Μάνος Χατζιδάκις, Σπύρος Σακκάς: 2 Ναυτικά Τραγούδια, Κύκλος CNS, Καταραμένο Φίδι (1975/1978)

Η μακροχρόνια, σχεδόν ισόβια, συνεργασία του Μάνου Χατζιδάκι με τον βαρύτονο Σπύρο Σακκά απέδωσε εξαιρετικούς καρπούς, πολλοί από τους οποίους καταγράφονται σε επίσημες δισκογραφικές εκδόσεις με πρώτη τη συμμετοχή του στην ιστορική τελική εκτέλεση των "Ορνίθων" (1964). 

Η σημαντικότερη πάντως στιγμή αυτής της σπουδαίας συμπόρευσης είναι αυτή που σας παρουσιάζω σήμερα, η οποία περιλαμβάνει τρία σπουδαία πρώιμα έργα του συνθέτη από το χώρο της λόγιας μουσικής: Πρώτα τα "Δύο Ναυτικά Τραγούδια", έργο 2 (1947) για φωνή και πιάνο σε ποίηση Μίλτου Σαχτούρη στην πρώτη τους δισκογραφική εμφάνιση. Ακολουθεί ο πολυσήμαντος "Κύκλος του C.N.S.", έργο 8 (1952-54), επίσης για φωνή και πιάνο σε ποίηση του συνθέτη. Και τέλος "Το Καταραμένο Φίδι", έργο 6 (1949-50), μουσική μπαλέτου στην πλήρη της μορφή μοιρασμένη σε δύο πράξεις που ανέβηκε από το Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου το 1951 και περιλαμβάνει ευφάνταστα πιανιστικά θέματα διονυσιακής εξωστρέφειας μαζί με δύο τραγούδια ("Τελάλημα", "Άρια για το φιδάκι") σε στίχους του καραγκιοζοπαίχτη Ευγένιου Σπαθάρη και του σκηνοθέτη Αλέξη Σολομού. Τον Σπύρο Σακκά συνοδεύει στο πιάνο ο Μάνος Χατζιδάκις. 

Το υλικό ηχογραφήθηκε σε διαφορετικούς χρόνους και πρωτοκυκλοφόρησε χωριστά. Το 1972 ηχογραφήθηκαν, αλλά κυκλοφόρησαν το 1975 τα έργα "Δύο Ναυτικά Τραγούδια" και "Κύκλος του CNS" (μαζί με τον "Καπετάν Μιχάλη" ερμηνευμένο από τη Φλέρυ Νταντωνάκη), ενώ το 1978 (1982) κυκλοφόρησε το "Καταραμένο φίδι" μαζί με τις 'Έξι λαϊκές ζωγραφιές" (νέα εκτέλεση με τον Μάνο Χατζιδάκι). Συνδυασμένα και τα τρία εκδόθηκαν ψηφιακά το 1999 (περιλαμβάνοντας και τη "Ρυθμολογία") κι επανεκδόθηκαν σε νέα ψηφιακή επεξεργασία το 2009.

Μάνος Χατζιδάκις, Φλέρυ Νταντωνάκη: Ο Κύκλος του CNS, Καπετάν Μιχάλης (1971/1975)

Έχουμε σήμερα μια ξεχωριστή δισκογραφική έκδοση που ανήκει στις κορυφαίες στιγμές του Μάνου Χατζιδάκι, έστω κι αν περιλαμβάνει δεύτερες εκτελέσεις! Προέρχεται από την ιστορική συνάντηση του συνθέτη με τη Φλέρυ Νταντωνάκη στη Νέα Υόρκη, λίγο πριν και αμέσως μετά τον οριστικό επαναπατρισμό και των δύο. 

Έτος 1971. Με τη φωνή της νέας Μούσας του (μετά τη Νάνα Μούσχουρη) στο σπίτι του συνθέτη ηχογραφούνται διάφορα έργα, όπως τα "Λειτουργικά", αλλά και ο "Επιτάφιος" του Μϊκη Θεοδωράκη (παραμένει ανέκδοτος). Τότε λοιπόν ηχογραφείται και ο θρυλικός "Κύκλος του CNS" (έργο 8) που είχε κυκλοφορήσει σε πρώτη εκτέλεση το 1959 (Fidelity) με τη φωνή του Γιώργου Μούτσιου. 

Την επόμενη χρονιά, αμέσως μετά την επιστροφή στα πάτρια (Οκτώβριος 1972 - Απρίλιος 1973), ηχογραφείται, παράλληλα με τον "Μεγάλο Ερωτικό", και ο κύκλος τραγουδιών "Καπετάν Μιχάλης", έργο 24, σε δεύτερη επίσης εκτέλεση, μετά την επίσημη πρώτη του Γιώργου Ρωμανού (1966). Παραλείπονται εδώ τα οργανικά μέρη της πρώτης έκδοσης και το έργο απογυμνωμένο από ορχηστρικά ψιμύθια παρουσιάζεται στη λιτή μορφή της φωνής και πιάνου δίνοντας έτσι την ευκαιρία στη μυθική ερμηνεύτρια να μας προσφέρει το απροσμέτρητο βάθος της εκφραστικής της δύναμης. 

Οι πρώτες εκδόσεις των εκτελέσεων αυτών αρχικά κυκλοφόρησαν ανεξάρτητα. Πρώτα εκδόθηκε το 1971 ο Κύκλος του CNS μαζί με τη Ρυθμολογία. Το 1975 κυκλοφόρησε ο Καπετάν Μιχάλης στο ίδιο άλμπουμ με τα Δυο Ναυτικά Τραγούδια και τον Κύκλο του CNS με τη φωνή του Σπύρου Σακκά. Τα έργα ενσωματώθηκαν σε ενιαίο σύνολο με την πρώτη ψηφιακή τους έκδοση το 1996, η οποία επανακυκλοφόρησε το 2009 με νέα ψηφιακή επεξεργασία. 

Στην ενιαία ψηφιακή έκδοση των έργων προστέθηκε και ο κύκλος τραγουδιών "Οι Γειτονιές του Φεγγαριού" που περιλαμβάνει μια μικρή ανθολογία γνωστών τραγουδιών του συνθέτη σε δεύτερη εκτέλεση για ορχήστρα και τη φωνή της Φλέρυς Νταντωνάκη με ενορχήστρωση του συνθέτη και κιθαριστή Βασίλη Τενίδη. Ο κύκλος αυτός αρχικά κυκλοφόρησε σε δίσκο το 1977 μαζί με το έργο "Χωρίον ο Πόθος", το οποίο ωστόσο στις νεότερες ψηφιακές επανεκδόσεις ενσωματώθηκε στο κύκλο "Ο Μεγάλος Ερωτικός".

Μάνος Χατζιδάκις, Γιώργος Μούτσιος: 6 Λαϊκές ζωγραφιές, Το καταραμένο φίδι (1964/1978)

Δύο σημαντικά πιανιστικά έργα του Μάνου Χατζιδάκι σε δεύτερη εκτέλεση από την πρώιμη δημιουργική του περίοδο περιλαμβάνονται σ' αυτόν τον ψηφιακό δίσκο της Lyra που κυκλοφόρησε το 2009, αν και το καθένα από αυτά είχε κυκλοφορήσει σε διαφορετικό χρόνο κατά το παρελθόν.

Oι "Έξι Λαϊκές Ζωγραφιές", έργο 5, βασισμένο σε μελωδίες ρεμπέτικων τραγουδιών των Βασίλη Τσιτσάνη, Γιώργου Μητσάκη, Απόστολου Χατζηχρήστου και Απόστολου Καλδάρα, γράφτηκε το 1949-50 για σόλο πιάνο ως σουίτα μπαλέτου για το Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου. Η πρώτη τους ηχογράφηση έγινε το 1954 με τον Μάνο Χατζιδάκι στο πιάνο, ενώ εκδόθηκε την ίδια χρονιά σε δίσκο της Philips μαζί με το έργο "Για μια μικρή λευκή αχιβάδα" (έργο 1) στην πρώτη του εκτέλεση με τον Γιάννη Παπαδόπουλο. Το έργο γνώρισε πολλές επανεκτελέσεις και ηχογραφήσεις, όπως η παρούσα με τον συνθέτη στο πιάνο που κυκλοφόρησε σε δίσκο για πρώτη φορά το 1978. Από τις μεταγενέστερες ξεχωρίζουν αυτές της Δανάης Καρά και της Ντόρας Μπακοπούλου.

Η μουσική μπαλέτου "Το Καταραμένο Φίδι", έργο 6, γράφτηκε επίσης την ίδια εποχή για λογαριασμό και πάλι του Ελληνικού Χοροδράματος της Ραλλούς Μάνου. Το έργο μοιράζεται σε δύο πράξεις και περιλαμβάνει σειρά χορευτικών κινήσεων για πιάνο διανθισμένων με δύο τραγούδια, ένα σε στίχους του Ευγένιου Σπαθάρη κι ένα σε στίχους Αλέξη Σολομού. Πρώτος ερμηνευτής των τραγουδιών ήταν ο Γιώργος Μούτσιος στην αρχική σουίτα που ηχογραφήθηκε το 1958 για τη Fidelity. Η ολοκληρωμένη ηχογράφηση του έργου που έχουμε εδώ, με τον Γιώργο Μούτσιο και πάλι, κυκλοφόρησε σε δίσκο 33 στροφών το 1964 από τη Lyra και επανεκδόθηκε το 1974. Στο πιάνο είναι οι Γιάννης Παπαδόπουλος και Αργύρης Κουνάδης.

