου, Μελίνα Κανά, Δημήτρης Μπάσης, Χρήστος Θηβαίος και Ελένη Πέτα. Συμμετέχει επίσης το Φωνητικό Σύνολο "Ηχώ". 

Όλο το υλικό προέρχεται από ζωντανές ηχογραφήσεις που πραγματοποιήθηκαν κατά την δεκαπενταετία 1994-2008 σε διάφορους πολιτιστικούς χώρους της Πάτρας από τη διακεκριμένη ορχήστρα υπό τη διεύθυνση του Θανάση Τσιπινάκη. Οι περισσότερες ηχογραφήσεις προέρχονται από το Πολιτιστικό Κέντρο του Πανεπιστημίου Πατρών (2001, 2006-2008), αλλά και από το Δημοτικό Θέατρο Πατρών "Απόλλων" (1994) και το Ρωμαϊκό Ωδείο Πατρών (1996, 2004).

Δυο φεγγάρια τον Αύγουστο: Ορχήστρα Νυκτών Εγχόρδων Πάτρας, Έλληνες συνθέτες (2002)

Οι δυο τελευταίες ημέρες του φετινού Αυγούστου είναι οι νύχτες της δεύτερης αυγουστιάτικης πανσελήνου, αυτού του όχι και τόσο συνηθισμένου φαινομένου που πάντα γιορτάζεται με χαρούμενη διάθεση και πολύ τραγούδι με μυσταγωγικές βραδινές εκδηλώσεις σε όλη την επικράτεια, έστω κι αν το καλοκαίρι αυτό με τα δεινά που μας έφερε δεν αφήνει και πολλά περιθώρια για ξένοιαστα βραδινά.

Πάντως, για να είμαστε μέσα στο κλίμα και την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα του πανσέληνου αυτού καλοκαιρινού επιλόγου, σκέφτηκα να δώσω το λόγο σε ένα υπέροχο οργανικό σύνολο που χρόνια τώρα δραστηριοποιείται στο Δήμο της Πάτρας. Πρόκειται για την εξαιρετική τοπική Ορχήστρα Νυκτών Εγχόρδων που ίδρυσε το 1985 ο Θανάσης Τσιπινάκης, ο οποίος και τη διηύθυνε ως τον πρόωρο θάνατό του το 2012, οπότε και μετονομάστηε σε Ορχήστρα Νυκτών Εγχόρδων "Θανάσης Τσιπινάκης" και συνεχίζει το πολιτιστικό της έργο μέχρι και σήμερα.

Τον Αύγουστο λοιπόν του 2000 ο συνθέτης Κυριάκος Σφέτσας, έχοντας ήδη εγκατασταθεί μόνιμα στη Λευκάδα, όπου και ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Λευκάδας, διοργάνωσε μια σειρά εκδηλώσεων στο πλαίσιο του τοπικού θεσμού "Γιορτές Λόγου και Τέχνης", όπου ενέταξε και μια μουσική βραδιά με τίτλο "Τα τραγούδια για τη Λευκάδα". Επρόκειτο για μια παραγγελία που έδωσε σε τέσσσερις λόγιους συνθέτες για τη σύνθεση τραγουδιών για μαντολινάτα βασισμένων σε ποίηση αποκλειστικά δημιουργών από τη Λευκάδα. Φυσικά δε θα μπορούσαν να λείπουν ποιήματα των δύο κορυφαίων ποιητών που ανέδειξε το νησί, δηλαδή του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη (1824-1879) και του Άγγελου Σικελιανού (1884-1951), και μαζί τους επιλεγμένα ποιήματα των συγχρόνων ντόπιων ποιητών Ηλία Γεωργάκη, Τάσου Σίδερη, Ελένης Τζεβελέκη και Γουμένης Καλαβρυτινού.

Από τους τέσσερις συνθέτες που ανταποκρίθηκαν στην πρόταση του Κυριάκου Σφέτσα παλαιότερος είναι ο Βασίλης Τενίδης (1936-2017), ο οποίος έγραψε τέσσερα τραγούδια σε ποίηση Βαλαωρίτη, Σίδερη και Καλαβρυτινού μαζί με ένα οργανικό θέμα. Τα ερμηνεύουν οι Βασίλης Κωστόπουλος, Μανώλης Μητσιάς και Σαβίνα Γιαννάτου. Ο Μιχάλης Τραυλός (γενν. 1950) έγραψε τέσσερα τραγούδια σε ποίηση Σικελιανού, Τζεβελέκη, Γεωργάκη και Σίδερη με ερμηνεία της Έλσας Καλπάση, η οποία επίσης ερμηνεύει άλλα τέσσερα τραγούδια σε ποίηση Αριστοτέλη Βαλαωρίτη που έγραψε ο Ιωσήφ Παπαδάτος (γενν. 1960). O κύκλος συμπληρώνεται με πέντε τραγούδια του Μιχάλη Λαπιδάκη (γενν. 1960) σε ποίηση Σικελιανού και Γεωργάκη που ερμηνεύει η Γιούλα Μιχαήλ με τη συμμετοχή της ηθοποιού Κερασίας Σαμαρά που απαγγέλλει στίχους του Ηλία Γεωργάκη.

Το υλικό λοιπόν αυτής της εκδήλωσης εκδόθηκε δυο χρόνια αργότερα σε δίσκο σε ανεξάρτητη παραγωγή του Δήμου Πάτρας. Ο Θανάσης Τσιπινάκης διηύθυνε υποδειγματικά την ορχήστρα, η οποία απέδωσε μυσταγωγικά τους θεσπέσιους ήχους των εγχόρδων της. Η έκδοση κοσμείται στο εξώφυλλο από ζωγραφικό πίνακα του Θεόδωρου Στάμου με τίτλο "Ατέρμονο πεδίο" (1974).

Τέλος καλοκαιριού: Γιάννης Σπανός, The Exciting Dance Music of Greece (1966)

Έχω τη χαρά σήμερα να σας παρουσιάσω και τον τέταρτο δίσκο του Γιάννη Σπανού που ηχογράφησε στο Βέλγιο με το ψευδώνυμο Kyriakos και το οργανικό του σύνολο Kyriakos and His Orchestra, με το οποίο ηχογράφησε τέσσερις συνολικά υπέροχους οργανικούς δίσκους στο περιθώριο της παράλληλης εκείνη την εποχή δισκογραφικής του δραστηριότητας με το πραγματικό του όνομα στη Γαλλία και στην Ελλάδα.

Ο δίσκος έχει τίτλο "The Exciting Dance Music of Greece" και κυκλοφόρησε το 1966, ένα χρόνο μετά το "Theme from Zorba the Greek & More Greek Dance Music", ενώ στη συνέχεια ακολούθησαν οι δίσκοι "Melina! Melina!" (1967) και "Mediterranian Holiday" (1969). Ο αγγλόφωνος τίτλος προφανώς απευθύνεται στο διεθνές κοινό με προφανή εμπορική στόχευση, αν και ελάχιστα ανταποκρίνεται στο περιεχόμενο του δίσκου που περιλαμβάνει δώδεκα πανέμορφα οργανικά θέματα, κάποια από τα οποία πράγματι έχουν χορευτικούς λαϊκούς σκοπούς, κυρίως σε ρυθμό χασάπικου ή νησιώτικου μπάλου, ενώ αρκετά χαρακτηρίζονται από βαθύ μελωδικό χρώμα που αποτελεί έτσι κι αλλιώς το κύριο χαρακτηριστικό της μουσικής αυτού του υπέροχου δημιουργού. Από τις μελωδίες αυτές κορυφαία στιγμή είναι το θεσπέσιο θέμα "Έκστασις" που στη συνέχεια έγινε κανονικό τραγούδι με γαλλικούς στίχους ("Un homme en enfer") και ερμηνευτή τον Richard Anthony (1968). Το τραγούδι αυτό βέβαια δεν είναι άλλο από το αγαπημένο "Τα χέρια", όπως το μάθαμε στην ελληνική του εκδοχή δυο χρόνια αργότερα με ελληνικούς στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου και ερμηνεύτρια τη Βίκυ Μοσχολιού.

Γενικότερα πάντως ο Γιάννης Σπανός συνήθιζε να διασκευάζει μελωδίες του σε τραγούδια και συχνά από αυτή τη διαδικασία έχουν προκύψει θαυμάσια αποτελέσματα. Κι εδώ συμβαίνει το ίδιο. Δεν είναι μόνο το θέμα που προαναφέραμε. Το "Θαλασσινό", ας πούμε, το ξέρουμε πάλι από τη φωνή της Βίκυς Μοσχολιού με τίτλο "Μπρος στο μπαλκόνι σου". Επίσης το μελωδικό θέμα "Μελαγχολία" έγινε το τρυφερό τραγούδι "Επεισόδιο" με ερμηνεύτρια τη Δήμητρα Γαλάνη. Αξιοσημείωτο επίσης είναι ότι το θέμα "Πλάκα" αποτελεί παραλλαγή της μελωδίας "Μελαγχολία". 

Τέλος καλοκαιριού: Στέλιος Ζαφειρίου, Hits of the Year... & Bouzouki (1979)

Άλλος ένας ορχηστρικός δίσκος του 1979 έχει σήμερα σειρά με πρωταγωνιστή πάλι το μπουζούκι. Άλλωστε ο τίτλος το δηλώνει ξεκάθαρα: Hits of the Year... and Bouzouki! Και μάλιστα ο τίτλος δηλώνεται ως μέρος μιας ευρύτερης σειράς τουριστικών δίσκων με γενικό τίτλο The Sound of Greece της εταιρείας Embassy που ανήκε στην πολυεθνική CBS. Οι αγγλόφωνοι αυτοί τίτλοι δηλώνουν και το χαρακτήρα της έκδοσης που ανήκει καθαρά στα τουριστικά προϊόντα της δισκογραφικής βιομηχανίας εκείνου του καιρού που κυκλοφορούσαν εν αφθονία και συνήθως είχαν αβανταδόρικο υλικό με καθαρά εμπορική στόχευση και φτηνή αισθητική.

Παρόλα αυτά δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που τέτοιοι ακριβώς δίσκοι περιείχαν πολύ ενδιαφέροντα πράγματα που ασφαλώς μπορούμε να πούμε ότι μπορούσαν να ικανοποιούν κι έναν πιο απαιτητικό μουσικόφιλο. Πόσο μάλλον όταν ένας τέτοιος δίσκος έφερε τη βαριά σφραγίδα ενός καταξιωμένου καλλιτέχνη, όπως ο συγκεκριμένος που υπογράφεται από τον κορυφαίο σολίστ του μπουζουκιού Στέλιο Ζαφειρίου (1937-2015), τον ακαταπόνητο αυτόν δεξιοτέχνη της σχολής Ζαμπέτα που συνέδεσε το όνομά του με τις μεγάλες στιγμές του λαϊκού και "έντεχνου" τραγουδιού μας ήδη από τη δεκαετία του '50 πλάι στον Στέλιο Καζαντζίδη κι αργότερα ως αχώριστος συνεργάτης του Μίμη Πλέσσα και άλλων δημιουργών. Μάλιστα ο Στέλιος Ζαφειρίου είναι ο σολίστ του μπουζουκιού με τους περισσότερους σόλο δίσκους με οργανικές συνθέσεις, πολλοί από τους οποίους φιλοξενούνται ήδη στο Δισκοβόλο, όπως: Δώδεκα λαϊκοί χοροί του Μίμη Πλέσσα (1966), Από την Ελλάδα με αγάπη (1967), Πενιές της γειτονιάς μου (1968), Τραγούδια του ήλιου (1969), Διακοπές στην Ελλάδα (1970), Μπουζούκια στην ακροθαλασσιά (1970).

