Η Ντόρα Μπακοπούλου παίζει έργα για πιάνο του Μάνου Χατζιδάκι (2000)

Η Ντόρα Μπακοπούλου είναι κορυφαία Ελληνίδα πιανίστρια, γεννημένη στην Αθήνα το 1939, με σημαντικές σπουδές στο Ωδείο Αθηνών και στη Νέα Υόρκη, αλλά και με μεγάλες συνεργασίες με διάσημους πιανίστες του 20ου αιώνα (Nikita Magalof, Paul Badura-Skoda, Friedrich Gulda, Alfred Brendel). Έχει στο ενεργητικό της αξιόλογη δισκογραφική δραστηριότητα, κυρίως στον Σείριο, με έργα Ελλήνων και ξένων συνθετών, αλλά και τακτικότατες ζωντανές εμφανίσεις σε μεγάλα μουσικά κέντρα του κόσμου. Μεταξύ άλλων έχει εμφανιστεί και στο περίφημο φεστιβάλ του Lugano της Ελβετίας πλάι στη σπουδαία Martha Argerich ερμηνεύοντας μάλιστα έργα του Μάνου Χατζιδάκι ("Καταραμένο φίδι").

Ο παρών δίσκος με πιανιστικά έργα του Μάνου Χατζιδάκι ηχογραφήθηκε στη Μέγαρο Μουσικής Αθηνών κι εκδόθηκε το 2000 από τον Σείριο. Περιλαμβάνει τέσσερα κορυφαία έργα του συνθέτη γραμμένα στα πρώιμα δημιουργικά του χρόνια, τα οποία αποτελούν και την ουσιαστική του συμβολή στο πεδίο της λόγιας μουσικής. Τα τρία από τα έργα αυτά τα είδαμε και στο δίσκο της Δανάης Καρά, οπότε μπορεί κανείς να τα ακούσει σε αντιπαραβολή και να κάνει τις συγκρίσεις του για τις έτσι κι αλλιώς υψηλού επιπέδου ερμηνείες και των δύο σημαντικών πιανιστριών. Τα έργα που διαφέρουν στις δύο εκδόσεις είναι η "Ρυθμολογία" με τη Δανάη Καρά και η "Ερημιά" με τη Ντόρα Μπακοπούλου. Αλλά ας δούμε αναλυτικότερα το περιεχόμενο του δίσκου:

1. Για μια Μικρή Λευκή Αχιβάδα, έργο 1 (1947-8), σουίτα με πρελούδια και χορούς αφιερωμένη στον σκηνοθέτη Νίκο Κούνδουρο. Είναι το πρώτο επίσημο έργο στον αριθμημένο κατάλογο συνθέσεων του Μάνου Χατζιδάκι, το οποίο σε μορφή μπαλέτου ανέβηκε το 1957 από το Ελληνικό Χορόδραμα με χορογραφία της Ντόρας Τσάτσου. Αγαπημένο μου το κομμάτι "Συνομιλία με τον Sergei Prokofiev".

2. Έξι Λαϊκές Ζωγραφιές, έργο 5 (1949-50), βασισμένο σε έξι μελωδίες κλασικών ρεμπέτικων τραγουδιών (Συννεφιασμένη Κυριακή, Αρχόντισσα, Ψιλή βροχούλα έπιασε, Η άμαξα μες στη βροχή, Μπαξέ Τσιφλίκι, Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι), αρχικά γραμμένο για δύο πιάνα και μετέπειτα για ένα, ανέβηκε από το Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου το 1951. Το έργο αποτελεί και την έμπρακτη συνέχεια της περίφημης διάλεξης του συνθέτη το 1949 για το ρεμπέτικο.

3. Ιονική Σουίτα, έργο 7 (1952-3), έργο ξεχασμένο επί δεκαετίες ανακαλύφθηκε λίγο πριν από το θάνατο του συνθέτη, αν και το 1960 ανέβηκε ως μπαλέτο από το Ελληνικό Χορόδραμα. Πηγή έμπνευσης του συνθέτη στάθηκαν οι Επτανήσιοι ποιητές Ανδρέας Κάλβος και Διονύσιος Σολωμός. Η "Σαραμπάντα" και το "Τραγούδι" είναι κομμάτια απέραντης ομορφιάς και γοητείας.

4. Ερημιά, έργο 10 (1958), μουσική μπαλέτου για το Ελληνικό Χορόδραμα σε λιμπρέτο του συνθέτη, ο οποίος σημειώνει για το έργο: "...εμπνευσμένο από ένα αίσθημα ερημιάς που περιέχουν οι νέοι λόγω κληρονομημένων ενοχών και φυσικής δειλίας να δεχθούν τις αντιθέσεις τους". Ο "Χορός του χαρταετού" είναι ένα συναρπαστικό θέμα, αυθεντικός Χατζιδάκις, μια μικρή στιγμή ψυχικής απογείωσης!

Η Δανάη Καρά παίζει έργα για πιάνο του Μάνου Χατζιδάκι (1996)

Από την ιταλική δισκογραφική εταιρία Agora κυκλοφόρησε το 1996 αυτός ο εξαιρετικός δίσκος, που περιλαμβάνει τέσσερα σημαντικά έργα για Πιάνο του Μάνου Χατζιδάκι, δυο χρόνια μετά το θάνατό του, παιγμένα από τη σπουδαία Ελληνίδα σολίστ Δανάη Καρά. Είναι ένας δίσκος που αναδεικνύει με τρόπο αποστομωτικό το ξεχωριστό ταλέντο του μεγάλου συνθέτη στην καθαρή μουσική με λόγια χαρακτηριστικά. Και δεν είναι λίγες οι εκτελέσεις και ηχογραφήσεις αυτών των έργων σε αμιγή προγράμματα κλασικής μουσικής, ακόμη κι από διάσημους ερμηνευτές, όπως η Martha Argerich.

Το ύφος και η αισθητική γραμμή των έργων δεν έχουν ανάλογο προηγούμενο στην ελληνική μουσική. Ενώ θεματολογικά ο συνθέτης πατάει γερά πάνω σε στέρεες ελληνικές βάσεις, όπως άλλωστε μαρτυρούν και πολλοί τίτλοι των κομματιών, αισθητικά τα πρότυπα του συνθέτη παραπέμπουν στηn ευρωπαϊκή παράδοση και δεν κρύβει άλλωστε ο ίδιος την ιδιαίτερη αδυναμία του σε κάποιους μεγάλους δημιουργούς του 20ου αιώνα, από τους οποίους άντλησε την έμπνευσή του: Bela Bartok, Eric Satie, Sergei Prokofiev. Είναι οι συνθέτες, των οποίων ανιχνεύεται η μουσική αύρα μέσα στις πιανιστικές συνθέσεις του Μάνου Χατζιδάκι.

Το πρώτο έργο είναι η «Μικρή Λευκή Αχιβάδα», που καταγράφεται ως έργο 1 (opus 1) και το οποίο συνέθεσε ο Χατζιδάκις στα 1947-48. Πρόκειται για μια σουίτα ελληνικών χορών (συρτός, τσάμικος, μπάλλος, καλαματιανός, σούστα) με μικρά ενδιάμεσα «σχόλια». Το έργο είναι αφιερωμένο στον προσωπικό του φίλο Νίκο Κούνδουρο. Αυτή είναι η δεύτερη δισκογράφηση του έργου από τη Δανάη Καρά μετά την πρώτη του 1982 που είδαμε χθες.

Οι «Έξι Λαϊκές Ζωγραφιές», έργο 5, γραμμένο το 1949-50, είναι μια ελεύθερη μεταγραφή σε μορφή φαντασίας έξι πολύ γνωστών ρεμπέτικων τραγουδιών. Το έργο γράφτηκε για την ομώνυμη παράσταση του Ελληνικού Χοροδράματος της Ραλλούς Μάνου, με το οποίο έχει συνεργαστεί κι άλλες φορές ο συνθέτης («Καταραμένο Φίδι», «Ερημιά» κλπ.). Με το έργο αυτό ο Μάνος Χατζιδάκις εγκαινιάζει τη μακρά και σταθερή σχέση του με το ρεμπέτικο τραγούδι, αμέσως μετά την περίφημη ομιλία του το 1949. Ακολούθησαν πολλές συνθέσεις του προς την ίδια κατεύθυνση («Πασχαλιές μέσα απ’ τη νεκρή γη», «Ρυθμολογία», «Λειτουργικά», «Πέριξ», «Ο σκληρός Απρίλης του ‘45»).

Το τρίτο έργο του δίσκου είναι η «Ιονική Σουίτα», έργο 7, γραμμένη το 1953, που περιγράφεται από τον συνθέτη ως σουίτα για πιάνο σε 5 μέρη. Ο τίτλος του έργου οφείλεται πιθανόν στην πηγή έμπνευσης του συνθέτη, που φαίνεται πως ήταν οι Επτανήσιοι ποιητές Ανδρέας Κάλβος και Διονύσιος Σολωμός. Υπέροχες μελωδίες που συγκινούν βαθιά. Ιδιαίτερα τα μέρη ΙΙ και IV. Το έργο παρέμενε ανέκδοτο επί χρόνια κι αυτή εδώ είναι η πρώτη του δισκογραφημένη καταγραφή, ενώ ακολούθησε μια δεύτερη από τη Ντόρα Μπακοπούλου (2000).

Το τελευταίο έργο είναι η «Ρυθμολογία», έργο 30, γραμμένο το 1971, χρονιά θανάτου του ποιητή Γιώργου Σεφέρη, από τον οποίο άντλησε ο Χατζιδάκις την έμπνευσή του και στον οποίο αφιερώνει το έργο. Είναι ένα είδος άσκησης κατά το πρότυπο των «Τετραδίων Γυμνασμάτων» του ποιητή. Μορφολογικά το έργο είναι μια σουίτα χορών στο ρυθμό του χασάπικου σε ελεύθερο διάλογο με τους αστερισμούς του ζωδιακού κύκλου. Ξεχωρίζει το κομμάτι σε ρυθμό 9/8, γραμμένο στο ύφος του Σατί (θυμίζει έντονα τις «Γυμνοπαιδίες»), καθώς επίσης το "Χασάπικο των Διδύμων" και το "Χασάπικο του Υδροχόου". Θέματα του έργου χρησιμοποίησε ο Νίκος Κυπουργός στη διαμόρφωση του soundtrack για την ταινία «Ελεύθερη Κατάδυση» (1995).

Η Δανάη Καρά παίζει έργα για πιάνο Ελλήνων συνθετών (1982)

Ας κλείσουμε όμορφα και μελωδικά αυτή τη δύσκολη και όντως δίσεκτη χρονιά με ένα αφιέρωμα στη μουσική για πιάνο που μας χάρισαν μεγάλοι Έλληνες συνθέτες από την περίοδο της Εθνικής Σχολής, αλλά και από τη νεότερη γενιά. Έχω επιλέξει τρεις δίσκους με ερμηνεύτριες δύο κορυφαίες Ελληνίδες σολίστ, τη Δανάη Καρά και τη Ντόρα Μπακοπούλου. 

Η Δανάη Καρά γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1953 και φοίτησε στο Ωδείο Αθηνών και αποφοίτησε με δίπλωμα πιάνου και ανώτερων θεωρητικών ως αριστούχος και βραβευμένη με το "Χρυσό Μετάλλιο". Έφηβη ακόμη ξεκίνησε τις ζωντανές εμφανίσεις, ενώ παράλληλα συνέχισε τις σπουδές της στην περίφημη Juillliard School of Music της Νέας Υόρκης, όπου μάλιστα δίδαξε και ως βοηθός καθηγητή. Η καριέρα της, εντός κι εκτός Ελλάδας, υπήρξε σπουδαία με αποκορύφωμα ίσως την εκτέλεση του 3ου Κοντσέρτου για Πιάνο του Νίκου Σκαλκώτα στο Παρίσι το 2003, όπου γνώρισε θριαμβευτική υποδοχή από το κοινό. Απέσπασε πάμπολλες τιμητικές διακρίσεις, μεταξύ των οποίων και το Ελληνικό Βραβείο Μουσικής.