Η Μαρίκα Παπαϊωάννου παίζει Σκαλκώτα και Χατζιδάκι (1964)

Παραμένουμε στον Μάνο Χατζιδάκι και το λόγιο πιανιστικό έργο του, για να δούμε μια σειρά σημαντικών δισκογραφικών εκδόσεων με "δεύτερες", αλλά ιδιαίτερα σημαντικές εκτελέσεις αυτών των έργων που εμφανίστηκαν στη δισκογραφία κατά τις δεκαετίες του '60 και '70.

Η σημαντική Ελληνίδα πιανίστρια Μαρίκα Παπαϊωάννου (1904-1994), γόνος μεγάλης μουσικής οικογένειας, σύζυγος του συγγραφέα Αιμίλιου Χουρμούζιου και αδελφή του συνθέτη Γ.Γ. Παπαϊωάννου, υπήρξε μαθήτρια του μυθικού πιανίστα Arthur Schnabel, ενώ ως καθηγήτρια στο Εθνικό Ωδείο είχε μεταξύ άλλων και μαθητές τη Ντόρα Μπακοπούλου, τη Μαρία Καλογρίδου, τη Λένα Πλάτωνος και τον Μηνά Αλεξιάδη. 

Από τις λιγοστές δισκογραφικές της καταθέσεις ξεχωρίζει ο παρών δίσκος που ηχογραφήθηκε το 1964 για την Columbia και περιλαμβάνει έργα για πιάνο δύο μεγάλων Ελλήνων συνθετών: του Νίκου Σκαλκώτα (1904-1949) και του Μάνου Χατζιδάκι (1925-1994). Η "4η Σουίτα" του Νίκου Σκαλκώτα γράφτηκε το 1941 και αναπτύσσεται σε τέσσερα μέρη: Toccata, Andantino, Polka, Serenade. Η εξαίσια "Passacaglia" (θέμα με παραλλαγές) αποτελεί το 15ο μέρος της ευρείας σύνθεσης "32 Κομμάτια για Πιάνο", η οποία γράφτηκε το 1940. 

Έχουμε επίσης το έργο "Για μια Μικρή Λευκή Αχιβάδα" του Μάνου Χατζιδάκι, γραμμένο στα 1947-8, το οποίο καταγράφεται ως η πρώτη επίσημη σύνθεση του δημιουργού στην απαρίθμηση των έργων του και είναι μια σουίτα για πιάνο που περιλαμβάνει 5 πρελούδια και 5 αντίστοιχους χορούς. Είναι η τρίτη σημαντική εγγραφή του έργου μετά την ιστορική πρώτη του 1954 από τον Γιάννη Παπαδόπουλο και μια δεύτερη, μάλλον άγνωστη του 1962 από την Πάρρυ Δερέμπεη (Philips). Φυσικά ακολούθησαν πολλές νεότερες, όπως: Δανάη Καρά (Philips, 1982), Χριστόδουλος Γεωργιάδης (Σείριος, 1989), Ντόρα Μπακοπούλου (Σείριος, 2000), Ελένη Μουζάλα (Κίνησις, 2002), Μαίρη-Βικτωρία Βουτσά (USA, 2015) κ.ά. Αν μη τι άλλο, προκαλεί μεγάλη εντύπωση ότι απουσιάζει ο ίδιος ο Μάνος Χατζιδάκις από αυτή τη λίστα εκτελεστών!

Μάνος Χατζιδάκις: Ρυθμολογία (1971)

Ολοκληρώνουμε σήμερα την παρουσίαση των πρώτων εκτελέσεων από το σώμα των λόγιων συνθέσεων που καταγράφονται στην επίσημη εργογραφία του Μάνου Χατζιδάκι, οι οποίες βασίζονται στο πιάνο ή στο συνδυασμό φωνής και πιάνου.

Aνάμεσα στις πολυάριθμες ηχογραφήσεις λοιπόν που πραγματοποίησε ο Μάνος Χατζιδάκις κατά την παραμονή του στη Νέα Υόρκη (1966-1972) περιλαμβάνεται και η σύνθεση "Ρυθμολογία", έργο 28 για σόλο πιάνο, που γράφτηκε κατά το διάστημα 1969-1971. Πρόκειται για μια ευφυή γεφύρωση της λαϊκής και της λόγιας μουσικής γλώσσας. Ρυθμοί χασάπικου με κρυπτογραφικές αναφορές στους αστερισμούς σε φόρμα σουίτας χορών με αφετηρία το ρεμπέτικο τραγούδι που αποτελούσε τη μεγάλη αδυναμία του συνθέτη, καθώς εκεί διέκρινε ένα βαθύ ερωτικό και συνάμα θρησκευτικό υπόβαθρο. Ο ίδιος περιέγραφε τη Ρυθμολογία ως ένα παιχνίδι τρόπων και ρυθμών. Ακόμη και οι αναφορές στους αστερισμούς ήταν ένα παιχνίδι, χωρίς συμβολικές ερμηνείες. Η έμπνευσή του επίσης παραπέμπει στον ποιητή Γιώργο Σεφέρη και στο δικό του "παιχνίδι" με τα Τετράδια Γυμνασμάτων του. Σ' αυτόν άλλωστε είναι αφιερωμένο το έργο που ηχογραφήθηκε την ίδια εκείνη χρονιά που έφυγε από τη ζωή ο μεγάλος ποιητής.

Η πρώτη δισκογραφική εμφάνιση του έργου έγινε το 1971 με την προσθήκη της παλιότερης σύνθεσης "Ο Κύκλος του CNS" στην ερμηνεία της Φλέρυς Νταντωνάκη, στο πιάνο τον συνθέτη κι εξώφυλλο του Γιάννη Μόραλη. Στην πρώτη εκείνη έκδοση το έργο έφερε τον αριθμό καταλόγου 40, ο οποίος ωστόσο στην τελική μορφή του αναθεωρημένου καταλόγου έγινε 28. Από τις μεταγενέστερες εκτελέσεις του ξεχωρίζει αυτή του 1995 με τη Δανάη Καρά. Προσθέτω ότι μεταθανάτια ο μαθητής του συνθέτη Νίκος Κυπουργός διασκεύασε και ενορχήστρωσε δύο θέματα από τη Ρυθμολογία, για να διαμορφώσει το soundtrack της ταινίας Ελεύθερη Κατάδυση (1995) που δεν πρόλαβε να συνθέσει ο Μάνος Χατζιδάκις. Τέλος, αναφέρω και μια αφήγηση της Δήμητρας Γαλάνη που περιγράφει μια βόλτα της με τον συνθέτη στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης:

"Διασχίζοντας ένα στενό δρομάκι από ένα ανοιχτό παράθυρο ακούσαμε να παίζει η μουσική από τη Ρυθμολογία. Κοντοστάθηκε και χωρίς καμία αναστολή χτύπησε την πόρτα. Μια παρέα νέων άκουγε το δίσκο με προσοχή. Τους ρώτησε τι μουσική ήταν αυτή κι όταν του απάντησαν, κάθησε στο πιάνο κι άρχισε να παίζει τη συνέχεια της μελωδίας που άκουγαν! Όλοι κοιτούσαν έκπληκτοι..."

Μάνος Χατζιδάκις: Ο κύκλος με την κιμωλία, Όρνιθες (2003)

Ο τρίτος ψηφιακός δίσκος της Universal από την πολυσήμαντη δισκογραφική τριλογία του 2003 με τις αυθεντικές πρώτες εκτελέσεις των πρώιμων έργων του Μάνου Χατζιδάκι είναι αφιερωμένος στην ιστορική συνεργασία του συνθέτη με το Θέατρο Τέχνης και τον μεγάλο θεατράνθρωπο Κάρολο Κουν, η οποία είχε μακροχρόνια διάρκεια και μερικές εμβληματικές στιγμές υψηλής τέχνης. Εδώ λοιπόν έχουμε δύο συνθέσεις για δύο κλασικά θεατρικά έργα, ένα από το αρχαίο δραματολόγιο κι ένα από το νεότερο ευρωπαϊκό ρεπερτόριο.

Το πρώτο χρονικά έργο είναι η μουσική και τα τραγούδια για την παράσταση "Ο κύκλος με την κιμωλία" βασισμένη στο έργο του Γερμανού ποιητή και δραματουργού Bertolt Brecht (1898-1956) "Ο καυκασιανός κύκλος με την κιμωλία" που γράφτηκε το 1944. Το 1956 ο Μάνος Χατζιδάκις συνέθεσε για λογαριασμό του Θεάτρου Τέχνης έναν σπουδαίο κύκλο τραγουδιών σε ελληνική απόδοση από τον Οδυσσέα Ελύτη. Το έργο καταλαμβάνει τη θέση 12 στην εργογραφία του συνθέτη και στην πρώτη του ηχογράφηση που κυκλοφόρησε σε δίσκο 45 στροφών το 1959 από τη Fidelity τραγούδησε ο Γιώργος Μούτσιος (βαρύτονος) συνοδευόμενος στο πιάνο από τον συνθέτη. Η πρώτη αυτή έκδοση ήταν περιορισμένη σε τέσσερα τραγούδια, ενώ σε μεταγενέστερες εκτελέσεις ακούγονται περισσότερα. Αυτό το πρώτο ηχογράφημα ακούμε στην παρούσα έκδοση του 2003.  