Ο δίσκος λοιπόν Hits of the Year... and Bouzouki περιλαμβάνει δώδεκα οργανικές διασκευές αντίστοιχων τραγουδιών που είχαν κυκλοφορήσει πάνω κάτω εκείνη την εποχή. Όλα κινούνται στο χώρο του λαϊκού και κυρίως του ελαφρολαϊκού ήχου που τότε ήταν κυρίαρχος στο μουσικό στερέωμα και τροφοδοτούσε τη δισκογραφία με πάμπολλα εμπορικά σουξέ ("Είσαι μια συνήθεια", "Πότε από 'δω, πότε από 'κει", "Παιδί απ' την Ανάβυσσο", "Πάρ' το πλοίο, πάρ' το τρένο", "Το κουταλάκι" κλπ.). Τη μουσική υπογράφουν, με ένα τραγούδι ο καθένας, οι συνθέτες Άκης Πάνου, Τάκης Μουσαφίρης, Χρήστος Νικολόπουλος, Νίκος Ιγνατιάδης, Νίκος Λαβράνος, Κώστας Ψυχογιός, Τάκης Μπουγάς, Χρήστος Γκάρτζος και Γιάννης Κυριαζής, ενώ ο Γιώργος Χατζηνάσιος συμμετέχει με δύο τραγούδια. Την ορχηστρική διασκευή και τη διεύθυνση ορχήστρας επωμίστηκε ο Renato Favili. Ο Στέλιος Ζαφειρίου προσφέρει άλλο ένα ρεσιτάλ δεξιοτεχνίας δίνοντας οντότητα ακόμη και στο μέτριο αυτό μουσικό υλικό.

Τέλος καλοκαιριού: Ανδρέας Χατζηαποστόλου, Το μπουζούκι γλεντάει (1979)

Μπαίνοντας ήδη στον επίλογο και του φετινού (οδυνηρού δυστυχώς) καλοκαιριού λέω να κλείσουμε τον Αύγουστο με ένα νέο μικρό αφιέρωμα στις μελωδίες του καλοκαιριού. Και ξεκινώ με τον συνθέτη Ανδρέα Χατζηαποστόλου (1930-2022), τον οποίο έχουμε ήδη γνωρίσει μέσα από αρκετούς δίσκους του που ήδη παρουσιάστηκαν στο Δισκοβόλο. 

Θυμίζω απλώς ότι ήταν γιος του παλιού συνθέτη και βαθύφωνου Νίκου Χατζηαποστόλου (1884-1941) και της ερμηνεύτριας Μίνας Χατζηαποστόλου (1912-1994), ενώ ο ίδιος ξεκίνησε στα όψιμα χρόνια του "ελαφρού" τραγουδιού, αλλά διακρίθηκε κυρίως στο πεδίο του ελαφρολαϊκού στα τέλη της δεκαετίας του '60 και στην επόμενη δεκαετία με πλούσια δισκογραφική παρουσία και αρκετά σουξέ της εποχής.

Σήμερα σας παρουσιάζω έναν πολύ ενδιαφέροντα ορχηστρικό δίσκο του Ανδρέα Χατζηαποστόλου που κυκλοφόρησε το 1979 από την ΕΜΙ Columbia με τίτλο «Το μπουζούκι γλεντάει». Περιλαμβάνει δώδεκα οργανικά κομμάτια βασισμένα σε δικά του τραγούδια, κυρίως από τους δυο εμπορικότερους δίσκους του στη Minos "Καυτό παράπονο" (1974) και "Ζήτημα χρόνου" (1975) με ερμηνευτές τους Γιάννη Πάριο, Λίτσα Σακελλαρίου, Δημήτρη Κοντολάζο, Άννα Βίσση, Πάνο Γαβαλά και άλλους, αλλά και από σκόρπια τραγούδια του σε άλλες εταιρείες.

Η ενορχήστρωση, που δεν είναι παρά ένα πιστό playback των τραγουδιών, βασίζεται στην πρωτοκαθεδρία του μπουζουκιού, όπως άλλωστε δηλώνεται και από τον τίτλο. Το αποτέλεσμα, παρά την εμφανή τουριστική αισθητική της έκδοσης, ακούγεται πολύ ευχάριστα με καλογραμμένες μελωδίες και στιβαρούς λαϊκούς ρυθμούς.

Νίκος Μαστοράκης, Σωκράτης Μάλαμας: Κύρβα (2013)

Για δεύτερη φορά, μετά την ολοκληρωμένη συνεργασία του με τον Νίκο Ξυδάκη το 1999, ο Σωκράτης Μάλαμας εμφανίζεται σε (σχεδόν) προσωπικό του δίσκο όχι ως συνθέτης, αλλά ως ερμηνευτής. 

Πρόκειται για τον κύκλο τραγουδιών "Κύρβα" που κυκλοφόρησε από τη νεοσύστατη δική του εταιρεία παραγωγής Αρτύς με δεκατρία τραγούδια του Κρητικού τραγουδοποιού Νίκου Μαστοράκη, ο οποίος εδώ κάνει την τρίτη δισκογραφική του εμφάνιση έχοντας ξεκινήσει το 2000 με το δίσκο "Ερωτόκριτος", ενώ λίγα χρόνια αργότερα ακολούθησε ο μελοποιημένος κύκλος ποιημάτων του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη "Το σκοτεινό τρυγόνι" (2006), όπου επίσης συμμετείχε ο Σωκράτης Μάλαμας ως ερμηνευτής.

Για να είμαστε βέβαια ακριβείς, ο δίσκος "Κύρβα" δεν έχει αποκλειστικό ερμηνευτή τον Σωκράτη Μάλαμα, αφού συμμετέχουν επίσης ο Ψαραντώνης και η Μαρίνα Δακανάλη με τρία τραγούδια ο καθένας. Οι ενδιαφέροντες στίχοι υπογράφονται από νέους και άγνωστους στιχουργούς και συγκεκριμένα από τους Δέσποινα Δραγασάκη, Μανώλη Δουλούμη, Μαρία Μουτσάκη, Νικόλα Ευαντινό και Στέργιο Πολύζο, ενώ υπάρχει κι ένα απόσπασμα από τον "Ερωτόκριτο". Ο περίεργος τίτλος του δίσκου παραπέμπει στην αρχαία ονομασία της Ιεράπετρας, πατρίδας του συνθέτη. Δε γνωρίζω κάτι παραπάνω για ενδεχόμενο συμβολισμό. Τα τραγούδια πάντως πατάνε γερά πάνω στο στέρεο έδαφος της κρητικής παράδοσης ενορχηστρωμένα με απλούς ορχηστρικούς συνδυασμούς ακουστικών οργάνων που δημιουργούν συναρπαστικά φυσικά ηχοχρώματα. Ξεχωρίζει η ερμηνεία του Μάλαμα που τραγουδά χαμηλόφωνα με την εκφραστική μπάσα φωνή του. 

Νίκος Μαστοράκης, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης: Το σκοτεινό τρυγόνι (2006)

Τα λιγοστά ποιήματα που μας άφησε ο μεγάλος μας πεζογράφος Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (1851-1911) γνώρισαν αρκετές μελοποιήσεις από τους συνθέτες μας, παλιότερους (Μαρία Καλογρίδου, Σταύρος Κουγιουμτζής, Νίκος Μαμαγκάκης, Ντίνος Πάντας) και νεότερους (Μιχάλης Κουμπιός, Μιχάλης Σιγανίδης, Χρήστος Τσιαμούλης, Ορφέας Περίδης, Λουδοβίκος των Ανωγείων, Βασίλης Χατζηνικολάου, Ανδρέας Κατσιγιάννης), διάσπαρτες ωστόσο σε διάφορους κύκλους τραγουδιών. 

Το  2006 ωστόσο είχαμε μια ολοκληρωμένη έκδοση βασισμένη αποκλειστικά σε μελοποιημένα ποιήματα του Σκιαθίτη λογοτέχνη με τίτλο "Το σκοτεινό τρυγόνι". Βασικός συνθέτης του υλικού ήταν ο ερασιτέχνης Κρητικός μουσικός Νίκος Μαστοράκης (Ιεράπετρα, 1974), μέλος του συγκροτήματος Ερωτόκριτος που εξέδωσε και τον ομότιτλο δίσκο το 2000. Στο δίσκο επίσης συνεργάστηκαν και ο Μανώλης Λιαπάκης με τρεις συνθέσεις και ο Κώστας Πανταζής με άλλη μία.

Ουσιαστικά πρόκειται για υλικό που γράφτηκε για τη θεατρική προσαρμογή της νουβέλας "Η φόνισσα" του Παπαδιαμάντη που παρουσιάστηκε το 2003 από τη θεατρική ομάδα του δήμου Ιεράπετρας. Δώδεκα συνολικά τραγούδια και μια οργανική εισαγωγή συνιστούν το υλικό του ψηφιακού δίσκου με έντονα κρητικό χρώμα και ενορχήστρωση σε παραδοσιακούς χρωματισμούς με ακουστικά όργανα, όπως κιθάρες, σάζι, νέι, λαούτο, λύρα, βιολί, ακορντεόν, μαντολίνο και κρουστά που επιμελήθηκε ο Νίκος Μαστοράκης. Τρία τραγούδια ερμήνευσε ο Σωκράτης Μάλαμας, από δύο ο Ψαραντώνης και η Νίκη Τσαϊρέλη κι από ένα η Λιζέτα Καλημέρη, η Νίκη Ξυλούρη, η Μαρία Κώττη (μέλος των Χαΐνηδων), ο Χαρίλαος Παπαδάκης και ο Μανώλης Λιαπάκης.

Ίσως τα ιδιαίτερα κρητικά ηχοχρώματα να μοιάζουν αταίριαστα για ποιήματα ενός στεριανού ποιητή, αλλά ακούγονται πολύ εύηχα και διαθέτουν εξαιρετικές ερμηνείες. Η έκδοση επίσης είναι ιδιαίτερα προσεγμένη με κατατοπιστικά σημειώματα, τους στίχους των τραγουδιών και όλους τους συντελεστές του ηχογραφήματος. Το εξώφυλλο μάλιστα κοσμείται από μια εξαιρετική προσωπογραφία του Παπαδιαμάντη που φιλοτέχνησε ο Σέρβος ζωγράφος Dragan Cvetkovic.