Η δισκογραφία της Δανάης Καρά είναι αρκετά πλούσια μέσα από τις συνεργασίες της με τις εταιρίες EMI Classics, Philips, Lyra, Decca, Agora Musica και Naxos. Έχει ηχογραφήσει έργα του ελληνικού και διεθνούς πιανιστικού ρεπερτορίου, όπως του Μανόλη Καλομοίρη, του Νίκου Σκαλκώτα, του Γιώργου Σισιλιάνου, του Γιάννη Κωνσταντινίδη, του Μάνου Χατζιδάκι, του Μίκη Θεοδωράκη και (τα άπαντα) του Θάνου Μικρούτσικου, αλλά και του Brahms, του Mendelssohn, του De Falla και άλλων, συνεργαζόμενη με πολλές σημαντικές ορχήστρες και διάσημους αρχιμουσικούς. 

Ο παρών δίσκος αποτελεί ένα πολύ χαρακτηριστικό δείγμα της εξαίρετης τέχνης της Δανάης Καρά. Είναι αφιερωμένος σε έργα για πιάνο πέντε σημαντικών Ελλήνων συνθετών που δεν παρέλειψαν μέσα στην ογκώδη εργογραφία τους να περιλάβουν και συνθέσεις για σόλο πιάνο. Ο πατριάρχης της Εθνικής Σχολής Μανόλης Καλομοίρης (1883-1962) συμμετέχει με τα Πέντε Πρελούδια, έργο γραμμένο το 1939. Ο έτερος εκπρόσωπος της Εθνικής Σχολής, ο Γιάννης Κωνσταντινίδης (1903-1984), που δεν είναι άλλος παρά ο γνωστός συνθέτης του ελαφρού τραγουδιού Κώστας Γιαννίδης, μας δίνει εδώ τους Οκτώ Νησιώτικους Χορούς του που γράφτηκαν το 1954.

Ακολουθεί ο εκτός κατάταξης και σχολών μέγας Έλληνας συνθέτης Νίκος Σκαλκώτας (1904-1949) που παρά τη γερμανική μουσική του παιδεία δε δίστασε να σκύψει με βαθύ ενδιαφέρον και λαμπρά αποτελέσματα στην παραδοσιακή μας μουσική και να μας δώσει τους περίφημους Ελληνικούς Χορούς του. Από το έργο του 32 Κομμάτια για Πιάνο εδώ ανθολογείται το υπ' αριθμόν 7 κομμάτι με υπότιτλο "Ελληνικός Δημοτικός Χορός" που γράφτηκε το 1940.

Ο δίσκος ολοκληρώνεται με δύο έργα των μεγάλων συνθετών της μεταπολεμικής σχολής, του Μάνου Χατζιδάκι και του Μίκη Θεοδωράκη. Ο Μάνος Χατζιδάκις (1925-1994) συμμετέχει με το πρωτόλειο συνθετικό του έργο που επιγράφεται Για μια μικρή λευκή Αχιβάδα, έργο 1, γραμμένο στο διάστημα 1947-1948 σε μορφή σουίτας με εναλλασσόμενα πρελούδια και χορούς. Τέλος, ο Μίκης Θεοδωράκης (1925-), ο μόνος εν ζωή από τους συνθέτες του δίσκου, συμμετέχει με τη Μικρή Σουίτα για Πιάνο, τετραμερή σύνθεση γραμμένη το 1955.

Η Σαπφώ Νοταρά διαβάζει Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (1851-1911) υπήρξε ο μεγαλύτερος νεοέλληνας διηγηματογράφος που αγαπήθηκε από γενιές και γενιές αναγνωστών και ιδιαίτερα παιδιών που λάτρεψαν τις χριστουγεννιάτικες ιστορίες του, έστω κι αν γράφτηκαν σε μια μορφή της ελληνικής γλώσσας που δεν είναι άμεσα εύληπτη, καθώς χαρακτηρίζεται από μια ιδιαίτερη διπλομορφία: Οι αφηγήσεις είναι γραμμένες σε γλώσσα καθαρεύουσα, όπως ήταν η κυρίαρχη μορφή της στο γραπτό λόγο την εποχή του συγγραφέα, αλλά οι διάλογοι στην απλή καθομιλούμενη γλώσσα, τη λεγόμενη δημοτική, πράγμα που δίνει στα κείμενα του μεγάλου συγγραφέα την αμεσότητα της ζωντανής καθημερινής επικοινωνίας και κάνει πιο ρεαλιστική την αφήγηση.

Στις αρχές της δεκαετίας του '80 (δεν μπόρεσα να προσδιορίσω την ακριβή χρονολογία) η σπουδαία ηθοποιός Σαπφώ Νοταρά (1907-1985) παρουσίασε από την Ελληνική Ραδιοφωνία μία σειρά εκπομπών με αναγνώσεις διηγημάτων του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Ήταν την ίδια περίπου εποχή που ο Μάνος Χατζιδάκις αξιοποιούσε ευφάνταστα την ιδιαίτερη φωνητική της εκφραστικότητα στη μουσικοθεατρική παράσταση "Πορνογραφία" (1982), το κύκνειο άσμα της ξεχασμένης ηθοποιού, η οποία τρία μόλις χρόνια αργότερα, στις 11 Ιουνίου 1985, βρέθηκε νεκρή, μόνη και σε προχωρημένη αποσύνθεση, στο μικρό της διαμέρισμα...

Στη σειρά λοιπόν αυτών των ραδιοφωνικών εκπομπών, που αναμεταδόθηκαν αργότερα και από το Τρίτο Πρόγραμμα, η Σαπφώ Νοταρά διάβασε με συγκινητικό και κατανυκτικό τρόπο επτά συνολικά διηγήματα του μεγάλου μας πεζογράφου. Οι ηχοληψίες πρέπει να έγιναν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, γιατί είναι φανερή η διαφορά στην ποιότητα του ήχου. Τα επτά διηγήματα, μοιρασμένα σε δύο ενότητες, είναι τα εξής:

Μέρος 1ο: 1. Υπηρέτρα (24:02) - 2. Το σπιτάκι στο λειβάδι (24:58) - 3. Φώτα ολόφωτα (21:54)

Μέρος 2ο: 4. Ωχ, βασανάκια (25:06) - 5. Το καμίνι (17:40) - 6. Το μοιρολόγι της φώκιας (11:31) - 7. Έρωτας στα χιόνια (15:55)

Μουσική επιμέλεια: Ανακρέων Παπαγεωργίου

Ρύθμιση ήχου: Θόδωρος Σφέτσας

Επιμέλεια εκπομπής: Νέλλα Δουλτσίνου

Χαρίλαος Ταλιαδώρος: Ύμνοι Χριστουγέννων, Πρωτοχρονιάς & Φώτων

Ο αειθαλής πρωτοψάλτης Χαρίλαος Ταλιαδώρος, γεννημένος στη Θεσσαλονίκη το 1926 με ηπειρώτικη καταγωγή, αποτελεί εμβληματική μορφή της εκκλησιαστικής πνευματικής ζωής της συμπρωτεύουσας με ενεργό δραστηριότητα πολλών δεκαετιών. Φοίτησε στη Σχολή Βυζαντινής Μουσικής του Εθνικού Ωδείου Αθηνών, αλλά ξεκίνησε ως απλός ψάλτης σε διάφορους ναούς της Θεσσαλονίκης, ενώ με τον τίτλο του Πρωτοψάλτη υπηρέτησε για έξι δεκαετίες στον ναό της Αγίας Σοφίας, όπου είχα την τύχη να τον ακούσω κάμποσες φορές στα φοιτητικά μου χρόνια διαμένοντας εκεί παραδίπλα. 

Κατά καιρούς δίδαξε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, αλλά και σε διάφορες μουσικές σχολές, ενώ έχει και πλούσιο συγγραφικό και εκδοτικό έργο σχετικό με την τέχνη της ψαλτικής. Παραμένει ενεργός μέχρι σήμερα και φέρει τον τιμητικό τίτλο του Άρχοντα Πρωτοψάλτη και του Οφφικιάλιου της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας.

Το έργο και η υψηλή ψαλτική τέχνη του Χαρίλαου Ταλιαδώρου έχει καταγραφεί σε πάμπολλες ηχογραφήσεις που έχουν εκδοθεί κατά καιρούς είτε σε βινύλια, είτε σε μαγνητοταινίες, είτε και σε ψηφιακούς δίσκους. 

Έναν τέτοιο ψηφιακό δίσκο προσέφερε στους αναγνώστες της η εφημερίδα Αγγελιοφόρος (δε γνωρίζω το ακριβές έτος) με υλικό αφιερωμένο στο εορταστικό Δωδεκαήμερο, δηλαδή τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά και τα Θεοφάνια. Περιλαμβάνονται εκλεκτοί θρησκευτικοί ύμνοι που καλύπτουν διάφορες μορφές της χριστιανικής υμνογραφίας, όπως τροπάρια, ιδιόμελα, καθίσματα, απολυτίκια, κοντάκια και κρατήματα. Επικεφαλής της ομάδας ψαλτών είναι φυσικά ο Χαρίλαος Ταλιαδώρος.

Περιοδικό Jazz & Τζαζ: Jazzin' Christmas (2000)

Μια υπέροχη χριστουγεννιάτικη συλλογή από την κλασική εποχή της αμερικανικής jazz μας πρόσφερε μαζί με το τεύχος αρ. 93 (Χριστούγεννα, 2000) το μουσικό περιοδικό Jazz & Τζαζ που υπήρξε μια πολυσήμαντη έκδοση επί μία 20ετία (1993-2013), όπου βρήκαν φιλόξενη στέγη και υποστήριξη όλες οι ελληνικές τζαζ φωνές και σχήματα μαζί με επιλεγμένες αναφορές στην διεθνή τζαζ σκηνή, τόσο τη σύγχρονη όσο και την κλασική των παλιότερων εποχών από τις αρχές του 20ου αιώνα.

Η συγκεκριμένη συλλογή τιτλοφορείται Jazzin' Christmas, για να περιγράψει το περιεχόμενό της που αποτελείται από αγαπημένα χριστουγεννιάτικα τραγούδια, αλλά και θρησκευτικούς ύμνους με την ίδια θεματική αναφορά, ερμηνευμένα με το δικό τους χαρακτηριστικό τρόπο έκφρασης από κορυφαίους αμερικανούς εκπροσώπους της τζαζ της προπολεμικής και πρώτης μεταπολεμικής περιόδου. 

Ιδού η υπέρλαμπρη ομάδα των καλλιτεχνών που υπογράφουν αυτές τις ιστορικές και αξεπέραστες ηχογραφήσεις: Frank Sinatra (1915-1998), ο κατά πολλούς κορυφαίος τραγουδιστής του αιώνα, Benny Goodman (1909-1986), o αξεπέραστος κλαρινετίστας με θητεία και στη λόγια μουσική, Louis Armstrong (1901-1971), μοναδικός τρομπετίστας, συνθέτης και σόουμαν, Duke Ellington (1899-1974), μέγας πιανίστας και πιθανότατα o μεγαλύτερος συνθέτης της τζαζ με επιδόσεις και στη συμφωνική μουσική, ο Bing Crosby (1903-1977), ο αισθαντικός ερμηνευτής και αγαπημένος ηθοποιός του παλιού Χόλιγουντ, ο πιανίστας Fats Waller ή Thomas Wright Waller (1904-1943), καθώς και δύο μεγάλες γυναικείες φωνές, η Ozie Ware (1903-1983) και η μυθική Ella Fitzgerald (1917-1996)! 

Σταύρος Ξαρχάκος: Χριστουγεννιάτικο Κοντσέρτο (2003)

Πίσω από το τόσο εμπνευσμένο λαϊκό πρόσωπο του συνθέτη Σταύρου Ξαρχάκου (γενν. 1939) δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι είχε ζωντανή και διακριτική παρουσία και μια άλλη όψη του μεγάλου του ταλέντου που δεν ήταν άλλη από το σταθερό ενδιαφέρον του για τη λόγια μουσική. 