Το δεύτερο έργο του δίσκου αποτελεί μια οριακή στιγμή για τη συνθετική πορεία του Μάνου Χατζιδάκι και την κορυφαία στιγμή της συνεργασίας του με τον Κάρολο Κουν. Πρόκειται για τη μουσική που έγραψε για τους "Όρνιθες" (έργο 16), την κλασική ουτοπική κωμωδία του Αριστοφάνη που παρουσιάστηκε στα Μεγάλα Διονύσια το 414 π.Χ. αποσπώντας το 2ο βραβείο. Η παράσταση του Θεάτρου Τέχνης ανέβηκε στις 29 Αυγούστου 1959 σε σκηνοθεσία φυσικά του Καρόλου Κουν και σκηνικά και κοστούμια του Γιάννη Τσαρούχη πάνω στην ευρηματική μετάφραση του Βασίλη Ρώτα που προκάλεσε έντονες αντιδράσεις από το συντηρητικό κατεστημένο της εποχής λόγω των τολμηρών αναγωγών κωμικών στοιχείων του αρχαίου κειμένου στη σύγχρονη πραγματικότητα με αιχμηρές αναφορές στο χώρο της εκκλησίας, αντιδράσεις που έφτασαν ως το ακραίο γεγονός της διακοπής της παράστασης από τον τότε υπουργό προεδρίας Κωνσταντίνο Τσάτσο! Ανάμεσα στους εξοργισμένους θεατές ήταν κι ο μετέπειτα γνωστός θεατρικός κριτικός Κώστας Γεωργουσόπουλος, δεδηλωμένος οπαδός της σχολής Ροντήρη που αντιστρατεύονταν τη δραματική αντίληψη του Καρόλου Κουν! 

Πέρα απ' όλα αυτά τα μίζερα πάντως η αλήθεια είναι ότι ο συνθέτης κατέθεσε ένα αριστουργηματικό μουσικό έργο με συναρπαστικές μελωδίες, χειμαρρώδεις χορευτικούς ρυθμούς, εμπνευσμένα οργανικά ιντερμέδια συμφωνικών αποχρώσεων, όλα ιδανικά εναρμονισμένα σε ένα εξαίσιο σύνολο που τολμώ να χαρακτηρίσω ως την κορυφαία στιγμή της ελληνικής μουσικής δημιουργίας του 20ου αιώνα τουλάχιστον στο επίπεδο της επίσημης δισκογραφίας! Ειδικά εκείνο το πολυσύνθετο μέρος της "Παρόδου" με την πλημμυρίδα μουσικών θεμάτων που έχουν στριμωχθεί μέσα σε μόλις επτά λεπτά, είναι μια ανυπέρβλητη στιγμή μουσικής έμπνευσης και ανάτασης που δε βρίσκω ανάλογή της σε άλλο έργο της μουσικής μας φιλολογίας.

Το 1960 η Fidelity εξέδωσε σε δίσκο 45 στροφών extended ένα μέρος της μουσικής του συνθέτη με επτά συνολικά θέματα που περιλαμβάνουν την εντυπωσιακή "Πάροδο" και τα δυο ωραιότερα τραγούδια ("Ω, καλή μου ξανθιά", "Οι κύκνοι"). Τραγουδά και πάλι ο Γιώργος Μούτσιος, ενώ συμμετέχει και ο θίασος του Θεάτρου Τέχνης. Αυτή την πρώτη εγγραφή ακούμε στην παρούσα έκδοση του 2003, αν και, όπως ξέρουμε, πέντε χρόνια αργότερα ο συνθέτης προχώρησε σε αναθεώρηση του έργου για λογαριασμό των μπαλέτων του Μορίς Μπεζάρ και η νεότερη ηχογράφηση του 1964 για την Columbia αποτελεί την ολοκληρωμένη και τελική μορφή του εμβληματικού αυτού αριστουργήματος.

Μάνος Χατζιδάκις: Έξι λαϊκές ζωγραφιές, Καταραμένο φίδι, Ερημιά (2003)

Αμέσως μετά την ιστορική ομιλία του μόλις 24χρονου Μάνου Χατζιδάκι εκείνο το χειμωνιάτικο βράδυ του Γενάρη του 1949 στο Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν για το ρεμπέτικο τραγούδι, ο νεαρός συνθέτης προχώρησε στην έμπρακτη επιβεβαίωση των θεωριών του παρουσιάζοντας ένα δικό του έργο βασισμένο σε επιλεγμένα ρεμπέτικα τραγούδια. Έτσι προέκυψαν οι αριστουργηματικές "Έξι λαϊκές ζωγραφιές" σε μορφή μπαλέτου που ολοκληρώθηκε το 1950 και κατέχει τον αριθμό 5 στην αναθεωρημένη εργογραφία του συνθέτη, ενώ αρχικά είχε τον αριθμό 4 (τον οποίο έλαβε το χαμένο έργο "Μαρσύας"). Το έργο βασίστηκε στις μελωδίες έξι κλασικών ρεμπέτικων τραγουδιών των Βασίλη Τσιτσάνη, Γιώργου Μητσάκη, Απόστολου Χατζηχρήστου και Απόστολου Καλδάρα σε μεταγραφή για δύο πιάνα αρχικά και παρουσιάστηκε στη σκηνή το 1951 από τα Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου με σκηνικά και κοστούμια του ζωγράφου Γιάννη Μόραλη και παρέμβλητα κείμενα του Νίκου Γκάτσου, ενώ στο πιάνο ήταν ο συνθέτης μαζί με τον Αργύρη Κουνάδη. Η πρώτη ηχογράφηση του έργου έγινε το 1954 (κυκλοφόρησε από τη Philips μαζί με την "Αχιβάδα"), ενώ μερικά χρόνια αργότερα σε μορφή για σόλο πιάνο το ηχογράφησε εκ νέου ο συνθέτης παίζοντας ο ίδιος πιάνο, για να κυκλοφορήσει το 1959 από τη Fidelity. Είναι η ηχογράφηση που περιέχεται στην παρούσα έκδοση.

Το δεύτερο έργο που περιέχει η έκδοση του 2003 είναι άλλο ένα μνημειώδες αριστούργημα του συνθέτη που γράφτηκε ταυτόχρονα με τις "Έξι λαϊκές ζωγραφιές". Πρόκειται για το υπ' αριθμόν 6 έργο από την επίσημη εργογραφία του συνθέτη με τίτλο "Το καταραμένο φίδι", σύνθεση σε μορφή μπαλέτου για πιάνο με δυο τραγούδια βασισμένη στο κλασικό έργο "Ο Μέγας Αλέξανδρος και το καταραμένο φίδι" του Ευγένιου Σπαθάρη. Το μπαλέτο παρουσιάστηκε επί σκηνής επίσης από το Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου το 1951 (αλλά και το 1957). Τα δυο εμβόλιμα τραγούδια σε στίχους των Ευγένιου Σπαθάρη ("Ακούσατε, ακούσατε") και Αλέξη Σολομού ("Άρια για το φιδάκι") ερμήνευσε ο ηθοποιός και βαρύτονος Γιώργος Μούτσιος συνοδευόμενος στο πιάνο από τον Μάνο Χατζιδάκι σε ηχογράφηση του 1958 για τη Fidelity, όπως το ακούμε στην παρούσα έκδοση. Πολλά χρόνια αργότερα  η διάσημη πιανίστα Martha Argerich συμπεριέλαβε το έργο στις θερινές της συναυλίες του 2005 στο Λουγκάνο της Ελβετίας.

Ο δίσκος φιλοξενεί επίσης το έργο "Ερημιά" (τέσσερις χοροί σε μεταγραφή για σόλο πιάνο), με αριθμό καταλόγου 10, σύνθεση του 1958, αρχικά σε μορφή μπαλέτου με χορωδία και ορχήστρα για το Ελληνικό Χορόδραμα σε λιμπρέτο του συνθέτη, ο οποίος σημειώνει για το έργο: "...εμπνευσμένο από ένα αίσθημα ερημιάς που περιέχουν οι νέοι λόγω κληρονομημένων ενοχών και φυσικής δειλίας να δεχθούν τις αντιθέσεις τους". Δύο από τα θέματα του έργου ("Το παιδί και το κορίτσι του", "Χορός του χαρταετού") αποτελούν αναμφίβολα κορυφαίες στιγμές του συνθέτη, στιγμές αληθινής ψυχικής ανάτασης! Η πρώτη ηχογράφηση του έργου με τον ίδιο τον συνθέτη στο πιάνο εκδόθηκε σε δίσκο από τη Fidelity το 1960.

Μάνος Χατζιδάκις: Για μια μικρή λευκή αχιβάδα, Ο κύκλος του CNS (2003)

Σήμερα, 15 Ιουνίου, συμπληρώνονται τριάντα χρόνια από το θάνατο του μεγάλου συνθέτη Μάνου Χατζιδάκι (1925-1994), ενός από τους διασημότερους Έλληνες του 20ου αιώνα, βραβευμένου άλλωστε και με το όσκαρ τραγουδιού το 1961, πολυσχιδούς προσωπικότητας με ενδιαφέροντα που ξεπερνούσαν τα στενά όρια του τραγουδιού και της μουσικής ταράζοντας κατά καιρούς τα λιμνάζοντα ύδατα στα πολιτιστικά μας πράγματα είτε με το δημιουργικό του έργο, είτε με το οργανωτικό του έργο, αλλά και τη συνεχή του προσπάθεια στην ανάδειξη νέων δημιουργών.