Μιχάλης Λουκοβίκας, Άρης Αλεξάνδρου: Το χρυσάφι τ' ουρανού (2008)

Ο σημαντικός μεταπολεμικός ποιητής και αγωνιστής Άρης Αλεξάνδρου (1922-1978) ουσιαστικά πρωτοσυστήθηκε στο ευρύτερο ελληνικό κοινό λίγο πριν φύγει από τη ζωή με τα "Ανεπίδοτα γράμματα" του Μιχάλη Γρηγορίου που κυκλοφόρησαν το 1977, υλικό που επανεπεξεργάστηκε ο συνθέτης αργότερα στο δίσκο του "Αποχαιρετισμοί της θάλασσας" (1997). Επίσης ένα ποίημά του ("Τις νύχτες") μελοποίησε ο Λουκάς Θάνος στο δίσκο του "Σάλπισμα" (1980) κι αυτή ήταν όλη κι όλη η δισκογραφική παρουσία του σπουδαίου ποιητή ως το 2008 που εκδόθηκε ένας δεύτερος ολοκληρωμένος κύκλος μελοποιημένων του ποιημάτων.

Πρόκειται για το δίσκο "Το χρυσάφι τ' ουρανού" με τη υπογραφή του Μιχάλη Λουκοβίκα. Ομολογουμένως εδώ έχουμε να κάνουμε με ένα δίσκο πραγματική έκπληξη της νεότερης δισκογραφίας μας. Έκπληξη, πρώτα πρώτα γιατί ο ραδιοφωνικός παραγωγός Μιχάλης Λουκοβίκας ως συνθέτης μου ήταν παντελώς άγνωστος, αλλά η ακρόαση της μουσικής του αμέσως επέβαλε την αίσθηση μιας ξεχωριστής περίπτωσης δημιουργού, ο οποίος μάλιστα δε μοιάζει καθόλου άπειρος στα μουσικά πράγματα, αλλά ώριμος και ολοκληρωμένος σαν έτοιμος από καιρό. Ίσως μια σπατάλη μουσικών ιδεών θα μπορούσε να του καταλογίσει κάποιος σχολαστικός κριτής, αλλά ταυτόχρονα εύκολα ανιχνεύονται ψήγματα θαυμάσιων λυρικών στιγμών (που ενίοτε παραπέμπουν σε Μάνο Χατζιδάκι και Θάνο Μικρούτσικο, αλλά και σε λόγια ή σύγχρονα ακούσματα), προπάντων στα ορχηστρικά του θέματα. Το υλικό είναι αρκετά ετερόκλητο με φωνητικά και οργανικά μέρη, μια σειρά έξι "Νανουρισμάτων" σε παραλλαγές να ξεχωρίζει, ενώ διάσπαρτες πινελιές από παραδοσιακά μοτίβα και θέματα λόγιων συνθετών, όπως ο Beethoven, o Verdi  και ο Mussorgsky, να διανθίζουν το ακρόαμα. 

Έκπληξη επίσης, γιατί δεν είναι και τόσο αναμενόμενη μια δισκογραφική έκδοση αφιερωμένη εξολοκλήρου σε έναν ποιητή όχι ιδιαίτερα γνωστό και δημοφιλή, όπως ο Άρης Αλεξάνδρου με τη λιγοστή, όπως προείπαμε, δισκογραφική παρουσία. Πάντως ο Μιχάλης Λουκοβίκας μας πρόσφερε ένα θαυμάσιο μελοποιημένο υλικό γεμάτο λυρισμό και καλογραμμένες μελωδίες που καθιστούν το κάπως τραχύ ποιητικό σώμα να ακούγεται απολύτως εύηχο. Τα ποιήματα έχουν επιλεγεί από τις συλλογές «Φωνή αδόντων» και «Τα ένδον ρήματα». 

Τα τραγούδια ερμηνεύουν η Ελένη Τσαλιγοπούλου και ο Ανδρέας Καρακότας με τη συμμετοχή και του συνθέτη. Όμορφη ακουστική ενορχήστρωση χωρίς την παραμικρή χρήση ηλεκτρικών ή ηλεκτρονικών οργάνων. Πιάνο παίζει ο Γιώργος Ανδρέου, κλαρίνο ο Μάνος Αχαλινωτόπουλος, ενώ ο συνθέτης παίζει ακορντεόν. Εξαιρετικά φροντισμένη και καλαίσθητη έκδοση ενός υλικού που δε φαίνεται να διαθέτει τα εχέγγυα της εμπορικής αποδοχής. Πραγματικά, πρόκειται για πολύ προσεγμένη αισθητικά έκδοση σε μορφή βιβλίου 60 σελίδων με πλούσιο υλικό γύρω από τον ποιητή και το έργο του, αλλά και τον συνθέτη και τις μουσικές του αντιλήψεις. Τον εικαστικό διάκοσμο της έκδοσης αποτελούν πίνακες προερχόμενοι από το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης και τη Συλλογή Κωστάκη. 

Γιώργος Παπαδάκης: Κρυστάλλινες νύχτες (1992)

Η συνεισφορά του Γιώργου Παπαδάκη στην κινηματογραφική μουσική υπήρξε μακροχρόνια και πολυσήμαντη. Ασφαλώς αποτελεί από τις πιο ισχυρές δυνάμεις στο χώρο του νέου ελληνικού κινηματογράφου ξεκινώντας από το 1973 με την ταινία "Άσπρο μαύρο" του Θανάση Ρεντζή και στη συνέχεια συνεργαζόμενος με τους περισσότερους σκηνοθέτες ("Το βαρύ πεπόνι", "Οι δρόμοι της αγάπης είναι νυχτερινοί", "Το ευτυχισμένο πρόσωπο της Λεωνόρας", "Λευτέρης Δημακόπουλος") και ιδιαίτερα με τον Λάκη Παπαστάθη ("Τον καιρό των Ελλήνων", "Θεόφιλος"), ενώ τακτική ήταν και η δραστηριότητά του στο πεδίο της τηλεοπτικής μουσικής για διάφορες σειρές, όπως η "Αστροφεγγιά" (1980), η "Φόνισσα" (1993) και το "Χούντα είναι θα περάσει" (2011) που υπήρξε και το κύκνειο άσμα του.

Απ' όλη αυτή την πλούσια εργογραφία δυστυχώς στη δισκογραφία πέρασε μόνο ένα soundtrack και συγκεκριμένα η μουσική και τραγούδια που έγραψε για την ταινία "Κρυστάλλινες νύχτες" που σκηνοθέτησε το 1992 η Τώνια Μαρκετάκη, στο δικό της κύκνειο άσμα, δυο χρόνια πριν φύγει ξαφνικά από τη ζωή. Στο σενάριο συνεργάστηκαν η σκηνοθέτιδα με τη Μαλβίνα Κάραλη. Η ιστορία της ταινίας μας γυρίζει πίσω στο 1936, παραμονές της παγκόσμιας αναταραχής που προκάλεσε η άνοδος του ναζισμού. Παίζουν Έλληνες και ξένοι ηθοποιοί, όπως: Τάνια Τρύπη, Michele Valley, Τάσος Παλαντζίδης, Γιώτα Φέστα, Γιάννης Τότσικας, Μάνος Βακούσης και Σπύρος Μπιμπίλας.

Η μουσική του Γιώργου Παπαδάκη καταφεύγει σε ηχοχρώματα ρετρό, για να αναπλάσει το κλίμα της εποχής. Ανάμεσα στα τραγούδια περιλαμβάνονται και κάποια γνωστά τραγούδια της εποχής διασκευασμένα, όπως το γερμανικό "Tapfere kleine soldatenfrau" ή το ρεμπέτικο "Ποια λύπη σε βαραίνει" του Απόστολου Χατζηχρήστου. Τραγουδούν οι: Αγγελική Καλαφάτη, Έρρικα Μπορμπόλη, Αντωνία Καλύβα και η Ελβετή ηθοποιός Michele Valley.

Σημειώνω ότι για τη μουσική της ταινίας ο συνθέτης απέσπασε το Βραβείο Καλύτερης Μουσικής Μεσογειακής Ταινίας στο 8ο Φεστιβάλ Μεσογειακού Κινηματογράφου που πραγματοποιήθηκε εκείνη τη χρονιά στη Μπαστιά της Κορσικής.

Γιώργος Παπαδάκης: Μια ζωή Γκόλφω (1974)

Ο Γιώργος Παπαδάκης (1947-2013) υπήρξε ένας πολυπράγμων καλλιτέχνης του μουσικού χώρου, συνθέτης, παραγωγός, ερευνητής, συγγραφέας μουσικών έργων και μουσικοκριτικός. Στον τελευταίο μάλιστα τομέα η πένα του υπήρξε ιδιαίτερα αιχμηρή και κατά κανόνα επικριτική έχοντας συχνά προκαλέσει την αντίδραση ανθρώπων της μουσικής που έγιναν δέκτες της κριτικής του. Προσωπικά μάλιστα θυμάμαι τις απολύτως απαξιωτικές του απόψεις στο περιοδικό Δίφωνο για το μουσικό ρεύμα του Νέου Κύματος, το οποίο χαρακτήριζε συλλήβδην ως ένα ανούσιο παιδαριώδες κίνημα αφελών δημιουργών!

Πάντως τα μουσικολογικά του ενδιαφέροντα, η συνεργασία του με τη Δόμνα Σαμίου και πάμπολλους παραδοσιακούς οργανοπαίκτες, αλλά και η μουσική του δημιουργία στο πεδίο του θεάτρου, της τηλεόρασης και του νέου ελληνικού κινηματογράφου αποτελούν μεγάλη προσφορά στη μουσική τέχνη κι αξίζει να γνωρίσουμε λίγο καλύτερα αυτή την πλευρά του καλλιτέχνη, ο οποίος πάντως μας άφησε πενιχρή δισκογραφική παρακαταθήκη που περιορίζεται σε δύο δίσκους σκηνικής μουσικής ("Μια ζωή Γκόλφω", "Κρυστάλλινες νύχτες") μαζί με το ιστορικό ηχητικό ντοκουμέντο "Εδώ Πολυτεχνείο".

Η σχέση του Γιώργου Παπαδάκη με το Ελεύθερο Θέατρο, αυτό το πρωτοποριακό θεατρικό σχήμα που ξεπήδησε στα χρόνια της χουντικής δικτατορίας και στιγμάτισε τη μεταπολιτευτική θεατρική ζωή της χώρας, υπήρξε εξαρχής στενή και διαχρονική υπογράφοντας τη μουσική για πάμπολλες παραστάσεις, ιδιαίτερα κατά τη δεκαετία του '70. Μία από αυτές ήταν η περίφημη "Μια ζωή Γκόλφω" που ανέβηκε το 1974 στο χώρο του Άλσους Παγκρατίου βασισμένη στο εμβληματικό ποιμενικό δράμα "Γκόλφω" του Σπυρίδωνος Περεσιάδη (1854-1918) που γράφτηκε το 1893 και πρωτοπαίχτηκε την επόμενη χρονιά, ενώ το 1914 αποτέλεσε και το θέμα της ομώνυμης βουβής κινηματογραφικής ταινίας που θεωρείται και η πρώτη ολοκληρωμένη ταινία του ελληνικού κινηματογράφου.