Η λόγια λοιπόν πλευρά του συνθέτη είχε διαφανεί ήδη από το ξεκίνημα της καριέρας του, όταν ανάμεσα στους μεγάλους κύκλους τραγουδιών ή κινηματογραφικών συνθέσεων μας έδωσε το 1964 κι ένα τελείως άλλου προσανατολισμού έργο με τίτλο "Θεμιστοκλέους 43" παιγμένο με εκκλησιαστικό όργανο και πιάνο. Αργότερα στον κύκλο "Χρώματα" (1968) μας χάρισε μια σειρά λαϊκών συμφωνικών θεμάτων με κορυφαίο το εναρκτήριο "Μια βόλτα για το φίλο μου" που παραπέμπει ευθέως σε ύφος μπαρόκ κοντσέρτου. Αμέσως μετά συνέθεσε τον "Θρήνο για τον Ιγνάθιο Σάντσιεθ Μεχίας" (1969) με συμφωνική διάθεση, η οποία έγινε πιο εμφανής στη νεότερη ερμηνεία του έργου (1996/2006), ενώ λίγο αργότερα βρέθηκε για ειδικές σπουδές στο Παρίσι και στη Νέα Υόρκη, όπου μάλιστα θήτευσε στην περίφημη Julliard School of Music και για λίγο στο πλάι του διάσημου αρχιμουσικού Leonard Bernstein θεμελιώνοντας έτσι ένα στέρεο οπλοστάσιο για την ενεργότερη ανάμιξή του στο πεδίο της λόγιας μουσικής.

Οι κυριότεροι σταθμοί αυτής της παράλληλης διαδρομής του συνθέτη περιλαμβάνουν την έκδοση του δίσκου "Songs My Country Taught Me" (1986) με ερμηνεύτρια την Ελληνίδα μεσόφωνο Αγνή Μπάλτσα, επίσης μια ζωντανή ηχογράφηση στη Μέγαρο Μουσικής έργων του Νίκου Σκαλκώτα, του Μότσαρτ και του Ροσσίνι διευθύνοντας της Συμφωνική Ορχήστρα της Ραδιοφωνίας της Πράγας, άλλη μια ζωντανή ηχογράφηση κάτω από τους βράχους των Μετεώρων με το "Requiem" του Μότσαρτ διευθύνοντας την Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα του Βίλνιους με σολίστες από διάφορες χώρες, και φυσικά αμέτρητες συναυλίες και ηχογραφήσεις με την Κρατική Ορχήστρα Ελληνικής Μουσικής (ΚΟΕΜ), την οποία διηύθυνε από το 1995.

Από τη λόγια λοιπόν δραστηριότητα του Σταύρου Ξαρχάκου επιλέγω άλλη μια ζωντανή ηχογράφηση που εκδόθηκε σε δίσκο αρχικά το 1998 από τη μικρή εταιρία Ρωξάνη κι επανεκδόθηκε το 2003 από τη Legend, όταν ο συνθέτης είχε υπογράψει συμβόλαιο συνεργασίας εκδίδοντας πολλά έργα του που παρέμεναν στην αφάνεια ή ανέκδοτα. Ο συγκεκριμένος δίσκος έχει τίτλο "Χριστουγεννιάτικο Κοντσέρτο" και περιλαμβάνει ένα συναρπαστικό μουσικό υλικό εμπνευσμένο από τη γιορτή των Χριστουγέννων με λαϊκές και έντεχνες θρησκευτικές μελωδίες ανώνυμων δημιουργών από διάφορα μέρη του χριστιανικού κόσμου, για να κλείσει με εκτενή αποσπάσματα από τον περίφημο "Μεσσία" του Χέντελ.

Ορατόριο των Χριστουγέννων του J.S. Bach (John Eliot Gardiner)

Μιας και μπαίνουμε πλέον στις γιορτινές μέρες των Χριστουγέννων και του Δωδεκαημέρου (Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, Θεοφάνια), αξίζει να δώσουμε λίγο χώρο και στη μουσική αυτών των ημερών με έργα Ελλήνων και ξένων δημιουργών που άντλησαν την έμπνευσή τους από το πνεύμα των Χριστουγέννων και μας χάρισαν διαχρονικά αριστουργήματα.

Πρώτος και καλύτερος βεβαίως ο περίφημος Μεγάλος Κάντορας, ο κορυφαίος Γερμανός δημιουργός της περιόδου του Μπαρόκ Johann Sebastian Bach (1685-1750), ο οποίος κληροδότησε στις επόμενες γενεές ένα τεράστιο σε όγκο και ποιότητα έργο που ξεπερνά τους χίλιους τίτλους, μεγάλο μέρος του οποίου είναι αφιερωμένο στη θρησκευτική μουσική με καντάτες, μοτέτα, ορατόρια, λειτουργίες και αμέτρητες οργανικές συνθέσεις για εκκλησιαστικό όργανο.

Ανάμεσα στα μεγάλα ορατόρια του Μπαχ, πλάι στα "Κατά Ματθαίον Πάθη", δεσπόζουσα θέση φυσικά καταλαμβάνει το "Ορατόριο των Χριστουγέννων" ("Weihnachtsoratorium") αριθμημένο ως έργο BWV 248 στον επίσημο κατάλογο των συνθέσεών του. Το έργο είναι γραμμένο για χορωδία, σολίστες και ορχήστρα και βασίζεται σε προγενέστερες συνθέσεις, οι οποίες κωδικοποιούνται σε έξι καντάτες (ενότητες) που περιγράφουν τη γέννηση του Χριστού με βάση τις σχετικές περικοπές από τα Ευαγγέλια του Λουκά και του Ματθαίου μορφοποιημένες σε λιμπρέτο από τον Christian Friedrich Henrici (Picander). Το έργο ολοκληρώθηκε το 1734 και παίχτηκε στη Λειψία για τη γιορτή των Χριστουγέννων, για να ξεχαστεί τελείως στη συνέχεια, μέχρι που ανακαλύφθηκε πολύ αργότερα, το 1857, και παρουσιάστηκε εκ νέου στο Βερολίνο, για να γίνει έκτοτε ιδιαίτερα δημοφιλές και να παίζεται ασταμάτητα μέχρι σήμερα από όλες τις μεγάλες ορχήστρες του κόσμου.

Το έργο χαρακτηρίζεται από μια γαλήνια ατμόσφαιρα πλημμυρισμένη από κατανυκτικές και ευφρόσυνες μελωδίες που αποδίδονται από τους κατάλληλους οργανικούς συνδυασμούς που περιλαμβάνουν βιολιά, όμποε, φλάουτο και τρομπέτες, ενώ το οργανικό υπόστρωμα (basso continuo) αποτελείται από βιολοντσέλο, κοντραμπάσο, εκκλησιαστικό όργανο και τσέμπαλο. 

Από τις αμέτρητες ηχογραφήσεις αυτού του μοναδικού αριστουργήματος ξεχωρίζω αυτή που εκδόθηκε το 1987 από την Archiv, δισκογραφική εταιρία ειδικευμένη στην προκλασική μουσική, θυγατρική της μεγάλης γερμανικής εταιρίας Deutsche Grammophon. Ο κορυφαίος σύγχρονος Άγγλος αρχιμουσικός στην κατηγορία εκτελέσεων με όργανα εποχής John Eliot Gardiner διευθύνει τη Χορωδία Μοντεβέρντι και το οργανικό σύνολο The English Baroque Soloists, ενώ στα φωνητικά μέρη συμπράττουν οι διάσημοι σολίστες Anthony Rolfe Johnson (ως ευαγγελιστής), η υψίφωνος Nancy Argenta, η μεσόφωνος Anne Sofie von Otter, ο τενόρος Hans Peter Blochwitz και ο βαθύφωνος Olaf Bar. Μια λαμπερή ηχογράφηση που αποδίδει με πειστική ακρίβεια το ηχητικό σύμπαν του Μπαχ και της εποχής του.

Βαγγέλης Παπαθανσίου, Ειρήνη Παπά: Ραψωδίες (1986)

Στον απόηχο της πολύ πετυχημένης προηγούμενης συνεργασίας τους με το δίσκο "Ωδές" (1980) έχουμε μια καινούργια συνάντηση των δύο διάσημων Ελλήνων καλλιτεχνών, του Βαγγέλη Παπαθανασίου και της Ειρήνης Παπά, και μάλιστα σε μια εποχή που μεσουρανούσαν και οι δύο στο παγκόσμιο καλλιτεχνικό στερέωμα, ενώ ήδη ο Βαγγέλης είχε τιμηθεί με το όσκαρ μουσικής για την ταινία "Chariots of Fire" (1981) και συνέχισε να συνθέτει μεγάλα soundtrack που τον καθιέρωσαν στους κορυφαίους πλέον δημιουργούς του είδους (Missing, Blade Runner, Antarctica, The Bounty, Wonders of Life). 

Το 1986 λοιπόν συναντιούνται πάλι οι δυο τους στο Λονδίνο και ηχογραφούν το άλμπουμ "Ραψωδίες" ακολουθώντας το πνεύμα της προηγούμενης δουλειάς τους. Αυτή τη φορά το υλικό αντλήθηκε από τη θρησκευτική παράδοση, μέσα από τους θησαυρούς της εκκλησιαστικής μας υμνογραφίας, επιλέγοντας μερικούς από τους πλέον αγαπημένους ύμνους της Μεγάλης Εβδομάδας και της Ανάστασης ("Τη Υπερμάχω", "Ω, γλυκύ μου έαρ", "Τον Νυμφώνα Σου βλέπω", "Την ωραιότητα της Παρθενίας Σου", "Χριστός Ανέστη"), τους οποίους επένδυσε με τους μεγαλοπρεπείς ηλεκτρονικούς του ήχους ο συνθέτης και ερμήνευσε με κατανυκτική λιτότητα η μεγάλη ηθοποιός.

Και όπως και στις "Ωδές", έτσι κι εδώ ο Βαγγέλης μας χαρίζει και δύο δικές του πρωτότυπες συνθέσεις πάνω στο ίδιο ηχοχρωματικό αποτύπωμα. Η μία είναι οργανική και είναι αυτή που δίνει τον τίτλο στο έργο, ενώ η άλλη βασίζεται σε αποσπάσματα από το θείο ερωτικό ποίημα "Άσμα Ασμάτων" του Σολομώντα σε ελληνική απόδοση του Λευτέρη Παπαδόπουλου.

Βαγγέλης Παπαναθασίου, Ειρήνη Παπά: Ωδές (1980)

Περνάμε τώρα σε μια εμβληματική συνεργασία δύο διάσημων Ελλήνων καλλιτεχνών: Μιας ηθοποιού με παγκόσμια καταξίωση και πάμπολλες συμμετοχές σε διεθνείς κινηματογραφικές παραγωγές είτε στην Αμερική (την πρωτοείδαμε το 1956 πλάι στον σπουδαίο Τζέιμς Κάγκνεϊ στο έγχρωμο γουέστερν "Tribute to a Bad Man" να ψιθυρίζει μάλιστα στα ελληνικά έναν δημοτικό σκοπό!), είτε ακόμη νωρίτερα στην Ελλάδα και στην Ευρώπη (Ιταλία, Αγγλία, Γαλλία). Και ενός μουσικού με τον ολιστική εκδοχή του όρου που ξεκίνησε μέσα από τα ποπ σχήματα της δεκαετίας του '60 (Forminx), ηγήθηκε στη συνέχεια του κλασικού ροκ-φολκ σχήματος Afrodite's Child, για να κατακτήσει την καθολική αναγνώριση ως κορυφαίος δημιουργός στο πεδίο της ηλεκτρονικής μουσικής, αλλά και της μουσικής για τον κινηματογράφο κερδίζοντας ακόμη και το αντίστοιχο oscar για την ταινία "Chariots of Fire" (1981)!

Αναφέρομαι προφανώς στη μεγάλη Ελληνίδα ηθοποιό Ειρήνη Παπά (γενν. 1926 ή 1929), κατά κόσμον Ειρήνη Λελέκου, και στον συνθέτη Βαγγέλη Παπαθανασίου (γενν. 1943), γνωστό διεθνώς και ως Vangelis. Οι δυο τους είχαν ήδη το 1971 μια μικρή συνεργασία στο δίσκο "666", αλλά η πρώτη ολοκληρωμένη τους ηχογράφηση πραγματοποιήθηκε το 1978 στο Λονδίνο και περιλαμβάνει υλικό παρμένο από τη μακραίωνη ελληνική παράδοση του δημοτικού τραγουδιού. Ο τίτλος της δουλειάς είναι "Ωδές" και η κυκλοφορία του δίσκου πραγματοποιήθηκε το 1980 από την Polydor.

Το έργο απαρτίζεται από οκτώ συνολικά μέρη, από τα οποία τα έξι αποτελούν μια τολμηρή διασκευή δημοτικών τραγουδιών από τον συνθέτη σε εναρμόνιση για μεγάλη ορχήστρα που ωστόσο αναβλύζει ως πηγαίο νάμα μέσα από τη μαγική ηλεκτρονική κονσόλα του ίδιου προσδίδοντας έτσι στα τραγούδια μια εντελώς καινούργια οπτική που τους εξασφάλισε τη δυνατότητα να ταξιδέψουν ως τα πέρατα του κόσμου! 