Πριν αποκρυσταλλώσει το οικείο τραγουδοποιητικό του ύφος που γνωρίζουμε από τους εμβληματικούς κύκλους τραγουδιών που άρχισε να παράγει συστηματικά από τις αρχές της δεκαετίας του '60 και παράλληλα με την αδιάλειπτη ενασχόλησή του με τη σκηνική μουσική (θέατρο, κινηματογράφος), ο Μάνος Χατζιδάκις είχε αναπτύξει ένα ιδιαίτερα σημαντικό έργο στο πεδίο της λόγιας μουσικής με συνθέσεις βασισμένες κυρίως στο πιάνο. Η πρώτη λοιπόν δημιουργική του φάση, από το 1947 ως το 1959, είναι αφιερωμένη στη συστηματική σύνθεση τέτοιων έργων, πολλά από τα οποία προορίζονταν είτε για το Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου, είτε για το Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν. Σ' αυτά τα σπουδαία έργα λοιπόν θα επικεντρωθεί το νέο μας αφιέρωμα βασισμένο σε μια εξαιρετική έκδοση του 2003 από τη Universal με τρεις ψηφιακούς δίσκους που καλύπτουν την πρώτη δημιουργική περίοδο του μεγάλου συνθέτη με τις πρώτες αυθεντικές εκτελέσεις των έργων αυτών.

Με αριθμό καταλόγου 1, ως πρώτη δηλαδή επίσημη σύνθεση του Μάνου Χατζιδάκι καταγράφεται το έργο "Για μια μικρή λευκή αχιβάδα", που φέρει τον υπότιτλο: Πρελούδια και χοροί για πιάνο. Το έργο είναι αφιερωμένο στον προσωπικό φίλο και σκηνοθέτη Νίκο Κούνδουρο και γράφτηκε στο διάστημα 1947-1948. Έχει τη μορφή σουίτας χορών (συρτός, τσάμικος, μπάλος, καλαματιανός, σούστα) συνδυασμένων με εμβόλιμα θέματα ελεύθερης ανάπτυξης, όπως το εξαίσιο "Συνομιλία με τον Σεργκέι Προκόφιεφ". Το έργο είχε και διεθνή απήχηση, αφού ο διάσημος Αμερικανός πιανίστας Julius Katchen το συμπεριέλαβε εξαρχής στο ρεπερτόριό του. Το 1957 μάλιστα σε μορφή μπαλέτου παίχτηκε από το Ελληνικό Χορόδραμα σε χορογραφία της Ντόρας Τσάτσου. Στη δισκογραφία πέρασε για πρώτη φορά το 1954 με σολίστ τον Γιάννη Παπαδόπουλο (1908-2002) μαζί με το έργο "Εξι λαϊκές ζωγραφιές" για λογαριασμό της Philips.

Το δεύτερο λόγιο έργο του Μάνου Χατζιδάκι που φιλοξενείται στην παρούσα έκδοση είναι ο περίφημος κύκλος τραγουδιών για φωνή και πιάνο "Ο κύκλος του CNS", έργο αρ.8, που γράφτηκε στο διάστημα 1952-54 πάνω σε ποίηση του συνθέτη με αφορμή το θάνατο ενός φίλου του. Το έργο αφιερώθηκε στον Ισπανό φίλο του Carlo Novi Sanchez, τα αρχικά του οποίου δηλώνονται στο τίτλο του. Αποτελείται από έξι τραγούδια σε φόρμα λιντ με έντονα ελεγειακό περιεχόμενο τόσο στο ποιητικό, όσο και στο μουσικό μέρος. Το έργο πρωτοεκτελέστηκε στη Θεσσαλονίκη το 1959. Τραγούδησε ο βαρύτονος Γιώργος Μούτσιος, ενώ στο πιάνο τον συνόδευσε ο συνθέτης. Η εκτέλεση αυτή δισκογραφήθηκε και εκδόθηκε την ίδια χρονιά σε δίσκο βινυλίου extended και είναι η ίδια που περιέχεται στην παρούσα ψηφιακή και ιδιαίτερα επιμελημένη έκδοση της Philips/Fidelity, η οποία κυκλοφόρησε το 2003 από τον όμιλο Universal.

Γιάννης Μαρκόπουλος, Μαίρη Δαλάκου: Ξαστεριά, Γαλάζιο περιστέρι (1964)

Κλείνοντας αυτό το μικρό αφιέρωμα στον μεγάλο συνθέτη Γιάννη Μαρκόπουλο με αφορμή την πρώτη επέτειο από το θάνατό του (10 Ιουνίου 2023), θα ήθελα να επιστρέψουμε πίσω, στα πρώτα του συνθετικά βήματα, όταν πειραματιζόταν με το λαϊκό ήχο κι έγραφε υπέροχα λαϊκά τραγούδια κυρίως για το θέατρο ή τον κινηματογράφο αξιοποιώντας ερμηνευτές που κι εκείνοι τότε έκαναν τα πρώτα τους βήματα, όπως ο Κώστας Χατζής, η Νίκη Καμπά, ο Πάνος Τζανετής, η Δούκισσα και η Μαίρη Δαλάκου.

Ιδιαίτερα με τη Μαίρη Δαλάκου, αυτή την υπέροχη ερμηνεύτρια και τραγουδοποιό που διακριτικά κι επίμονα πορεύεται μέχρι σήμερα στο ελληνικό πεντάγραμμο (μόλις το 2020 κυκλοφόρησε ο κύκλος "Βυθός" σε ποίηση Φώντα Λάδη), ο Γιάννης Μαρκόπουλος είχε μια πολύ γόνιμη (αν και όχι ανέφελη, όπως έχει δηλώσει και η ίδια) συμπόρευση για μια τριετία στα μέσα της δεκαετίας του '60 (1964-1966) που απέφερε δεκατέσσερα συνολικά πανέμορφα τραγούδια, τα περισσότερα από τα οποία κυκλοφόρησαν στις 45 στροφές, αν και μερικά παρέμειναν ανέκδοτα επί πολλά χρόνια. 

Ανάμεσα στα τραγούδια αυτά ξεχωρίζουν δυο έξοχα μικρά διαμάντια που εκδόθηκαν μαζί σε δίσκο 45 στροφών από την Polydor (με κωδικό 54920). Οι τίτλοι: Ξαστεριά, Γαλάζιο περιστέρι. Το πρώτο έχει στίχους του Κώστα Γεωργουσόπουλου στην αρχή ακόμη μιας ιστορικής συνεργασίας που έμελλε ν' ακολουθήσει κατά τις δεκαετίες του '70 και '80, όταν ο στιχουργός υπέγραφε πλέον ως Κ.Χ. Μύρης. Το δεύτερο τραγούδι έχει στίχους του ίδιου του συνθέτη, ο οποίος σπάνια δοκίμαζε τις δυνάμεις του στο πεδίο της στιχουργικής, αν και, όταν το έκανε, έδειχνε να διαθέτει τα προσόντα, όπως αποδεικνύει κυρίως το εμβληματικό του τραγούδι "Λένγκω Λένγκω". Η τρυφερή και αέρινη ερμηνεία της Μαίρης Δαλάκου κάνει ιδιαίτερα γοητευτικό το άκουσμα αυτών των δύο εξαιρετικών τραγουδιών.

Οι Βωξ τραγουδούν Γιάννη Μαρκόπουλο (2008)

Την καλύτερη ίσως δουλειά με δεύτερες εκτελέσεις πάνω στο έργο του Γιάννη Μαρκόπουλου αποτελεί το άλμπουμ "Οι Βωξ τραγουδούν Γιάννη Μαρκόπουλο" που κυκλοφόρησε το 2008 από το Studio Pazl με ένδεκα τραγούδια του μεγάλου συνθέτη από τις δεκαετίες του '70 και '80. Ροκ ηλεκτρικοί και ηλεκτρονικοί ήχοι χωρίς ηχητικές ή ερμηνευτικές υπερβολές που αναδεικνύουν κρυμμένες πτυχές των μεγάλων αυτών τραγουδιών δίνοντάς τους μιαν απροσδόκητη φρεσκάδα και μια εμφανή διάθεση να ανοίξουν ένα δρόμο για τις νεότερες γενιές ακροατών. Αυτουργοί του πολύ ενδιαφέροντος αυτού εγχειρήματος είναι το ροκ σύνολο Βωξ με επικεφαλής τον κιθαρίστα Δημήτρη Καρρά και μέλη τον Βαγγέλη Καραπέτρο (μπάσο, κιθάρα), τον Αλέκο Κούρτη (τύμπανα) και τη Ζίνα Αρβανιτίδη (πλήκτρα). Η τελευταία δεν είναι άλλη από την κόρη του ποπ ερμηνευτή Πασχάλη, η οποία περιστασιακά συνεργάστηκε με τους Βωξ, ενώ ήδη είχε ξεκινήσει (και συνεχίζει μέχρι σήμερα) αξιόλογη μουσική καριέρα στη Γαλλία.

Το υλικό του δίσκου πάντως έχει επιλεγεί με γνώμονα να μη χρειαστεί να αλλοιωθεί ριζικά η αρχική του μορφή. Είναι γνωστό ίσως ότι ο μεγάλος συνθέτης σε ανύποπτο χρόνο είχε εκφραστεί απορριπτικά για το ροκ, αλλά στην πραγματικότητα κάποια στιγμή, ιδιαίτερα κατά τη δεκαετία του '80, δεν απέφυγε τον πειρασμό να υιοθετήσει ακόμη και ροκ στοιχεία στο έργο του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το θαυμάσιο τραγούδι "Ώρα μηδέν" από το άλμπουμ "Ρεπορτάζ" (1985), όπου το ερμήνευε ο Δημήτρης Ζερβουδάκης. Το ίδιο μάλιστα συνέβη και σε άλλες συνθέσεις του, όπως ο κύκλος "Ηλεκτρικός Θησέας" (1988) με εμφανή ροκ στοιχεία στα τραγούδια που ερμήνευσε ο Παύλος Σιδηρόπουλος, αλλά και το άλμπουμ "Τολμηρή επικοινωνία" (1987). Αυτά λοιπόν τα τραγούδια επέλεξαν κατά βάση οι Βωξ, προκειμένου να μην επιφέρουν ριζική ανατροπή στον αρχικό τους ήχο, πράγμα που ήταν αναπόφευκτο πάντως σε κάποια άλλα τραγούδια εντελώς διαφορετικού ύφους, όπως το λυρικό αριστούργημα "Όχι δεν πρέπει" ή τα σατιρικά "Ταρζάν" και "Τούμπου τούμπου ζα" που κλείνουν εντυπωσιακά το δίσκο με τη συμμετοχή στα φωνητικά του Λάκη Λαζόπουλου.