Ο συνθέτης έγραψε για την παράσταση του Ελεύθερου Θεάτρου μια σειρά εύθυμων τραγουδιών ακολουθώντας το ύφος της παράστασης, συχνά με έντονη σκωπτική και υπονομευτική διάθεση, επιστρατεύοντας παραδοσιακά μουσικά μοτίβα με σύγχρονη ενορχήστρωση. Τραγουδούν τα μέλη του τότε θιάσου, μεταξύ των οποίων ο Σταμάτης Φασουλής, η Άννα Παναγιωτοπούλου, ο Κώστας Αρζόγλου, ο Γιώργος Κοτανίδης, η Υβόννη Μαλτέζου και ο Μηνάς Χατζησάββας.

Η τραγουδοποιός Λένα Πλάτωνος: Αναπνοές (1997)

Μετά την πολύχρονη δισκογραφική της σιωπή λόγω των προσωπικών της προβλημάτων η Λένα Πλάτωνος επανέρχεται στη δισκογραφία το 1997 με το θαυμάσιο δίσκο "Αναπνοές" υπογράφοντας και πάλι τη μουσική και τους στίχους, αλλά με ερμηνεύτρια αυτή τη φορά την παλιά της συνεργάτιδα Σαβίνα Γιαννάτου. Ο δίσκος μάλιστα σήμανε και την, προσωρινή έστω, επιστροφή της στη στέγη της Lyra, όπως στην πρώτη δημιουργική της περίοδο κατά τη δεκαετία του '80.

Πρόκειται για έναν κύκλο ερωτικών τραγουδιών σε χαμηλούς τόνους και ακουστική ενορχήστρωση που φαίνεται αρκετά μακριά από τους κυρίαρχους ηλεκτρονικούς ήχους του παρελθόντος φλερτάροντας έντονα με το χώρο της τζαζ, αλλά και του λεγόμενου "έντεχνου", πράγμα που θα επιβεβαιωθεί ακόμη καθαρότερα με την επόμενη δουλειά της, την "Τρίτη πόρτα" τρία χρόνια αργότερα, ενώ την ίδια χρονιά που κυκλοφόρησαν οι "Αναπνοές" εκδόθηκε και μια παράλληλη δουλειά με τίτλο "Το μίξερ της Λένας Πλάτωνος", όπου διάφοροι αξιόλογοι εκπρόσωποι της ελληνικής ηλεκτρονικής μουσικής (Μιχάλης Δελτα, Coti K, Κωνσταντίνος Βήτα) διασκεύασαν κατάλληλα κάποια τραγούδια της συνθέτριας.

Ο δίσκος "Αναπνοές" ακούστηκε αρκετά κι ενθάρρυνε τη δημιουργό για μια δυναμική επιστροφή, πράγμα που επιβεβαιώθηκε με τη σταθερή, αν και αραιή, παρουσία της μέχρι και σήμερα στο μουσικό προσκήνιο. Σημαντικό πάντως πλεονέκτημα αυτής της δουλειάς αποτελεί αναμφίβολα η παρουσία της Σαβίνας Γιαννάτου που κατέθεσε μια υποδειγματικής απλότητας και εκφραστικής ακρίβειας ερμηνεία. Συνθεσάιζερ αυτή τη φορά έπαιξε η Μαλκίτα Χάγουελ, στα κρουστά ο Γιώργος Κατσάνος, κιθάρες ο Αριστείδης Χατζησταύρου και ηλεκτρικό μπάσο ο Δημήτρης Οικονομάκης.

Η τραγουδοποιός Λένα Πλάτωνος: Μη μου τους κύκλους τάραττε (1990)

Το 1990 η Λένα Πλάτωνος μας παρουσιάζει τον τελευταίο κύκλο τραγουδιών της πρώτης και πιο γόνιμης δημιουργικής της περιόδου συμπληρώνοντας δέκα ολόκληρα χρόνια παρουσίας στη δισκογραφία από την εποχή της "Λιλιπούπολης" που απέφεραν δέκα συνολικά προσωπικούς δίσκους με πρωτότυπο υλικό. 

Σχεδόν ταυτόχρονα ηχογραφεί και το δίσκο "Οι μύθοι της Ευρώπης" με τη Δήμητρα Γαλάνη (κυκλοφόρησε το 1991), αλλά ήδη έχει περιέλθει σε μια δύσκολη προσωπική περιπέτεια που την οδήγησε στη χρήση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων, τα οποία αποδείχθηκε ότι είχαν ισχυρή εθιστική επίδραση, γεγονός που θα την κρατήσει μακριά από τη δισκογραφία για κάμποσα χρόνια, πριν επανέλθει στο τέλος της δεκαετίας του '90 με δυο καινούργιες δουλειές ("Αναπνοές", "Τρίτη πόρτα").

Ο οριακός λοιπόν αυτός κύκλος τραγουδιών του 1990 έχει τίτλο "Μη μου τους κύκλους τάραττε" κι εκδόθηκε από την ΑΚΤΗ. Είναι μια δουλειά βασισμένη σχεδόν ολοκληρωτικά στον ήχο του συνθεσάιζερ με μελωδίες σπαραγματικές και πεζοτράγουδα σε μια πρώιμη εκδοχή χιπ χοπ που ερμηνεύει κυρίως η ίδια, αλλά έχει μαζί της και πολλούς συνεργάτες, όπως - η έκπληξη - Κατερίνα Κούκα, η Κατερίνα Νιτσοπούλου (από το συγκρότημα Anemos), και η μικρή Αννούλα Βαξαβανίδου που απαγγέλλει το "παραμύθι" του επιλόγου. 

Η προβληματική των στίχων περιστρέφεται γύρω από τα σύγχρονα αδιέξοδα της καθημερινότητας με συχνές αναδρομές στο παρελθόν και στη χαμένη παιδικότητα και ελευθερία. Σαφείς αυτοβιογραφικές νύξεις ανιχνεύονται στο τραγούδι "Σκουπίδια πέραν της ατμόσφαιρας". Ένας δίσκος σκοτεινός σαν μια κραυγή απόγνωσης μιας δημιουργού που πάλευε να ξεφύγει από τα αδιέξοδά της.

Η τραγουδοποιός Λένα Πλάτωνος: Το σπάσιμο των πάγων (1989)

Έχοντας ολοκληρώσει την πρωτοποριακή ηλεκτρονική της τριλογία ("Μάσκες ηλίου", "Γκάλοπ", "Λεπιδόπτερα") κατά την τριετία 1984-1986 η Λένα Πλάτωνος ανακόπτει τον πειραματικό της βηματισμό στα αχαρτογράφητα πεδία που μέχρι εκείνη τη στιγμή είχε αποφασίσει να εξερευνήσει και κλείνει την πρώτη της δεκαετία με έναν παιδικό δίσκο ("Το αηδόνι του αυτοκράτορα"), τρίτο κατά σειρά μετά τη "Λιλιπούπολη" και "Η Ηχώ και τα λάθη της", ταυτόχρονα σχεδόν με έναν νέο κύκλο τραγουδιών που την επανασυνδέει με τον αρχικό της ήχο στα χρόνια του "Σαμποτάζ" και του "Καρυωτάκη".

Πρόκειται για το δίσκο "Το σπάσιμο των πάγων", ένα κύκλο δέκα τραγουδιών με πιο συμβατικά τραγουδιστικά χαρακτηριστικά, αλλά πάντα με την ξεχωριστή μελωδική της λεπτότητα και το ανήσυχο στίχο της που, αν και απείθαρχος στους κανόνες της προσωδίας, προσαρμόζεται άψογα στις μελωδικές φόρμες που επινοεί. Οι χατζιδακικές καταβολές επανέρχονται στο προσκήνιο, πράγμα άλλωστε που είναι έκδηλο και από την αφιέρωση στον μεγάλο συνθέτη του εναρκτήριου τραγουδιού ("Η καντέντσα της άνοιξης"), αλλά και από την έκδοση του δίσκου που φέρει τη σφραγίδα του Σείριου αποτελώντας έτσι την πρώτη παρασπονδία της συνθέτριας από τη στέγη της Lyra, όπου πάντως θα επανέλθει αργότερα.

Ο δίσκος ακούγεται πολύ χαλαρά κι ευχάριστα χάρις στην ακουστική ενορχήστρωση με συμβατικά όργανα, όπως πιάνο, κιθάρες και βιολί, αν και δε λείπει ο χαρακτηριστικός συνοδευτικός ήχος του συνθεσάιζερ που παίζει η ίδια. Η ίδια επίσης μοιράζεται την ερμηνεία των τραγουδιών με τον παλιό της συνοδοιπόρο Γιάννη Παλαμίδα, ο οποίος μας χαρίζει μια υπέροχη ερμηνεία στο τραγούδι "Λάθος αγάπη", γραμμένο σε ύφος Θάνου Μικρούτσικου ή ίσως Μιχάλη Γρηγορίου. Αρωγοί της ο Λεωνίδας Αγγελόπουλος που παίζει ηλεκτρική κιθάρα και ο Γιώργος Μαγκλάρας βιολί, ενώ την ηχοληψία επιμελήθηκε ο Βαγγέλης Κατσούλης.

Η τραγουδοποιός Λένα Πλάτωνος: Λεπιδόπτερα (1986)

Το 1986, ένα χρόνο μετά το "Γκάλοπ", αλλά και τον παιδικό δίσκο "Η Ηχώ και τα λάθη της", η Λένα Πλάτωνος παρουσιάζει το δίσκο "Λεπιδόπτερα" που αποτελεί κατά κάποιο τρόπο το τρίτο μέρος της "ηλεκτρονικής" της τριλογίας συνυπολογίζοντας ως πρώτο της σειράς τις "Μάσκες ηλίου" (1984). Μετά την εντυπωσιακή αυτή παραγωγή, της οποίας εκ των υστέρων αναγνωρίστηκε η ιδιαίτερη βαρύτητα και ήδη οι τρεις αυτοί δίσκοι επανεκδίδονται σε διεθνή πλέον διανομή, η συνθέτρια αποφάσισε να βάλει λίγο νερό στο κρασί της και να προσχωρήσει σε πιο συμβατικές τραγουδιστικές φόρμες ("Το σπάσιμο των πάγων", "Μη μου τους κύκλους τάραττε", "Αναπνοές", "Τρίτη πόρτα").