Ο δίσκος περιλαμβάνει επίσης και δύο πρωτότυπες οργανικές συνθέσεις του Παπαθανασίου βασισμένες σε απόηχους δημοτικών τραγουδιών. Η μία μάλιστα ("Χορός της φωτιάς") με την εντυπωσιακή ρυθμική της δυναμική αυτονομήθηκε από το έργο κι έγινε ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα μουσικά θέματα του συνθέτη.

Θάνος Μικρούτσικος: Εμπάργκο (1982)

Έχοντας ολοκληρώσει έναν πολύ αποδοτικό κύκλο συνθέσεων στην εταιρία Lyra κατά το διάστημα 1975-1981 ("Πολιτικά τραγούδια", "Καντάτα για τη Μακρόνησο & Σπουδή στον Μαγιακόφσκι", "Φουέντε Οβεχούνα", "Τροπάρια για φονιάδες", "Μουσική πράξη στον Μπρεχτ", "Τραγούδια της λευτεριάς", "Ο Σταυρός του Νότου", "Ευριπίδης  IV") ο σημαντικός συνθέτης Θάνος Μικρούτσικος θα συνεργαστεί για μια τριετία με την εταιρία CBS (Sony), όπου θα καταθέσει ένα νέο, μικρότερο σε ποσότητα, αλλά ιδιαίτερα σημαντικό σε ποιότητα κύκλο ηχογραφήσεών του. Η αρχή έγινε το 1981 με το δίσκο "Συναυλίες '81", όπου μοιράζεται το υλικό με τον Χρήστο Λεοντή. 

Αμέσως μετά έρχεται μια κορυφαία στιγμή σε ολόκληρη τη συνθετική του πορεία. Ένας από τους πιο αγαπημένους μου δίσκους κι ένα κόσμημα γενικότερα του μουσικού μας πολιτισμού, το πολυσύνθετο έργο "Εμπάργκο" που κυκλοφόρησε το 1982, αφού νωρίτερα ο συνθέτης το επικοινώνησε στο κοινό του με δεκάδες συναυλίας σε ανοιχτούς χώρους.

Το "Εμπάργκο" είναι ένας πλήρης κύκλος τραγουδιών που εκφράζει απόλυτα το περιεχόμενο του όρου, καθώς συνδυάζει ιδανικά τα καλύτερα μουσικά υλικά απ' τη μεριά του συνθέτη με τους σπουδαίους στίχους, ασφαλώς υψηλών ποιητικών προδιαγραφών, του Άλκη Αλκαίου, ενός βαρυσήμαντου τεχνίτη του λόγου που εδώ κάνει την πρώτη δισκογραφική του παρουσία με μια σειρά μελοποιημένων ποιημάτων, τα οποία την επόμενη χρονιά εκδόθηκαν κιόλας σε βιβλίο από την Εταρεία Νέας Μουσικής.

Ο συνθέτης ελίσσεται με μοναδική ευχέρεια σε διάφορα μουσικά πεδία. Ο ήχος ακούγεται πιο σκληρός και αιχμηρός κινούμενος αποφασιστικά προς την κατεύθυνση του ροκ με συνεχείς τζαζ αναφορές, χωρίς να έχει εξοβελιστεί ωστόσο και το λαϊκό στοιχείο. Απόδειξη: Το μεγαλειώδες ζεϊμπέκικο "Ερωτικό", γνωστό και ως "Πιρόγα", που πέρασε στον κόσμο κι έχει γίνει πλέον κλασικό και με πάμπολλες νεότερες επανεκτελέσεις. Η ενορχήστρωση υπηρετεί ιδανικά το νέο ήχο του συνθέτη. Πιάνο, ξύλινα πνευστά, βιολί, τρομπέτα και τύμπανα επιστρατεύονται σ' αυτή την κατεύθυνση με τρόπο απόλυτα πειστικό. 

Αντώνης Βαρδής, Χάρις Αλεξίου: Ξημερώνει (1980)

Πάνω στο γύρισμα της δεκαετίας του '70 προς το '80 η Χαρούλα Αλεξίου έχει μια τρίτη συνάντηση με έναν αποκλειστικό συνθέτη όλων των τραγουδιών της νέας προσωπικής της δουλειάς μετά τις "Λαϊκές Κυριακές" (1976) του Σταύρου Κουγιουμτζή και τα "Τραγούδια της Χαρούλας" (1979) του Μάνου Λοΐζου. 

Αυτή τη φορά σειρά είχε ο νέος ακόμη τραγουδοποιός Αντώνης Βαρδής που είχε πρωτοεμφανιστεί το 1974 με το τραγούδι "Πόσο πολύ σ' αγάπησα" που ερμήνευσε ο Γιώργος Νταλάρας, ο οποίος τον αξιοποίησε και στο διπλό άλμπουμ "Οι Μάηδες οι ήλιοι μου", ενώ ο ίδιος είχε ήδη παρουσιάσει τον παρθενικό του δίσκο με τίτλο "Οραματίζομαι" το 1976 και στη συνέχεια γνώρισε κάποιες επιτυχίες με σημαντικούς τραγουδιστές, όπως ο Γιάννης Πάριος, η Δήμητρα Γαλάνη και ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου.

Το 1980 λοιπόν από τη Minos εκδόθηκε ο κύκλος τραγουδιών "Ξημερώνει" με ένδεκα συνθέσεις του Αντώνη Βαρδή γραμμένες λίγο πολύ πάνω στη φωνητική γκάμα της Χαρούλας και το αποτέλεσμα ήταν μια σειρά καλογραμμένα τραγούδια, αρκετά από τα οποία γνώρισαν επιτυχία κι ακούστηκαν αρκετά εκείνο τον καιρό. Τα περισσότερα έχουν στίχους του Σαράντη Αλιβιζάτου, τρία υπογράφονται από τον Μάνο Ελευθερίου και άλλα δύο - το ομότιτλο εναρκτήριο και το καταληκτικό ("Φεύγω") - από την ίδια την ερμηνεύτρια στην πρώτη της απόπειρα στο δημιουργικό μέρος του τραγουδιού, πριν εκδηλώσει αργότερα το αδιαμφισβήτητο ταλέντο της και στη σύνθεση.

Στ. Κουγιουμτζής, Χάρις Αλεξίου: Λαϊκές Κυριακές (1976)

Μετά τα μέσα της δεκαετίας του '70, έχοντας ήδη πίσω της μερικές εκλεκτές συμμετοχές σε σημαντικούς δίσκους, η Χάρις Αλεξίου αρχίζει την αυτόνομη πορεία της στο τραγούδι ηχογραφώντας μια σειρά προσωπικών δίσκων που την ανεβάζουν στην κορυφή του ελληνικού πενταγράμμου. 

Πέρα από τις πολυσυλλεκτικές προσωπικές της δουλειές, ξεχωρίζουν και οι συνεργασίες της με τρεις διαφορετικούς συνθέτες ως αποκλειστικούς δημιουργούς των αντίστοιχων δίσκων. Έχουμε παρουσιάσει ήδη τη σπουδαία συνεργασία της με τον Μάνο Λοΐζο στα "Τραγούδια της Χαρούλας" (1979) κι απομένει να δούμε τις άλλες δύο, πρώτα με τον Σταύρο Κουγιουμτζή και στη συνέχεια με τον Αντώνη Βαρδή.

Όταν λοιπόν το 1976 η Χάρις Αλεξίου συναντήθηκε με τον Σταύρο Κουγιουμτζή στο δίσκο "Λαϊκές Κυριακές", βρισκόταν κιόλας στο ζενίθ μιας εντυπωσιακής πορείας στο τραγούδι κι ας μην είχαν περάσει παρά μόλις 4 χρόνια από την πρώτη της εμφάνιση με τη "Μικρά Ασία" του Απόστολου Καλδάρα! Τον προηγούμενο χρόνο είχε κυκλοφορήσει ο πρώτος προσωπικός της δίσκος ("Δώδεκα λαϊκά τραγούδια"), ενώ το 1976 είχε βγει κιόλας ο δεύτερος. Με τους δίσκους αυτούς είχε προβάλει ένα πρόσωπο με έντονα λαϊκά και εξωστρεφή χαρακτηριστικά, ιδιαίτερα μέσα από την πολύ πετυχημένη αναβίωση παλιών λαϊκών τραγουδιών της σμυρνέικης σχολής. Έτσι, έμοιαζε φυσικό να ακολουθήσει μια ανάλογη συνέχεια, πράγμα που προφανώς εξυπηρετούσε και τις επιδιώξεις της δισκογραφικής εταιρίας. 

Με τον Σταύρο Κουγιουμτζή η Χαρούλα είχε κιόλας μια μικρή συνεργασία νωρίτερα, όταν το 1973 είχαν ηχογραφήσει ένα 45άρι με τα τραγούδια "Έφυγε το τρένο" και "Σαν λουλούδι τσακισμένο" που πάντως δε γνώρισαν επιτυχία. Αυτή τη φορά όμως το νέο τους ραντεβού ήταν πιο αποφασιστικό και τα δώδεκα τραγούδια του δίσκου "Λαϊκές Κυριακές" γνώρισαν ευρεία απήχηση στο κοινό και τραγουδήθηκαν πολύ. Κι αυτό, γιατί ο συνθέτης φρόντισε να αξιοποιήσει απόλυτα τα ερμηνευτικά χαρακτηριστικά της Χαρούλας, είτε στο ύφος του εξωστρεφούς χορευτικού  ρυθμού, είτε και στο επίπεδο της μελωδικής λαϊκής μπαλάντας που ήδη ο συνθέτης έδειξε ότι μπορούσε να γράψει, όπως είδαμε στις πολύ πετυχημένες προηγούμενες δουλειές του με τον Γιώργο Νταλάρα. 

Μια σειρά χαμηλόφωνες μπαλάντες λοιπόν έδιναν τον τόνο στην ευαίσθητη πλευρά της τραγουδίστριας, την οποία εμφανώς και η ίδια επιθυμούσε να προβάλει. Ανάμεσά τους τα θαυμάσια τραγούδια: "Σου στέλνω χαιρετίσματα", "Χρόνια σαν βροχή", "Φύγανε τα χρόνια", "Πηνελόπη" και προπάντων το εξαίσιο "Θάταν 12 του Μάρτη", ένα σχεδόν προφητικό τραγούδι, καθώς αυτή ήταν και η ημερομηνία που ο έφυγε από κοντά μας ο συνθέτης το 2005! Οι στίχοι των τραγουδιών ανήκουν σε μερικούς από τους σημαντικότερους εκφραστές του χώρου, όπως ο Λευτέρης Παπαδόπουλος και ο Μάνος Ελευθερίου, και οι δυο στα πιο "πιασάρικα" τραγούδια του δίσκου, ο Μιχάλης Μπουρμπούλης και ο Άκος Δασκαλόπουλος. Σε όλα τα τραγούδια η ερμηνεία της Χαρούλας είναι έξοχη, αποδίδοντας με υποδειγματική εκφραστικότητα και τις στιγμές που το κέφι ξεχειλίζει, αλλά και τις υπέροχες τρυφερές στιγμές του δίσκου.

Γιώργος Νταλάρας: Για τα τραγούδια κι εγώ φταίω (1993)

Το 1993 σιγά σιγά κυριαρχεί πια ο ψηφιακός δίσκος και το βινύλιο αργοσβήνει, ενώ τα δισκάκια των 45 στροφών αποτελούσαν πλέον ανάμνηση. Εκείνη τη χρονιά ωστόσο ο Γιώργος Νταλάρας διάλεξε να συγκεντρώσει σε ένα διπλό αναλογικό δίσκο κάποια από τα δεκάδες τραγούδια που είχε ηχογραφήσει για τις 45 στροφές στα πρώτα χρόνια της παρουσίας του στο ελληνικό πεντάγραμμο.

Η πρώτη πρώτη ηχογράφηση του τραγουδιστή πραγματοποιήθηκε το 1967 για την περιθωριακή εταιρία Αυλός και ήταν το ωραίο ζεϊμπέκικο "Προσμονή" του Βασίλη Αρχιτεκτονίδη που πάντως γρήγορα ξεχάστηκε, γιατί στοχοποιήθηκε και από τη λογοκρισία της χούντας. 