Αξιοσημείωτο είναι ότι ο δίσκος ξεκινά με ένα εξαιρετικό τραγούδι του Γιάννη Μαρκόπουλου σε πρώτη εκτέλεση γραμμένο ειδικά γι' αυτή την έκδοση. Τίτλος του: "Οι νικημένοι". Τους στίχους υπογράφει ο Οδυσσέας Ιωάννου και στην ερμηνεία του συμμετέχει ο Μάνος Ξυδούς, ο οποίος στάθηκε και ο ηθικός αυτουργός του όλου εγχειρήματος διαμεσολαβώντας μεταξύ των Βωξ και του συνθέτη και τελικά αποσπώντας την ενθουσιώδη υποστήριξη του τελευταίου.

Γιάννης Μαρκόπουλος: Δεκαοκτώ Tibute στον Μαρκόπουλο (2000)

Τα τραγούδια του Γιάννη Μαρκόπουλου έχουν επιδείξει ζηλευτή αντοχή στο χρόνο κι εξακολουθούν πάντα να ακούγονται στις αξεπέραστες πρώτες τους εκτελέσεις, ενώ συγχρόνως αποτελούν σταθερή δεξαμενή για το ρεπερτόριο πολλών ερμηνευτών που επιχειρούν καινούργιες ερμηνείες, άλλοτε εύστοχες κι άλλοτε ατυχείς. Είδαμε χθες τον κύκλο "Περάστε κόσμε" (1984), όπου ο ίδιος ο συνθέτης δοκίμασε διαφορετικές φωνές σε μερικά κλασικά τραγούδια του, πράγμα που το επιχείρησε ο ίδιος κι άλλες φορές με πιο χαρακτηριστική την περίπτωση του διπλού άλμπουμ "Τολμηρή επικοινωνία" (1987).

Υπάρχει ωστόσο και μια σειρά δισκογραφικών εκδόσεων με επανεκτελέσεις τραγουδιών του Γιάννη Μαρκόπουλου που επιμελήθηκαν άλλοι καλλιτέχνες. Πιο χαρακτηριστικές είναι τρεις: Πρώτα το αφιερωματικό "Δεκαοκτώ Tribute στον Γιάννη Μαρκόπουλο" (2000), στη συνέχεια ο δίσκος "Οι Βωξ τραγουδούν Μαρκόπουλο" (2008) και μόλις πέρσι, χρονιά θανάτου του συνθέτη, ο δίσκος "Πέρα από τη θάλασσα" που επιμελήθηκε ο Παύλος Παυλίδης.

Το 2000 λοιπόν, με την αλλαγή του αιώνα, κυκλοφόρησε από τη Mercury το άλμπουμ "Δεκαοκτώ Tribute στον Γιάννη Μαρκόπουλο" με μια ανθολογία κλασικών τραγουδιών του συνθέτη σε δεύτερη εκτέλεση. Έχουν επιλεγεί τραγούδια που διατρέχουν τέσσερις δημιουργικές δεκαετίες του συνθέτη, από τη μουσική για το θεατρικό "Το κορίτσι με το κορδελάκι" (1964) ως τον κύκλο τραγουδιών "Αθέατος σφυγμός" (1997) που είχε ερμηνεύσει σε πρώτη εκτέλεση ο Βασίλης Λέκκας. Το κύριο σώμα του δίσκου πάντως καλύπτεται με τα μεγάλα τραγούδια της δεκαετίας του '70. Με τη μουσική επιμέλεια και παραγωγή του Ορέστη Πλακίδη και του Δημήτρη Μπέλλου τα τραγούδια έχουν πάρει μια ηλεκτρονική ορχηστρική ενδυμασία που σε μερικές περιπτώσεις τα κάνει σχεδόν αγνώριστα προσφέροντας ένα αποτέλεσμα εντελώς ανισοβαρές και σε κάποιες περιπτώσεις πολύ αμφισβητούμενης ποιότητας. Εξίσου αμφισβητούμενη είναι και η ερμηνευτική προσέγγιση των τραγουδιών από μια στρατιά ερμηνευτών της παλιότερης και νεότερης γενιάς που μας δίνουν πολύ ετερόκλητες ερμηνείες, άλλοτε ενδιαφέρουσες έως πολύ εκφραστικές, όπως αυτές της Δήμητρας Γαλάνη ("Πέρα από τη θάλασσα", "Οι οχτροί"), της Λιζέτας Καλημέρη ("Το Πέραμα"), της Γλυκερίας ("Κάτω στην Μαργαρίτας τ' αλωνάκι") και κυρίως του Τζίμη Πανούση ("Την εικόνα σου") και ίσως του Βασίλη Παπακωνσταντίνου ("Λέγκω"), κι άλλοτε μέτριες έως αδιάφορες, όπως αυτές των υπολοίπων ερμηνευτών, δηλαδή του Πέτρου Γαϊτάνου, του Γιάννη Κότσιρα, του Κώστα Μακεδόνα, του Δημήτρη Υφαντή και του Γιάννη Σαββιδάκη, ενώ εντελώς εκτός κλίματος βρίσκονται οι ατυχείς στιγμές με τον Λάκη Λαζόπουλο και τον Μάριο Φραγκούλη.

Προσωπικά πάντως θα έλεγα πως, αν κάτι τελικά δικαιώνει το δίσκο, είναι πρωτίστως οι τρεις οργανικές συνθέσεις που περιλαμβάνονται, το περίφημο θέμα από την τηλεοπτική σειρά του BBC "Who Pays the Ferryman" (1978) που ερμηνεύεται από τη Συμφωνική Δημοτική Ορχήστρα Αθηνών υπό τη διέυθυνση του συνθέτη, και οι μελωδίες των τραγουδιών "Μιλώ για τα παιδιά μου" (από τον κύκλο "Μετανάστες", 1974) και "Η χώρα" (από τον κύκλο "Αθέατος σφυγμός", 1997) διασκευασμένες σε μορφή ντούο, το πρώτο με τους Marc Grauwels (φλάουτο) και Ευαγγελία Κιοσόγλου (άρπα) και το δεύτερο με τους Ζαχαρία Σπυριδάκη (κρητική λύρα) και Θοδωρή Οικονόμου (πιάνο).

Γιάννης Μαρκόπουλος: Περάστε κόσμε, 12 τραγούδια για παράσταση (1984)

Συμπληρώνεται σήμερα ένας χρόνος από το θάνατο του μεγάλου Έλληνα συνθέτη Γιάννη Μαρκόπουλου (1939-2023), ενός πολυδιάστατου δημιουργού με κολοσσιαίο έργο που αποτελεί θεμελιώδη πυλώνα του νεότερου πολιτισμού μας με συνεχή δημιουργική παρουσία επί έξι συναπτές δεκαετίες, από το 1960 που ηχογράφησε το πρώτο του τραγούδι ("Η Βαγιά" σε στίχους του Νίκου Γκάτσου) ως το 2016 που παρουσίασε το κύκνειο δισκογραφικό του άσμα ("Κρητικός ορίζοντας"). Σ' αυτή τη μακρά διαδρομή ο ανήσυχος δημιουργός δοκίμασε ποικίλες μουσικές φόρμες, από το απλό λαϊκό τραγούδι ως τη σύνθετη μουσική για τον κινηματογράφο και στην εμπνευσμένη φάση των αριστουργημάτων της δεκαετίας του '70 στη γραμμή της "επιστροφής στις ρίζες", αλλά και στα μεγάλα συμφωνικά του έργα.

Το 1984 από τη Virgin εκδόθηκε ένας αφιερωματικός δίσκος για τον συνθέτη με τίτλο «Περάστε κόσμε» και διευκρινιστικό υπότιτλο «12 τραγούδια για παράσταση». Ο τίτλος προφανώς παραπέμπει στο τραγούδι "Το καφενείον η Ελλάς" από τον εμβληματικό κύκλο τραγουδιών "Χρονικό" (1970). Πρόκειται για μια συλλογή δώδεκα συνολικά κλασικών τραγουδιών του Γιάννη Μαρκόπουλου από τη χρυσή δεκαετία του '70, που εδώ ερμηνεύονται όλα σε δεύτερη εκτέλεση από άλλους τραγουδιστές. Ανάμεσά τους και η Σωτηρία Μπέλλου στη μοναδική συνεργασία της με τον συνθέτη. Τραγουδούν επίσης η Μελίνα Μερκούρη, η Βασιλική Λαβίνα, ο Βασίλης Σκουλάς και ο ίδιος ο Γιάννης Μαρκόπουλος, ενώ συμμετέχει και 40μελής χορωδία υπό τη διεύθυνση του Αντώνη Κοντογεωργίου. Πολύ ενδιαφέρουσες εκτελέσεις κατά το πλείστον, χωρίς πάντως να προσθέτουν κάτι στις πρώτες και (κατά τη γνώμη μου) αξεπέραστες ερμηνείες που μας χάρισαν ένας Νίκος Ξυλούρης, μια Βίκυ Μοσχολιού, ένας Γιώργος Νταλάρας, μια Μαρία Δημητριάδη, ένας Χαράλαμπος Γαργανουράκης κι ένας Λάκης Χαλκιάς.