Πάντως με το δίσκο "Λεπιδόπτερα" κορυφώνεται η πειραματική περιδιάβαση της δημιουργού στα περίπλοκα ηλεκτρονικά πεδία με μια γλώσσα στα όρια της ψυχεδέλιας, έστω κι αν η ίδια ξεκαθαρίζει ότι εκείνη τουλάχιστον την εποχή δεν είχε καμία εμπλοκή με τον κόσμο των παραισθησιογόνων. Ο τίτλος του έργου προέρχεται από τον κόσμο των πεταλούδων και γιαυτό τα περισσότερα κομμάτια φέρουν ονομασίες διαφόρων ειδών πεταλούδας και μάλιστα στην επίσημη επιστημονική τους γραφή, δηλαδή στα λατινικά (Araschina Levana, Cyaniris, Brenthis, Aporia Maturna, Erynnis Eroides). Οι αφορμές και πάλι είναι βιωματικές εμπειρίες, ερωτικές ή κοινωνικές, όπως, π.χ. μια παιδική τσάντα γεμάτη σχολικά τετράδια, που μετουσιώνονται σε ηχητικά τοπία με επεξηγηματικά κείμενα αποσπασματικής αφηγηματικής ανάπτυξης, στα όρια του παραληρήματος, ένα από τα οποία ("Cyaniris") ανήκει στον ποιητή Γιώργο Βολουδάκη.

Φυσικά και πάλι όλη την ευθύνη του υλικού φέρει η Λένα Πλάτωνος με τη συνεπικουρία του Γιάννη Κύρη στο ρυθμικό μέρος, της Σαβίνας Γιαννάτου στα φωνητικά και του Κώστα Χατζόπουλου στις κιθάρες και τα φωνητικά. Το εξώφυλλο σχεδίασε επίσης η ίδια εξηγώντας μας σχετικά: "...Το κολάζ του εξωφύλλου το έκανα εγώ με τα χεράκια μου και έχει σημασία το λουκέτο με τις σπασμένες αλυσίδες, εφόσον πρέσβευε την απελευθέρωσή μου απ' όλα τα στεγανά στη μουσική, στο λόγο και στη δισκογραφία εκείνα τα χρόνια".

Η τραγουδοποιός Λένα Πλάτωνος: Γκάλοπ (1985)

Η έντονα πειραματική διάθεση της Λένας Πλάτωνος στις "Μάσκες ηλίου" (1984) συνεχίστηκε, έστω και με μικρότερη ένταση, και στην αμέσως επόμενη δουλειά της που ήρθε ένα χρόνο αργότερα με τον σημαντικό δίσκο "Γκάλοπ", πάντα από τη Lyra. Μάλιστα ο δίσκος αφιερώθηκε στον ιδρυτή της εταιρείας Αλέκο Πατσιφά που είχε ήδη φύγει από τη ζωή και που είχε στηρίξει στο ξεκίνημά τους πληθώρα νέων καλλιτεχνών, όπως η Λένα Πλάτωνος.

Τα διαμορφωμένα ήδη χαρακτηριστικά της εκλεκτής τραγουδοποιού είναι παρόντα και σ' αυτή τη δουλειά. Μικρές ιστορίες καθημερινής τρέλας και σουρεαλιστικής υπερβατικότητας που αναδύονται σπασμωδικά και διακοκομμένα (fragments) μέσα από μια ηχητική πανδαισία που ξεπηδά ασυγκράτητη από τον ηλεκτρονικό μικρόκοσμο και τις μινιμαλιστικές πινελιές της ανήσυχης δημιουργού. Η τυπική φόρμα ανάπτυξης κυριολεκτικά συνθλίβεται κάτω από την ασυγκράτητη παρόρμηση της ελεύθερης έκφρασης, έστω κι αν δε λείπουν ολότελα και κάποιες νησίδες που μοιάζουν πιο κοντά σε μια υποτυπώδη μορφή "κανονικού" τραγουδιού, όπως τα τρυφερά "Μάρκος" (ελεγεία για ένα σκοτωμένο σκύλο) και "Αιμάτινες σκιές από απόσταση".

Και πάλι η ίδια η Πλάτωνος υπογράφει εξολοκλήρου το υλικό σε μουσικό, στιχουργικό και ερμηνευτικό επίπεδο, αν και επί της ουσίας δεν έχουμε να κάνουμε με έμμετρους, δηλαδή μελοποιήσιμους, στίχους, αλλά με μικρά κείμενα ελεύθερης γραφής, τα οποία νοηματοδοτούνται εμφατικά από τους ηλεκτρονικούς χρωματισμούς της μουσικής. Στα φωνητικά συμπράττει ο ηχολήπτης Πάνος Δράκος (στο ένθετο αναφέρεται ως "ανώνυμος"), ενώ συμμετέχει και ο κιθαρίστας Κώστας Χατζόπουλος. Το εξώφυλλο σχεδιάστηκε και πάλι από τη δημιουργό.

Η τραγουδοποιός Λένα Πλάτωνος: Μάσκες ηλίου (1984)

Έχοντας ήδη στις αποσκευές της τις δυνατές μουσικές στιγμές που μας χάρισε με τη "Λιλιπούπολη" (1980) και το "Σαμποτάζ" (1981) η Λένα Πλάτωνος προχωρά δυναμικά στο χώρο του ελληνικού τραγουδιού με τον αριστουργηματικό της Καρυωτάκη (1982) και κλείνει τους λογαριασμούς της με τον μεγάλο της μέντορα ηχογραφώντας το θαυμάσιο άλμπουμ "Το '62 του Μάνου Χατζιδάκι" (1983), για να ξανοιχτεί πλέον ανεξάρτητη σε καινούργια πεδία με μια μουσική γλώσσα ανοιχτή σε επίμονους πειραματισμούς με τον ηλεκτρονικό ήχο, αλλά και τη στιχουργική της.

Έτσι έρχεται το 1984 το άλμπουμ "Μάσκες ηλίου" που αποτελεί την απαρχή μιας νέας δημιουργικής φάσης για τη συνθέτρια ως ολοκληρωμένη πλέον τραγουδοποιό με πλήρη την ευθύνη όχι μόνο στο μουσικό μέρος των τραγουδιών της, αλλά και στο στιχουργικό, ακόμα και στο ερμηνευτικό. Στίχοι επίμονα ερωτικοί και συγκεχυμένοι που καταγράφουν αισθήματα και αισθήσεις μέσα σε ένα ζοφερό τοπίο σημαδεμένο από τη μοναξιά της ανθρώπινης επικοινωνίας, τη χαμένη αθωότητα και την καταναλωτική μανία. Οι επιρροές από τη διάσημη ομόλογό της Laurie Anderson και την πρωτοποριακή της γραμμή είναι εμφανείς, χωρίς να υπερκαλύπτουν την αυθεντικότητα του δικού της ταλέντου. Τραγούδια ατμοσφαιρικά, ενίοτε σε μορφή αποσύνθεσης της φόρμας με σπαράγματα μελωδιών να διαπλέκονται με απλές πρόζες σε μια πανδαισία ηχοχρωμάτων από τη δεξιοτεχνική χρήση των πλήκτρων.

Βασική ερμηνεύτρια του υλικού είναι η ίδια, ενώ συμμετέχουν στα φωνητικά ο Θάνος Σταθόπουλος, ο Κλέων Αντωνίου και ο ηθοποιός Νίκος Αϊβαλής. Ο Γιάννης Παλαμίδας  αποδίδει κάποια ειδικά εφέ με φωνητικούς αυτοσχεδιασμούς. Το εξώφυλλο του δίσκου επίσης σχεδίασε η ίδια η συνθέτρια.

Η τραγουδοποιός Λένα Πλάτωνος: Σαμποτάζ (1981)

Ας ρίξουμε και πάλι μια ματιά στη δεκαετία του '80, η οποία έχει καταγραφεί στην ιστορία του ελληνικού τραγουδιού ως περίοδος ύφεσης και παρακμής μετά τη μεγάλη ακμή που σημειώθηκε τις δυο προηγούμενες δεκαετίες. Η αλήθεια πάντως είναι ότι οι χαρακτηρισμοί αυτοί σηκώνουν αρκετή συζήτηση, γιατί τα πραγματικά δεδομένα δεν είναι και τόσο αδιάσειστα ώστε να τους δικαιολογούν χωρίς επιφυλάξεις. Σκέφτομαι, για παράδειγμα, ότι αυτή είναι η δεκαετία που ανέδειξε έναν Νίκο Ξυδάκη, έναν Σταμάτη Κραουνάκη, μια Ελένη Καραΐνδρου, τους αδελφούς Κατσιμίχα, τον Νίκο Πορτοκάλογλου, τον Λαυρέντη Μαχαιρίτσα, τον Βαγγέλη Γερμανό, τον Γιώργο Σταυριανό, τον Νίκο Παπάζογλου, τον Νίκο Κυπουργό, τις Δυνάμεις του Αιγαίου, αλλά και το εντελώς ανανεωμένο πρόσωπο του Δήμου Μούτση και του Νότη Μαυρουδή μαζί με τη λυρική έξαρση του Μίκη Θεοδωράκη και μια νέα γενιά σημαντικών στιχουργών, όπως ο Μανώλης Ρασούλης, η Λίνα Νικολακοπούλου, ο Άλκης Αλκαίος, ο Κώστας Τριπολίτης! 

Και βέβαια η ίδια δεκαετία μας χάρισε άλλη μια προικισμένη τραγουδοποιό που θα αφήσει βαθύ το αποτύπωμά της στο ελληνικό τραγούδι, της οποίας η πιο αξιόλογη εργογραφία γεννήθηκε μέσα στη δεκαετία του '80. Φυσικά ο λόγος για τη Λένα Πλάτωνος, μια από τις λιγοστές γυναικείες παρουσίες στο δημιουργικό κομμάτι του ελληνικού τραγουδιού, βγαλμένη από τη χατζιδακική σχολή, αφού ήταν από τους βασικούς συντελεστές της ιστορικής "Λιλιπούπολης" (1980). 

Το 1981 λοιπόν η Λένα Πλάτωνος αποτολμά για πρώτη φορά να παρουσιαστεί ως αυτόνομη δημιουργός με τον κύκλο τραγουδιών "Σαμποτάζ", ο οποίος μάλιστα αποτελεί αναμφίβολα και τη σημαντικότερη δισκογραφική της κατάθεση μέχρι σήμερα. Πρόκειται ασφαλώς για μια ρηξικέλευθη πρόταση που εισάγει στο ελληνικό πεντάγραμμο ένα καινούργιο μουσικό ύφος που φλερτάρει έντονα με τον ηλεκτρονικό ήχο, βασίζεται πολύ στις ανάλαφρες μελωδικές πινελιές με μινιμαλιστική διάθεση και με έναν εντελώς πρωτότυπο στιχουργικό λόγο που υπογράφεται, όπως και στη "Λιλιπούπολη", από τη Μαριανίνα Κριεζή, λόγο ευρηματικό και ευφάνταστο, ενίοτε περιπαικτικό και σαρκαστικό που τη μια στιγμή μοιάζει να χλευάζει ή να κάνει απλώς πλάκα, ενώ την επόμενη σε συνεπαίρνει με μια αιφνίδια πλημμυρίδα τρυφερών κι ευαίσθητων εικόνων.