Το 1968 ο τραγουδιστής υπέγραψε το πρώτο του συμβόλαιο στη νεοσύστατη εταιρία Minos κι αμέσως ηχογράφησε τα τραγούδια "Ρίξε μες στη φλόγα την αγάπη μου" και "Δυο λουλούδια μες στη γλάστρα" σε μουσική του Γρηγόρη Φούντα και στίχους του Κώστα Βίρβου,  τα οποία την επόμενη χρονιά μπήκαν και στον πρώτο προσωπικό δίσκο του. Ακολούθησαν δεκάδες σκόρπιες ηχογραφήσεις, πολλές από τις οποίες ενσωματώθηκαν και σε δίσκους 33 στροφών που ακολούθησαν. Υπολογίζονται στα 72 συνολικά τα τραγούδια του Γιώργου Νταλάρα που πρωτοεκδόθηκαν σε δίσκους 45 στροφών. Είκοσι δύο από αυτά διάλεξε ο ίδιος γι' αυτό το διπλό άλμπουμ, ηχογραφημένα στο διάστημα 1967-1976.

Ανάμεσα σ' αυτά τα γνωστά και άγνωστα τραγούδια βρίσκουμε συνθέσεις του Απόστολου Καλδάρα, του Γιώργου Μητσάκη, του Θόδωρου Δερβενιώτη, του Τάκη Παναγόπουλου και του Γιώργου Κατσαρού. Εδώ έχουμε και δυο ωραιότατα λαϊκά τραγούδια του Πάνου Τζαβέλλα ("Πάρε με φεγγάρι μου", "Ροδακινιά ξανθή"), καθώς και τα τραγούδια "Ο Σαραντάπηχος" του Νίκου Τάτση και "Πόσο πολύ σ' αγάπησα" του Αντώνη Βαρδή, που είναι και τα πρώτα που ηχογράφησαν οι δυο νέοι τότε συνθέτες, τα οποία πήραν μέρος και σε σχετικό διαγωνισμό της εποχής και τελικά ενσωματώθηκαν στο δίσκο "Νιάτα" (1974). Νεότερο απ' όλα είναι το τραγούδι "Εκείνος ήταν μόνος" του Μίκη Θεοδωράκη παρμένο από το 45άρι με το τραγούδι "Κόκκινο τριαντάφυλλο" (1976).

Γιώργος Νταλάρας: Των αθανάτων (1994)

Ο δεύτερος "κυπριακός" δίσκος του Γιώργου Νταλάρα κυκλοφόρησε το 1994 με τίτλο "Των αθανάτων" και είναι μια πολυσυλλεκτική-πολυσυμμετοχική δουλειά με μουσικό και θεματικό υλικό ανάλογο του προηγούμενου δίσκου "Ες γην εναλίαν Κύπρον" (1992). 

Για τον βασικό συνθέτη των τραγουδιών, τον Δημήτρη Λάγιο, αυτός είναι ένας μεταθανάτιος δίσκος που ωστόσο αναδεικνύει τη στενή σχέση του ζακυνθινού δημιουργού με τη Μεγαλόνησο, για την οποία αφιέρωσε σημαντικό κομμάτι της δραστηριότητάς του στη σύντομη ζωή του. 

Έχουμε επίσης και πάλι συνθέσεις του Μιχάλη Χριστοδουλίδη, ο οποίος επιμελήθηκε μουσικά όλο το υλικό δίνοντάς του την απαιτούμενη ομοιογένεια, ενώ συμμετέχουν επίσης οι Κύπριοι συνθέτες Κούλης Θεοδώρου και Κώστας Κακογιάννης. 

Το κύριο χαρακτηριστικό του δίσκου είναι ότι όλα τα τραγούδια στηρίζονται σε ποιήματα Κύπριων αγωνιστών και ποιητών: Ευαγόρας Παλληκαρίδης, Τάσος Ρούσσος, Μιχάλης Πασιαρδής, Κώστας Μόντης, Ανδρέας Παράσχος, Ανδρέας Νεοφύτου Μούζουρος, Γιάννης Παπαδόπουλος και Δημήτρης Λιμπέρτης. Περιλαμβάνεται επίσης ένα χορικό ("Πετροπέρδικα") από τις "Τρωάδες" του Ευριπίδη που αποδίδει το χορωδιακό σύνολο "Διάσταση", καθώς κι ένα ποίημα του ζακυνθινού ποιητή Τάλμποτ Κεφαλληνού ("Σε καρτερούσα") μελοποιημένο από τον Δημήτρη Λάγιο από παλιότερη ηχογράφηση του συνθέτη που βρέθηκε στο αρχείο του. 

Όλα τα τραγούδια αποπνέουν μιαν αγωνιστική και ταυτόχρονα μελαγχολική διάθεση για τη χρονίζουσα τραγωδία της Μεγαλονήσου. Κορυφαία στιγμή του δίσκου το τελευταίο τραγούδι ("Καρτερούμεν") σε μουσική του Δημήτρη Λάγιου, το οποίο ήδη πια έχει καταξιωθεί ως ένας νέος εθνικός ύμνος του κυπριακού λαού.

Μιχ. Χριστοδουλίδης, Γιώργος Νταλάρας: Ες γην εναλίαν Κύπρον (1992)

Περνάμε σήμερα σε μια άλλη πλευρά της πολυδιάστατης μουσικής δραστηριότητας του Γιώργου Νταλάρα. Αναφέρομαι κάποιες βαρυσήμαντες ηχογραφήσεις που πραγματοποίησε στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '90, όταν είχε αναπτύξει ένα έντονο και συγκινητικό ενδιαφέρον για την Κύπρο και αφιέρωσε μεγάλο κομμάτι της δουλειάς του σ' αυτή την κατεύθυνση είτε με ηχογραφήσεις στο στούντιο, είτε με αλλεπάλληλες συναυλίες στη μαρτυρική Μεγαλόνησο.

Ο πρώτος σημαντικός σταθμός αυτής της δραστηριότητας ήταν ο κύκλος τραγουδιών "Ες γην εναλίαν Κύπρον" που περιλαμβάνει συνθέσεις του αξιόλογου Κύπριου μουσικού Μιχάλη Χριστοδουλίδη βασισμένες σε αντίστοιχα ποιήματα σχεδόν αποκλειστικά Κύπριων ποιητών. 

Ο Μιχάλης Χριστοδουλίδης αποτελεί εμβληματική μορφή της σύγχρονης κυπριακής μουσικής σχολής με σημαντικό έργο που παρουσίασε αρχικά στη Γαλλία κι αργότερα στην Ελλάδα γράφοντας δεκάδες μουσικές συνθέσεις για θεατρικές παραστάσεις που παίχτηκαν στην Επίδαυρο ή στο Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν, καθώς και για κινηματογραφικές ταινίες, όπως η "Κάθοδος των εννέα" (1984), ενώ απέσπασε και πάμπολλες τιμητικές διακρίσεις και βραβεύσεις στην Ελλάδα, την Κύπρο και το εξωτερικό. Το 1988 ηχογράφησε τον πρώτο δίσκο του με τραγούδια ("Στις άκρες των ακρών"), ενώ το 1992 παρουσίασε το δίσκο "Ες γην εναλίαν Κύπρον" με αποκλειστικό ερμηνευτή τον Γιώργο Νταλάρα και συνοδεία από το Φωνητικό Σύνολο "Διάσταση".

Ο τίτλος του δίσκου είναι παρμένος από ένα στίχο της τραγωδίας "Ελένη" του Ευριπίδη ("...ες γην εναλίαν Κύπρον, ου μ' εθέσπισεν..."), τον οποίο χρησιμοποίησε και ο Γιώργος Σεφέρης ως προμετωπίδα της ποιητικής του σύνθεσης "Ημερολόγιο καταστρώματος Γ'" (1955).

Το έργο περιλαμβάνει δέκα τραγούδια που υπογράφουν οι ποιητές Νίκος Κρανιδιώτης, Μιχάλης Κακογιάννης, Θεοδόσης Πιερίδης, Μιχάλης Πασιαρδής, Άνθος Λυκαύγης, Θεοκλής Κουγιάλης, Νίκη Κατσαούνη και ο Ελλαδίτης Μιχάλης Γκανάς. Όλα έχουν κοινό σημείο θεματικής αναφοράς, την τραγωδία της Κύπρου, τον αγώνα για αποκατάσταση του δικαίου και τον καημό των χαμένων πατρίδων. Είναι τραγούδια ελεγειακού χρώματος, με καλογραμμένη μελωδική γραμμή και ενορχήστρωση ιδιαίτερα επιμελημένη σε "έντεχνο" ύφος με χρήση ακουστικών οργάνων (κιθάρα, λαούτο, βιολοντσέλο, βιόλα, όμποε, φλάουτο και μπουζούκι). 

Γιώργος Νταλάρας: Άπονα μάτια (1985)

Εμπλουτίζοντας ασταμάτητα την προσωπική του δισκογραφία ο Γιώργος Νταλάρας ηχογραφεί το 1985 το άλμπουμ "Άπονα μάτια" με δώδεκα λαϊκά τραγούδια. Ο δίσκος μοιάζει σαν μια μικρή επανάληψη του παλιότερου διπλού δίσκου "Οι Μάηδες οι ήλιοι μου" (1978), καθώς περιλαμβάνει υλικό που υπογράφουν οι δυο βασικοί συνθέτες εκείνου του άλμπουμ, δηλαδή ο Στέλιος Βαμβακάρης κι ο Χρήστος Γκάρτζος, αμφότεροι συνεισφέροντας από έξι τραγούδια.

Το πρώτο μισό του δίσκου λοιπόν αποτελείται από έξι συνθέσεις του Χρήστου Γκάρτζου σε στίχους του σπουδαίου Κώστα Κινδύνη, γραμμένες σε λαϊκό χρώμα και σε ένα ύφος που διαφοροποιεί τον συνθέτη αρκετά από την εικόνα που μας είχε δώσει στις προηγούμενες δουλειές του, ιδίως στον μελοποιημένο Νερούδα ("Τα ερωτικά", 1980) και στις "Περιπολίες" (1983). Προφανώς εδώ θέλησε να προσαρμόσει το ύφος του στην καθιερωμένη ερμηνευτική μανιέρα του τραγουδιστή και τα κατάφερε μια χαρά, έστω κι αν τα τραγούδια δεν γνώρισαν ιδιαίτερη επιτυχία.

Το δεύτερο μέρος του δίσκου ανήκει στον Στέλιο Βαμβακάρη και περιλαμβάνει έξι καλογραμμένα ορθόδοξα λαϊκά τραγούδια της νεορεμπέτικης σχολής με στίχους κυρίως του Λευτέρη Χαψιάδη, αλλά και του Κώστα Κοφινιώτη, ενώ ένα τραγούδι υπογράφεται από τον ποιητή Τάσο Λειβαδίτη κι άλλο ένα έχει παραδοσιακούς στίχους.

Χρήστος Νικολόπουλος, Γιώργος Νταλάρας: Ο τραγουδιστής (1983)

Η ανήσυχη φύση του Γιώργου Νταλάρα τον οδήγησε από νωρίς στη συνεχή αναζήτηση νέων δημιουργών και πρωτότυπων συνεργασιών, χωρίς να επαναπαύεται στα ακαταμάχητα κεκτημένα της άκρως παραγωγικής δεκαετίας του '70 που τον είχαν ήδη εδραιώσει στην κορυφή. Με το αλάνθαστο μουσικό του κριτήριο λοιπόν βρέθηκε συχνά να συμμετέχει σε δουλειές νέων δημιουργών, όπως ο Δημήτρης Λάγιος ("Ο ήλιος ο ηλιάτορας", 1982), οι Τερμίτες ("Η αμαρτωλή Μαρία", 1984), ο Λαυρέντης Μαχαιρίτσας ("Διδυμότειχο blues", 1991), ο Διονύσης Τσακνής, οι αδελφοί Κατσιμίχα, οι Άγαμοι Θύται, ακόμη και η Ελένη Καραΐνδρου στις πρώτες κινηματογραφικές της μουσικές ("Ταξίδι στα Κύθηρα", 1984, "Ο μελισσοκόμος", 1986), αλλά και ο Μάνος Χατζιδάκις ("Λαϊκή Αγορά", 1987, "Στον Σείριο υπάρχουνε παιδιά", 1988). 