Ο συνθέτης σημειώνει σχετικά με τη συγκεκριμένη έκδοση: 

«Τα τραγούδια του δίσκου γράφτηκαν στη δεκαετία 70-80 και αποτελούν αποσπάσματα από κύκλους. Η επανεγγραφή τους ήταν για μένα μια όαση γιατί μετά από τόσα χρόνια μπόρεσα να ξαναδώ τη λειτουργία τους μέσα από μια θαυμάσια χορωδία, θαυμάσιους τραγουδιστές, θαυμάσια ορχήστρα. Η επιλογή και η σειρά των τραγουδιών έγινε για να αποτελέσουν όλα μαζί μια παράσταση. Όσο για μένα δεν απομένει παρά να ευχαριστήσω τους λίγους φίλους που με την αγάπη τους και το μεγάλο πιστεύω τους στα τραγούδια αυτά ήταν η αιτία να ξενυχτήσω σχεδόν δύο μήνες στο στούντιο του Σμυρναίου. Όλα αυτά τα τραγούδια τα αφιερώνω στην πατρίδα μου».

Η ενορχήστρωση και η διεύθυνση ορχήστρας υπογράφει ο συνθέτης, ενώ συμμετέχουν οι μουσικοί: Φίλιππος Τσεμπερούλης (κλαρίνο, φλάουτο, φλογέρες), Γιώργος Μαγκλάρας (βιολί), Χρήστος Κωνσταντίνου (μπουζούκι), Θανάσης Πολυκανδριώτης (μπουζούκι, λαούτο, τζουρά), Χαράλαμπος Λασκαράκης (κιθάρα), Γιώργος Τρανταλίδης (κρουστά), Νίκος Πολίτης (μπάσο) και Χάρης Καλέας (πιάνο).

Γιώργος Κατσαρός, Τζένη Βάνου: Έρωτά μου ανεπανάληπτε (1975)

Η χρυσή τριετία της ελαφρολαϊκής φάσης της Τζένης Βάνου που ξεκίνησε το 1973, ολοκληρώθηκε το 1975 με διπλή μάλιστα δισκογραφική παρουσία. Ενώ οι δύο πρώτες προσωπικές της δουλειές ("Αγόρι μου", "Αν η αγάπη") είχαν πολυσυλλεκτικό χαρακτήρα (Πλέσσας, Νικολόπουλος, Λυμπερόπουλος, Ιακωβίδης, Βοσκόπουλος), το 1975 μας παρουσίασε δύο μαζεμένα άλμπουμ του ενός συνθέτη το καθένα, πρώτα το "Αγάπησα αμάρτησα" με τραγούδια του Μίμη Πλέσσα κι αμέσως μετά το "Έρωτά μου ανεπανάληπτε" με συνθέσεις του Γιώργου Κατσαρού.

Ο δίσκος "Έρωτά μου ανεπανάληπτε" περιλαμβάνει δεκατρία ελαφρολαϊκά ερωτικά τραγούδια σε στίχους του Πυθαγόρα, διαχρονικού συνεργάτη του πολυγραφότατου Γιώργου Κατσαρού. Το ομότιτλο τραγούδι γνώρισε πολύ μεγάλη επιτυχία και σίγουρα αποτελεί μία από τις εμβληματικότερες στιγμές του ελαφρολαϊκού ρεπερτορίου με ουκ ολίγες επανεκτελέσεις, ακόμη και διασκευές σε ροκ μορφή! Με μια δόση υπερβολής θα το χαρακτηρίζαμε ως έναν ύμνο του λαθραίου, δηλαδή παράνομου (για κείνη την εποχή) έρωτα, ένα θέμα ταμπού για τα ήθη του καιρού. Ο δίσκος πάντως περιέχει κι άλλες καλές στιγμές, όπως: Στο μαύρο τον κατάλογο, Λυπάμαι αλλά, Αντίο κύριε, Πώς με διώχνεις, Το κρυφό μας δυαράκι.

Η ερμηνεία της Τζένης Βάνου είναι φυσικά εξαιρετική και απόλυτα εναρμονισμένη στο ύφος των τραγουδιών. Δίπλα της ο πρωτοεμφανιζόμενος Σπύρος Σερεμέτης που αποδίδει πέντε τραγούδια, από τα οποία ξεχώρισε περισσότερο το "Προτού να σε γνωρίσω". Ο συμπαθητικός αυτός ερμηνευτής πέρασε από το ελληνικό πεντάγραμμο ως διάττων αστέρας με μια σύντομη καριέρα που κράτησε ως τα μέσα της επόμενης δεκαετίας, στη διάρκεια της οποίας μας παρουσίασε πέντε προσωπικούς δίσκους χωρίς πάντως ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Τζένη Βάνου: Αν η αγάπη... (1974)

Πέρασαν κιόλας πενήντα ολόκληρα χρόνια από τη Μεταπολίτευση του 1974 και την έκρηξη του πολιτικού τραγουδιού που κατέκλυσε για ένα διάστημα τα πάντα στο ελληνικό πεντάγραμμο. Κι όμως, η δισκογραφία δεν εγκατέλειψε τους δικούς της δρόμους, καθώς ήδη από τις αρχές εκείνης της δεκαετίας το λεγόμενο ελαφρολαϊκό τραγούδι είχε πλέον τον πρώτο λόγο συνδυαζόμενο με το φαινόμενο της προσωπικής δισκογραφίας των πρωτοκλασάτων ερμηνευτών που είχε αρχίσει να εκτοπίζει από το πρώτο πλάνο τον πρωταγωνιστικό ρόλο του συνθέτη.

Ανάμεσα στα πρώτα ονόματα ερμηνευτών που εκείνο τον καιρό έχτιζαν το δικό τους προσωπικό μύθο ήταν και η Τζένη Βάνου που είχε ξεκινήσει δυναμικά μια δεύτερη καριέρα με τον κύκλο "Αγόρι μου..." (1973), η πετυχημένη υποδοχή του οποίου οδήγησε ένα χρόνο αργότερα, τη χρονιά ακριβώς της Μεταπολίτευσης, στην αναμενόμενη συνέχεια που ήρθε με το δίσκο "Αν η αγάπη...", πάντα από τη Minos. Δώδεκα τραγούδια ελαφρολαϊκού ύφους γραμμένα κυρίως από τους Μίμη Πλέσσα και Ζακ Ιακωβίδη, από πέντε ο καθένας, ενώ άλλα δύο έγραψε ο ανερχόμενος Χρήστος Νικολόπουλος. Στίχους έγραψαν ο Πυθαγόρας, ο Ηλίας Λυμπερόπουλος και η Σέβη Τηλιακού. 

Τα περισσότερα τραγούδια του δίσκου έγιναν αμέσως επιτυχίες και σίγουρα οι παλιότεροι θα τα θυμούνται με νοσταλγία, όπως τα: Αν είναι η αγάπη αμαρτία, Στιγμές, Πρώτη βραδιά, Ένα ψέμα κι εσύ, Ο δρόμος που διαλέξαμε, Αγόρι μου μη ντρέπεσαι. Σίγουρα ο δίσκος δεν έβγαλε τις ίδιες επιτυχίες με τον προηγούμενο, ακούστηκε πάντως πολύ στην εποχή του και αντιπροσωπεύει άριστα το συγκεκριμένο είδος τραγουδιού που είχε αρχίσει να επικρατεί παράλληλα με τη σταδιακή υποχώρηση του "έντεχνου" και κόντρα στην περιστασιακή κυριαρχία του πολιτικού.

Τζένη Βάνου: Αγόρι μου... (1973)

Μετά τη λαμπρή πορεία της Τζένης Βάνου στο πρώτο μισό της δεκαετίας του '60 ακολούθησε μια περίοδος ξαφνικής σιωπής κι όλα έδειχναν ότι μια σπουδαία φωνή είχε περιπέσει νωρίς νωρίς σε μιαν ανεξήγητη απαξίωση. 

Η άκαρπη αυτή φάση (1966-1972) αίφνης έδωσε τη θέση της σε μια καινούργια περίοδο ακμής, όταν ο ερμηνεύτρια υπέγραψε αποκλειστικό συμβόλαιο με τη Minos, όπου θα παραμείνει περισσότερο από μια δεκαετία και θα ηχογραφήσει πολλές επιτυχίες. 

Η διαφορά ωστόσο ήταν ότι πλέον η ερμηνεύτρια, αναγεννημένη μέσα από τις στάχτες της, υιοθέτησε ένα νέο μουσικό πρόσωπο περνώντας σ' ένα ρεπερτόριο ελαφρολαϊκού προσανατολισμού, χάρις στο οποίο η δημοτικότητά της έφτασε στα ύψη για ολόκληρη τη δεκαετία του '70. Δίπλα της πάντα ο μεγάλος της μέντορας, ο Μίμης Πλέσσας, που συνέχισε να της γράφει τραγούδια με την ευκολία που τον χαρακτήριζε να προσαρμόζεται στα εκάστοτε μουσικά γούστα.