Τα τραγούδια ερμηνεύουν οι καινούργιοι τότε ερμηνευτές και συνοδοιπόροι της συνθέτριας, η υπέροχη Σαβίνα Γιαννάτου που συμμετείχε και στη "Λιλιπούπολη" και ο Γιάννης Παλαμίδας που είχε πρωτοεμφανιστεί την προηγούμενη χρονιά με το "Apocalypsis". Η ίδια η Λένα Πλάτωνος παίζει πιάνο και πλήκτρα, τα οποία κυριαρχούν στην ενορχήστρωση, μαζί με κιθάρες, μπάσο και τύμπανα. Το αποτέλεσμα ηχεί εντελώς πρωτότυπο και συναρπαστικό και θα αποτελέσει ένα ισχυρό πρόπλασμα, πάνω στο οποίο θα χτίσει η δημιουργός μια σειρά θαυμάσιων κύκλων τραγουδιών τα επόμενα χρόνια, έστω κι αν ποτέ δεν κατάφερε να ξεπεράσει αυτό το αρχικό της ξεπέταγμα.

Γιώργος-Μενέλαος Μαρίνος: Καραμελοχώρα (1977)

Έχουμε ξαναμιλήσει για τον ενδιαφέροντα τραγουδοποιό Γιώργο-Μενέλαο Μαρίνο με αφορμή την παρουσίαση των δίσκων του "Απολογισμός" (1977) και "Η μαμά Ελλάδα" (1979). Πρέπει να επισημάνουμε πάντως ότι ο Μαρίνος αποτελεί μια πολυσχιδή δημιουργική προσωπικότητα που ξεκίνησε από τις μπουάτ της Πλάκας, για να εξελιχθεί σε μια δυναμική παρουσία με πολύ αξιόλογο και ογκώδες συγγραφικό έργο που περιλαμβάνει συνολικά 36 βιβλία, κυρίως παιδικού ενδιαφέροντος λόγω και της ιδιότητάς του ως παιδαγωγού. Έζησε για αρκετές δεκαετίες μόνιμα εγκατεστημένος στη Δανία, αλλά τα τελευταία χρόνια διαμένει στην Αίγινα και συνεχίζει το συγγραφικό του έργο.

Ακριβώς λοιπόν λόγω της ιδιότητας του παιδαγωγού ο Γιώργος-Μενέλαος Μαρίνος στα χρόνια της μουσικής του ενασχόλησης είχε καταπιαστεί και με το παιδικό τραγούδι ηχογραφώντας δύο παιδικούς κύκλους τραγουδιών, πρώτα το "Γεια χαρά" (1976) που εκδόθηκε από τη CBS κι αμέσως μετά την "Καραμελοχώρα" από την Columbia.

Ο δίσκος "Καραμελοχώρα" ενορχηστρωμένος από τον Νέστορα Δάνα περιλαμβάνει δεκαοκτώ παιδικά τραγούδια σε μουσική, στίχους και ερμηνεία του ίδιου του δημιουργού τους, όπως άλλωστε συμβαίνει και σε όλες τις δουλειές του. Τον συνοδεύει παιδική χορωδία. Απλές έως απλοϊκές μελωδίες μουσικά επενδυμένες με τα γνωστά ηχητικά κλισέ της εποχής, δε θα έλεγα ότι έχουν κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Οι στίχοι όμως των τραγουδιών είναι πολύ ενδιαφέροντες, καθώς εδώ ο δημιουργός δεν δείχνει διατεθειμένος να στρογγυλέψει τον συνήθη αιχμηρό του λόγο με καμουφλαρισμένες αφελείς κοινοτοπίες, αλλά συχνά, έστω και με μια προσποιητή αφέλεια, εκφέρει σκληρές αλήθειες κριτικάροντας τις παθογένειες του καιρού του περνώντας παράλληλα μηνύματα ανθρωπισμού και κοινωνικής ευαισθησίας.

Λιζέττα Νικολάου: Μικρό πορτρέτο (1974-1982)

Έφυγε απροσδόκητα από τη ζωή πριν από δύο ημέρες η Λιζέττα Νικολάου (1951-2023), κατά κόσμον Ελισάβετ Κατηκαρίδου, γεννημένη στην Καλαμαριά Θεσσαλονίκης, η οποία υπήρξε μια από τις ωραιότερες φωνές που ανέδειξε η γόνιμη δεκαετία του '70 και για πολλά χρόνια μούσα του Γιάννη Μαρκόπουλου, του συνθέτη άλλωστε που έχει τροφοδοτήσει και το σημαντικότερο κομμάτι της δισκογραφικής της παρακαταθήκης.

Πρωτοεμφανίστηκε γύρω στο 1970 στα μεγάλα νυχτερινά μαγαζιά της εποχής δίπλα σε καταξιωμένους ερμηνευτές και κυρίως δίπλα στον Στράτο Διονυσίου. Το 1973 την επέλεξε ο Βασίλης Τσιτσάνης για τις δεύτερες φωνές στο δίσκο του "Τα ωραία του Τσιτσάνη", αλλά και στο "Σκοπευτήριο" δυο χρόνια αργότερα. Η μεγάλη της στιγμή ήρθε το 1974 με τη συμμετοχή της στο "Θεσσαλικό Κύκλο" του Γιάννη Μαρκόπουλου, όπου θα ερμηνεύσει για πρώτη φορά και σόλο τραγούδια εντασσόμενη έτσι στο μόνιμο μουσικό σχήμα του μεγάλου συνθέτη για τα επόμενα χρόνια. Έλαβε μέρος επίσης στα έργα του Μαρκόπουλου "Αφιέρωμα" (1975), "Ανεξάρτητα" (1975) και "Οροπέδιο" (1976), ενώ τραγούδια του συνθέτη συμπεριέλαβε και στους δυο πρώτους προσωπικούς της δίσκους.

Από το 1977 άρχισε να ηχογραφεί προσωπικούς δίσκους με τραγούδια διαφόρων συνθετών (Βασίλη Τσιτσάνη, Γιάννη Μαρκόπουλου, Δήμου Μούτση, Γιάννη Σπανού, Χρήστου Νικολόπουλου, Αντώνη Βαρδή κ.ά.). Ξεχωρίζουν οι δύο πρώτοι της δίσκοι ("Το χαμόγελο της Λιζέττας", "Σ' αγάπησα. μ' αγάπησες"), ενώ το 1982 παρουσίασε τον τρίτο προσωπικό της δίσκο ("Βενετιά και Φανάρι") με διασκευές ξένων φολκ τραγουδιών σε στίχους Δημήτρη Ιατρόπουλου. Στη συνέχεια στράφηκε στο ποντιακό τραγούδι, ενώ ηχογράφησε και κάποιους ακόμη λαϊκούς δίσκους χωρίς ιδιαίτερη απήχηση ως το 1999 που κυκλοφόρησε η τελευταία προσωπική της δουλειά με τίτλο "Είμαι εδώ". 

Από την ενδιαφέρουσα αυτή δισκογραφική δραστηριότητα της Λιζέττας Νικολάου άντλησα το υλικό για ένα Μικρό Πορτρέτο της που καλύπτει το διάστημα 1974-1982, το οποίο στάθηκε και το πιο ουσιαστικό σε ολόκληρη την καριέρα της. Το χώρισα σε δυο μικρές ενότητες, μία αποκλειστικά με τραγούδια του Γιάννη Μαρκόπουλου κι άλλη μία με συνθέσεις άλλων δημιουργών: Βασίλης Τσιτσάνης, Δήμος Μούτσης, Γιάννης Σπανός, Αντώνης Βαρδής. Η ανθολογία περιλαμβάνει αρκετά γνωστά τραγούδια της δεκαετίας του '70 ("Το παζάρι", "Ο ποταμός ο Λούσιος", "Μέρα με την ημέρα", "Ώρα σας καλή", "Αυτός ο Μάρτης", "Τώρα γι' άλλα τραγουδάμε"), καθώς και μερικές υπέροχες λυρικές μελωδίες ("Στα χειμωνιάτικα νυχτέρια", "Μια κι είν' ο κόσμος", "Ήρθες νύχτα"), αλλά και τραγούδια σε δεύτερη εκτέλεση ("Άσπρα κόκκινα κίτρινα μπλε", "Ποιος πληρώνει το βαρκάρη", "Έλα πάμε στον οντά μου"). Αξιοσημείωτο είναι το τραγούδι "Ποιος πληρώνει το βαρκάρη" του Γιάννη Μαρκόπουλου βασισμένο φυσικά στη μελωδία του διάσημου οργανικού θέματος, το οποίο εδώ για πρώτη φορά ντύθηκε και με στίχους που έγραψε ο Γιάννης Καλαμίτσης.

Μουσική για τις τέσσερις εποχές: Άνοιξη

Ολοκληρώνουμε σήμερα αυτόν το μικρό δισκογραφικό κύκλο για τις τέσσερις εποχές του χρόνου ως πηγή έμπνευσης των μουσικών δημιουργών ανά τους αιώνες με τον αριθμητικά πρώτο δίσκο της πολύ ενδιαφέρουσας αυτής έκδοσης της ASV που είναι αφιερωμένος στην εποχή της Άνοιξης, όπου και πάλι - όπως μοιάζει και η φυσικότερη επιλογή - ως προμετωπίδα έχει επιλεγεί τον ομότιτλο Κοντσέρτο για Βιολί από τον κύκλο "Οι τέσσερις Εποχές" (Le quattro stagioni) του Antonio Vivaldi (1678-1741) που αναπτύσσεται σε τρία μέρη (Allegro-Largo-Allegro) κι ερμηνεύεται πάλι από την Αγγλική Ορχήστρα Δωματίου με σολίστ τον Jose Luis Garcia.

Ακολουθεί το πρώτο μέρος (Andante un poco maestoso-Allegro molto vivace) της Συμφωνίας της Άνοιξης, έργου 38 (1841) του Robert Schumann, και μια σειρά υπέροχων συμφωνικών κομματιών διαφόρων συνθετών της ρομαντικής κυρίως περιόδου, όπως το "Ακούγοντας τον πρώτο κούκο την άνοιξη" (1911) του Frederick Delius (1862-1934), το "Τραγούδι της άνοιξης" (1912) του Frank Bridge (1879-1941) μαζί με την ομώνυμη σύνθεση του Jean Sibelius (1865-1957) γραμμένη το 1894, καθώς και συνθέσεις των Paul Reade, 1943-1997 ("The Victorian Kitchen Garden Suite"), Eric Coates, 1886-1957 ("The Three Elizabeth's Suite"), Michael Head, 1900-1976 ("By the River in Spring"), Edvard Grieg, 1843-1907 ("Lyric Pieces") και Darius Milhaud, 1892-1974 ("Spring Concertino").