Και κάπου εκεί ήρθε και η συνάντησή του με τον λαϊκό δημιουργό Χρήστο Νικολόπουλο, ο οποίος βέβαια δεν ήταν καινούργιος στο χώρο, αφού είχε ήδη ένα σπουδαίο προσωπικό ρεπερτόριο με πετυχημένα τραγούδια που ερμήνευσαν ο Στέλιος Καζαντζίδης, η Μαρινέλλα, ο Πάνος Γαβαλάς, ο Γιάννης Πάριος, η Λίτσα Διαμάντη, η Τζένη Βάνου και άλλοι πρωτοκλασάτοι τραγουδιστές. Το 1981 λοιπόν ο Γιώργος Νταλάρας ερμήνευσε το ομότιτλο τραγούδι από το δίσκο του Νικολόπουλου "Οι κυβερνήσεις πέφτουνε, μα η αγάπη μένει" γνωρίζοντας μεγάλη επιτυχία. Κι αυτό ήταν το προσάναμμα της μεγάλης συνεργασίας τους που ακολούθησε, η οποία επισφραγίστηκε με τρεις ολοκληρωμένες δισκογραφικές εκδόσεις ("Ο τραγουδιστής", "Μη μιλάς, κινδυνεύει η Ελλάς", "Μεθυσμένα τραγούδια").

Το 1983 λοιπόν είχαμε την πρώτη ολοκληρωμένη συνεργασία του Γιώργου Νταλάρα και του Χρήστου Νικολοπουλου με το δίσκο "Ο τραγουδιστής", έναν κύκλο δεκατεσσάρων λαϊκών τραγουδιών με τις υπογραφές πολλών διαφορετικών στιχουργών: Μάνος Ελευθερίου, Σώτια Τσώτου, Κώστας Κοφινιώτης, Φώντας Λάδης, Μάρω Μπιζάνη, Σαράντης Αλιβιζάτος, Λευτέρης Χαψιάδης και Δημήτρης Χατζηδιάκος. Ο Νικολόπουλος ξετυλίγει εδώ όλο το ταλέντο του στην αξιοποίηση των λαϊκών "δρόμων" και μας δίνει ένα μωσαϊκό ρυθμικής ποικιλίας που περιλαμβάνει από τσιφτετέλια και καρσιλαμάδες, μέχρι ζεϊμπέκικα και ανατολίτικες μελωδίες. Τρία τουλάχιστον τραγούδια είναι αναμφίβολα πολύ όμορφα: "Άνοιξα το συρτάρι μου", "Τις μακρινές τις θάλασσες", "Εγώ θα σου μιλώ". Το ομώνυμο τραγούδι αφιερώθηκε στον Στέλιο Καζαντζίδη.

Μίκης Θεοδωράκης, Γιώργος Νταλάρας: Ραντάρ (1981)

Το 1981 ήταν μια ξεχωριστή χρονιά για την ελληνική δισκογραφία με πληθώρα ηχογραφήσεων μεγάλου ενδιαφέροντος. Ήταν η χρονιά που κυκλοφόρησε το "Φράγμα" του Δήμου Μούτση, τα "Σκουριασμένα χείλια" του Σταμάτη Κραουνάκη, το "Πίσω απ' τη βιτρίνα" του Γιώργου Χατζηνάσιου, καθώς και δύο ιδιαίτεροι δίσκοι του Μίκη Θεοδωράκη, το "Ραντάρ" και ο "Επιβάτης". 

Φυσικά δεν ήταν μόνο αυτοί οι αξιόλογοι δίσκοι της χρονιάς, αλλά δεν τους ξεχώρισα τυχαία, γιατί όλοι τους έχουν κοινό στιχουργό τον Κώστα Τριπολίτη, ο οποίος είχε εμφανιστεί λίγο νωρίτερα ("Πες μου", 1977), αλλά το 1981 ήταν η χρονιά της ορμητικής του εισβολής στο ελληνικό τραγούδι με όλη αυτή την απίθανη σοδειά και μάλιστα με τόσο διαφορετικούς συνθέτες και ερμηνευτές!

Ας μην ξεχνάμε βέβαια ότι το 1981 ήταν και η χρονιά της περίφημης "αλλαγής" στα πολιτικά πράγματα του τόπου, όταν για πρώτη φορά στη μεταπολίτευση παραμερίζεται η δεξιά και αναλαμβάνει την εξουσία ένα σοσιαλιστικό κόμμα σηματοδοτώντας μια νέα πολιτική πραγματικότητα που καθιστούσε πλέον ανεπίκαιρο το ακμάζον λίγα χρόνια νωρίτερα πολιτικό τραγούδι. Κι όμως, οι δυο εργασίες του Τριπολίτη με τον Μίκη Θεοδωράκη φέρουν έντονο πολιτικό στίγμα με μια γλώσσα αιχμηρή και υποδόρια που ανατρέπει συμβατικές συνθηματολογίες με φρέσκα αιτήματα κοινωνικού προβληματισμού. Είναι ένας λόγος με βαθύ λυρικό υπόβαθρο που ανιχνεύει τα πιεστικά αδιέξοδα της καθημερινότητας και εκφέρεται επιθετικά, ενίοτε κυνικά και σαρκαστικά, αιφνιδιάζοντας με την ευθύτητα και την πρωτοτυπία του. 

Το "Ραντάρ" κυκλοφόρησε λίγο νωρίτερα από τον "Επιβάτη" με αποκλειστικό ερμηνευτή τον Γιώργο Νταλάρα, ο οποίος έμπαινε πλέον στην ώριμη φάση της μεγάλης του καριέρας. Ο σπουδαίος τραγουδιστής δεν έπαψε να αναζητά καινούργιους ορίζοντες στα μουσικά του ενδιαφέροντα και η νέα του συνάντηση με τον Μίκη, επτά χρόνια μετά τα "Δεκαοκτώ λιανοτράγουδα", του έδωσε αυτή την ευκαιρία. Η ερμηνεία του "Ραντάρ" είναι συγκλονιστική και αποδεικνύει την πολυδιάστατη ερμηνευτική προσωπικότητα του Νταλάρα. Κορυφαίες στιγμές τα τραγούδια "Αγάπη" και "Ξημερώνει", δυο αυθεντικά διαμάντια που αποτελούν υπόδειγμα ιδεώδους σύμπλευσης μουσικής, στίχου και ερμηνείας.

Γιώργος Νταλάρας: Ρεμπέτικα της Κατοχής (1980)

Λέγαμε και στην παρουσίαση του άλμπουμ "50 χρόνια ρεμπέτικο τραγούδι" (1975) ότι η σχέση του Γιώργου Νταλάρα με το ρεμπέτικο είναι βιωματική και διατρέχει ολόκληρη τη διαδρομή του στο ελληνικό τραγούδι. Γεννημένος μέσα στο ρεμπέτικο συνάφι έδειξε από τη αρχή της καριέρας του ένα ξεχωριστό ενδιαφέρον για το περιφρονημένο κάποτε αυτό είδος. Το 1971 ηχογράφησε, στο ξεκίνημά του ακόμα, έναν εξαιρετικό δίσκο με τραγούδια του Απόστολου Καλδάρα. Το 1975 έκανε ρεκόρ πωλήσεων το διπλό του άλμπουμ "50 Χρόνια Ρεμπέτικο Τραγούδι" (ξεπέρασε τις 500.000 κομμάτια) δίνοντας ένα ισχυρό έναυσμα για την αναβίωση του είδους και το ξεπέταγμα πολλών νεορεμπέτικων σχημάτων (ρεμπέτικες κομπανίες), τα οποία για μια δεκαετία περίπου έγιναν ένα είδος μόδας. 

Το 1980 ο Γιώργος Νταλάρας επανήλθε στο ρεμπέτικο με τη θεματική συλλογή "Τα Ρεμπέτικα της Κατοχής". Κοινή θεματολογία των τραγουδιών η αναφορά στα μαύρα χρόνια της Κατοχής, της Αντίστασης, αλλά και του Εμφύλιου που ακολούθησε. Όλα είναι εξαιρετικά τραγούδια που αντέχουν στο χρόνο και νομίζω πως δεν πρόκειται ποτέ να χάσουν τη δύναμή τους! Πολλά από τα τραγούδια αυτά ήταν απαγορευμένα και ανέκδοτα για προφανείς λόγους, δεδομένου ότι θίγουν χωρίς περιστροφές την καθεστηκυία και βολεμένη τάξη, η οποία συμβιβάστηκε πρόθυμα με τις βουλές του κατακτητή. Τα περισσότερα γράφτηκαν από τον Μιχάλη Γενίτσαρη, γνωστό ρεμπέτη με αριστερές ιδέες, αλλά υπάρχουν και τραγούδια του Μάρκου Βαμβακάρη, του Μπαγιαντέρα, του Οδυσσέα Μοσχονά και κυρίως του μεγάλου Βασίλη Τσιτσάνη. Τα συγκλονιστικά τραγούδια "Κάνε λιγάκι υπομονή" και "Κάποια μάνα αναστενάζει" αποτέλεσαν εκείνα τα χρόνια ύμνους των ανθρώπων που πλήρωσαν με αίμα τον εμφύλιο σπαραγμό. Το τελευταίο τραγούδι του δίσκου ("Της κοινωνίας η διαφορά") θα μπορούσε να είχε γραφτεί και για τη σημερινή συγκυρία του τόπου μας!

Ο Γιώργος Νταλάρας, διανύοντας τότε τη σημαντικότερη φάση της μεγάλης του καριέρας, ερμηνεύει πειστικότατα και πολύ εκφραστικά τα σπουδαία αυτά τραγούδια. Στην ορχήστρα συμμετέχουν κορυφαίοι μουσικοί με επικεφαλής τον Χρήστο Νικολόπουλο που έχει τη γενική μουσική επιμέλεια. Ο ίδιος ο Νταλάρας εκτελεί δεξιοτεχνικά διάφορα όργανα (κιθάρα, τζουρά, μπαγλαμά). Στα φωνητικά συμμετέχουν ως δεύτερες φωνές η Γλυκερία και ο Δημήτρης Κοντογιάννης.

Γιώργος Νταλάρας: 50 Χρόνια Ρεμπέτικο Τραγούδι (1975)

Κι από την Άκη Πάνου στα ρεμπέτικα του Γιώργου Νταλάρα. Η απόσταση δεν είναι δα και μεγάλη. Και το 'χουμε πει ήδη αρκετές φορές πόσο στενοί δεσμοί συνδέουν τον κορυφαίο ερμηνευτή με το βαρυσήμαντο αυτό είδος τραγουδιού. Είναι μια σχέση βιωματική, μιας και η ρίζα του πηγαίνει βαθιά στο χώρο αυτό μέσω του πατέρα του Λουκά Νταράλα, ενώ και η δική του δισκογραφική ενασχόληση με το είδος διατρέχει όλη τη μουσική διαδρομή του που υπερβαίνει ήδη τον μισό αιώνα με αλλεπάλληλες εκτελέσεις και πολύ συχνά ζωντανές ηχογραφήσεις ρεμπέτικων τραγουδιών που συνεχίζονται μέχρι σήμερα.

Το πρώτο δείγμα αυτής της σχέσης μας το έδωσε το 1971 με μια σειρά ρεμπετο-λαϊκών τραγουδιών του Απόστολου Καλδάρα στο δίσκο "Ο Γιώργος Νταλάρας τραγουδά Απόστολο Καλδάρα". Όμως η πρώτη ολοκληρωμένη και εκτεταμένη ηχογράφηση υπήρξε ο διπλός δίσκος "50 Χρόνια ρεμπέτικο τραγούδι" που κυκλοφόρησε στα 1975, πάντα από τη MInos, και γνώρισε τεράστια εμπορική απήχηση, γεγονός που τροφοδότησε αποφασιστικά μία τάση επαναφοράς του ρεμπέτικου στο προσκήνιο, η οποία θα διαρκέσει για αρκετά χρόνια και θα οδηγήσει στην εντυπωσιακή ανθοφορία των περίφημων ρεμπέτικων κομπανιών στα χρόνια της δεκαετίας του '80. Ο ίδιος ο Νταλάρας πέντε χρόνια αργότερα θα ηχογραφήσει έναν ακόμη δίσκο με ρεμπέτικα τραγούδια στο ίδιο ακριβώς ύφος με τον προηγούμενο, τα "Ρεμπέτικα της Κατοχής".