Η νέα αυτή φάση της καριέρας της Τζένης Βάνου εγκαινιάστηκε το 1973 με το δίσκο "Αγόρι μου...", τον πιο ενδιαφέροντα του ελαφρολαϊκού της ρεπερτορίου σε μια εποχή που είχε αρχίσει να καθιερώνεται η μόδα των προσωπικών δίσκων των τραγουδιστών. Ο δίσκος περιλαμβάνει από τέσσερα τραγούδια των Μίμη Πλέσσα και Τόλη Βοσκόπουλου, άλλα δύο του Χρήστου Νικολόπουλου κι από ένα των Ζακ Ιακωβίδη και Χάρη Λυμπερόπουλου. Στίχους έγραψαν ο Πυθαγόρας, ο Ηλίας Λυμπερόπουλος, ο Μίμης Θειόπουλος, η Σέβη Τηλιακού και ο Φίλιππος Νικολάου. Για το είδος τους τα περισσότερα είναι ωραία τραγούδια και ακούγονται ευχάριστα ακόμη και σήμερα, κυρίως τα: Σταγόνα σταγόνα, Αγόρι μου, Τσακισμένο καράβι, Έβρεχε ψιλόβρεχε, Οι αμαρτίες μου, Μια λεπτομέρεια, Χίλιες βραδιές.

Αλέκα Κανελλίδου: Δίδυμα φεγγάρια (1993)

Η δεκαετία του '80 κύλησε με συνεχή δισκογραφική παρουσία της Αλέκας Κανελλίδου, καθώς μέσα στο διάστημα 1980-1989 μας έδωσε ούτε λίγο ούτε πολύ εννέα συνολικά προσωπικούς δίσκους! Από την έντονη αυτή δραστηριότητα ξεχώρισαν δύο δουλειές που ήδη παρουσιάσαμε: Πρώτα ο κύκλος μελοποιημένης ποίησης "Σαπφώ" (1986/7) του Σπύρου Βλασσόπουλου και αμέσως μετά ο δίσκος "Μικρές επαναστάσεις" (1988) του Γιώργου Χατζηνάσιου.

Με αραιότερους ρυθμούς συνέχισε να δίνει το παρών και την επόμενη δεκαετία, αν και σταδιακά είχε αρχίσει να ξεθωριάζει το ενδιαφέρον του κοινού. Εξαίρεση αποτέλεσε μια πολύ ξεχωριστή δουλειά που κυκλοφόρησε το 1993 με τίτλο "Δίδυμα φεγγάρια", όπου έχουμε τη μοναδική δισκογραφική σύμπραξη δύο εντελώς διαφορετικών δημιουργών με κοινό παραονομαστή τη φωνή της υπέροχης ερμηνεύτριας. 

Ο λόγος για τον Μάριο Τόκα, ο οποίος εκείνη την εποχή βρισκόταν στο απόγειο της εμπορικής του απήχησης, καθώς μόλις είχαν προηγηθεί οι δίσκοι του "Η εθνική μας μοναξιά" (1992) με τον Δημήτρη Μητροπάνο και "Πάντα ερωτευμένος" (1993) με τον Γιάννη Πάριο. Ο άλλος συνθέτης ήταν ο ρόκερ Λαυρέντης Μαχαιρίτσας, ο οποίος βρικόταν ακόμη στο ξεκίνημα της προσωπικής του καριέρας, αλλά είχε ήδη στο ενεργητικό του την τεράστια επιτυχία του "Διδυμότειχου Blues" (1991), ενώ μέσα στο 1993 είχε παρουσιάσει τον τρίτο προσωπικό του δίσκο με τίτλο "Ρίξε κόκκινο στη νύχτα".

Παρά τη φαινομενικά αταίριαστη αυτή σύμπραξη το αποτέλεσμα ηχεί απόλυτα αρμονικό και συνταιριασμένο με τα φωνητικά χαρακτηριστικά της Αλέκας Κανελλίδου. Ο κάθε συνθέτης συνεισέφερε από πέντε τραγούδια χαμηλόφωνα και μελωδικά με ανάλογη ενορχηστρωτική γραμμή που επιμελήθηκαν ο Νίκος Κούρος για τα τραγούδια του Τόκα και ο Χάρης Ανδρεάδης για τα τραγούδια του Μαχαιρίτσα. Με τον Τόκα συνεργάστηκαν οι στιχουργοί Ανδρέας Νεοφυτίδης, Κώστας Φασουλάς και Άννα Αργυρού, ενώ με τον Μαχαιρίτσα ο Άκος Δασκαλόπουλος, ο Φίλιππος Γράψας και η Ηρώ Τριγώνη. Το ομότιτλο τραγούδι που το ακούμε και σε οργανική εκδοχή το ερμηνεύουν από κοινού η Αλέκα Κανελλίδου και ο Δημήτρης Μητροπάνος.

Αλέκα Κανελλίδου: Για λίγους... (1979)

Με το δίσκο "Για λίγους...", τέταρτο κατά σειρά προσωπικό της, που εκδόθηκε το 1979 από την Columbia, κλείνει πολύ πετυχημένα η δεκαετία του '70 για την Αλέκα Κανελλίδου, όταν πια η ίδια είχε κερδίσει την καθολική αναγνώριση και είχε καθιερωθεί σταθερά στην πρώτη γραμμή του ελληνικού πενταγράμμου. 

Το βάρος του δίσκου αυτή τη φορά έχει αναλάβει η Νινή Ζαχά, η οποία και μετατρέπεται σταδιακά στο βασικό στυλοβάτη του ρεπερτορίου της ερμηνεύτριας για πολλά χρόνια. Εδώ μας χαρίζει τέσσερα τρυφερά τραγούδια σε μουσική και στίχους πάντα δικούς της, τα οποία είναι και τα ωραιότερα του δίσκου: Μη μ' αγγίζεις μη, Πόσο κρίμα είναι, Κι ήρθε το πρωί, Ακόμα ένα καλοκαίρι.

Στο δίσκο επίσης περιλαμβάνονται και πέντε διασκευασμένες ξένες επιτυχίες με ελληνικούς στίχους του Γιάννη Καλαμίτση και της Νινής Ζαχά, από τις οποίες γνωστότερο έγινε το ρυθμικό κομμάτι "Τα 'χει αυτά η ζωή". Τέλος, περιλαμβάνονται και δυο τραγούδια του αρμενικής καταγωγής μαέστρου και συνθέτη Τζικ Νακασιάν σε στίχους της Σέβης Τηλιακού (ακούστηκε λίγο παραπάνω το "Με ξέχασες"), ένα τραγούδι του Σάκη Τσιλίκη με στίχους του Τάκη Καρνάτσου κι άλλο ένα του Τάκη Μπουγά με στίχους του Γιάννη Καλαμίτση.

Την ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας υπογράφουν ο Χάρης Ανδρεάδης και ο Τζικ Νακασιάν.

Αλέκα Κανελλίδου: Έλα στο σήμερα (1977)

Αφού έγινε η καλή αρχή με το πετυχημένο άλμπουμ "12 ερωτικές στιγμές" (1974), η Αλέκα Κανελλίδου μπορούσε πλέον να βαδίσει με πιο σταθερό βηματισμό στην ελληνική δισκογραφία, πράγμα που επιβεβαιώθηκε τα επόμενα χρόνια με μια σειρά καλών συνεργασιών που της χάρισαν ενδιαφέρον υλικό για το προσωπικό της ρεπερτόριο. Έτσι ήρθε το επόμενο σημαντικό βήμα της καριέρας της, όταν το 1976 ηχογράφησε το άλμπουμ "Η Αλέκα Κανελλίδου τραγουδά Γιάννη Σπανό" που πιθανότατα είναι και ο πιο αξιόλογος προσωπικός της δίσκος. Κι ένα χρόνο μετά ήρθε ο τρίτος της δίσκος.

Ο δίσκος αυτός έχει τίτλο "Έλα στο σήμερα" και μοιάζει σαν φυσική συνέχεια της πρώτης προσωπικής της δουλειάς, αφού και πάλι ο συνθέτης Γιώργος Κατσαρός είναι ο βασικός της τροφοδότης με έξι συνολικά τραγούδια σε στίχους των Κώστα Ρουβέλα, Ηλία Λυμπερόπουλου και Δημήτρη Ιατρόπουλου. Ξεχώρισε αμέσως το ομότιτλο τραγούδι που γνώρισε εμπορική επιτυχία, αλλά δίπλα σ' αυτό θα έβαζα και τα τραγούδια: Είμαστε άνθρωποι, Μην το βιάζεις το δάκρυ, Τώρα μην κλαις.

Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον όμως αυτού του δίσκου εντοπίζεται στην παρουσία της Νινής Ζαχά εγκαινιάζοντας έτσι μια μακροχρόνια και ιδιαίτερα γόνιμη συνεργασία με την Αλέκα Κανελλίδου. Η Νινή Ζαχά (1931-2013) ξεκίνησε ως ερμηνεύτρια του "ελαφρού" τραγουδιού, αλλά στη συνέχεια ξεδίπλωσε και το συνθετικό της ταλέντο γράφοντας δεκάδες τραγούδια για τα πρώτα ονόματα του ελαφρολαϊκού πενταγράμμου (Μαρινέλλα, Γιάννης Πάριος, Γιάννης Πουλόπουλος, Τζένη Βάνου, Τόλης Βοσκόπουλος, Λίτσα Διαμάντη). Στην πρώτη της συνεργασία με την Αλέκα Κανελλίδου μας χάρισε κιόλας μερικά ωραία τραγούδια, όπως τα: Καλή σου ώρα και Το αύριο σε μένα τι θα φέρει.

Ο δίσκος συμπληρώνεται και με δυο συνθέσεις του Γιώργου Μανίκα, δημιουργού του "Άσε με να φύγω". Την ενορχήστρωση επιμελήθηκαν ο Γιώργος Κατσαρός (για τα δικά του τραγούδια) και ο Χάρης Ανδρεάδης.