Στην εκτέλεση των έργων συμμετέχουν οι ορχήστρες: English Chamber Orchestra, Royal Philharmonic Orchestra (διευθύνουν οι Marek Janowski, Jose Serebrier, Yondani Butt), East of England Orchestra (διευθύνει ο Malcolm Nabarro) και The English Brass Ensemble.

Μουσική για τις τέσσερις εποχές: Χειμώνας

Ο τελευταίος δίσκος της σειράς "The 4 Seasons" της εταιρείας ASV είναι αφιερωμένος φυσικά στην εποχή του Χειμώνα με επιλεγμένα μουσικά θέματα από το θησαυροφυλάκιο της λόγιας μουσικής ανά τους αιώνες. Προμετωπίδα του δίσκου είναι η προφανής επιλογή του 4ου Κοντσέρτου για Βιολί με τίτλο "Χειμώνας" από τις περίφημες "Τέσσερις Εποχές" (Le quattro stagioni) του Antonio Vivaldi (1678-1741), έργο γραμμένο το 1725 και ανεπτυγμένο στην κλασική τριμερή μορφή (Allegro-Largo-Allegro), εδώ εκτελεσμένο από την έγκυρη Αγγλική Ορχήστρα Δωματίου με σολίστ τον Jose Luis Garcia.

Ο δίσκος χωρίζεται σε δύο άτυπες υποενότητες, μία που αναφέρεται γενικά στην εποχή του χειμώνα κι άλλη μία που επικεντρώνει το ενδιαφέρον της στην κορυφαία χειμωνιάτικη γιορτή των Χριστουγέννων. Από την πρώτη υποενότητα ξεχωρίζει η όμορφη συμφωνική σουίτα "Winter Bonfire" (Χειμωνιάτικη φωτιά) για παιδική χορωδία και ορχήστρα γραμμένη το 1949 από τον Sergei Prokofiev (1891-1953), καθώς και δύο πιανιστικές συνθέσεις του Claude Debussy (1862-1918), το Πρελούδιο "Πατημασιές στο χιόνι" (1910) και το κομμάτι "Οι χιονονιφάδες χορεύουν" (1906/8) από το έργο "Παιδική Γωνιά" με σολίστ στο πιάνο τον Gordon Fergus Thompson.

Στην υποενότητα των Χριστουγέννων έχουμε συνθέσεις του Hector Berlioz (1803-1869), του John Ireland (1879-1962), του Benjamin Britten (1913-1976), του Nicolai Rimsky-Korsakov (1844-1908) κι ένα συμφωνικό ιντερμέδιο (Ποιμενική Συμφωνία) από το πρώτο μέρος του "Μεσσία" του Georg Friedrich Handel (1685-1759). Εντύπωση πάντως προκαλεί η απουσία κάποιου αποσπάσματος από το περίφημο Ορατόριο των Χριστουγέννων του J.S. Bach, αλλά και από το δημοφιλέστατο "χριστουγεννιάτικο" μπαλέτο "Καρυοθραύστης" του Piotr Ilitch Tchaikovsky.

Την ορχήστρα English Chamber Orchestra διευθύνει ο Philip Ledger, τη Scottish Chamber Orchestra ο Jose Serebrier και την Armenian Philharmonic Orchestra ο Loris Tjeknavorian.

Μουσική για τις τέσσερις εποχές: Φθινόπωρο

Ο τρίτος δίσκος της σειράς "The 4 Seasons" που εξέδωσε το 1993 η αγγλική εταιρεία ASV είναι αφιερωμένος στο Φθινόπωρο και περιλαμβάνει και πάλι μουσικό υλικό ανθολογημένο από ένα μουσικό φάσμα τριών αιώνων, από την εποχή του Μπαρόκ μέχρι τον 20ο αιώνα.

Το πρώτο έργο της ανθολογίας είναι το 3ο κοντσέρτο για βιολί από τις περίφημες "Τέσσερις εποχές" (Le quattro stagioni) του κορυφαίου Ιταλού συνθέτη Antonio Vivaldi (1678-1741) σε τρία μέρη (Allegro-Adagio molto-Allegro) με σολίστ τον Jose Luis Garcia. 

Ο δίσκος ανθολογεί επίσης ανάλογης θεματικής έργα των Γάλλων συνθετών Claude Debussy (1862-1918) και Cecil Chaminade (1857-1944), του Ρώσου Sergei Prokofiev (1891-1953), του Γερμανού (και Άγγλου) Georg Friedrich Handel (1685-1759) και των Άγγλων Frederick Delius (1862-1934), Ralph Vaughan Williams (1872-1958), Frank Bridge (1879-1941), Michael Tippett (1905-1998) και Paul Reade (1943-1997). Ξεχωρίζουν οι συνθέσεις "Φθινοπωρινό σκίτσο" (1910) του Προκόφιεφ, Κουαρτέτο Εγχόρδων "Τα τελευταία χελιδόνια" (1916) του Ντίλιους, Πρελούδιο για Πιάνο "Νεκρά φύλλα" (1913) του Ντεμπισί, το αργό 2ο μέρος (Lento) της Συμφωνίας του Λονδίνου (1913) του Ραλφ Βον Ουίλλιαμς και το 4ο μέρος (Η χαρά) της σουίτας "Μουσική για τα Βασιλικά Πυροτεχνήματα" (1749) του Χέντελ.

Τη Bασιλική Φιλαρμονική Ορχήστρα και την Ορχήστρα Δωματίου της Σκοτίας διευθύνουν ο Jose Serebrier και ο Alexander Gibson, την Ορχήστρα Φιλαρμόνια ο Francesco D' Avalos και ο Arwel Hughes και την Ορχήστρα της Ακαδημίας του Αγίου Μαρτίνου των Αγρών ο Neville Marriner.

Μουσική για τις τέσσερις εποχές: Καλοκαίρι

Πριν από λίγες ημέρες, με αφορμή την παρουσίαση του δίσκου "Εποχές" του Μάνου Αναγνώστου, βρήκα την ευκαιρία να θυμίσω ότι οι εποχές του χρόνου έχουν αποτελέσει ένα ιδιαίτερα δημοφιλές θεματικό μοτίβο των μουσικών διαχρονικά, από την προκλασική ακόμη εποχή ίσαμε τους σύγχρονους δημιουργούς. Επεκτείνοντας λοιπόν την ιδέα αυτή θα ήθελα να σας παρουσιάσω μια σειρά ψηφιακών δίσκων που ανθολογούν μουσικά θέματα σχετικά τις εποχές του χρόνου από το χώρο της λόγιας μουσικής δημιουργίας σε ένα χρονικό εύρος πολλών αιώνων.

Πρόκειται για μια έκδοση της αγγλικής δισκογραφικής εταιρείας ASV που κυκλοφόρησε το 1993 σε τέσσερις δίσκους, ένα για κάθε εποχή. Κι αν η συνήθης κατάταξη των εποχών προτάσσει την άνοιξη, όπως το έπραξε κι ο Antonio Vivaldi στις δικές του δημοφιλέστατες Τέσσερις Εποχές, ωστόσο εγώ λέω να ξεκινήσω με το καλοκαίρι, μιας και βρισκόμαστε στην καρδιά της πιο καυτής εποχής του έτους, για να καταλήξουμε στην άνοιξη.

Ο δίσκος λοιπόν "Summer" περιλαμβάνει 21 κομμάτια που εκτείνονται χρονικά από τον 14ο αιώνα μέχρι τα τέλη του 20ου. Στην εισαγωγή ακούμε ένα χαριτωμένο φωνητικό θέμα ανώνυμου Άγγλου δημιουργού με τίτλο (σε παλιά αγγλικά) "Summer Is Icumen In", γραμμένο γύρω στο 1310. Ακολουθεί το 2ο από τα τέσσερα κοντσέρτα για βιολί του Antonio Vivaldi (1678-1741) με τίτλο "L' estate" (Καλοκαίρι) από τον κύκλο "Le quattro stagioni" (Οι 4 Εποχές) δομημένο σε τρία μέρη (Allegro non molto-Adagio-Presto) με σολίστ στο Βιολί τον Jose Luis Garcia.

Ο δίσκος περιλαμβάνει επίσης συνθέσεις του Ρώσου Sergei Prokofiev, 1891-1953 (Summer Day, έργο του 1941 σε επτά μέρη), του Αμερικανού George Gershwin, 1898-1937 (το περίφημο "Summertime" από την όπερα Porgy & Bess, έργο του 1935, εδώ σε διασκευή για Βιολί και Πιάνο), του Ισπανού Joaquin Rodrigo, 1901-1999 (Summer Concerto, έργο του 1943 σε τρία μέρη) και των Άγγλων συνθετών Frederick Delius (1862-1934), Eric Coates (1886-1957), Richard Rodney Bennett (1936-2012) και Paul Reade (1943-1997). Τη Σκοτική Ορχήστρα Δωματίου και τη Βασιλική Φιλαρμονική Ορχήστρα διευθύνει ο Jose Serebrier.

Ελληνική Μουσική Παράδοση της Κάτω Ιταλίας (1983)

Η παρουσία του ελληνικού στοιχείου σε δεκάδες κοινότητες της Κάτω Ιταλίας στις περιοχές του Σαλέντο, της Καλαβρίας και της Σικελίας χρονολογείται εδώ και πολλούς αιώνες και πιθανότατα ανάγεται στην εποχή του μεγάλου αποικισμού κατά τον 8ο αιώνα π.Χ., όταν οι πιο ισχυρές μητροπολιτικές πόλεις της Ελλάδας απλώθηκαν σε όλες τις εύφορες ακτές της Μεσογείου και του Ευξείνου Πόντου δημιουργώντας ακμαίες αποικίες, πολλές από τις οποίες εξελίχθηκαν σε σπουδαία οικονομικά και πνευματικά κέντρα.

Η εξαιρετικά ενδιαφέρουσα μουσική παράδοση των ελληνόφωνων αυτών περιοχών της Ιταλίας για πρώτη φορά μελετήθηκε και καταγράφηκε επιστημονικά στις αρχές της δεκαετίας του '80 από τους διαπρεπείς μουσικολόγους Λάμπρο Λιάβα και Νίκο Διονυσόπουλο για λογαριασμό του Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύματος με αλλεπάλληλες αποστολές κατά τη διετία 1980-1981. Μέρος αυτής της πολύτιμης καταγραφής αποτυπώθηκε σε ένα διπλό αναλογικό λεύκωμα που κυκλοφόρησε το 1983 και επανεκδόθηκε σε μονό ψηφιακό δίσκο το 1996 με γενικό τίτλο Ελληνική Μουσική Παράδοση της Κάτω Ιταλίας. Περιλαμβάνει 31 συνολικά μικρά ηχογραφήματα ποικίλου περιεχομένου που αποδίδουν όλες τις μουσικές εκφάνσεις της ντόπια παράδοσης, ερωτικά τραγούδια, νανουρίσματα, μοιρολόγια, ταραντέλες, θρήνους, παραλογές, αλλά και εκκλησιαστικούς ύμνους και τροπάρια.