Ο συγκεκριμένος δίσκος αποτελεί μια συλλογή 26 συνολικά τραγουδιών γνωστών λίγο πολύ από το παρελθόν με μεγάλες φωνές που τα ερμήνευσαν κατά καιρούς. Πρόκειται για τραγούδια που καλύπτουν ένα χρονικό ορίζοντα άνω των σαράντα χρόνων, από την προπολεμική εποχή μέχρι τα πρώτα χρόνια του '60, όταν πια το αυθεντικό ρεμπέτικο είχε παραδώσει τη σκυτάλη στο κλασικό λαϊκό τραγούδι. Οι δημιουργοί τους είναι επιφανείς, αλλά και αφανείς σκαπανείς του είδους. Αναφέρω κάποιους: Γιάννης Δραγάτσης, Παναγιώτης Τούντας, Γιάννης Εϊτζιρίδης, Κώστας Σκαρβέλης, Κώστας Ρούκουνας, Νίκος Γούναρης, αλλά και Μάρκος Βαμβακάρης, Βασίλης Τσιτσάνης, Μανώλης Χιώτης, Γιώργος Ζαμπέτας και Γρηγόρης Μπιθικώτσης. Μια εντυπωσιακή παρέλαση αυθεντικών δημιουργών που σμίλεψαν αργά αργά το σκληρό μάρμαρο του λαϊκού μας πολιτισμού.

Ωστόσο ο νεαρός τότε τραγουδιστής προσέγγισε με άνεση και σιγουριά αυτό το ακριβό υλικό και κατάφερε να δώσει μεγάλες ερμηνείες που δεν υπολείπονται καθόλου των παλαιότερων. Η ενορχήστρωση είναι σε κλασική γραμμή και λεπτοδουλεμένη στις λεπτομέρειες χωρίς φανταχτερά και παραπλανητικά ηχητικά εφέ αναδεικνύοντας με πολύ διαυγή τρόπο τον απαράμιλλο μελωδικό πλούτο των μεγάλων αυτών τραγουδιών. 

Άκης Πάνου, Γιώργος Νταλάρας: Θέλω να τα πω (1982)

Μπαίνοντας στη δεκαετία του '80 ο Γιώργος Νταλάρας, αφού αποτίσει για δεύτερη φορά φόρο τιμής στο ρεμπέτικο ρεπερτόριο με το δίσκο "Ρεμπέτικα της Κατοχής", συνεχίζει τις μεγάλες συνεργασίες του με σημαντικούς συνθέτες, πρώτα με τον Μίκη Θεοδωράκη και το δίσκο "Ραντάρ" (1981) και την επόμενη χρονιά με τον εμβληματικό λαϊκό δημιουργό Άκη Πάνου.

Ο Άκης Πάνου (1933-2000) βέβαια δε χρειάζεται ειδικές συστάσεις για τους φίλους του τραγουδιού και ιδιαίτερα του αυθεντικού λαϊκού, παρόλο που είναι γνωστή η ιστορία του με την Μάνο Χατζιδάκι και την άγνοια για το έργο του από τον μεγάλο συνθέτη στα χρόνια του Τρίτου Προγράμματος, η οποία ωστόσο είχε αίσιο τέλος και οδήγησε αργότερα στην παραγωγή του ζωντανού δίσκου του Άκη Πάνου "Επειγόντως" από τις εκδόσεις του Σείριου. 

Πρόκειται ασφαλώς για έναν χαρισματικό και ολοκληρωμένο δημιουργό που έγραφε μόνος του τα τραγούδια που μας χάρισε, τόσο στη μουσική, όσο και στους στίχους τους. Ειδικά στο στιχουργικό κομμάτι τα τραγούδια του ήταν σχεδόν όλα εξαιρετικά ευρηματικά και διαποτισμένα με μια αυθεντικότητα βιωματικής εμπειρίας και λαϊκής θυμοσοφίας.

Το 1982 λοιπόν είχαμε την ιστορική συνάντηση αυτών των δύο σπουδαίων θεραπόντων του λαϊκού τραγουδιού, του Άκη Πάνου και του Γιώργου Νταλάρα. Καρπός αυτής της ευλογημένης στιγμής υπήρξε ένας αξιόλογος δίσκος με τίτλο "Θέλω να τα πω". Μουσική, στίχοι, ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας από τον Άκη Πάνου. Δεκατρία "χειροποίητα" τραγούδια που όλα έχουν κάτι να πουν και όλα διακρίνονται για την ευθύβολη και δωρική τους μελωδία πάνω στους κλασικούς λαϊκούς δρόμους. 

Η ερμηνεία του Γιώργου Νταλάρα ανταποκρίνεται απόλυτα στις απαιτήσεις του δύσκολου αυτού υλικού, αν και φαίνεται πως η συγκεκριμένη συνεργασία δεν υπήρξε ανέφελη, πράγμα που επιβεβαιώθηκε από τη δήλωση του ίδιου του τραγουδιστή, ο οποίος επισημαίνει στη νεότερη ψηφιακή remaster επανέκδοση του δίσκου ότι "πείραξε" σε πολλά σημεία την αρχική ενορχήστρωση, ώστε να ανταποκρίνεται καλύτερα στις ιδιοτροπίες του νεότερου ακροατηρίου! Ακατανόητη πρωτοβουλία ασφαλώς, η οποία ελέγχεται και στο ηθικό της υπόβαθρο, καθώς έγινε μετά το θάνατο του δημιουργού και ασφαλώς παρά τη θέλησή του. 

Γιάννης Μαρκόπουλος, Γιώργος Νταλάρας: Σεργιάνι στον κόσμο (1979)

Η συνεργασία του Γιώργου Νταλάρα με κορυφαίους Έλληνες συνθέτες (Μίκης Θεοδωράκης, Μάνος Λοΐζος, Σταύρος Κουγιουμτζής, Απόστολος Καλδάρας κ.ά.) συνεχίζεται το 1979 με την ιστορική του συνάντηση με τον Γιάννη Μαρκόπουλο, έναν από τους ογκόλιθους της ελληνικής μουσικής με συνεχή δημιουργική παρουσία από τις αρχές της δεκαετίας του '60 μέχρι και τις μέρες μας.

Η πιο γόνιμη περίοδος του συνθέτη στάθηκε βέβαια η δεκαετία του '70, τότε που μας έδωσε ένα γιγάντιο έργο με κλασικά αριστουργήματα, όπως το "Χρονικό" (1970), η "Ιθαγένεια" (1972) και η "Θητεία" (1974). Επιστέγασμα αυτής της ακμαίας περιόδου που κλείνει θριαμβευτικά τη δεκαετία υπήρξε ο δίσκος "Σεργιάνι στον κόσμο" που εκδόθηκε το 1979 από τη Minos και γνώρισε ευρεία απήχηση στο μουσικόφιλο κοινό. 

Πρόκειται για μια πολύπλοκη δομικά σύνθεση διαρθρωμένη σε τρεις ενότητες, που διαφοροποιούνται εμφανώς μεταξύ τους και σε μουσικό και σε θεματολογικό επίπεδο.

Η πρώτη ενότητα ονομάζεται "Κύκλος της Μακεδονίας". Έχει στίχους του Πάνου Θεοδωρίδη, με τον οποίο ο συνθέτης θα έχει στη συνέχεια αρκετές συνεργασίες, με κορυφαία αυτή στο σημαντικό λόγιο έργο "Η λειτουργία του Ορφέα" (1994). Ο λόγος του ποιητή επιχειρεί μια αναδρομική επισκόπηση της Μακεδονίας μέσα στο χρόνο, από την αρχαιότητα και το Βυζάντιο ως τη σύγχρονη εποχή, με υπαινικτικές αναφορές στο λεγόμενο "μακεδονικό ζήτημα" και εμφανή διάθεση για προβολή της ελληνικότητας του χώρου.

Η δεύτερη ενότητα με υπότιτλο "Παραπονεμένα λόγια" είναι το καθαρώς λαϊκό μέρος του δίσκου. Περιλαμβάνει πέντε δυνατά λαϊκά τραγούδια σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου. Το εμβληματικό ζεϊμπέκικο "Παραπονεμένα λόγια" είναι αυτό που ξεχώρισε περισσότερο κι έγινε ο κινητήριος μοχλός για τη μεγάλη επιτυχία όλου του δίσκου. Ωστόσο θα έλεγα ότι τα άλλα τέσσερα τραγούδια αυτής της ενότητας, αδικημένα καταφανώς από τη δεσποτική παρουσία του πρώτου, είναι πιο όμορφα και πιο ενδιαφέροντα μουσικά. Είναι γραμμένα στο γνώριμο ύφος του τραγουδιστή, όπως αυτό παγιώθηκε μέσα από τα τραγούδια του Σταύρου Κουγιουμτζή κυρίως.

Υπάρχει και μια τρίτη ενότητα με το χαρακτηρισμό "Ενδιάμεσον", η οποία εμφανίζεται διαμοιρασμένη σε δυό μέρη που το καθένα επέχει θέση επιλόγου στις δύο κύριες ενότητες του έργου. Η μουσική εδώ έχει πιο μοντέρνο χρώμα φλερτάροντας με ήχους και μορφολογικά χαρακτηριστικά της αμερικάνικης ποπ. Ο "Σκλάβος" είναι ένα πολύ ενδιαφέρον τραγούδι, που στηρίζεται στην κωμωδία του λατίνου κωμωδιογράφου Πλαύτου "Το τσουκάλι με το χρυσάφι" και γράφτηκε για την ομώνυμη θεατρική παράσταση σε στίχους της Μελέτης Κυριακού.

Γιώργος Νταλάρας: Οι Μάηδες οι ήλιοι μου (1978)

Μετά τον "Μέτοικο" (1971) η πορεία του Γιώργου Νταλάρα ήταν θριαμβευτική μέσα από πολυσήμαντες ηχογραφήσεις και συνεργασίες με μεγάλους συνθέτες, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης ("Τα 18 λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας"), ο Απόστολος Καλδάρας ("Μικρά Ασία", "Βυζαντινός Εσπερινός"), ο Μάνος Λοΐζος ("Να 'χαμε, τι να 'χαμε", "Τα τραγούδια μας"), ο Σταύρος Κουγιουμτζής ("Όταν ανθίζουν πασχαλιές", "Ηλιοσκόπιο", "Μικρές Πολιτείες", "Στα ψηλά τα παραθύρια"), ενώ παράλληλα τίμησε και τις ρεμπέτικες κατοβολές του ("50 Χρόνια Ρεμπέτικο"), εδραιώνοντας έτσι την αδιαμφισβήτητη πρωτοκαθεδρία του στο ελληνικό πεντάγραμμο.

Έτσι λοιπόν το 1978, με τη συμπλήρωση δέκα χρόνων παρουσίας στην ελληνική δισκογραφία, ο Γιώργος Νταλάρας ηχογράφησε ένα διπλό άλμπουμ με είκοσι έξι συνολικά τραγούδια που υπογράφονται από έξι συνθέτες πολύ διαφορετικού μουσικού ύφους ο καθένας, με τους οποίους για πρώτη φορά συνεργάστηκε, με εξαίρεση το τελευταίο τραγούδι της συλλογής, το εξαίσιο "Κόκκινο τριαντάφυλλο" του Μίκη Θεοδωράκη που είχε ήδη κυκλοφορήσει νωρίτερα σε δισκάκι 45 στροφών.

Τη μερίδα του λέοντος καταλαμβάνει ο λαϊκός συνθέτης και μπουζουξής Στέλιος Βαμβακάρης, γιος του μεγάλου Μάρκου, με επτά καλογραμμένα τραγούδια σε ύφος νεορεμπέτικο, τα περισσότερα σε στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου. Ο Γιάννης Σπανός συνεισφέρει τέσσερα λαϊκά τραγούδια που ξεκάθαρα είναι και τα ωραιότερα της συλλογής. Ένα από αυτά, το "Σκορπίσανε οι φίλοι μου", έχει στίχους της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου και μέσα από αυτούς προέκυψε και ο τίτλος της έκδοσης. Άλλο ένα, η εμβληματική "Αλάνα" σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου, είχε γραφτεί παλιότερα, αλλά κρατήθηκε στα συρτάρια του συνθέτη μέχρι να μπει σ' αυτή τη συλλογή. Σπουδαία τραγούδια είναι και τα άλλα δύο: "Πρώτη του Δεκέμβρη", "Δε φταίω".