Αλέκα Κανελλίδου: 12 Ερωτικές στιγμές (1974)

Μετά από μια μάλλον άγονη δεκαετία, κατά την οποία η εξαιρετική ερμηνεύτρια Αλέκα Κανελλίδου αναλώθηκε σε ανούσια ποπ τραγουδάκια προσπαθώντας να χτίσει μια σταθερή παρουσία στο ελληνικό πεντάγραμμο, κι αφού κατέβαλε επίμονες προσπάθειες να το πετύχει αυτό μέσω των αλλεπάλληλων αλλά ανεπιτυχών συμμετοχών της στο Φεστιβάλ Τραγουδιού της Θεσσαλονίκης (1966, 1968, 1972), τελικά τα κατάφερε το 1974 με την τέταρτη συμμετοχή της να αποσπάσει το βραβείο ερμηνείας για το τρυφερό "Άσε με να φύγω", το οποίο πλέον της άνοιξε το δρόμο για την προσωπική της δισκογραφία εδραιώνοντας τη σταθερή της παρουσία επί σχεδόν τέσσερις δεκαετίες με πάμπολλες επιτυχίες στο ενεργητικό της.

Έτσι φτάσαμε αισίως στο πρώτο προσωπικό άλμπουμ της ερμηνεύτριας που εκδόθηκε την ίδια χρονιά από την ΕΜΙ Columbia με τίτλο "12 Ερωτικές στιγμές". Όπως μαρτυρά κι ο τίτλος, πρόκειται για έναν κύκλο δώδεκα χαμηλόφωνων ερωτικών τραγουδιών με ατμοσφαιρική ενορχήστρωση που γράφτηκαν πάνω στα φωνητικά της χαρακτηριστικά. Το αποτέλεσμα ηχεί πολύ γοητευτικό, όχι τόσο για την ποιότητα των ίδιων των τραγουδιών, όσο για το υπέροχο φωνητικό χρώμα που τους προσδίδει η ερμηνεία της Κανελλίδου. 

Ο Γιώργος Κατσαρός έγραψε πέντε τραγούδια σε στίχους του Πυθαγόρα και του Ηλία Λυμπερόπουλου. Ξεχώρισε κυρίως το εναρκτήριο "Καληνύχτα Γιάννη". Δυο τραγούδια επίσης έγραψε ο Μίμης Πλέσσας πάνω σε στίχους της Βεατρίκης Δαλαμάγκα, με την οποία την ίδια χρονιά είχε μια ολοκληρωμένη συνεργασία με το δίσκο "Σταθμός 0". Την έκπληξη του δίσκου όμως συνιστά η παρουσία της γνωστής δημοσιογράφου και μάχιμης πολιτικού Λιάνας Κανέλλη, μόλις εικοσάχρονης τότε, που έγραψε τέσσερα τρυφερά τραγούδια, από τα οποία θα ξεχώριζα κυρίως το ρετρό αισθητικής "Συντροφιά μου". Και βέβαια το επιστέγασμα του δίσκου αποτελεί το εμβληματικό "Άσε με να φύγω" με μουσική του Γιώργου Μανίκα και στίχους του Νίκου Ελληναίου.

Αλέκα Κανελλίδου: Τα πρώτα μου τραγούδια (1994)

Όπως είπαμε και χθες, η εξαιρετική ερμηνεύτρια Αλέκα Κανελλίδου, κόρη του βιολιστή Γιάννη Κανελλίδη, πρωτοεμφανίστηκε στη δισκογραφία το 1964, αλλά χρειάστηκε μια ολόκληρη δεκαετία και αλλεπάλληλες παρουσίες στο Φεστιβάλ Τραγουδιού της Θεσσαλονίκης (1966, 1968, 1972, 1974), ώσπου να έρθει η επιτυχία με το τραγούδι "Άσε με να φύγω" (1974) που την καθιέρωσε.

Το 1964 λοιπόν ηχογράφησε το πρώτο της 45άρι με τα τραγούδια του Γιάννη Σπάρτακου "Λήθη" και "Ο μικρός βασιλιάς". Ακολούθησαν σποραδικές ηχογραφήσεις πάντα για τις 45 στροφές με τραγούδια του Γιώργου Θεοδοσιάδη, του Βαγγέλη Παπαθανασίου και του Μίμη Πλέσσα.

Το 1994 η PolyGram εξέδωσε ένα πολύ ενδιαφέρον συγκεντρωτικό άλμπουμ με δεκατρία συνολικά τραγούδια της Αλέκας Κανελλίδου από το διάστημα 1964-1970. Το άλμπουμ πήρε τον εύλογο τίτλο "Τα πρώτα μου τραγούδια" και περιλαμβάνει ηχογραφήσεις κατά το ήμισυ από τις 45 στροφές και κατά το άλλο ήμισυ από το άλμπουμ "Happy Music from Greece" (1968/1970). Τα τέσσερα πρώτα είναι αγγλόφωνα. Ανάμεσά τους και το ποπ σουξεδάκι "Crazy Girl" του Μίμη Πλέσσα, όπως ακούστηκε στην ταινία του Δαλιανίδη "Οι θαλασσιές οι χάντρες" με την φωνή της Κανελλίδου να ντουμπλάρει την πρωταγωνίστρια Ζωή Λάσκαρη. Τα πέντε από έξι τραγούδια που έχουν ανθολογηθεί από το άλμπουμ που προαναφέραμε έχουν μουσική του Γιώργου Λαβράνου, ενώ το έκτο είναι το διάσημο σουξέ του Μάνου Χατζιδάκι "Τα παιδιά του Πειραιά" σε πολλοστή επανεκτέλεση. Στα περισσότερα από αυτά τα τραγούδια την Κανελλίδου συνοδεύουν φωνητικά το δίδυμο Μουζάς-Λιγνός και η Λίτσα Σακελλαρίου.

Γιώργος Χατζηνάσιος, Αλέκα Κανελλίδου: Μικρές επαναστάσεις (1988)

Η δεκαετία του '80 κλείνει για τον Γιώργο Χατζηνάσιο με έναν εκλεκτό κύκλο τραγουδιών που κυκλοφόρησε από την ΕΜΙ με τίτλο "Μικρές επαναστάσεις" και αποκλειστική ερμηνεύτρια μια υπέροχη και πολύ αδικημένη φωνή.

Ο λόγος για την ξεχωριστή κυρία Αλέκα Κανελλίδου (γενν. 1946), μια ερμηνεύτρια που ξεπήδησε μέσα από ένα μουσικό οικογενειακό περιβάλλον, καθώς ο πατέρας της ήταν βιολιστής και συνεργάτης πολλών τραγουδιστών του "ελαφρού" τραγουδιού. Η ίδια πρωτοεμφανίστηκε το 1964 με ένα 45άρι ("Μικρός βασιλιάς", "Η λήθη") του Γιάννη Σπάρτακου, ενώ συνέχισε ερμηνεύοντας τζαζ μουσική. Το 1967 την ακούσαμε στην ταινία του Δαλιανίδη "Οι θαλασσιές οι χάντρες" να ντουμπλάρει τη Ζωή Λάσκαρη στο τραγούδι του Μίμη Πλέσσα "Crazy Girl". Στο Φεστιβάλ τραγουδιού της Θεσσαλονίκης είχε πολλές συμμετοχές, πρώτα το 1966 με το τραγούδι "Η λίμνη" του Καστοριανού μουσικοδιδάσκαλου Βασίλη Δόικου και στη συνέχεια το 1968 και το 1972 χωρίς να διακριθεί, ώσπου τελικά το 1974 βραβεύτηκε για το τρυφερό τραγούδι "Άσε με να φύγω" του Γιώργου Μανίκα που της άνοιξε το δρόμο για τον πρώτο προσωπικό της δίσκο την ίδια χρονιά ("12 ερωτικές στιγμές"). Ακολούθησε μια ωραία συνεργασία με τον Γιάννη Σπανό (1976) κι αμέσως μετά ο δίσκος "Έλα στο σήμερα" με τραγούδια του Γιώργου Κατσαρού και της Νινής Ζαχά. Τα επόμενα χρόνια η πιο αξιόλογη στιγμή της ήρθε το 1986 με τον κύκλο "Σαπφώ" του Σπύρου Βλασσόπουλου, ενώ το 1993 συνεργάστηκε με τον Μάριο Τόκα και τον Λαυρέντη Μαχαιρίτσα στο άλμπουμ "Δίδυμα φεγγάρια". Συνέχισε και στα κατοπινά χρόνια, έστω και με πολύ πιο αραιές σταδιακά εμφανίσεις.

Το 1988 λοιπόν ο Γιώργος Χατζηνάσιος της εμπιστεύτηκε δώδεκα δικά του τραγούδια βασισμένα σε στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου με γενικό τίτλο "Μικρές επαναστάσεις". Το ταλέντο του συνθέτη δε θα μπορούσε να αφήσει αναξιοποίητο το θερμό φωνητικό μέταλλο της ερμηνεύτριας κι έτσι ο δίσκος είχε μια καλή εμπορική απήχηση κι έβγαλε κάποιες επιτυχίες. Πιο πολύ ακούστηκε το ρυθμικό "Μονά ζυγά". Ωραίες επίσης στιγμές είναι και τα τραγούδια "Όλα ήταν τόσο ξαφνικά", "Αγάπη είναι", "Ληστεία" και "Μικρές επαναστάσεις". Στο τραγούδι "Στις πυραμίδες" τη συνοδεύει φωνητικά ο συνθέτης. 

Και μια προσωπική μαρτυρία: Θυμάμαι από εκείνη την εποχή πως μεγάλο μέρος του δίσκου είχε παρουσιαστεί στη θαυμάσια τηλεοπτική εκπομπή "Πρόβα" της Λιλάντας Λυκιαρδοπούλου λίγο καιρό πριν από τον πρόωρο θάνατό της.