Η έκδοση μοιράζεται σε τρεις επιμέρους ενότητες, από τις οποίες η ενότητα της περιοχής Σαλέντο (στη χερσόνησο Οτράντο) αποτελείται από τραγούδια καθαρά ελληνόφωνα, ενώ οι άλλες δύο ενότητες (Καλαβρία, Σικελία) έχουν μοιρασμένο υλικό με τραγούδια ελληνόφωνα και αλβανόφωνα. Μια υπέροχη δουλειά αρχείου που αξίζει να προσέξουμε, για να ανακαλύψουμε μιαν άλλη Ελλάδα που επιμένει να κρατά ζωντανή της ελληνικότητά της μέσα από την μακραίωση πορεία της σε συνθήκες μειονοτικής παρουσίας.

Νίκος Τσιριγώτης: Αφιέρωμα στα 100 χρόνια του Αργύρη Εφταλιώτη

Αιολίς γη, νησί μαγικό πλάι στις Μικρασιατικές ακτές με τη λύρα του Ορφέα να αντηχεί ακόμη στ' ακρογιάλια του και τους ποιητές του, από τον Τέρπανδρο, τη Σαπφώ, τον Αλκαίο και τον Αρίωνα ίσαμε με τον Εφταλιώτη, τον Μυριβήλη και τον Ελύτη, να υμνούν τα αιώνια συναισθήματα του έρωτα και της ζωής μαζί με τους μουσικούς της, όπως ο Γεώργιος ο Λέσβιος τον 19ο αιώνα και ο Βαγγέλης Πιτσιλαδής πιο πρόσφατα, και παραδίπλα τον ταπεινό χειροτέχνη ζωγράφο Θεόφιλο, η Λέσβος αρμενίζει περήφανη μέσα στους αιώνες και συνεχίζει να υπηρετεί τον πολιτισμό με νέους θεράποντες της τέχνης.

Ένας σημαντικός σύγχρονος Λέσβιος δημιουργός, για τον οποίο έχουμε ξαναμιλήσει εδώ στο Δισκοβόλο κι έχουμε παρουσιάσει δείγματα της θαυμάσιας δουλειάς του, είναι ο συνθέτης και μαέστρος Νίκος Τσιριγώτης που, παρόλο ότι δεν νοιάστηκε ποτέ να χτίσει μια τυπική καριέρα ακολουθώντας τους δρόμους της εμπορικής δισκογραφίας, έχει ήδη στο ενεργητικό του ένα ογκώδες μουσικό έργο, το οποίο συχνά παρουσιάζει στους συντοπίτες του με ποικίλες αφορμές και αφιερώματα που οργανώνονται από πολιτιστικούς φορείς του τόπου του.

Το 2023 λοιπόν, η χρονιά που διανύουμε, είναι και η επέτειος των 100 χρόνων από το θάνατο του σπουδαίου Λέσβιου ποιητή Αργύρη Εφταλιώτη (1849-1923), του πρωτοπόρου δημοτικιστή ποιητή της γενιάς του 1880 με το πλούσιο μεταφραστικό και ποιητικό έργο, το οποίο δυστυχώς δεν έχει ακόμη εκτιμηθεί στο πραγματικό του μέγεθος. Ο Νίκος Τσιριγώτης πάντως φρόντισε να ετοιμάσει έναν όμορφο κύκλο μελοποιημένων ποιημάτων του Εφταλιώτη λίγο πριν φύγει το 2022 ως προανάκρουσμα της φετινής επετείου για τον ποιητή. Το υλικό αυτής της δουλειάς λοιπόν παρουσίασε ζωντανά  το Σάββατο, 1 Ιουλίου 2023, στον πολυχώρο Δεσμός εκεί στο λιμάνι του Μολύβου, διευθύνοντας ο ίδιος τα τραγούδια του που ερμήνευσαν τοπικοί ερμηνευτές μπροστά σε μεγάλο πλήθος κόσμου που χειροκρότησε θερμά τους καλλιτέχνες.

Από τη μαγική αυτή βραδιά έχω στα χέρια μου μια υπέροχη βιντεοσκοπημένη στιγμή με το τραγούδι "Μάνα και γιος" (Παραλογή) σε ποίηση Αργύρη Εφταλιώτη από τα πολυάριθμα ποιήματα της ξενιτιάς που μας άφησε. Το συγκεκριμένο ποίημα γράφτηκε το 1889. Το ερμήνευσε πολύ αισθαντικά η Χρύσα Βέκιου, ενώ ο Θεόφιλος Προκοπίου διάβασε στίχους του ποιήματος. Μια πολύ όμορφη μουσική στιγμή από ένα σεμνό υπηρέτη της μουσικής τέχνης που συνεχίζει ακούραστος να παράγει πολιτισμό...

Μάνος Αναγνώστου: Εποχές (1999)

Δυο χρόνια μετά το υπέροχο "Υδάτινοι δρόμοι" (1997) ο συνθέτης και κιθαριστής Μάνος Αναγνώστου παρουσιάζει μια δεύτερη σύνθεση με ανάλογο μουσικό περιεχόμενο που κυκλοφόρησε σε αναξάρτητη και πάλι παραγωγή το 1999 με τίτλο "Εποχές" και ηχολήπτη τον συνθέτη Βαγγέλη Κατσούλη. 

Ο τίτλος βέβαια παραπέμπει σε ένα δημοφιλές θεματικό μοτίβο που ανάγεται στο μακρύ παρελθόν της λόγιας μουσικής (Vivaldi, Haydn, Verdi, Tchaikovsky, Glazunov, Prokofiev, Milhaud), αλλά και στην ελληνική δισκογραφία. Θυμίζω ότι το 1972 ο Βασίλης Κουμπής μας έδωσε τον κύκλο τραγουδιών "12 Μήνες", ενώ ανάλογη ήταν και η πηγή έμπνευσης αρκετών νεότερων δημιουργών, όπως ο Δημήτρης Παπαδημητρίου με τον κύκλο "Τραγούδια για τους μήνες" (1996), ο Παντελής Θαλασσινός με το "Καλαντάρι" (2006) και ο Ορφέας Περίδης με το "Ονειροπόλων μόχθοι" (2011), ενώ το 1993 ο Γιώργος Καζαντζής είχε παρουσιάσει τις δικές του οργανικές "Εποχές".

Ο δίσκος του Μάνου Αναγνώστου περιλαμβάνει δώδεκα οργανικά θέματα μοιρασμένα σε τέσσερις ενότητες με τρία μέρη η καθεμιά, έτσι που να αντιστοιχούν σ' αυτό που επισημαίνει ο τίτλος, δηλαδή στις τέσσερις εποχές του έτους με τους αντίστοιχους μήνες κάθε εποχής, η οποία μάλιστα φέρει την ιδιαίτερη επισήμανσή της: Το Φθινόπωρο των Ελλήνων, Έλληνας Χειμώνας, Άνοιξη στην Ελλάδα, Ελληνικό Καλοκαίρι. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο προσδιορισμός κάθε εποχής αποτελεί μια παραλλαγή της έννοιας της Ελλάδας υποδηλώνοντας εμφανώς την καταγωγή των μελωδικών αφορμών που τροφοδότησαν την έμπνευση τον συνθέτη. Λυρικές μελωδίες και ρυθμικά θέματα διαμορφώνουν ένα υπέροχο ηχοχρωματικό τοπίο που αποδίδεται από οργανικό κουιντέτο. Παίζουν: Μάνος Αναγνώστου (κιθάρα), Βαγγέλης Χριστόπουλος (όμποε), Παναγιώτης Δράκος (φλάουτο), Αλέξανδρος Χαλάψης (βιολί ή βιόλα), Marina Kislitsina (βιολοντσέλο).

Μάνος Αναγνώστου: Υδάτινοι δρόμοι (1997)

Ο Μάνος Αναγνώστου, γεννημένος στην Αθήνα το 1950, αποτελεί μια εκλεκτή περίπτωση προικισμένου μουσικού με διακριτική παρουσία στα μουσικά μας πράγματα. Με αξιόλογες μουσικές σπουδές πάνω στην κλασική κιθάρα πλάι στους κορυφαίους δασκάλους Βαγγέλη Ασημακόπουλο και Λίζα Ζώη αφιέρωσε μεγάλο κομμάτι της δραστηριότητάς του συμμετέχοντας σε πολλά διεθνή φεστιβάλ και ηχογραφήσεις, ενώ από τα μέσα της δεκαετίας του '80 στράφηκε και προς τη σύνθεση με έργα για μικρά οργανικά σύνολα και χορωδιακά σχήματα, όπως οι ανέκδοτες σκηνικές συνθέσεις "Πάτμος, το νησί της Αποκάλυψης" και "Λέσβος, από τη Σαπφώ στον Ελύτη".

Η συνεισφορά του στην ελληνική δισκογραφία περιορίζεται σε μόλις δύο οργανικούς δίσκους ("Υδάτινοι δρόμοι", "Εποχές"), οι οποίοι ωστόσο είναι εξαιρετικής ποιότητας και αξίζει να τους ανακαλύψουμε, έστω κι ετεροχρονισμένα κατά μία 25ετία περίπου!

Πρώτος κατά χρονική σειρά εκδόθηκε σε ανεξάρτητη παραγωγή ο δίσκος "Υδάτινοι δρόμοι" το 1997. Χωρίς περιστροφές θα πω: Εξαιρετικός δίσκος! Από τους καλύτερους οργανικούς δίσκους στο σύνολο της ελληνικής δισκογραφίας. Υπέροχες μελωδικές πινελιές που χρωματίζουν τοπία και συναισθήματα ακολουθώντας τους δρόμους του νερού από τις πηγές και τη μακριά διαδρομή του μέσα από τη χλωρίδα και πανίδα του φυσικού τοπίου που διαπλέκεται συναρπαστικά με τους ατέλειωτους μύθους και δοξασίες ως το τέρμα της διαδρομής στη συνάντηση με τη θάλασσα και την απεραντοσύνη του ωκεανού. Οι δρόμοι του νερού συνοδεύονται από το γλυκόλαλο τραγούδι των αηδονιών, από τα λουλούδια στις απρόκρημνες όχθες του ποταμού, από ξεχασμένα εκκλησάκια μέσα στα δάση, από νεράιδες, ξωτικά και μαγγανείες κι από πολυτραγουδισμένες ιστορίες χαμένες στα βάθη του χρόνου σαν τη στοιχειωμένη γυναίκα του Πρωτομάστορα.

Το έργο αναπτύσσεται σε δώδεκα οργανικά θέματα εξαίσιου λυρισμού που αποδίδονται από οργανικό κουαρτέτο αποτελούμενο από κλασική κιθάρα (Μάνος Αναγνώστου), όμποε (Βαγγέλης Χριστόπουλος), φλάουτο (Daniel Stankovic) και βιολοντσέλο (Claire Demeulenaire).