Τα υπόλοιπα τραγούδια υπογράφονται από μια σειρά νέους συνθέτες που εκείνη την εποχή ξεκινούσαν την περιπέτειά τους στο ελληνικό τραγούδι και στη συνέχεια κατάφεραν να χτίσουν αξιόλογη καριέρα. Ο Χρήστος Γκάρτζος έγραψε έξι τραγούδια, από τα οποία ωραιότερο είναι το "Μόνο η αγάπη μένει". Ο Αντώνης Βαρδής έγραψε τέσσερα όμορφα τραγούδια, όπως το "Κάτω απ' την κληματαριά" ή το "Χελιδονάκι". Ο Μιχάλης Τερζής έγραψε δύο τραγούδια ανοίγοντας το δρόμο για τη μεγαλύτερη συνεργασία του με τον τραγουδιστή μερικά χρόνια αργότερα στον αξιόλογο δίσκο "Όλη τη μουσική μες στην αγάπη βάλε" (1984). Τέλος, ο Γιώργος Γερασιμίδης έγραψε το ωραίο τραγούδι "Μετανάστης".

Με εξαίρεση το ακροτελεύτιο "Κόκκινο τριαντάφυλλο", όλα τα υπόλοιπα τραγούδια έχει ενορχηστρώσει και διευθύνει ο Νίκος Λαβράνος που υπογράφει και τη μουσική του ωραιότατου τραγουδιού "Μακριά απ' τα ψέματα" σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου.

Γιώργος Νταλάρας: Ο μέτοικος (1971)

Ο "Μέτοικος" είναι ο 3ος προσωπικός δίσκος του νεαρού τότε (1971) τραγουδιστή Γιώργου Νταλάρα, αν υπολογίσουμε ότι λίγο νωρίτερα μέσα στην ίδια χρονιά είχε κυκλοφορήσει και ο δίσκος "Ο Γιώργος Νταλάρας τραγουδά Απόστολο Καλδάρα" που μπορεί να θεωρηθεί προσωπικός. Κι έχω την άποψη ότι ο "Μέτοικος" είναι ο σπουδαιότερος προσωπικός δίσκος του τραγουδιστή, καθώς περιλαμβάνει κάποια από τα κορυφαία τραγούδια που έχει ερμηνεύσει σε ολόκληρη τη λαμπρή καριέρα του με τις υπογραφές και των τριών μεγάλων συνθετών που στήριξαν το ακαταμάχητο ρεπερτόριο που έχτισε εκείνη την περίοδο, δηλαδή του Απόστολου Καλδάρα, του Σταύρου Κουγιουμτζή και του Μάνου Λοΐζου.

Φυσικά κι εδώ έχουμε καποια τραγούδια παρμένα από τις 45 στροφές, αλλά και από κάποιους μεγάλους δίσκους που ήδη είχαν κυκλοφορήσει λίγο νωρίτερα, όπως το "Νάτανε του '21" (1970) του Κουγιουμτζή και οι "Θαλασσογραφίες" (1970) του Λοΐζου. Συνολικά περιλαμβάνονται δώδεκα τραγούδια, τα οποία ξεχώρισαν αμέσως και τραγουδήθηκαν ευρύτατα θεμελιώνοντας την παρουσία του νέου ακόμη τραγουδιστή στη συνείδηση του κόσμου. Με εξαίρεση δύο από αυτά, δηλαδή το "Ήταν άνθρωπος δικός μας" του Γιάννη Μέτσικα και "Η ροδιά" του Δημήτρη Ξαπλαντέρη, τα οποία, αν και όμορφα, είναι εμφανώς υποδεέστερα από τα υπόλοιπα, τα άλλα δέκα είναι αληθινά διαμάντια.

Πέρα από το ομότιτλο, γραμμένο από τον διάσημο ελληνογάλλο τραγουδοποιό Ζορζ Μουστακί με ελληνικούς στίχους του ποιητή Δημήτρη Χριστοδούλου, όλα τα άλλα γράφτηκαν από τους τρεις σπουδαίους συνθέτες που προαναφέραμε. Και οι τρεις έγραψαν εδώ μερικά από τα ωραιότερα τραγούδια τους, έτσι που είναι πολύ δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς κάποιο ως καλύτερο από τα υπόλοιπα, αν και ο ίδιος ο Νταλάρας σε ανύποπτο χρόνο και πιεζόμενος να ξεχωρίσει ένα τραγούδι του από τα εκατοντάδες που έχει ερμηνεύσει σε όλη του την καριέρα, έδειξε να προτιμά τη "Φαντασία" του Απόστολου Καλδάρα (ως στιχουργός αναφέρεται ο ίδιος ο συνθέτης, αλλά οι στίχοι στην πραγματικότητα είναι της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου). 

Αλλά αυτό δε φαίνεται να έχει και μεγάλη σημασία. Γιατί και ποιος δεν τραγούδησε το συνταρακτικό "Αχ, χελιδόνι μου" του Μάνου Λοΐζου με τους καίριους και υπαινικτικούς στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου; Και ποιος δε συγκινήθηκε με τις ρωμαλέες μελωδίες των τραγουδιών του Σταύρου Κουγιουμτζή; Και ποιος δε θαύμασε την εντυπωσιακή προσαρμοστικότητα στα νέα μουσικά δεδομένα που επέδειξε ο ρεμπετογενής Απόστολος Καλδάρας; Και μόνο τα πρώτα μέτρα της εισαγωγής από το τραγούδι "Ο θάνατος του ποιητή" (μια τρυφερή ελεγεία σε στίχους του Πυθαγόρα αφιερωμένη στον άδικο θάνατο του Λόρκα από το ισπανικό φασιστικό καθεστώς γεμάτο υπαινιγμούς για το χουντικό καθεστώς της Ελλάδας, χωρίς ωστόσο να γίνει αντιληπτό από τη στυγνή λογοκρισία) αρκούν, για να πιστοποιηθεί η μουσική ευφυία του μεγάλου λαϊκού συνθέτη.

Γιώργος Νταλάρας: Ομώνυμο (1969)

Ο παρθενικός δίσκος της θριαμβευτικής εισόδου του Γιώργου Νταλάρα στο ελληνικό τραγούδι φέρει για τίτλο το όνομά του, ως είθισται, και είναι πραγματικά ένας εξαιρετικός δίσκος, με την αυτονόητη επισήμανση βέβαια ότι τέτοιοι προσωπικοί δίσκοι εκείνα τα χρόνια δεν ήταν παρά συλλεγές τραγουδιών που είχαν ήδη κυκλοφορήσει στις 45 στροφές. Το υλικό λοιπόν αυτού του άλμπουμ περιλαμβάνει σκόρπιες ηχογραφήσεις της διετίας 1968-1969. 

Υπενθυμίζω ότι η πρώτη δισκογραφική καταγραφή του Γιώργου Νταλάρα είχε σημειωθεί το 1967 με το επί δεκαετίες ανέκδοτο τραγούδι "Προσμονή" του Βασίλη Αρχιτεκτονίδη, ενώ το 1968 είχε μια μικρή συμμετοχή στο "Σταθμό" του Μάνου Λοΐζου και την επόμενη χρονιά μια ευρύτερη συμμετοχή στη "Συνάντηση" του Άγγελου Σέμπου, ενώ παράλληλα άρχισε να ηχογραφεί τραγούδια του Απόστολου Καλδάρα στις 45 στροφές.

Ο δίσκος λοιπόν αυτός περιλαμβάνει δώδεκα τραγούδια αρκετά διαφορετικού ύφους και πολύ διαφορετικών δημιουργών. Παλαιότερα είναι τα δύο καθαρόαιμα λαϊκά του Γρηγόρη Φούντα σε στίχους του Κώστα Βίρβου, καθώς και το ωραίο τραγούδι "Ήτανε Απρίλης μήνας" του Γιώργου Μητσάκη, ενώ έχουμε και δύο τραγούδια του Λουκιανού Κηλαηδόνη και κυρίως επτά υπέροχα τραγούδια του Σταύρου Κουγιουμτζή στο δικό του ντεμπούτο στη Minos, όπου θα χτίσει την επόμενη δεκαετία ένα σπουδαίο μουσικό έργο με δεκάδες αριστουργηματικά τραγούδια. 

Όπως εύκολα μπορεί να διαπιστώσει κανείς, ο δίσκος έχει αρκετές πρωτιές: Είναι η πρώτη ολοκληρωμένη δουλειά του Γιώργου Νταλάρα στην ελληνική δισκογραφία. Εδώ πρωτοεμφανίζεται στη Minos ο Σταύρος Κουγιουμτζής, ενώ ταυτόχρονα εγκαινιάζεται η γόνιμη συνεργασία του με τον τραγουδιστή που θα γράψει ιστορία τα επόμενα χρόνια. Εδώ επίσης έχουμε την πρώτη εμφάνιση του Λουκιανού Κηλαηδόνη, ο οποίος πάντως από την επόμενη χρονιά θα μεταπηδήσει στην Columbia και θα ξεκινήσει τη δική του σπουδαία καριέρα. Όλα αυτά θεμελιώνουν βάσιμα το χαρακτηρισμό του δίσκου ως ιστορικού, πολύ περισσότερο μάλιστα που τα τραγούδια σχεδόν στο σύνολό τους είναι εξαιρετικά. 

Ελένη Βιτάλη: Άιντε και φύγαμε (1979)

Μετά το δεύτερο προσωπικό της δίσκο ("Τσαντιράκι", 1976) η Ελένη Βιτάλη απουσίασε για ένα διάστημα από τη δισκογραφία, για να επανέλθει δυναμικά το 1979 με τη συμμετοχή της στη "Ρεζέρβα" του Διονύση Σαββόπουλου και κυρίως με έναν ακόμη προσωπικό δίσκο, τον τρίτο στη σειρά, με τίτλο "Άιντε και φύγαμε" που εκδόθηκε και πάλι από τη Lyra, την εταιρία όπου θα συνεχίσει και για την επόμενη τριετία παρουσιάζοντας έναν ακόμη προσωπικό δίσκο το 1981 με υλικό από το δημοτικό μας τραγούδι, καθώς και μια συμμετοχή σε ένα δίσκο θρησκευτικού περιεχομένου του Σταμάτη Σπανουδάκη ("Κύριε των Δυνάμεων"), πριν μεταπηδήσει στη Minos και γνωρίσει τις μεγάλες εμπορικές επιτυχίες που την καθιέρωσαν στο πρώτο επίπεδο.

Ο δίσκος "Άιντε και φύγαμε" κινείται στο ίδιο μουσικό κλίμα με το δίσκο "Τσαντιράκι", καθώς περιλαμβάνει τραγούδια με παραδοσιακό χρώμα, πρωτότυπα ή διασκευασμένα, αλλά και κάποιες συνθέσεις σε ύφος "έντεχνο", όπως τα τραγούδια του Λίνου Κόκοτου. Ο σύζυγός της ερμηνεύτριας Βαγγέλης Ξύδης έχει την ευθύνη για το μισό υλικό του δίσκου υπογράφοντας τέσσερις πρωτότυπες συνθέσεις, όπως το ομότιτλο τραγούδι που γνώρισε μεγάλη επιτυχία, αλλά και δύο παραδοσιακά τραγούδια σε διασκευή, ενώ άλλο ένα παραδοσιακό, το γοητευτικό "Θαλασσάκι μου", διασκεύασε ο Τάσος Καρακατσάνης με τη λιτή συνοδεία ενός πιάνου.

Ο δίσκος συμπληρώνεται με την ωραιότατη δημώδη μπαλάντα "Παπαρούνα" του Νίκου Τάτση που εκείνη την εποχή παρουσίαζε τα πρώτα του τραγούδια με εκλεκτούς ερμηνευτές, όπως η Χαρούλα Αλεξίου ή ο Γιώργος Νταλάρας ("Το Ανεστάκι", "Ο σαραντάπηχος"). Στο φινάλε του δίσκου έχουμε ένα διασκευασμένο τραγούδι του Γιάννη Παπαϊωάννου ("Αλεξανδριανή φελάχα") σε ύφος σμυρνέικου καρσιλαμά.

Συνολικά έχουμε έναν ωραίο δίσκο με πολύ ετερόκλητο, αλλά άκρως ενδιαφέρον μουσικό υλικό που το υπηρετεί έξοχα η υπέροχη Ελένη Βιτάλη, η οποία είναι ήδη μια ώριμη και ολοκληρωμένη ερμηνεύτρια.